Түбір морфема

а) сөздің әрі қарай бөлшектеуге келмейтін ең түпкі бөлігі

ә) сөздің өз алдына тұрып мағына бере алатын, бөлшектенбейтін ең түпкі бөлшегі

б) мофемаларға мүшеленбейтін, нақтылы бір зат я құбылыс жайындағы немесе әрекет жайындағы ұғымды білдіретін белгілі бір дыбыстық құрам

Осымша морфема

Түбірге қосылып, оған қосымша мағына үстейтін морфема.

Жұрнақ

Жаңа мағына тудыратын, мағына түрлендіретін қосымша морфема.

Жұрнақтың түрлері

Сөз тудырушы, сөз түрлендіруші

Сөз тудырушы

а) жаңа лексикалық мағына жасайды

ә) жаңа мағыналы сөз жасайды

б) сөздің мағынасын өзгертеді

Сөз тудырушы (мысал)

Көзде, саңқыл, бұрғы, байлам, күлкі, сөйлем, талас, өріс

Сөз түрлендіруші

а) сөзге грамматикалық мән береді

ә) сөзге үстеме мағына қосады

б) лексикалық мағына тудырмайды

Сөз түрлендіруші (мысал)

Ағажан, кітапша, көрген, баратын, келсе, барғалы, әдемілеу, ботақан, ақшыл, көлшік.

Жалғау

Сөйлемдегі сөздер арасындағы әр түрлі қатынастарды білдіріп, сол қатынастардың түр-түрінің көрсеткіші есебінде қызмет ететін қосымша.

Жалғаудың түрлері

Көптік, септік, тәуелдік, жіктік

Жалғаудың түрлері(мысал)

-лар, -лер, -дар, -дер, -тар, - тер

-ның, -нің, - дың, -дің, -тың, -тің

-ға, -ге, -қа, -ке, -ты, -ті, -ды, -ді, -ны, -ні

-да, -де, -та, -те, -нда, -нде, -мен, -бен, -пен

-менен, -бенен, -пенен

-мын,-мін,-бын,-бін,-пын,-пін,-пыз,-піз,-быз,-біз

-ым,-ім,-м,-ың,-ің,-ыңыз,-іңіз

Сөздердің түрлері

Атаушы

а) лексика-грамматикалық мағына береді

ә) сөйлемнің белгілі мүшесі болады

б) шындық болмыстағы әр қилы құбылысты, ұғымды білдіреді

Көмекші

а) белгілі бір сөздің жетегінде жүреді

ә) мағыналық дербестігі жоқ немесе солғындаған

б) сөз бен сөзді,сөйлем мен сөйлемді байланыстырады

Одағай

а) ақиқат ұғымды білдірмейді

ә) басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейді

б) әр түрлі көңіл-күймен байланысты айтылады

Туынды сөз

а)Түбір сөзге жұрнақ жалғау арқылы жасалған сөз

ә)Жұрнақтар арқылы негізгі түбірлерден өрбіген сөздер

Туынды сөз (мысал)

Ойна, тұзда, суырма, кеспе

Жалаң сөз

Құрамында бір ғана негізгі түбір бар сөздер

Жалаң сөз (мысал)

Ауыл, қала, оқушы, кітапхана

Күрделі сөз

а) құрамындағы ең кемі екі негізгі түбір бар сөз

ә)ритм, ырғақ жағынан бірұдай, лексика – семантикалық жағынан біртұтас, лексика – грамматикалық жағынан бір бүтін тұлға болып бірлескен тұрақталған құрама сөз

б) кірігіп, бірігіп, қосарланып, тіркесіп, қысқарып жасалған сөздер

Күрделі сөз (мысал)

Жиырма бес, әке-шеше,АҚШ, саңырауқұлақ

Кіріккен сөз

а) компоненттердің я біреуі, я екеуі де бірдей әуелгі өз мағыналарынан айрылып, тұтасымен тұрып басқа бір жалпы мағынаны білдіретін сөз

ә) компоненттері фонетикалық жағынан әр қилы өзгерістерге ұшырап, бір-бірімен белгілі дәрежеде әр үндесіп, әрі ықшамдалып құралған күрделі сөз

Кіріккен сөз (мысал)

Бүгін(бұл күн), биыл(бұл жыл), әкел(алып кел), әкет(алып кет)

Біріккен сөз

Компоненттері мағына жағынан да, форма жағынан да елеулі өзгерістерге ұшырамай – ақ, өзара бірігіп, жинақталған біртұтас лексика-семантикалық мағына білдіретін күрделі сөз.

Біріккен сөз (мысал)

Аққу, аққұтан, қаламсап, орынбасар, оттегі, Жұмабай.

Ос сөз

Компоненттері я бір сөздің өзінің ешқандай өзгеріссіз қайталануынан, я оның бір сыңарының не бір буынының, не бір дыбысының өзгеріліп жамалуынан құралады немесе морфологиялық жағынан біртектес я синоним, я антоним сөздерден салаласып құралады.

Ос сөз түрлері

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: