Тасымалданбайтын сөздер

1) Бір буынды сөздер (ат, кел, қарт).

2) Жеке бір әріпті келесі жолға немесе жолдың соңына қалдыруға

болмайды (ата, әже, аю, сия, қия).

3) Қысқартылған кісі есімі фамилиясынан ажыратылып жазылмайды

(М.Әуезов).

4) Қысқартылып алынған өлшем атаулары өздері де, алдындағы санынан

бөлініп те алынбайды (км, г, см, 25кг, 10км).

5) Бас әріптері және бас әріп пен сөздің басқы буыны арқылы қысқарған

сөздер (ТМД, ҚазМҰУ, АлМҰУ).

Екпін

Сөз құрамындағы буындардың біреуі басқаларына қарағанда айқынырақ ажыратылып, көтеріңкі айтылуы.

Интонация/Дауыс ырғағы

1) Сөйлемдерді, олардың бөлшектерін сазына келтіріп сөйлеудің ырғақты

әуені.

2) Сөздердің мағыналық топтарын, оқшау сөздерді айырым үнмен,

сөйлемдерді тиісті әуенмен, олардың құрамындағы сөздердің бірін

көтеріңкі, бірін бәсең дауыспен айту.

3) Дауыс екпінінің біресе жоғарылап, біресе бәсеңдеп айтылуы, дауыс

ырғағы

Ндестік заңы

Буын үндестігі дегеніміз

Сөз бен қосымша құрамындағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып үндесуі.

Буын үндестігі (мысал)

Ауылдағыларға, үйдегілерге, балалық.

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар:

1) көмектес септігінің жалғауы. (адаммен, қонақпен, сенімен)

2) –нікі, (-дікі, -тікі), -тай, -тал, -дар, -еке (баланікі, әкетай, діндар,

ағаеке, өсімтал).

3)бей-, би-, -кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -кеш, -хана, -кес (бейшара,

бинарлық, жұмыскер, балгер, жемқор, әсемпаз, сәнқой, арбакеш,

емхана, зиянкес).

4) –ов, -ова, -ев, -ева, -ин, -ина-ларға аяқталған сөздер(Әуезов, Алтыбаев,

Жұмағазина, Сейфуллин).

5) соңғы буынында ә, я дыбыстары бар сөздерде және х дыбысына

аяқталатын сөздерге қосымша жуан түрде жалғанады (кінәлау,

күмәндану, поляктар, полярлық, тарихқа, цехта)

6) соңғы буында ю дыбысы бар сөздерге рк, рг, кт, ск, нк, лк, нг, нк

сияқты дыбыстар тіркесіне және жіңішкелік белгіге (ь) аяқталған

сөздерге қосымша жіңішке түрде жалғанады. (полюске, парашютті,

хирургке, Томскіден, пунттен, ансамбльден, рульді, бинокльден)

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: