Развитие – глобальная задача человеческой

цивилизации *

Господин Председатель!

43-я сессия Комиссии ООН по правам человека в резолюции 1987/23, имея в виду общества и страны относительно слабые экономически, еще раз подчеркнула непреходящее значение прав человека и народов на развитие. Бесспорно, право этих обществ и стран на развитие является приоритетным. Но значение проблемы развития выходит за национальные и региональные рамки: действительно, если мы хотим реализовать в международном сообществе наций равенство, братство и справедливость в решении проблем прав человека, если мы хотим создать серьезные гарантии всеобщей безопасности для рода человеческого, мы должны рассматривать эту проблему как общечеловеческую, общепланетарную – глобальную. Ибо мир, где по соседству с огромными экономическими мощностями существуют страны и регионы со слабо развитой и даже патриархальной экономикой, где по соседству с сытостью постоянный голод является уделом многих десятков миллионов людей, – это еще не цивилизация. Если мы хотим называться высоким именем «цивилизация», мы должны преодолеть состояние отсталости и неразвитости отдельных стран и народов, которое порождено несправедливым международным экономическим порядком, экономическим неравенством как законом развития.

Равновесие экономического и социального развития, равенство экономических и социальных возможностей или состояние, стремящееся к этому, – вот что должно стать законом поистине цивилизованного человеческого общежития, строительству которого отдают много сил ООН, ее различные институты, в том числе и наша Комиссия.

Способ решения этой проблемы у современного прогрессивного человечества, по нашему глубокому убеждению, один: прекратить тратить немыслимые усилия на производство смерти – ядерной, химической, бактериологической, космической и другой, направив под эгидой ООН освобожденные средства на выживание, на жизнь, т. е. на дальнейшее развитие отдельных народов, отдельных регионов, человечества в целом.

Уважаемый господин Председатель!

Я хочу подчеркнуть, что феномен развития имеет отношение не только к слабо развитым странам и регионам. Любая страна, любой регион, однажды остановившись в своем прогрессивном развитии, начинают испытывать серьезные негативные последствия. Никто, например, не будет оспаривать сегодня, что многие страны западноевропейского и североамериканского регионов экономически развиты в весьма высокой степени. Но, думается, допустима мысль и о том, что в своей социально-экономической сущности они уже достаточно продолжительный отрезок исторического времени повторяют одни и те же витки движения. Результаты этого сказываются в неизменно повторяющихся и даже нередко увеличивающихся негативных явлениях, тяжело влияющих на права человека: безработица, бездомничество, деградация социальной активности многих слоев населения, расизм, инфляция, милитаризация экономики и многое другое.

ОТСУТСТВИЕ КАЧЕСТВЕННОГО РАЗВИТИЯ ПРИВОДИТ К НЕГАТИВНЫМ ПОСЛЕДСТВИЯМ В ЛЮБОЙ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЕ.

Кто сегодня не знает, что советские республики достигли высокого уровня развития. Однако советские люди и государство – все мы сегодня, не таясь, говорим, что на каком-то этапе социализм в наших республиках, продолжая наращивать количественные темпы, все же остановился в своем качественном развитии. Стали нарастать явления застоя. Это привело к ряду негативных последствий: излишняя централизация, административно-командный стиль управления, в том числе и в экономике, низкая производительность труда, недостаточно высокое качество услуг и товаров широкого потребления, уравниловка в оплате труда, снижение социальной активности трудящихся и др.

Перестройка – это реакция нашего народа, лучших сил общества как раз на то, что мы сейчас называем «застойным периодом» в развитии, в том числе и Белоруссии. Перестройка – это глубоко осознанный советским народом переход к развитию социализма во всех сферах.

Из сказанного выше напрашивается вывод, что развитие – это явление глобального общечеловеческого порядка. Поэтому для того, чтобы преодолеть негативные явления, в области прав человека в особенности, каждая страна, каждый регион должны стремиться к дальнейшему прогрессу с учетом положительного опыта всех народов и стран.

Уважаемый господин Председатель!

На 43-й сессии Комиссии были приняты две резолюции: 1987/17 и 1987/18. Обе они, делая некоторые специфические акценты, утверждают одну общую мысль о влиянии различных форм собственности на развитие человека и общества, на реализацию прав человека и основных свобод. В каждой из них, разумеется, идет речь о положительном влиянии.

В Белоруссии ведущими формами собственности являются общенародная собственность, принадлежащая всем и никому в отдельности, и кооперативно-колхозная собственность, принадлежащая труженикам села. Еще до недавнего времени в области промышленности, например, у нас считалось, что если средства производства – собственность общенародная, то только соответствующие государственные органы и государственные служащие могли быть руководителями и организаторами их использования, планирования, производства и распределения в целом.

Радикальная экономическая реформа, которая является материальной основой перестройки, меняет такое отношение. Теперь трудовые коллективы заводов, цехов, отдельные бригады сами будут решать конкретные проблемы управления производством, накопления и использования прибыли, финансирования производственного процесса и его окупаемости, удовлетворения потребностей социалистического рынка, производства конкурентоспособной продукции высокого качества.

В ДАННОМ СЛУЧАЕ МЫ НАБЛЮДАЕМ ПРОЦЕСС РАЗВИ-ТИЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОЙ СОБСТВЕННОСТИ ПУТЕМ УГЛУБ-ЛЕНИЯ СТЕПЕНИ ЕГО РЕАЛЬНОЙ ОБЩЕНАРОДНОСТИ.

Мы рассчитываем, что в результате этих изменений повысится и производительность труда, и заработная плата в соответствии с индивидуальным вкладом каждого, и качество продукции. А самое главное – от этого выиграет решение социальных проблем. Советы трудовых коллективов, наделенные большими полномочиями, сами теперь будут решать, какую часть прибылей необходимо выделить на строительство жилья, школ, больниц, детских садов и т.д., не ожидая специальных решений государственных органов. На режим самофинансирования, самоокупаемости и, что очень важно подчеркнуть, активного самоуправления с 1 января 1988 г. в Белоруссии переведено большинство промышленных предприятий.

С этой целью создается серьезная правовая основа для закрепления отмеченных изменений. Главным здесь является Закон о государственном предприятии (объединении). На его основе в Белоруссии пересмотрено 38 тыс. ведомственных инструкций, 12 тыс. из них признаны полностью утратившими силу, внесены изменения в 289 нормативных актов, предусматривается отменить или изменить еще 230 подобных актов.

Те же благотворные процессы развития имеют место и в области кооперативно-колхозной собственности. Кроме того, нельзя не отметить, что во всех наших республиках, в том числе и в Белоруссии, начали функционировать и другие формы кооперативной собственности и трудовой деятельности. Плюс – растущая индивидуальная трудовая деятельность на основе личной собственности граждан.

Все это – свидетельства развития и углубления социалистических форм собственности – от общенародной до индивидуальной, которые уже сегодня, несмотря на возникающие трудности и проблемы, убедительно говорят о необратимом позитивном влиянии перестройки на все сферы жизни общества.

Уважаемый господин Председатель!

В рамках п. 8, 18 повестки дня 43-я сессия Комиссии приняла резолюцию 1987/21, в которой еще раз подчеркнута ранее сформулированная Генеральной Ассамблеей ООН важная идея о народном участии в его самых различных формах как существенном факторе целостного осуществления всех прав человека.

Даже в наиболее сложные периоды нашей истории у нас были в этом плане свои преимущества и достижения: вряд ли какая-либо другая система может сравниться с нашей в деле постепенного привлечения огромных масс населения к разным формам управления – от завода до парламента.

Перестройка резко активизирует этот процесс, она основательно расширяет и углубляет его. Сегодня, как мы уже говорили, простой труженик вовлекается в конкретное планирование, поиск оптимальных вариантов получения и распределения прибыли, развития производства, управления конкретными процессами производства, экономической и социальной жизни. Это свидетельствует о рождении экономического самоуправления и новой экономической демократии, что серьезно расширяет представление об объеме и содержании народного участия как фактора целостного осуществления прав человека, еще раз на практике подтверждая истину: кто управляет экономикой, тот управляет и политикой.

Действительно. Мы уже сейчас видим, как осуществление перестройки решает многие проблемы развития, углубления и реализации гражданских и политических прав человека.

Например, в Белоруссии прошли выборы руководителей на большинстве предприятий республики, где рабочие и их организации наряду с официальными кандидатами выдвигали и избирали своих. Прошли выборы в местные органы власти с несколькими кандидатами на один депутатский мандат. Молодежь широко выдвигает своих представителей в советы трудовых коллективов, в ученые советы в учебных заведениях, в органы Советской власти.

Процесс гласности все выше поднимает мнение, слово, убеждение каждого человека. Пресса республики переполнена дискуссиями по самым различным вопросам раскрытия недостатков, трудностей, проблем национальной культуры и укрепления социалистической законности.

Господин Председатель!

Белорусская республика, исходя из принципа перестройки «Больше социализма, больше демократии», находится сейчас в активном поиске и развитии, расширяя и углубляя реализацию всех граней основных свобод и прав человека, демократизируя все сферы и области жизни. Это лишний раз подтверждает, что в рамках прав человека развитие и участие это проблемы общечеловеческие, непреходящие. Именно поэтому мы приглашаем всех последовать нашему примеру активного поиска путей дальнейшего развития и укрепления взаимного сотрудничества.

Благодарю Вас.

Старыя праблемы i новае мысленне *

Дазвольце, Леанід Фёдаравіч, пачаць з пытання, якое мае крыху прыватны, а можа, i асабісты характар: які шлях – чыста дыпламатычны, вядома, – вы прайшлі, перш чым стаць старшынёй гэткай міжнароднай камісіі?

– У 1986 г. рашэннем Урада рэспублікі я быў прызначаны прадстаўніком БССР у Kaмicii AAH па правах чалавека. Чаму я? Мяркую, на гэтую ролю мог быць вылучаны любы іншы калега са свету навукі, права ці «чыстай» дыпламатыі.

– Найперш, відаць, ім павінен быць чалавек з пэўным міжнародным вопытам у гэтай галіне. Я ведаю, што вы працавалі ў Сакратарыяце ЮНЕСКА ў Парыжы, прадстаўлялі Беларусь на розных міжнародных форумах, у тым ліку i на Генеральнай Асамблеі ААН...

– Так. У дэпартаменце сацыяльных, гуманітарных навук i культуры ЮНЕСКА я на працягу некалькіх гадоў займаўся філасофскімі праблемамі міру і правоў чалавека ў сучасным свеце. Набыў вопыт арганізацыі і правядзення міжнародных канферэнцый, сімпозіумаў, калёквіумаў у Парыжы, Амстэрдаме, Інсбруку, Зальцбургу. На ўласнай практыцы асвойваў школу дыскусій і вырашэння працэдурных пытанняў.

– Ведаю вас таксама, Леанід Федаравіч, як сур’ёзнага вучонага, аўтара шматлікіх навуковых прац па праблемах сучаснай заходнееўрапейскай філасофіі, як цікавага паэта, члена Саюза пісьменнікаў СССР… А “дыпламатычны паркет”, як сцвярджаюць знаўцы, даволі слізкі: каб упэўнена на ім трымацца, трэба быць асобай шматрганнай. Мабыць, усё гэта і ўлічвалі ўдзельнікі 43-й сесіі Камісіі, выбіраючы вас сваім старшыней?

– «Анкету» маю яны, канечне, ведалі. Прынамсі, аперыравалі адпаведнымі звесткамі з яе пры вывучэнні мяне на пасаду старшыні. Згодна з традыцыямі ААН, прадстаўнікі галоўных рэгіянальных груп (Азія, Афрыка і інш.) перад абраннем таго ці іншага дэлегата на нейкую міжнародную пасаду павінны сказаць пра яго сваё слова. І прамаўляюць гэтае слова звычайна з такім пафасам, так патэтычна, што прэтэндэнту, бывае, і слухаць няёмка…

Але асабістыя вартасці чалавека – далёка не галоўная падстава для яго вылучэння на міжнародную пасаду. Улічваюцца іншыя, куды больш значныя для такой сітуацыі крытэрыі. Раскажу, як гэта адбылося ў нас.

У адпаведнасці з правіламі ААН, пасля 42-й сесіі Камісіі (1986 г.) прыйшла чарга рэгіянальнай групы сацыялістычных краін Усходняй Еўропы на старшынства ў Камісіі па правах чалавека. У ліку непасрэдных прэтэндэнтаў называлі тады ГДР, Балгарыю і БССР. Беларусь у гэтай тройцы мела даволі высокія шансы. Чаму? Адзначалася зайздросная актыўнасць у рабоце Камісіі, энергічнасць і вялікая працаздольнасць яе дэлегацыі, высокі і прафесійны ўзровень яе членаў, уменне пайсці, пры захаванні сваіх прынцыповых пазіцый, на разумны кампраміс, выйсці на агульначалавечы ўзровень мыслення ў вырашэнні тых ці іншых праблем.

Гэта добра разумелі прадстаўнікі сацыялістычных краін у Камісіі на сустрэчы ў Гаване ў студзені 1987 г., калі аднагалосна назвалі кандыдатам на пост старшыні ад сацкраін прадстаўніка Беларусі. І на першым жа пасяджэнні 43-й Камісіі, 2 лютага, ён быў аднагалосна абраны старшынёй.

Са сказанага выніке, што асноўная прычына майго абрання на пасаду старшыні Камісіі па правах чалавека – высокі аўтарытэт Беларусі і яе дыпламатычнага корпуса на міжнароднай арэне і ў Камісіі.

– Мяркую, для чытачоў нашага часопіса шмат што са сказанага вамі, Леанід Фёдаравіч, будзе навіной. Прыемнай навіной.

– Чуць, што ўсё сказанае – “прыемная навіна”, у сваю чаргу, прыемна, але ўсведамляць, што гэта пасля таго, як мінуў цэлы год, усё яшчэ навіна для рэспублікі, ведаеце, крыўдна.

– Растлумачце, чаму.

– Падам вам такі цікавы факт. У канцы першага тыдня работы сесіі падышоў да мяне на старшынскі подыум статны чорны юнак з жывымі вачыма: “Пан прэзідэнт, я спазніўся на сесію, але бачыў па тэлебачанні дома, у свёй краіне, як вас выбіралі. Віншую…” – “Дзякуй. А вы адкуль? – “З Конга…”

Не лічу сябе чалавекам амбіцый, але падумалася ў тую хвіліну: а ці ведае ўсё гэта мая Беларусь, мая родная далёкая Хоцімшчына, якая ўсё ж крыху бліжэй да Жэневы, чым Конга?... Ці чулі землякі пра гэта па беларускім радыё, ці бачылі на экранах нашага тэлебачання?

І калі ў першыя дні пасля вяртання дадому адзін з даволі дасведчаных знаёмых спытаў мяне: “А што ты там рабіў, браце, у той Жэневе?”, я зразумеў: ніякай спецыяльнай інфармацыі рэспубліка не мела. Справа тут – вымушаны паўтарыцца – не ў асобе старшыні, хаця яго місія, паверце, надзвычай складаная і адказная. У сусветным супольніцтве нацый лічыцца вялікім гонарам для краіны абранне яе прадстаўніка на пасаду старшыні Камісіі ААН па правах чалавека, бо тым самым прызнаецца высокі міжнародны аўтарытэт гэтай краіны ў барацьбе якраз за правы чалавека, высокі ўзровень яе прававой культуры і дэмакратыі ў цэлым. Чаму ж нам, беларусам, не гаварыць на поўны голас аб гэтых здабытках і вартясцях рэспублікі і яе народа? Ці не патыхае пазіцыя такого самазамоўчвання нейкай местачковай абыякавасцю, правінцыялізма у адносінах да падзей, вартых увагі нацыі?

Дарэчы, у гэтай сувязі хачу падзякаваць часопісу “Беларусь” за праяўленую цікавасць да праблем, пра якія мы гаворым.

– Што ж, тады бліжэй да справы. Прадстаўце, калі ласка, больш падрабязную “візітную картку” Камісіі.

– Найперш адзначу, што Камісія па правах чалавека з’яўляецца адной з самых працаёмкіх сярод іншых камісій ААН па колькасці абмяркоўваемых (за параўнальна кароткі тэрмін) пытанняў, адной з найбольш нервовых па напалу страсцей у ходзе дыскусій ды яшчэ неверагодна складанай па працэдурных і змястоўных пытаннях, што ўзнікаюць у ходзе работы.

Гэта і не дзіўна: дзейнасць Камісіі непасрэдна звязана з горам, пакутамі мільёнаў і мільёнаў людзей – дзяцей, старых, жанчын, з прыгнётам, падаўленнем імкнення да нацыянальнага і палітычнага самавызначэння як асобных людзей, так і цэлых народаў і рас. І першыя ж пункты парадку дня яе работы ўяўляюць сабой не нешта спакойна-абстрактнае, а хутчэй жахліва-кроватачывае… Гэта, да прыкладу, “Пытанне аб парушэннях правоў чалавека на акупі-раваных арабскіх тэрыторыях, уключаючы Палесціну”, “Пытанне аб правах чалавека ў Чылі”, “Парушэнне правоў чалавека ў паўднёвай частцы Афрыкі” і інш. Магу дадаць, што Камісія за шэсць тыдняў работы прапрацоўвае такую колькасць праблем ды пунктаў, як і Трэці Камітэт (Камітэт па правах чалавека Генеральнай Асамблеі ААН) на працягу дванаццаці.

Відаць, не варта скідваць з уліку і тое, што ў Камісіі збіраюцца асы. Выпрабаваныя, калі можна так сказаць, асы міжнароднай дыпламатыі і права. Вучоныя ці прадстаўнікі іншых сфер дзейнасці сярод іх – выключная рэдкасць.

Зараз у склад Камісіі ўваходзяць 43 дзяржавы-члены і 76 дзяржаў-назіральніц. На мінулай, 43-й, сесіі прысутнічалі таксама 98 назіральнікаў ад розных няўрадавых і міжурадавых арганізацый. Кожны з гэтых назіральнікаў мае права на слова ў дыскусіях і, як правіла, яго выкарыстоўвае. Дзяржавы ж, якія з’яўляюцца членамі Камісіі, тут гаспадары. Іх пастаянныя прадстаўнікі не толькі прымаюць удзел у дыскусіях, яны маюць права голасу ў працэсе вырашэння працэдурных праблем, а галоўнае ў працэсе прыняцця рашэнняў па розных дакументах (рэзалюцыі, дэкларацыі, канвен-цыі) і праблемах. Напрыклад, згодна з унутрыаанаўскай дэмакратыяй і правіламі працэдуры, перапыніць дзейнасць старшыні Камісіі “па парадку вядзення”, зрабіць працэдурныя прапановы можа толькі прадстаўнік дзяржавы-члена.

Што яшчэ можна дадаць да “візітнай карткі”? Створана Камісія была пасля самага жахлівага пабоішча народаў – Другой сусветнай вайны ў імя якраз растаптаных фашызмам правоў чалавека, цэлых народаў і рас. Збіраецца яна кожны год у лютым – сакавіку на шэсць тыдняў у Палацы нацый у Жэневе. Калі ж гаварыць пра ўплыў работы Камісіі на стан спраў у свеце, то пазітыўныя вынікі гэтай дзейнасці сёння можна, бадай, шукаць у асноўным толькі ў свядомасці асобных людзей, праграмах груповак, рухаў, партый ды ў грамадскай свядомасці народаў і нацый.

– І гэта ўжо не так мала…

– Вядома!.. А самыя галоўныя прычыны як практычных пазітываў, так і практычных негатываў у галіне правоў чалавека – унутраныя справы і сілы кожнага асобнага грамадства, кожнай асобнай нацыі. Прыклад – працэс перабудовы і дэмакратызацыі ў нашай краіне.

– Са сказаннага вынікае яшчэ адно вельмі важнае, на мой погляд, пытанне. Захад, імкнучыся пераканаць увесь белы свет у тым, што менавіта капіталістычныя краіны, у першую чаргу Злучаныя Штаты Амерыкі, – выключны прыклад амаль абсалютнай рэалізацыі правоў чалавека, зводзіць іх, як правіла, адно да грамадскіх і палітычных правоў і свабод. Але ж правы чалавека – з’ява значна больш комплексная?

– Сапраўды так. Заходнія палітыкі, добра ведаючы свае грахі перад уласнымі грамадзянамі ў галіне сацыяльных і эканамічных правоў (беспрацоўе, бяздомнасць, платныя адукацыя, медыцынскае абслугоўванне і г. д.), настойліва праводзяць думку, што ў “сістэме сапраўднай дэмакратыі” галоўнае – захаваць грамадзянскія і палі-тычныя правы грамадзян, астатняе – другараднае, не вартае ўвагі. Дый названыя грамадзянскія і палітычныя правы знаходзяць у “сістэме сапраўднай дэмакратыі” сваеасаблівае тлумачэнне: першыя зводзяцца да правоў на недатыкальнасць жылля, асабісате жыццё, тайну перапіскі, уезд у краіну і выезд з яе, другія – да правоў на свабоду слова. А тое, што сутнасцю і асновай грамадзянска-палітычных правоў з’яўляецца забеспячэнне ўдзелу чалавека і ўвогуле шырокіх мас працоўных у кіраванні справамі дзяржавы і грамадства, заходнія палітыкі, дыпламаты, ідэолагі старанна абыходзяць сваёй увагай, а калі і гавораць пра гэта, то так, што недасвечаны чалавек мала што зразумее.

Канечне, у сістэме правоў чалавека грамадзянска-палітычныя правы, асабліва іх галоўныя кампаненты – права на ўдзел у кіраванні справамі дзяржавы і грамадства, права на свабоду слова, думкі, пераканання, права на свабоду грамадзянскага і палітычнага самавызначэння і г. д., маюць бясспрэчны статус першаснасці. А сацыяльна-эканамічныя правы – гэта ўжо сваеасаблівы вынік іх ажыццяўлення. Прычым не толькі вынік, але і падстава ці для далейшага развіцця і ўдасканалення грамадска-палітычных правоў і ўсёй палітычнай сістэмы грамадства, ці, наадварот, – для іх сур’ёз-нага абмежавання і ўціску.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: