3 страница. -коммерциялық, мақсаты- табыс алу және оны қатысушыларына (акционерлеріне) тарату;

-коммерциялық, мақсаты- табыс алу және оны қатысушыларына (акционерлеріне) тарату;

- коммерциялық емес‑ табыс алу мақсаты жоқ. Оларға табысты қатысушылар арасында бөлуге тыйым салынған. Олар кәсіпкерлік қызметпен айналыса алса да, алған табысын тек қызметінің мақсатына ғана жұмсай алады.

Бухгалтерлік есептің дамуы өзінен-өзі әр түрлі есеп тәжірибелерінің пайда болуына әкеп соқтырды. Әр түрлі елдердің экономикалық және сауда қатынастарының жүйелері қаншалықты ұқсамаса, олардағы бухгалтерлік есеп үлгілері мен әдістері де соншалықты ұқсас келмейді. 1966 жылы Г.Р. Хэтфилд бухгалтерлік есептің үш үлгісін аныұтап берді. Олар: британ‑американдық, континентальдық және оңтүстік-американдық.

Қорытынды.

Сонымен бухгалтерлік есеп ұйымның қаржылық жағдайын, ақпараттарын өлшейтін, өңдейтін, есептейтін және оны қажет етушілерге жеткізіп отыратын жүйе болып табылады. Өзінің тарихи дамуында шаруашылық есеп есептің үш түрінен тұратын жүйе ретінде қалыптасты. Бухгалтерлік есеп ғылым ретінде зерттеу объектілерінен тұрады, объектілерді есепке алудың әдісі және оның элементтері бар. Әлемде бухгалтерлік есептің әр түрлі экономикалық және саяси факторлардың әсерінен көптген үлгілері қалыптасуда.

Дәріске әдістемелік нұсқау:

Бухгалтерлік есепті білу үшін, оның теориясын терең меңгеру керек. Сондықтан дәріс тақырыбын зерделегенде оның негізгі түсініктерінің мәнін түсінуге ерекше көңіл бөліңіздер. Ол үшін берілген әдебиет бойынша оқу материалын зерттеп, өзін-өзі бақылау сұрақтарына, тестілік тапсырмаларға жауап беру арқылы теориялық біліміңіздің деңгейін тексеріңіз, СӨЖ тапсырмаларын орындаңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексi. Алматы: БИКО, 1994.

2. Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру туралы" Заңы - Алматы: БИКО, 2007

3. Алибекова Б.А., Нұрхалиева Д.М. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына негізделген бухгалтерлік есеп принциптері. Оқу құралы, Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 2006.

4. Кеулiмжаев К.К. Бухгалтерлiк есеп принциптерi. - Алматы: Экономика, 2003 ж.

5. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы, 2005.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Бухгалтерлік есептің пәні болып не табылады?

2. Бухгалтерлік есеп әдісінің элементтеріне не жатады?

3. Бухгалтерлік есепте қолданылатын өлшем түрлерін атаңыз.

4. Қаржылық қызметтің қандай сатылары бухгалтерлік есепте бейнеленеді?

5. Шаруашылық субъектісінің мүлкіне не жатады?

6. Негізгі құралдарға не жатады?

7. Материалдық емес активтерге не жатады?

8. Кәсіпорын міндеттемелері деген не?

9. Меншікті капиталға не жатады?

1. Әлемдік тәжірибеде бухгалтерлік есептің қандай үлгілері бар?

2. Қазақстанда кәсіпорындардың қандай ұйымдастырушылық‑құқықтық ныандары бар?

2-шолу дәрісі: «Бухгалтерлік есептің концепциялары мен қағидалары»

Дәріс сұрақтары:

1. Қаржылық есептілікті пайдаланушылар.

2. Қаржылық және басқару есебі.

3. Бухгалтерлік есеп тұжырымдамалары мен қағидалары.

4. Қаржылық есептілік элементтері. Оларды тану мен бағалау

Дәрістің мақсаты: Бухгалтерлік есептің концептуалдық негізін құрайтын ережелер мен қағидалары, бухгалтерлік есептің түрлері мен қаржылық есептілік элементтері және ақпаратты пайдаланушылар туралы түсінік қалыптастыру.

Негізгі түсініктер: сыртқы пайдаланушылар, ішкі пайдаланушылар, қаржылық есеп, басқару есебі, халықаралық стандарттар, актив, капитал, міндеттемелер, кіріс, шығыс, пайда, зиян.

Дәрістің негізгі мазмұны

Бухгалтерлік есептің ақпаратының негізінде пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында қаржылық есептілік құрылады. Ол:

1. инвестициялық шешімдер мен несие беру шешімін қабылдау;

2. шаруашылық субъектісінің болашақтағы ақша ағымын бағалау;

3. ресурстарын шаруашылық субъектісіне сеніп тапсырыуымен байланысты оның ресурстары мен міндеттемелерін бағалау;

4. басқару органдарының жұмысын бағалау мақсатында құрылады.

Қаржылық есептіолікті пайдаланушыларға қазіргі және тұрақты инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, қызметкерлер мен жұмысшылар, сонымен бірге, өкімет мекемелері, министрліктер, ведомствлар мен қоғамдық ұйымдар және де әр түрлі ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыратын басқа да қызығушылығы бар пайдаланушылар жатады. Қаржылық есептілікті пайдаланушылардың барлығын ішкі және сыртқы деп екі топқа бөлуге болады.

Қаржылық есептілікті пайдаланушылардың әр түрлі топтарының болуы бухгалтерлік есептің бірыңғай жүйе ретінде екі түрге бөлінуіне себеп болды:

1. Қаржылық есеп

2. Басқару есебі

Қаржылық есеп сыртқы және ішкі де пайдаланушыларға ұсынылатын бухгалтерлік есеп беруді құру және пайдаланумен айналысады. Басқару есебі негізінен ішкі пайдаланушыларға арналып құрылады. Оларға бухгалтерлік есеп ақпараты экономикалық операцияларды басқару мен өнім өндіруді бақылау, бюджеттің орындалуы мен пайда алуына мониторинг жүргізу, сонымен біргекомпанияның болашақ жетістігін қамтамасыз ететін шешім қабылдау үшін қажет деп саналады.

Қаржылық есептілік компанияның жалпы есептілігінің құрамдас бөлігі болып табылады және Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына (ҚЕХС) сәйкес құрылады

Қаржылық есептіліктің халықаралық №1‑«Қаржылық есептілікті ұсыну» стандартына сәйкес, қаржылық есептіліктің мақсаты компанияның қаржылық жағдайы, қызметінің нәтижелері, қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпарат ұсыну болып табылады.

Қаржылық есептілік тұжырымдамалары мыналардан тұрады:

· Қаржылық есептілікті құру мақсаты;

· Қаржылық есептіліктіңұйғарымдары (қағидалары);

· Қаржылық есептіліктің сапалық сипаттамалары;

· Қаржылық есептіліктің элементтері;

· Қаржылық ақпаратты тану және өлшеу өлшемдері;

Оны сызба түрінде көрсетуге болады:

2-Сызба. Қаржылық есептілік тұжырымдамалары.

Қорытынды

Қаржылық есептілік өзінің концептуалдық негізіне сай құрылуы тиіс. Оның концептуалдық негізін бухгалтерлік есептің жалпы ережелері- стандарттары мен қағидалары құрайды. Қаржылық есептілік субъектінің міндеттемелерін өтеу және инвестициясын қайтаруы үшін болашақта табыс алу және қолма-қол ақша ағымын алу қабылеттілігін болжауға көмек көрсететін ақпаратттан тұруы керек.

Дәріске әдістемелік нұсқау:

Дәріс тақырыбын зерделегенде оның негізгі түсініктерінің мәнін түсінуге ерекше көңіл бөліңіздер. Ол үшін берілген әдебиет бойынша оқу материалын зерттеп, өзін-өзі бақылау сұрақтарына, тестілік тапсырмаларға жауап беру арқылы теориялық біліміңіздің деңгейін тексеріңіз, СӨЖ тапсырмаларын орындаңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру туралы" Заңы - Алматы: БИКО, 2007

2. Алибекова Б.А., Нұрхалиева Д.М. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына негізделген бухгалтерлік есеп принциптері. Оқу құралы, Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 2006

3. Кеулiмжаев К.К. Бухгалтерлiк есеп принциптерi. - Алматы: Экономика, 2003 ж.

4. Кеулімжаев К.К., Рахимжанова. Қаржылық есеп- Алматы, 2005;

5. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы, 2005.

6. Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет, Алматы: ЛЕМ, 2005

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Бухгалтерлік есеп стандарттары туралы түсінік.

2. Бухгалтерлік есеп стандарттарының мәні мен маңызы қандай?

3. Есеп саясаты деген не?

4. Халықаралық стандарттардың мәні?

5. Қаржылық есеп беру тұжырымдамалары деген не және нені анықтайды?

6. Бухгалтерлік есеп қағидалары деген не?

7. Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп стандарттарында қандай ұйғарымдар анықталған?

8. Қазақстан Республикасында «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме туралы Заңында» қандай негізгі қағидалар анықталған?

9. Ақпаратты пайдаланушылар түрлері

3- Тақырып: «Бухгалтерлік баланс»

Сабақтың мақсаты: бухгалтерлік баланс туралы түсінік алу, оның құрылымы мен мазмұнын және оған әсер ететін операциялар типтерін анықтай білу.

Дәріс сұрақтары:

1. Бухгалтерлік баланс және оның құрылымы.

2. Баланста шаруашылық операциялар туғызатын өзгерістер

Негізгі түсініктер: баланс, актив, пассив, капитал, міндеттеме, баланс баптары, қысқа мерзімді активтер, ұзақ мерзімді активтер

Дәрістің мазмұны:

Нарықтық экономика жағдайында бхгалтерлік баланс ұйымның бұқаралық ақпарат құралдарында жарық көретін негізігі қаржылық есептіліктердің бірі болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есептілік ақпаратын пайдаланушылар қатары көбейіп келеді. Өйткені, балансты оқи білу тек кәсіби мамандарға ғана емес, сонымен бірге, ұйымдардың басшыларына, акционерлерге, салық органдарының, қаржылық және банктік құрылым қызметкерлерінеде өте қажет.

Баланс термині латын тілінен аударғанда – екі рет және lanx – таразы табақшалары, сөзбе – сөз аударғанда екі табақша дегенді білдіреді және тепе-теңдік символы ретінде қолданылады.

Кәсіпорын әдетте есеп беріліп отырған айдан кейінгі айдың бірінші күніне шаруашылық құралдары мен оның көздерінің баланстық қортындысын жасайды. Баланс шаруашылық құралдарын өндіріс процесінің құрамы мен функциялық ролі бойынша, ал оның көздерін құралу формасы және мақсаты, міндеті бойнша ақшалай бағамен белгілі мезгілге топтастыру. Баланс деректері бойынша біржақты немесе екіжақты кесте ретінде беріледі және 2 бөлімнен актив пен пассивтен тұрады.

Баланстың активінде кәсіпорынның мүлкі көрсетіледі. Балансты активі екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімі қысқа мерзімді активтер деп аталады және оған келесі активтер кіреді: материалдық заттар, товар, аяқталмаған өндіріс, ақшалай қаржы, дебиторлық қары, қысқы мерзімді қаржылық инструменттер және басқа да активтер.

Екінші бөлімі ұзақ мерзімді активтер, мұнда: негізгі құралдар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді инвестициялар бейнеленеді.

Актив деп кәсіпорын бақылауындағы, сатып алу кезінде өзіндік құны өлшемге келетін экономикалық ресурстарды айтады. (6, 64 бет).

Активтердің өзіне тән келесі белгілері бар:

- оларға өткен кезең операциясының нәтижесінде алынған экономикалық ресурстар жатады;

- олар жеткілікті түрде шынайы бағаланады;

- болашақта ұйымға пайда әкелуге қабылетті экономикалық ресурстар.

Ұйымның мүліктері құралу көзіне және мақсатына қарай меншікті және сырттан тартылған болып екіге бөлінеді.

Баланстың пассиві ұйымның өз меншік иелерінің алдындағы шығарылған капитал түріндегі және басқа заңды және жеке тұлғалардың алдындағы сырттан алынған капитал түріндегі міндеттемесі. Ендеше, баланстың пассиві меншікті капитал мен міндеттемелерден тұрады.

Міндеттемелер – бұл өткен кезеңдердің оқиғаларынан туындаған, өтелуі компаниядан экономикалық тиімділігі бар ресурстардың шығуына әкеп соқтыратын компанияның ағымдық борышы. (7,64б).

Мерзімділігіне қарай міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болып екіге бөлінеді. Қысқы мерзімді міндеттемелер: банк несиелері, жабдықтаушыларға қарыз, бюджет, жинақ зейнетақы қорына және басқа да кредиторлар алдындағы бір жылға дейін алынған борыш. Ұзақ мерзімді міндеттемелер жаңа техниканы енгізгенде, өндірісті ұйымдастыруға және ұлғайтуға және де бір жылдан астам уақытқа басқа да мақсатта несие мен займдар алғанда туындайды.

Капитал – бұл компания активтерінен оның барлық міндеттемелерін шегеріп тастағанда қалатын үлесі.

Ұйымның меншікті капиталының құрамына шығарылған капитал, резервтік капитал, және бөлінбеген пайда кіреді.

Баланстың активі мен пассивінің жекелеген көрсеткіштері баланс баптары деп аталады. Баланс активінің баптары шаруашылық қаржының жекелеген түрлерінің жай-күйін, ал пассив баптары шаруашылық құралдарының көздерінің жай-күйін бейнелейді. Актив мен пассивтің қортынды теңдігі баланстың ерекшелігі болып табылады. Бұл теңдік жалпы шаруашылық құралдарының екі жақты көрсетілуінен туындайды, яғни активтер- шаруашылық құралдарының сомасының өндіріс барысында оның функциялық рөлі бойынша көрсетілуі. Ал пассивте дәл сол құралдар оның құралу көздері бойынша көрсетіледі. Сонымен актив пен пассив әрқашанда тең болады: А = П.

Шаруашылық қызымет процесінде көптеген операциялар туындайды. Соның нәтижесінде бір бап бойынша сома көбейеді 2-ші бап бойынша азаяды немесе баланс баптарының екі немесе одан да көбі бір мезгілде көбеюі мен азаюы мүмкін.Осыған байлансты, шаруашылық операциялар әсерінен болатын баланстағы өзгерістердің 4 түрі бар.

1 түрі: А+Б1-Б2=П

Түрлі–өзгерістер баланстың тек активіндегі баптарының құрамында болады: 1 немесе бірнеше баптар белгілі бір сомаға көбейеді, бір немесе бірнеше баптар дәл сол сомаға азяды. Осылардың нәтижесінде жалпы қорытынды өзгермейді. Актив пен пассив арасындағы теңдік сақталады.

2 түрі: А=П+Б1-Б2

Өзгерістер тек баланстың пассивінде болады. 1 немесе бірнеше баптар белгілі бір сомаға көбейеді, бір немесе бірнеше баптар дәл сол сомаға азяды. Сондықтан екі бап та пассивті болғандықтан баланстың жалпы сомасы өзгермейді.

3-түрі: А+Б1=П+Б2

Әртүрлі өзгерістер баланстың активі мен пассивінің құрамында болады. Актив баптары белгілі бір сомаға көбейеді, пассивтікі де сол сомаға көбейеді. Осы операциялар нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы да көбейеді.

4-түрі. А-Б1=П-Б2

Өзгерістер баланстың активі мен пассивінде болады.Екеуі де белгілі бір сомаға азаяды. Осы операциялар нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы азаяды.

Қорытынды.

Бухгалтерлік баланс немесе кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы есебі оның белгілі бір мерзімге активтері, міндеттемелері және меншікті капиталы туралы ақпараттан тұрады. Бухгалтерлік баланс актив және пассив бөлімдерінен тұрады. Бухгалтерлік баланстың негізгі ерекшелігі актив пен пассивтің теңдігі болып табылады. Ал, А=МК+М теңдігі бухгалтерлік есептің негізгі теңдігі деп аталады. Кәсіпорында күнделікті жүргізілетін операциялар балансқа әсерін тигізбей қоймайды. Осыған байланысты, баланста өзгеріс тудыратын операциялар төрт түрге бөлінеді:

Егер, өзгеріс баланстың тек активінде немесе тек пассивінде ғана болса, онда баланстың қорытынды сомасы өзгеріссіз қалады.

Егер, шаруашылық операциясының нәтижесінде өзгеріс баланстың активінде де және пасивінде де болса, онда баланстың қорытынды сомасы да өзгеріске ұшырайды, яғни, сәйкесінше, не өседі, не кемиді.

Дәріске әдістемелік нұсқау:

Дәріс тақырыбын зерделегенде оның негізгі түсініктерінің мәнін түсінуге ерекше көңіл бөліңіздер. Ол үшін берілген әдебиет бойынша оқу материалын зерттеп, өзін-өзі бақылау сұрақтарына, тестілік тапсырмаларға жауап беру арқылы теориялық біліміңіздің деңгейін тексеріңіз, СӨЖ тапсырмаларын, СОӨЖ сұрақтарына, тестіні орындаңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру туралы" Заңы -27.02.2007

2. Алибекова Б.А., Нұрхалиева Д.М. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына негізделген бухгалтерлік есеп принциптері. Оқу құралы, Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуоазия ұлттық университеті, 2006

3. Кеулiмжаев К.К. Бухгалтерлiк есеп принциптерi. - Алматы: Экономика, 2003 ж.

4. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы, 2005

Тақырыпты бекітуге арналған сұрақтар.

1. Баланс туралы түсінік.

2. Кіріспе баланс деп қандай балансты айтады?

3. Қорытынды балансы деген не?

4. Жойылу балансы деген не?

5. Баланстың жіктелу белгілерін атаңыз.

6. Жойылу балансы бөліну балансынан қалай ерекшелінеді?

7. Баланстың құрылу жиілігі қандай?

8. Шаруашылық операцияларының әсерінен қандай баланстық өзгеріс түрлері болады?

9. Баланс қортындысын өзгеріске ұшыратпайтын операцияларды мысалға келтіріңіз.

10. Қандай операциялар әсерінен баланстың қорытындысы ұлғаяды?

11. Қандай операциялар әсерінен баланс валютасы азаяды?

12. Ұйымның ағымдық активтерінің құрамын атаңыз?

13. Ұйымның ағымдық міндеттемелерінің құрамын атаңыз.

14. Міндеттемелер мен пассив түсініктерінің арасында айырмашылық бар ма?

15. Ұйымның капиталы қалай анықталады?

4-Тақырып: «Шоттар жүйесі және екі жақты жазу»

Сабақтың мақсаты: бухгалтерлік есептің «шоттар» және «екі жақты жазу» элементтеріне түсінік беріп, олардың есептегі маңызын ашу. Активті және пассивті шоттардың құрылысын меңгеру, бухгалтерлік өткізбе құрудың логикалық сызбасын ұғыну.

Дәріс сұрақтары:

5. Шоттар және олардың құрылымы, шоттарды жабу тәртібі.

6. Екі жақты жазу және шоттар корреспонденциясы.

7. Жалпылаушы және талдамалық шоттар.

8. Шоттардың сыныптамасы.

9. Шоттар жоспары.

Негізгі түсініктер: шоттар, активті шот, пассивті шот, уақытша шоттар, тұрақты шоттар, транзиттік шоттар, екі жақты жазу, шоттар корреспонденциясы, бухгалтерлік өткізбе, жалпылаушы шоттар, талдамалық шоттар, шоттар жоспары.

Дәріс мазмұны:

Әрбір кәсіпорында көптеген шаруашылық операциялар жасалады, олар құжаттарда көрініс табады. Оның үстінде кәсіпорында әртүрлі шаруашылық операциялардың барлығын баланста тіркеуге мүмкіндік бермейді. Бірақ шаруашылық қызметтің нәтижелерін бағалау қолда бар шаруашылық қаржысын ескеру және баланстағы барлық өзгерістерді бақылау үшін барлық құжаттар бухгалтерлік баланста қабылданып топтастырылады. Мұндай топтастыру балансты дамыту үшін ашылатын бухгалтерлік есептің шотында жасалынады. Шоттар-қажетті деректер алу мақсатымен ағымдағы есепті топтау және объектілерді бақылау тәсілі болып табылады. Оларды құралдардың әрбір түрін, олардың құралу кездерін және процесті есепте қабылданған топтастыруға сәйкес есепке алу үшін баланс баптарын дамыту ретінде ашады. Шоттарда есеп ақшалай өлшеммен жүргізіледі, олар активтер, капитал, міндеттемелер, сонымен қатар кірістер мен шығындарды есептеуге ашылады. Кейбір бухгалтерлік шоттарда қалдықтар болады. Актив шоттары кәсіпорынның шаруашылық құралдардың немес мүлкін есепке алады. Бұл шоттар бойынша қалдықтар баланстың активінде бейнеленеді. Ал капитал және міндеттемелер шоттары шаруашылық құралу көздерін есепке алуға арналған. Бұл шоттар бойынша қалдық пассивте бейнеленеді. Шоттардың әрқайсысы (активті және пассивті) 2 бөліктен тұрады: Дебет және Кредит. Бұл сөздер латын сөзінен шыққан. Дебет-берешек, кредит-сену дегенді білдіреді.

Есеп тәжірибесінде актив, капитал және міндеттемелер шотында әртүрлі өзгерістер болуы мүмкін, яғни шоттардың азаюы немесе кобеюі. Осы өзгерістерді көрсету үшін шоттардың дебеті мен кредиті қолданылады.

Активті шоттар құрылымы:

Актив шотының дебетінде шаруашылық құрал-жабдықтардың айдың басындағы қалдығы, олардың көбеюі жіне айдың аяғындағы қалдығын көрсетеді, ал кредитінде азаюы жазылады. Шоттың дебетінде көрсетілген өзгерістер сомасы дебеттік айналым және кредитінде көрсетілген өзгерістер сомасы кредиттік айналым. Активті шоттың қалдығын есептеу формуласы (соңғы қалдық):

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: