Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 61 страница




— Юк, ан­нан бул­мый, кем әле ул? Му­зей эшен­дә җи­де пот тоз аша­ма­ган ки­леш, ка­ра әле, карь­е­рист, ни кы­лан­дыр­мак­чы!— дип кот­кы сү­зе таш­ла­ды.

Шу­ны гы­на көт­кән гай­бәт­че­ләр­нең тел­лә­ре ки­нән­де. Дус иткәннәре хәбәр салу җаен да карадылар:

— Сол­тан, сө­як­лә­рең­не юа­лар!..

Шу­шы рә­веш­ле бел­дер­гән ип­тәш­лә­ре­нең сү­зе­нә ко­лак са­лыр­лык иде. Эше­нең ты­гыз­лы­гы ко­ма­чау ит­те. Сол­тан әле һа­ман да фән­ни хез­мә­те­нә җан-тә­не бе­лән тар­ты­ла, югын-ба­рын уй­лап ма­та­шыр­га ва­кыт та­бар­лык тү­гел. Ба­ры тик ми­нистр ал­дын­да ко­рыл­ган әң­гә­мә­не ге­нә исе­нә тө­ше­реп, мөгаен шул хакта әйтәләрдер дип уйлап:

— Ашы­гу­лык бе­лән тү­гел. Ми­нем үз фи­ке­рем ге­нә­ме? Дө­ре­се шул аның,— диде, аптырамыйча җа­вап кай­та­рып.

Әйт­те дә оныт­ты. Әм­ма шу­шы сү­зе ип­тәш­лә­ре­нең та­ныш­ла­ры­на ише­те­леп, бө­тен­ләй икен­че­гә әве­рел­де. Людмила Борисовна­ның тү­гел, бу юлы Ра­и­лә Ва­ли­ев­на­ның кан­ы кы­зыш­ты. Сол­тан Җәләевич­ны кай­нар ка­зан­га са­лу җа­ен әлегә бу ике як та уй­лый һәм те­ли иде­ләр. Әм­ма җай­ла­ры гы­на кил­мә­де. Ва­кый­га­лар­ны ашык­ты­рыр­га да мөм­кин иде, югыйсә. Тик сә­бәбе генә әлегә табылмады.

Бо­лар­ны аң­ла­мый һәм бел­ми йөр­гән Сол­тан Җәләевич, уты­рыш­лар­ның бер­сен­нән соң, Ра­и­лә Ва­ли­ев­на бе­лән әң­гә­мә ко­рып, ми­нистр­лык­та бул­ган сөй­лә­шү­нең ха­ным­га ка­гы­лыш­лы өле­шен те­ле­нә ал­ды. Бә­гы­ре ка­ра­лып кө­яр­гә тор­ган­да өс­те­нә сал­кын су сип­те­ләрме­ни? Ра­и­лә Ва­ли­ев­на ап­ты­раб­рак китсә дә, ки­нәт ты­ныч­ла­нып калды. Сол­тан­ны үбеп ко­чар­дай бул­ды һәм:

— Без­нең ах­мак­лар сез­дән кур­ка­лар мон­да. “Ге­не­раль­ный­”га ка­дәр. Людмила Борисовна әй­тә, сез кил­сә­гез, бар­сын да мон­нан ку­а­чак­сыз, ди. Бе­лә­сез­ме? Шул­ка­дәр өр­ки­ләр. Әйт­мә­гез дә ин­де! Тыр­нак ас­ты­гыз­дан кер эз­ли­ләр. Мин яклап чы­гар­мын әле,— дип бар­ысын да берь­ю­лы сат­ты. Сол­тан үзе­нең ки­нәт зу­ра­еп кит­кән­ле­ген, бар дөнь­я­ның ке­че­рә­еп, хәт­та мес­кен­лә­неп кал­ган­лы­гын той­ды.

— Мин­нән кур­ка­лар­мы? Бик ях­шы. Исем дә кит­ми. Му­зей­да ка­лыр­га исә­бем юк­лык­ны бел­сә­ләр, алай кы­лан­мас иде­ләр.

— Ни­чек? Ки­тәр­гә­ме әл­лә ни­я­те­гез? Нин­ди ял­гыш фи­кер ул та­гын?— Ра­и­лә Вә­ли­ев­на аны фи­кер­дә­ше итеп тоя баш­ла­ган­га күрә шу­лай өз­гә­лә­нер­гә үк то­тын­ды. Сол­тан­га бу уен­нан ки­ре кай­тыр­га ки­рәк­ле­ген аң­ла­тыр­га ты­ры­шып ка­ра­ды, үгет­лә­де. Хәт­та “Ге­не­раль­ный” уры­ны­на да ку­е­лыр­га мөм­кин­ле­ген ис­кәр­тер­гә ти­еш тап­ты.

— Ә ул дә­рә­җә ми­ңа ни өчен ки­рәк?— диде аптырауга калган Солтан.

— Ни­гә алай? Бул­ма­ган­ны?

— Үзе­гез­нең кадрлар бардыр әле, үзе­гез­неке...

— Ярар ин­де...

— Шу­лай бул­мый ни...

Сол­тан­ның нәр­сә хакында әйт­кәнле­ген Ра­и­лә Ва­ли­ев­на аң­ла­ма­ды. Шу­лай да аны инан­дыр­а алдым дип уй­лар­га үзенә җир­лек та­бып, юктан гына ку­а­ныр­га да өл­гер­де. Бү­ген бә­хе­те та­шып чык­кан­лык­тан, Солтан Җәләевич авызыннан ишетелгән сөенечле хәбәрдән ул әле ир­тә­гә ге­нә ай­ны­я­чак иде. Җаны-тә­не тә­мам ты­ныч­ла­нып, ку­а­ны­чын эче­нә җы­еп сак­лар­га ты­рыш­ты ул. Рәх­мә­те уры­ны­на Сол­тан­ Җәләевичка әл­лә нин­ди ки­рәк­мәс ки­ңәш­ләр би­реп, ал­да­гы көннәрен­дә һәр­ва­кыт яр­дәм итә­чә­ген бел­дер­де. Алар­ның бо­лай бик дус­та­нә сөй­лә­шү­лә­рен кү­реп кал­ган хез­мәт­тәш­лә­ре исә дөнь­я­лык­ның агын-ка­ра­сын бу­тар­га мәҗ­бүр иде­ләр.

Ү­зе­нең шә­хе­се мон­да һәр­да­им игъ­ти­бар кү­зе ас­тын­да икән­ле­ген си­зе­неп тә, ул хөрмәтләрне ка­бул итәр­гә те­лә­мә­гән Сол­тан Җәләевич тор­мыш вак­лык­ла­рын­нан ерак­та­рак ка­лыр­га ты­рыш­ты. Әле ку­бып, әле ты­нып тор­ган зил­зи­лә гүяки бары шәхсән аны, ялгызын гына эз­ләп та­ба да, та­гын үз ко­чак­ла­ры­на ала иде. Людмила Борисов­на­ның яз­мы­шы юга­ры­да күптән хәл ител­гән­леге беленү ар­ка­сын­да кол­лек­тив­та ханымның сү­зе дә үт­ми баш­ла­ды. Сол­тан Җәләевичка юктан гына та­гын да ко­ты­ры­нып таш­лан­мак­чы иде, бу юлы­ аңа ирек бир­мә­де­ләр. “Яшь иптәш” яшәү­гә хө­кем ител­де, әм­ма барыбер тынычланырга теләмәүчеләр табыла торды. Бу юлы­ Мария Михайловна­ның җа­ны кал­ты­рап төш­кән иде. Шун­лык­тан га­зиз йө­рә­ге ва­ты­лып кит­те.

Ми­нистр­лык­ка ки­леп ур­наш­кан­нан бир­ле ул үзе­нең тор­мы­шын то­таш карь­е­ра­дан гы­на то­ра­чак дип күз ал­ды­на ки­те­рде, югыйсә. Кай­да гы­на бар­са да, нин­ди ге­нә чы­гыш яса­са да, аның сүз­лә­ре­нә ко­лак салды­лар, фи­кер­лә­рен ише­теп ка­лыр­га, әйт­кән­нә­ре бе­лән хи­сап­ла­шыр­га ом­тыл­ды­лар. Шу­лай ул үзе­нең дә­рә­җә­се бе­лән ку­а­нып яши бир­де. Сүз­не үл­чәп һәм сы­гып кы­на сөй­лә­шә белер­гә өй­рән­де.

Кем­не те­лә­сә, шу­ны ба­ты­рыр­га кө­че җи­тәр­гә ти­еш­ле Мария Михайлов­на кө­тел­мә­гән җир­дән Сол­тан Җәләевич бе­лән кар­шы­лык­ка кил­де. Дөресрәге, элек­тән үк ул аны ни­гә­дер өнәп бе­тер­ми и­де. Һаман да аңардан сак­лан­ды, аннары аңлады: зы­ян ки­тер­мәс ке­бек күренә. Әмма ме­нә бит ни­чек ки­леп чык­ты әле бу? “Ге­не­раль­ный”­га урын­ба­сар­лык­тан баш тарт­кан егетебез! Люд­ми­ла Бо­ри­сов­на дө­рес әй­тә, ми­нистр­лык­ка үр­мә­лә­мәк­че икән. Ма­рия Ми­хай­лов­на­ның үзе уры­ны­на. Аһ, ас­тыр­тын! Нәр­сә кы­лан­ды­ра бит, юнь­сез. Азау те­ше чык­ма­ган, тешләш­мәк­че­ме исә­бе?

Нәр­сә уй­ла­са, шу­ны эш­ләр­гә ярат­кан Ма­рия Ми­хай­лов­на бу юлы­ да ал­да­тып ка­лыр­га те­лә­мә­де. Сол­тан­ Җәләевичның җи­де кат ти­рен сал­ды­рыр­га уй­ла­ды. Мо­ның өчен аңа бер-бер ки­ңәш­мә җыю һәм, мәсь­ә­лә­не ал­га чы­га­рып, тик­ше­рү­гә кую да җи­тә иде. Сә­бәп эз­ләп то­ра­сы да юк. Бары­сы да бе­лә­ләр: Сол­тан — баш­баш­так кешеләрдән, соң­гы ва­кыт­лар­да бө­тен­ләй үзен­чә генә эш йөр­тә баш­ла­ды. Ми­нистр­га да ту­п-ту­ры ба­рып ке­рә, те­лә­гә­нен­чә сөй­лә­шә, ки­ңәш­ләшә, уйлаганын яшермичә әйтеп би­рә. “Ге­не­раль­ный”­ның өс­тен­нән йө­ри ул дип сүз ыч­кын­дыр­саң, бар­ысы да ко­тыр­ган этләр ши­кел­ле аңа ябы­ры­лып таш­ла­на­чак­лар. Ма­рия Ми­хай­лов­на белән дустанә, үзара ту­гы­ры хез­мәт­тәш икән­лек­лә­рен күр­сә­тер­гә те­лә­сә­ләр, шай­танның гайбәт ку­бы­зы­на гы­на би­ер­ләр, аны­сы.

 

Соң­гы ел­лар­да һәр­төр­ле­ җәм­гы­ять­ләр һәм шәх­си фонд­лар бар­лык­ка ки­лә баш­ла­ды­лар. Алар­ның эш­чән­ле­ге дәү­ләт кү­лә­мен­дә игъ­ти­бар­га­ ­ла­ек са­нал­мый­ча, ки­ре­сен­чә, мәд­әни­ят­не дө­рес юл­дан үс­те­рү­дә ко­ма­чау­лык итү­че кү­ре­неш рә­ве­шен­дә бә­я­лә­нә иде.

То­та­ли­тар җәм­гы­ять та­рал­ган һәм аның уры­ны­на де­мок­ра­тия ур­наш­ты­рыл­ган исәп­лән­елсә дә, чын­лык­та бары­сы да элек­ке­чә яшәп кал­ды. Яңа ида­рә сос­та­вы кил­ми­ ­то­рып, та­мыр­да­н үз­гә­реш­не­ң ­бул­ма­я­ча­гы­н ­ю­га­ры­лар та­ныр­га те­лә­мә­де­ләр, тү­бән­дә­ге­ләр исә алар бе­лән ки­ле­шер­гә мәҗ­бү­р ­и­тел­де­ләр. Мат­бу­гат­та­ ­бу хак­та сүз куз­га­ту­лар фай­да бир­мә­де. То­та­ли­тар дә­вер­дә үк ко­мы ко­е­лыр­га өл­гер­гән кайбер юга­ры­ дәрәҗә чиннар­ның тә­не ка­ты иде. Теш үт­мәс­лек. Ком­на­ры бар нәр­сә­не сең­де­реп ба­ра.

Дәү­ләт баш­лы­гы­ның соңгы вакытлардагы чы­гыш­ла­рын­нан шул аң­ла­шыл­ды: ил­дә тү­рә­ләр ха­кимле­ге элек­ке­чә үз­гә­реш­сез хәл­дә сак­ла­на­чак, кем­нәр мо­ның бе­лән ри­за тү­гел­ләр, а­лар кис­кен ял­гы­ша­лар, чөн­ки ал­га та­ба ба­ру өчен де­мок­ра­тик фи­кер ия­лә­ре түгел, куш­кан­ны үтәү­че чи­нов­ник­лар, тырыш һәм булдыклы башкаручылар ки­рәк.

А­ның бо­ла­й ­әйт­кән­нә­ре юга­ры­да­ утырганнар­ны гы­на ка­нә­гать­лән­де­реп кал­ма­ды, тү­бән­дә­ге­ләр­не дә шат­лан­ды­ра ал­ды. Ба­ры тик ур­та кат­лам са­нал­ган зы­я­лы­лар гы­на ап­ты­ра­шу­дан уз­ма­ды­лар. Нин­ди ге­нә ха­ки­ми­я­т ур­наш­ты­рыл­ма­сын, Ру­сия шарт­ла­рын­да бә­хет тап­ма­я­чак­ла­рын аң­лый иде­ләр­ме — фи­кер ур­так­ла­шу ке­бек ке­ше­лек­кә хас сый­фат­ла­рын да оны­тыр­га ты­рыш­ты­лар.

Ки­лә­чәк­тә бү­тән­чә бул­мас­мы ди­гән өметләрен баг­лап яшәгән көн­нә­ре иде хәзер җәмгыятьнең. Мо­ңа гы­на хоку­кы бар­лы­гын һәр­кем той­ды.

Солтан Җәләевичны иртәнге сәгатьтән утырышка чакыртып алдылар. Ул шушы сөйләшүгә зур ышаныч белән килеп керде. Үзәктә җыелышлар аерым залда була торганнар иде. Бу юлы исә "Генеральный”ның беренче урынбасары исәпләнелгән, чәчләрен төссезләндереп һәм кабартып йөртергә яратучы, сүзләрен үлчәп кенә, тыштан тупас дәрәҗәдә шомартып кына сөйләшүче Ворова Хельда Наумовна кабинетында билгеләнелгән булып чыкты. Солтан шунда килеп керде. Өстәл башында урын буш, әмма ике яклап мәртәбә иясе чиновниклар тезелешеп утырганнар, күтәрелеп карарга һәм сәлам бирергә уйлап та карамадылар. Алар ниндидер сораулыкны укып, тикшереп утыралар иде булса кирәк, Солтан Җәләевич килеп кергәндә, егетнең балкыган йөзен күреп, шул язулы кәгазьләрен яшереп кую ягын карадылар.

“Генеральный”ны көтә башладылар. Инде вакыт иде. Солтан да тыныч кына утыра бирде. Аннары, вакытның баруын белдерергә теләп сәгатенә карады. Ун тулып узган иде инде. Беркетмә алып барырга тиешле сәркәтип ханым кереп, үзенең кирәк булу-булмавы хакында белеште. Аңа ачык кына җавап бирүче булмады. Беркетмәне дә кирәксез тапкач, җыелышның ни мәгънәсе бар? Ул калырга ниятләнде.

— Хәзер ачыкларбыз!— диде Хельда Наумовна һәм чыгып китте. Әмма шунда ук әйләнеп тә керде. Берни җавап бирмичә урынына утырды. Гүяки көзге алдына баскандай төзәтенеп куйды.

— Нинди мәсьәлә иде соң?— дип сорады Солтан Җәләевич, тагын сәгатенә карап куеп, шуның белән эшләре тыгызлыгын белдерергә теләп.

— Ашыкмасагыз да була,— дип, Ма­рия Ми­хай­лов­на җыерчыклы йөзен җәеп, канәгать елмаеп алды. Аның министрлыкта эшләп тә, бүгенге утырышка чакырылуы бераз сәер иде.

Шунда “Генеральный” килеп керде дә түрдәге урынына утырды. Башларга әмер биреп Хельда Наумовнага ым какты.

— Бүген нинди мәсьәлә әле?— дип, сәркәтип ханым беркетмәсен башларга җыенса да, аңа да ачык кына җавап бирергә уйлап караучы юк иде. Ул, үз кемлеген белеп, шунда ук шым калды.

— Солтан Җәләевич!..— Бу сүзләрен Хельда Наумовна ни өчен әйткәнен оныткандай тукталып калды. Аңа кемдер ярдәмгә килергә тиеш иде. Мария Михайловнага һәммәсе бердәй карап алдылар. Хельда Наумовна тагын “яшь иптәш”нең исемен кабатлады һәм:

— Эшегез белән беребез дә канәгать түгелбез!— диде.

Ул аргументлар китерергә, сүзләрен дәлилләп бирергә тиеш иде. Бу әйтелгән сүзләргә Солтан Җәләевич тәмам аптырап калды. Аның җавапсыз булуы әлегә хәерлерәк иде.

— Ничек болай эшләргә мөмкин?— Бу сүзләре белән дә Хельда Наумовна нәрсәгә зарланырга теләгәнлеген төшендерә алмады. Сөйләшү болай барып чыкмаячагын аңлагач, Мария Михайловна сүз дилбегәсен үз кулына алырга булды һәм:

— Сез, белгеч булмыйча торып, оешманы таркатып бетерә яздыгыз!— диде, Казан шәһәрендә гүяки бердәнбер калган һәм гөрләп эшләп торган Әдәби музейның эшчәнлеген гүяки күрергә һәм кабул итәргә теләмәгәндәй борчылып.

Аның болай итеп, аргументларсыз коры гына әйтүе урынсыз иде. Солтан аңлый алмады һәм сораусыз да калмады:

— Ничек инде?

— Менә шулай!

Мария Михайловна алга таба нәрсә әйтергә дә белмәде. Аңа хәзер саллы-саллы дәлилләр китерергә кирәк иде. Сүз белән генә түгел, документлар ярдәмендә, әмма бүген, менә шушында аның кул астында аларның берсе дә юк. Хәер, бар да кебек, әйтик, моңа кадәр кайдалыгы һәм ниндилеге дә билгеле булмаган оешманы ныклы юлга бастырып, анда киң колачлы эш алып бара башладыгыз дип мактасынмы? Юк, бу бәяләмә максатка ярышлы түгел, ниятенә туры килә алмый. Аннары ул монда министрлыктан шушы Солтан Җәләевичны акылга утырту өчен махсус килмәдемени? Бу утырышны нәрсәгә дип җыйдырды соң?

— Ничек инде?— дип аптыраулы соравын кабатлады Солтан Җәләевич.— Әйтеп бирсәгез иде: кайда минем хатам?

— Алай ук дип инде...

Мария Михайловна үзе дә аптырашта калды. Югыйсә кич буе киңәштеләр, хаталарын эзләделәр, таптылар. Менә хәзер, инде утырыш башлангач, әйтер сүзләре дә юк. Ничек болай була инде бу? Ныклы әзерлекле булырга тиешле башкалар нәрсә карап торалар, нигә алар сүз әйтмиләр?

— Сез оешманың эшен ватып-җимереп ташладыгыз!

Моны Сара Вәлиева исемле ханым әйтте. Солтан аны электән күреп белә иде. Озак еллар Берләшмәдә шул ханым “Генеральный” булып эшләгән, хәзер ялга киткән, бүгенге көндә Солтан Җәләевич мөдирлек иткән Әдәби музейның барлыкка килүендә заманында ул да зур өлеш керткән һәм менә аның да монда булуы бераз гаҗәпләндерде.

— Кирәк бит шулай кыланырга!— диде ул, башкалар кебек үк сүз эзләп, төгәл итеп ничек кенә дә берәгәйле әйтергә белмичә.

Тагын тынлык урнашты. “Генеральный” үз кәгазьләре белән мәшгуль иде, Хельда Наумовна ым каккан саен, җыелыштагылар һәммәсе дә берәр сүз әйтеп чыктылар диярлек. Әмма сөйләшүләре һаман да төгәл, туры бер юнәлеш һәм эшлекле төс алып китә алмады.

— Аңлашылды,— диде шунда “Генеральный” да.— Әйдәгез инде хәзер конкрет тәкъдимнәргә, сүзләргә күчик!

Солтан Җәләевич шушы вакытта да шаяртырга җай табып, җыелыш әһеленә гади һәм таныч кына:

— Үзгәрешләр заманы,— дип әйтеп куйды.

Ил буйлап һаман да “үзгәртеп кору” сәясәте таратылганлыктан, Солтанда хаклык бар иде. Җыелыштагылар һәммәсе бер тавыштан: “Без үзгәрешләргә каршы!”— дип әйтерләрдер сыман тоелды. Хәзер барысы да Солтанга карап утыра бирделәр.

— Ә нигә үзгәртмәскә?— диде ул.— Әдәби музейны дөрес нигезләргә кормаганнар иде. Аның эшчәнлеген киңәйтмичә, күп кырлы итмичә булмый, ул һәммә яктан тормышта кирәкле ролендә калырга тиешле. Әйе, кызу темплар белән эшлибез, һәрьяктан үсеш кичерәбез. Берләшмәгә бары тик табыш кына китерәбез. Шушымы ошамый?

Аның сүзләрендә хаклык зур иде. Әмма ул һаман да ни өчен тора салып бәйләнүләрен, туктаусыз аяк чалып аптыратуларын аңламады. Ә моны һәммәсе дә белә, шунлыктан фикерләрен ачык кына итеп әйтеп бирә алмыйлар.

Солтан Җәләевич аларга нәрсә ди бит әле:

— Безнең Әдәби музей һәрвакыт Берләшмәнең әмерләренә танып эш итә. Кыйммәтле киңәшләрегезгә мохтаҗбыз. Рәхмәт, ярдәм итеп киләсез!— ди. Бу аның көлүеме, мыскыллавымы? Әлбәттә шулай, башкача була алмый. Аңа элек тә, хәзер дә үз белгәненчә һәм тынычлап эшләргә ирек бирмиләр, һәм өмет тә итмәсен! Солтан Җәләевич кебекләргә мактап сүз әйтергә дә ярамый, юкса очынып, үсенеп китәләр. Югарыга үрмәләвен дә көтеп кенә торыгыз!

Солтан Җәләевич һаман да рәхмәтләрен укуын дәвам иттерде. “Генеральный”ның да, урынбасарларының да исемнәрен аерым-аерым атап барды. Бу аның чыннан да аларны мыскыллавы түгел идемени?

Ул үзе дә мондагылар кебек үк бу сөйләшүгә әзер иде. Гомумән дә мондый утырышларны Солтан Җәләевич еш күрде, алардан мыскыллы сүздән башканы көтмәде. Нигә бәйләнүләрен, аяк чалуларын аңлый алмыйча зарыкты. Акылы җиткән һәртөрле хәйләләрне дә файдаланырга тырышып карады. Барып чыкмады. Әмма менә бу юлы да ул өстен чыкты. Аның рәхмәтләре, Берләшмәнең эшчәнлеген, бигрәк тә дирекциянең булдыклылыгын күкләргә чөюе утырышка куелган мәсьәләнең әһәмиятен бетерде. Бары тик Мария Михайловна гына сөйләшүнең бөтенләй башка якка китә баруы белән килешергә теләмәде.

 

Солтан Җәләевич җыелыштан тагын тантана белән чыкты. “Генеральный” исә инде әллә кайчан:

— Эшләрем күп!— дип үз кабинетына чумган, ә утырыштагылар, инде алдан сөйләшенеп куюлары сәбәпле, аргументларын исләренә төшерә башлаган, шуларны уртага салырга газапланып аптыраган хәлдә иделәр. Әмма аларның күтәргән ул сорауларына да Солтан Җәләевич җиңел генә җавап биреп, үзенең максатларын һичкемнән яшермичә сөйләп алды. Сара Вәлива исә:

— Әдәби музейның барлыкка килүе дә шушылар белән бәйле иде,— дип әйтеп куярга өлгерде. Аның бу сүзләре Мария Михайловнаның котын алды, чөнки Солтан Җәләевичның эш стилен Сара Вәлиева әйткәннәр көтмәгәндә аклаган кебек булып килеп чыктылар. Сөйләшүләре шушының аркасында көтмәгәндә өзелде. Утырыш тәмамланырга мәҗбүр булды.

— Әйе, Мария Михайловга пешергән боткасын үзенә генә ашап бетерергә туры килде!— дип уйлап куйды Солтан Җәләевич, Берләшмә идарәсе урнашкан бинаның текә баскычларыннан төшә биреп. Аяк астындагы бозлары чабылган, ком сибелгән, таеп китмәслек. Ә менә нигә Мария Михайловна Солтанга юктан бәйләнергә тотынды, ни өчен шулай — болары бөтенләй сәер иде. Министрлыктагы җылы урынын ташлап йөгереп килгән бит. Бәлки кушылганны эшләп йөридер? Кем шушы кадәр болгата бу дөньяны? Кемгә Солтан Җәләевич ошамый? Нигә аның һәр адымыннан бары тик начарлык, хата гына эзлиләр? Тапсалар да гауга чыгаралар, тапмасалар да ярамый? Ни өчен?

Берләшмәдәге утырышлардан соң элекләрне Солтан Җәләевич гадәте буенча бу тирәдәге оешмаларга да кереп чыга торган иде. Нигәдер алардан да хәзер күңеле кайта башлады, туры үз эш урынына китәргә булды. Әмма шунда үзен бушанып калгандай тойды. Аны дөньяның кая һәм ничек баруы кызыксындырмый хәзер. Ачуы да килмәде, һичкемне кызганмады да. Утырыштагылар чыкмыйлармы диярәк, шулай да артына борылып карады. Һичкем күренми иде. Ул үз юлы белән атлады. Башка бер генә тапкыр да Мария Михайловнаның көрәш уты ачарга тырышып карамаячагын әлегә белми иде. Киресенчә, аңардан этлек көтеп, үзен алга таба ничек яклый алачагы хакында уйлап планнар кора башларга карар итте. Эшең дөрес булса, мыскыллый алмаслар, анысы. Әмма хикмәт анда гына түгел, күңелләренә Солтанның үзе, шәхесе ошамавы мәгълүм, юк итү чараларын күрмәгәйләре. Алай дисәң, сөйләшү ачыктан-ачык булды шул. Күңелендәге уйларын Солтан яшермичә әйтте, җитмәсә инде музей эшендә үзенең зур белгеч булуына аның һичбер шиге юк иде. Моңа кадәр ул башкаларның ялгышларын гына төзәтте, ә алга таба үзенең дә хаталанмавы кирәк. Гыйлеме дә, эш тәҗрибәсе дә инде җитәрлек!

Яшәеш һәрдаим көрәштән тора. Берәүләр аның барлыгын белми дә калырга мөмкиннәр. Аларга барысы да җиңел генә бирелә. Шуңа күрә дә тормышның кадерен белмиләр. Ата-бабадан калган байлык белән яшәп була. Әмма хикмәте — шул байлыкларны арттыруда, файдалы итүдә.

Ә Солтанга кем нинди байлык калдырган әле? Социалистик җәмгыятьнең җимеше буларак, аның байлыкка исе киттеме? Юктыр, мөгаен. Хәер, кемнең инде байлыкка күңеле тартмасын? Тик Солтанга бер генә нәрсә дә тормышта җиңел бирелмәде. Читтән карап торучыга бәлки аның нинди авырлыклар аша үткәнлеге билгесездер дә, шулай да гомерендә берәр тапкыр яхшы курортларда, кайнар комлы диңгез буйларында ял итеп караган кешеме ул? И авыл гыйбаты. Ул бит авылдан чыккан, язмыш кушуы буенча гына шәһәрдә калган кеше. Өйләнде, яратып, сокланып, сайлаган бәгырь кисәгеннән башка яши алмаячагын аңлагач ук, университетның соңгы курсында, студент вакытында, кесәсендә барлы-юклы биш йөз сум акчасы булган хәлдә мәхәббәте Фәридәгә өйләнде. Туйны да кызның әти-әниләре ясадылар. Ә Солтан түр башында гына утырды. Туганнары да шунда иде. Әмма бу туйның асылда сөеклесе Фәридә хөрмәтенә ясалган булуын белеп утырды.

Әүвәле алар кызның әти-әниләрендә яшәделәр. Аннары Солтан төзелешкә китте, анда эшләп фатир алды. Шулай итеп ун ел гомере артта калды. Шул вакыт эчендә ул аспирантураны бетерде, кандидатлык диссертациясе язды, яклады, фәндә эшләде. Кылган эшләренә бакса, юк икән әлегә, кеше көлкесе, чыпчык тезеннән генә сыман. Ә шулай да?..

Солтан Җәләевичның кемнәрдер тарафыннан туктаусыз тудырылып торган юк-бар гайбәтләргә җиңел генә бирешәсе килми иде. Нинди эшкә тотынса да көлкегә калмаска тырышучы егет, дөресрәге — яшь ир, үз дигәненә ирешмичә туктала торганнардан була алмый. Теше-тырнагы белән ябышачак, барыбер үзенекен итәчәк. Ул бу хакта утырыштагыларга да сиздерергә тырышты. Әмма барыбер аяк чалмый калмаячакларын аңлый ул. Тик алар белән берни дә эшли алмаячагын да төшенә.

Һәм шунда аның башына уй килде: министрның үзен күреп сөйләшергә! Мария Михайловна әгәр дә үз алдына башбаштакланып кына йөри икән — бер хәл. Мәгәрем ки югарыдан кушылганны башкарырга алынган булса — монысы башка! Асаф Заһирович аны өстермәгәнме? Хәзер барырга да туп-туры үзенә керергә, койрык болгамый һәм сүзне болгаттырмый бәреп сорарга!

Бу уе нигә башына моңа кадәр кермәгәнлегенә аптырап, Солтан Җәләевич барган юлында тукталырга мәҗбүр булды. Борылып, Казан Кремленә таба илтүче урамнарның берсенә таба күтәрелә башлады. Аннары, кискен генә сулга китеп, маныстан янындагы тыкрык юлына төбәп, турырак булуы сәбәпле, андагы аралыкны күз уңында тотып атлый бирде.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных