Адамның әлемдегі орыны және адам әлемі: экзистенциализм, персонализм, философиялық антропология.

Адам тақырыбы - философияның өзекті, байырғы және өте маңызды мәселесі. Философияның адам мәселесін арнайы зерттейтін бөлігі антропология деп аталады. Оның негізгі сұрағы -“адам дегеніміз не” мәселесі. Адам туралы толық мәліметті пәнаралық зерттеу аясында көптеген ғылымдардың көмегімен жинақтауға болады. Сондықтан да соңғы жылдары адамтану ғылыми танымның ерекше саласы және оқу пәні ретінде жеке қарастырылады. Философия адамды тиянақты, бүтін, біртұтас жүйе деп анықтайды. Ол адамды барлық мәндік қасиеттері мен құбылыстарының өзіндік рухани - практикалық іс - әрекетінің біртұтас жүйесі ретінде, көпжақты, әмбебап жан етіп көрсетеді.

Адамның табиғаты мен мәні туралы сұрақ философия тарихындағы барлық ілімдерде орын алған. Адам проблемасын философиялық зерттеудің негізгі өзегі етіп қарастыратын экзистенциализм, персонализм және философиялық антропологияның басқа да көптеген ағымдарын қоспағанның өзінде психоанализ, герменевтика, структурализм, аналитикалық философияда, социобиологияда адам тақырыбы көрнекті орын алып отыр

Философиялық антропология – адамның мәні, құрылымының мәні туралы ғылым. Оның қоршаған әлемге, барлық заттың негізіне, болып жатқандардың метафизикалық мәніне және оның әлемдегі физикалық, психологиялық жеке рухтың пайда болуына қатынасы оның биологиялық психикалық, рухани - тарихи және әлеуметтік даму заңдылықтары туралы ғылым. Адам проблемаға айналған кезде адам «адам деген не, ол бұл әлемге неге келді және басқа тірі жандардан немен ерекшеленеді» деген мәселелермен ойланған кезде философиялық антропология іргелі және орталық философиялық ғылымға айналады.

Персонализм - XIX ғасыр соңы мен XX ғасыр басындағы американдық буржуазиялық философияда кең таралған діни-идеалистік ағым.[1] Жеке адамды алғашқы шығармашылық күш, ал бүкіл дүние Құдайдың жаратушылық пәрменділігінің көрінісі деп таниды.

Экзистенциализм (тіршілік философиясы) – бурж. Интеллигенцияның көзқарасына сай келетін жаңа дүниетаным жасау әрекеті ретінде 20 ғ-да пайда болып,40 – 60ж-дары кеңінен етек алған батыс елдері философиясындағы иррационалистік бағыт. Э.- Ағарту дәуірінің және нем. классификациялық философиясының рационализміне және 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың бас кезінде көп тараған кантшылдық ой философияға қайтарылған жауап болды.

56.Болмыс категориясы, оның мәне мен пәні. Болмыстың негізгі формалары. Адам болмысы.

Онтология грек тілінен аударғанда онтос - болмыс, логос - ілім яғни болмыс туралы ілім болып табылады. Болмыс - тарихи қалыптасқан кең мағыналы, терең ауқымды философиялық ұғым. Әр заманда өмір сүрген ойшылдар бұл ұғымды көбінесе жүйелі философиялық толғаныстардың бастапқы негізі деп қараған. Осы уақытқа дейін де болмыс туралы бұл көзқарас өз мәнін сақтап келеді. Болмыс туралы философиялық мәселені түсіну үшін ең алдымен оның адамзаттың шынайы өмірінде қандай түбегейлі орын алатынын ұғыну қажет. Болмыстың негізгі түрлері: 1) Заттар (денелер), процестер болмысы: а) бірінші табиғат; б) екінші табиғат. 2) Адам болмысы: а) заттар дүниесіндегі адам болмысы; б) адамның өзіндік болмысы. 3) Рухани болмыс: а) жеке адамның рухани болмысы; б) қоғамның рухани болмысы. 4) Әлеуметтік болмыс: а) қоғамдағы және тарих процесіндегі жекелеген адам болмысы; б) қоғам болмысы.

Болмыс ‑ санаға тәуелсіз өмір сүретін дүниені, материяны адамдардың материалдық өмірінің табиғатын белгілеуге арналған философиялық ұғым. Философияның негізгі мәселесі ойлау жүйесінің болмысқа көзқарасы туралы мәселе болғандықтан, оның шешімі болмыс ұғымы ретінде алынатын мағынаға байланысты. «Болмыс» категориясының осы принципті маңызы оны философия ғылым ретінде пайда болған алғашқы күндер ‑ ақ дүниеге әкеліп, оның шешімі болмыс ұғымы ретінде алынатын мағынаға байланысты. Болмыс категориясының осы принципті маңызы оны философия ғылым ретінде пайда болған алғашқы күндері‑ақ дүниеге әкеліп, оның көптеген ілімдеріне негіз болды.

Адам болмысы екіге бөлінеді: 1)Рухани болмыс - сана мен санасыздық процестерін қамтиды. Рухани болмысты шартты түрде екі үлкен топқа: жеке кісілердің өмірлік қызмет - тіршілігінен бөліп алуға келмейтін (дербестенген руханилық) және кісіден тысқары өмір сүретін, басқаша айтқанда, объективтендірілген (дербестенген емес) руханилыққа бөлуге болады.

Бірінші жағдайда адам сананың көмегімен сыртқы дүние туралы ойлайды, оның бейнесін туғызады (санасыздық процестер, тіл мен сана, тіл мен ойдың байланысы). Екінші жағдайға жататындар - кітаптар, сызбалар, жобалар, ескерткіштер, идеялар, ойлар, музыка, т.б. 2) Әлеуметтік болмыс - екіге бөлінеді: тарих процесінде жекелеген адам болмысына және қоғам болмысына. Жеке адам тек қана қоғамда өмір сүре алады. Ол бір ұлтқа, тапқа кіреді, бір мемлекетте тұрады, тарихи процестерге қатысады. Қоғамдық болмыс - ол жалпы ұғым, оның даму заңдары болады. Қоғамдық болмыс жағдайлары мен мүдделері арасындағы қайшылықтар туады. Қоғам неғұрлым жоғары дамыған сайын ондағы алуан саладағы прогресті жоғарылату қарқыны бұқараның, таптардың, жеке адамдардың жоғары саналылығына, әлеуметтік белсенділігіне, яғни субъективтік факторларға тікелей байланыстылығын байқаймыз.

57. Философиядағы субстанцияның мәні. Монизм, дуализм, плюрализм.

Монизм - пантеизм шындықтың бiрлiгi туралы ілім, негізі - бiр субстанция, бір бастама. Монизм материалистік немесе идеалистік бола алады. Материалистiк монизм: XVIII-шi Чун, Демокрит, Эпикурдiң ваны, Сазай лукрециясы,., Фейербах, марксизм, позитивизм. француз материалисттарының философиясы

Дуализм (екі жақты) - материалдық және рухани мәдениетті екі қарама - қарсы, бірақ негізі мәдени элементте бір - бірімен тығыз байланыста болады деп қарастыратын ілім, яғни мәдениет дуализмі.

Дуализм - (dualis латынша - екi жақты) заттардың, «мәндердің», шындықтың және т.б негізгі формалары екі қарама-қарсы түрлерге жататын, бір-біріне айнала алмайтындығы туралы ілім.

Екi жақтылық - екi қарама-қарсы бiр-бiрлерiнiң әсер ету әлемiндегі дүние тану. Бұл әр түрлi бастама бола алады: Құдай және әлем; Рух және материя; Жақсылық пен жамандық; Ақ және Қарасы; Құдай және iбiлiс; Жарық және қараңғылық; Инь және ян; Еркек және Әйелi және тағы басқалар. Тән көп философтар және философиялық мектептерге екi жақтылық: Екi жақтылық мойындау ретiнде негiзгi тек қана жалғыз бастауға шығу (материалистiк немесе идеалистiк) монизмға қарсы тұрады, және көптiк болмыс бастауға бекитiн плюрализмның бiр түрi сияқты қарала алады. Дуализм термині 10 ғасырда неміс философы Вольфпен енгізілген және екі субстанцияны мойындауды білдірді: матреиалдық және рухани. Дуәлистiк позицияның өте iрi айтушыларының бiрi (рух) саналы субстанцияға болмыс және (материяны) ұзын бөлген Р.Декарт болды; Декарт бұл екi субстанциялардың (психофизикалық мәселенi) адамындағы арақатынастары мәселенi психикалық және физиологиялық процесстерге сәйкес бiр-бiрiмен тәуелдi болмайтын психофизикалық қатар тұрудың позицияларымен шештi.

Плюрализм - (лат. pluralis - көптік) сәйкес (немесе жиын) бiрнеше тәуелсiз болатын болмыс немесе өнер-бiлiмнiң негiздерi бастайтын философиялық оқу. Плюрализм термин X енгiзiлген. Вольфпен. Плюрализм сөз өзi рухани өмiрдiң әртүрлi облыстарының сипаттамасы үшiн қолданылады. Плюрализммен сол қоғамның саяси көзқарастар және партиялардың көп варианттарының бiр уақыттағы болуын құқықтарды деп атайды; плюрализмның көзқарасы Философиялық ауылы дүние танулар, дүние тану жолдардың қарама-қайшы бiр-бiрлерiнiң әртүрлi және тiптiлерiн болуды заңдылық және өйткенi Г.Лейбництiң әдiстемелiгi кеңiстiк туралы ұсыныс қабыл алмай және ол қатар материямен және оған тәуелсiз қазiргi болмыстардың дербес бастары туралы сияқты уақыт ретi құбылыстар немесе күйлердi бiр-бiр алмастыратын ретiнде уақыт бiр-бiрi тыс қазiргi жеке денелердiң жиынның орналастырылуы сияқты кеңiстiк өзара шамасында қарады негiзiнде жатты.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: