Ояншықтың шығуы мен патогенезі

Шығу тегі туралы әңгіме қозғағанда құрсақта не өмірдің алғашқы кездерінде болған инфекциялық аурулар мен уланудың маңызды екенін ескеру қажет. Туған кездегі мидың зақымдануы да үлкен роль атқарады. Нағыз және генді қояншық ауруының шығуына тұқым қуалаушылық факторы зор әсер етеді. Аурулардың отбасы мүшелерінің 60 пайызының электроэнцефалограммасында (ЭЭГ) қояншыққа тән өзгерістер кездеседі.

Аурудың шығу тегі көп себепті болғанымен патогенезі біреу-ақ. Ол – зат алмасудың, яғни белок, май, көмірсу, судың организмде ауысуының бұзылуының салдары.

Емдеу.

Ауруды ұзақ уақыт және үнемі, күрделі және әр адамның ағза ерекшеліктерін ескере отырып, емдеу керек. Аурудың ұстамасының аяқталуы, емдеу біткенін көрсетпейді, әрі қарай 3-5 жылдай емдеп, ЭЭГ арқылы бақылап отыру қажет.

Ауру көпшілік дем алатын орындарда, көлікте, үйінде т.б. жерлерде құрысып құлауы мүмкін.

Алғашқы көмек айналадағы қоршаған адамдарды тыныштандырып, аурудың әрі қарай жарақат алмауына бағытталуы керек.

Дереу аурудың сырт киімдерінің түймелерін босатып, басын, аяқ-қолдарын еденге, жарға соқтырмайтын амалдар жасалынады.

Тілін тістеп тастамауы үшін аузына (тістерінің арасына) шпатель немесе қолда бар тісті бүлдірмейтін заттар (ағаш қасық, карындаш) қыстырылады.

Егер ұстама қайталана берсе ауруды жақын жердегі емхана немесе ауруханаға алып барған жөн.

Ауруханадағы құрысуға қарсы дәрі-дәрмектер қолданылады.

Адамның жасына қарай фенобарбитал (люминал) пайдаланылады. Тәуліктік мөлшері 0,05-тен 0,15-0,3 ге дейін. Қояншыққа қарсы арнайы қосындының құрамына 0,02-0,05 г фенобарбитал, 0,05-0,2 г бромурал, 0,02-0,3 г папаверин, 0,015 г кофеин, 0,25-0,5 г кальций глюконаты кіреді. Дәрігердің ұсынуымен тегретол, финлепсин, бензонал, гексамедин, дефинин дәрілері жас мөлшеріне, жынысына қарап, аурудың қабылдауы-қабылдамауына (побочные действия) байланысты ұзақ мерзімге тағайындалады. Егер ауру әртүрлі себептермен 1-2 күнге үзіліс жасаса ұстама қайталанып, аурудың жағдайы бұрынғы күйіне түседі.

Ұзақ қолданғанда болатын бас айналу, тәлтіректеп жүру, ұйқышылық сияқты қосымша белгілерді дәрінің мөлшерін азайту арқылы жоюға болады. Тамақ ішу ережесін, дем алу және еңбек ету мерзімдерін дұрыс сақтау, витаминдер, глютамин қышқылын алу аурудың жағдайын жақсартады.

Қояншық статусында (ұстамалының жиілеуі) 2-4 мл 0,5 пайыз седуксенді физиологиялық ерітіндімен бірге тамырға жібереді. Магнезийдің күкірт қышқылын 5-10 мл 25% түрінде бұлшық етке немесе тамырға жіберген дұрыс. Клизмамен 3,0 г хлоралгидрат жасалады. Құрысу тоқтамаған жағдайда 1,0 г гексеналды бұлшық етке егеді.

Ауруды күту кезінде медицина қызметкерлері олардың ашушаң, жылауық, өте ұқыпты, ызақор және дәрменсіз екенін естен шығармай төзімді болуы керек. Қояншық ауруы бар адамдар көлік жүргізуге, от пен судың қасында, биікте және қозғалатын механизмдермен жұмыс істеуге жіберілмейді. Ал егер жеке басы аз өзгерсе, тырысуы сирек болса ол өзінің үйреншікті жұмысын атқара алады. Ұстамасы жиі-жиі қайталанып, әрі ақыл кемістігі болса, ІІ немесе І топ мүгедектігі беріледі.

Бұл аурулар қылмыс жасаса, ұстамасы жиі әрі ақылы кем адамдар психикалық ауруханаға, ал сирек ұстайтындар сот арқылы жауапқа тартылады.

Бас сүйек пен ми зақымдануындағы психикалық

Бұзылулар

Ми жарақатынан кейін мидың шайқалуы (сотресение), жаралану (контузия) және жаншылу (компрессия) белгілері байқалады.

Ауырлығы жағынан үш дәрежеге бөлінеді:

жеңіл түрі – сана жоғалуы, бірнеше секундқа дейін (сана жоғалмауы да мүмкін). Есеңгіреу.

Орташа түрі – сананы жоғалту, бірнеше минутқа созылып, аз уақытқа кома болу.

Ауыр түрі – сананы бірнеше сағатқа не тәулікке жоғалту, сопор. Психикалық бұзылулар бірден болмаса араға бірнеше күндер, айлар, жылдар салып барып пайда болуы мүмкін.

Бассүйек қатты зақымданған кезде есенгіреу, кома, сопорға қатты зақымдану психозы қосылып, қарауытқан сана бұзылуы ретінде дамуы мүмкін. Психомоторлы қозуға сандырақ пен елестеушілік қосылады. Психоз бірнеше сағаттан бірнеше күнге созылып, шыққаннан соң ауру есіне ештеңе сақтамайды (амнезия).

Зақымданғаннан кейінгі психикалық бұзылулар соңынан зақымдану церебрастениясы, зақымдану энцефалопатиясы, зақымдану қояншығы және зақымданудағы ақыл кемістігі ретінде болады.

Зақымдану церебрастениясында психикалық қажу, ашуланшақтық, жүдеу және физикалық кемістік пайда болады. Ауру ұстамсыз, тез ренжігіш және араққа құмар болып алады. Осы мезетте психогенді бұзылулар оңай пайда болып, аздаған психикалық зақымдануға жауап ретінде қояншық ауруы және сананың қарауытқан бұзылуы дамиды. Ауа райы өзгерісіне тәуелді болып, көлікке отырса басы айналып, құсатын болады.

Зақымдану энцефалопатиясында ауру өз ауруын бағаламай, көңіл-күйі көтеріңкі жүреді. Бірақ әлсіз, немқұрайлы және зейінсіз болады.

Бұдан әрі ауру жазылмаса зақымдану деменциясы дамуы мүмкін. Ауруда ес бұзылып, ынтасыз, жайбарақат күйге енеді. Интеллекті төмендейді.

Емдеу:

бассүйек пен ми зақымынан кейін адам 2-4 апта төсекте жатып емделуі керек. Басын салқындатып, тамырына 40% уротропин, 25% күкірт қышқылды магнезия, 40% глюко за ерітіндісін жіберу керек.

Жалпы денені нығайту үшін витаминдер, пирацетам, ноотропил, энцефабол, аминалон, цинарезин, кавинтон, церебролизиндер секілді ми қан айналымын жақсартатын дәрілер қолданылып, симптоматикалық емдер тағайындалады.

Психомоторлық қозу кезінде бұлшықетке 0,01 мг седуксен, 0,025 аминазин, тизерцин жіберу керек. Физио-психо-емдеулер жақсы көмектеседі.

Зақымданғаннан кейін еңбекке дұрыс орналастыру аурудың дұрыс жазылуына әсер етеді. 1 айдан 4 айға дейін еңбектен босатылу қағазы беріледі.

III - тарау

Маскүнемдік

Бұл спирттік ішімдіктерге патологиялық түрде құмартудан болатын прогредиентті (асқынатын) ауру. Алкоголь психотропты әсер етіп адамды ақыл-есінен айыратын ішімдік.Мас болу мен маскүнемдік екі бөлек нәрсе. Маскүнемдік – ауру.

Клиникалық түрде мас болудың үш кезеңі бар. Олар – жеңіл, орташа және ауыр.

Мастықтың жеңіл түрінде қандағы алкоголь мөлшері 0,5-1,5%₀. Мастық тек арақтың мөлшерінде емес, ішкен тамаққа, оның сапасына, дененің салмағына, денсаулыққа, жоғарғы жүйке жүйесінің қызметіне, адамның жеке басының сезгіштігіне байланысты болады. Ішкен адам жылынғандай болып, бұлшық еттері босаңсып, рахаттанып, көңіл-күйі көтеріліп, батырланып, мақтана бастайды. Қатты және көп сөйлеп, би билеп, өлең айтуға кіріседі.

Мастықтың орташа түрінде қандағы алкоголь

1,5-2,5%₀ болады. Мас адамның жүрісі бұзылып, сөзі түсініксіздене бастайды. Координация мен тепе-теңдік бұзылып, ол тез ашуланғыш, шамшылданады. Біреулерге ұрынып, өзінің күшін көрсетуге тырысады. Екінші күні мас күйіндегі істегендерін шала есте сақтайды, мойнына алмауға тырысады (алкогольді палимпсестер).

Мастықтың ауыр түрінде қандағы алкоголь

2,5-3%₀ болады.

Адамда сананың қарауытқан бұзылуы байқалады, координациясы жоқ, сөздері түсініксіз. Кейде қояншық тәрізді құрысу болып, кіші, үлкен дәреттері жүріп кетеді. Есінде ештеңе сақталмайды.

Патологиялық мастық – мас болудың сирек кездесетін түрі. Әлсіреген, ауыр соматикалық аурулармен ауырған, миы зақымданған, қозғыш психопат адамдарда кездеседі. Аз мөлшерде ішкеніне қарамастан (50-100 г) клиникалық көрінісінде күшті психомоторлы қозу болып, елестеушілік-сандырақ түрінде қайғырып, үрейленіп, ашуланып, жаман әрекеттер (кісі өлтіру) жасауы сананың қарауытқан түрде бұзылуын көрсетеді.

Бірнеше минуттан бірнеше сағатқа созылған мастық кезінде біреулерді өлтіріп, сол жерде ұйықтап қалуы, есін жиғаннан кейін не болғанын білмеуі мүмкін (амнезия).

Күшті алкогольді улануды қайтару үшін емдеу комплексі қолданылады:

1. Жұтқыншақты тітіркендіру арқылы құстыру. 5-10 тамшы нашатыр спирті не калий перманганаты қосылған жылы суды беру.

2. Құстыратын және алкогольді жек көрінішті қылатын апоморфин және метранидазол беріледі (1,5-8 г дейін).

3. 0,01 г фенамин, 0,1 г никотин қышқылы беріледі.

4. Бұлшықетке В1, В6 витаминдері, аз мөлшерде инсулин, тамырға глюкоза, физиологиялық ерітінді, гемодез жіберіледі.

Басқа сөзбен айтқанда маскүнемдік дегеніміз - алкогольдік ішімдіктерге деген адамның тәуелділіг і. Тәуелсіз адам баласы жоқ. Туа сала ауаға тәуелдіміз, емшек сүтіне, ата-анаға, балабақшада - тәрбиешіге, мектепте - мұғалімдерге, жұмыста бастықтарға, заңға бағыныштымыз, тәуелдіміз.

Демікпенен ауыратындар демігуді басатын, қант диабетімен ауыратындар оған қарсы берілетін дәрілерге тәуелді. Тағы да осылар сияқты қаншама аурулар бар. Осы тәуелділікке қоса адам өзінің нәпсісін тия алмауының кесірінен маскүнемдік деп аталатын айықпас ауру табатыны да белгілі.

Маскүнемдік – ауру. Ішілген алкоголь адам ағзасының бәріне әсер етеді. Адам миының қанмен қамтылуы басқа ағзаларға қарағанда 16 есе көп. Арақтың әсері бірден миға тиеді. Ойлау қабілеті төмендеп, өзінің не істеп, не қойғанын білмейтін жағдайға жетеді.

Маскүнемдік үш сатыдан тұрады:

1-ші сатыда аурулардың қорғау рефлексі жоғалып, арақты көп ішкенде құспайтын болады. Арақты көтеруі жоғарылайды. Алкогольге деген психикалық құштарлы қ пайда болып, ол енді өмір бойы жоғалмайтын дертке айналады.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сүйенсек 1000 адамның ішінен 40-45 адам арақ ішуін қоймаса маскүнемдікке ұшырауға бейім екен. Оның ішінде әйелдер мен еркектер қатынасы 1/1 болды деген деректер бар.

Психикалық құштарлық алкогольге деген құштарлықты үдете түсіп, ауру ішімдік ішу үшін себептер іздейді. Мейрамдарда, қонақтықта, тойларда белсенділік көрсетіп, ретін тауып көбірек ішіп қалуға тырысады. Бірақ ертең жұмыс болса, сыйлы адамдар тоқтау айтса, әйелі, ата-анасы қастарында болса өздерін тежей алады. Екінші күні мас болған кезінің көбін ұмытып қалуы да мүмкін. Өзінің көңіл-күйін көтеру үшін арақ-шараптың көлемін көтеруге, күшті спирттік ішімдіктер іздеуге мәжбүр болады. Өзін қатты мас қылуға тырысады. Көп ішкен кездері үйінде ұрыс-керіс көбейіп, құқық қорғау қызметкерлерінің көзіне түседі. «Білмедім, жаздым-жаңылдым» деп кешірім сұрайды. Анда-санда айықтырғыш мекемелеріне түсіп те үлгереді. Созылуы 5-6 жылдар шамасы.

2-ші кезеңде абстинент белгіс і немесе «бас жазу» ауруы пайда болады. Яғни ішімдікке деген физикалық тәуелділік қалыптасады. Арақ ішкен адам есін жиғасын өте қиын соматовегетативтік және жүйке-психикалық бұзылуларды басынан кешеді.

Жүрегі ауырып, тахикардия байқалып, қан қысымы көтеріледі. Тәбеті төмендеп, жүрегі айнып, іші өтіп, ұйқысы қашады. Өзінен өзі қорқып, дірілдеп, барар жер таппайды. Жеңуге болмайтын ішімдікке деген құштарлық пайда болады. Осы кезде ішкен арағы аурудың жағдайын жеңілдеткендей болады. «Бас жазу» одан әрі қарай жалғасып, келесі 5-10 күн ұдайы ішеді.

Біртіндеп аурудың есі төмендеп, интеллекті нашарлайды. Дөрекі, өтірікші, өзімшіл болып, отбасына қамқорлық жасамай, жұмыстан қуылады. Үйдегі заттарды сатып, араққа айырбастай бастайды. Өзіне сын көзбен қарауы мүлдем жоғалып, қисынсыз қалжыңдап, жаман анекдоттар айтып, өзін-өзі мақтайды.

Маскүнемдердің 10-13%-де, 2-ші сатыда (кезеңде) алкогольді психоз дамиды.

3-ші кезеңге ауысу организмнің алкогольге деген тұрақтылығының (толерантность) төмендегенінен белгілі болады.

Ауру аз мөлшердегі ішімдікке де мас бола бастайды. Ақ арақтан шарапқа көшіп, жалғыз өзі отырып ішетін жағдайға жетеді. Әлеуметтік тұрғыдан терең құлдилап, үйінен қуылады. Жұмыс істемейтін қаңғыбасқа айналады. Психопатия пайда болып, депрессияға кетеді, өзін-өзі өлтіруге баруы да мүмкін.

Ағзаларында органикалық өзгерістер пайда болады. Жыныстық қабілеті жоғалып, патологиялық қызғаныш пайда болады (бұл 2-ші кезеңде де болады). Аурудың сыртқы пішіні өзгеріп, беті ісінеді. Мұрны қызарып, үлкейеді. Беті жара-жара әрі әжімді ұсқынсыз болады. Гастрит, гепатит, бауыр циррозы, жалпы және церебральды атеросклероз, гипертония, авитаминоз ауруларының бәрі де денесін жаулап алады. Жүйке жүйесінің барлық бөлімдері бұзылып, көбіне полиневрит болады. Созылмалы психоздар қайталанады.

Дипсомания – салынып ішу немесе араққа деген аса күшті құштарлық 2-3 аптаға созылып, күніне 1-2 литр арақ ішіледі. Ауру тамақ ішпей жүдейді, салынып ішу кенеттен аяқталады.

Қазіргі кезде балалар және жасөспірімдер маскүнемдігі дамып келеді. Жас адамдарда маскүнемдіктің белгісі ересектерге қарағанда жылдам дамып, ауыр түрде өтеді, ішімдіктің мөлшерін бақылау ерте төмендейді. Абстинент белгісі бірнеше айда, әрі кеткенде бір-екі жылда қалыптасып болады.

Маскүнемдікпен бірге шылым шегу, нашақорлық, уқұмарлық, никотиномания қоса дамуы көп кездеседі. Қояншық тәрізді қозу да жиі кездеседі.

Әйелдер маскүнемдігі 25-35 жастарда дамиды. Қазіргі кезде әйелдердің ішімдік ішуі еркектермен 1/1 есебінде теңесіп келе жатқаны белгілі.

Күйеуінің маскүнемдігі әйел психикасын зақымдап, араққа деген жиіркеніш тудырмаса «мен кімнен кеммін» деген жалған намыс маскүнемдікке алып келеді.

Әйелге тән тағы бір белгі оның тығылып ішуінде. Жасырып ішіп жүріп, ауруы әбден асқынғанда елдің көзіне психикасы өзгеріп түседі. Өзін өзі күтуді қояды, бала-шағадан, достардан алшақтап, жаңа достар табады. Жеңіл жүріске салынады. Депрессивтік жағдайлардан тек ішімдік ішіп құтылмақ болады. Әйелдер маскүнемдігін емдеу өте қиын.

Маскүнемдіктің шығу тегі мен патогенезі:

Аурудың дамуына үш бірдей себеп бар деп есептеледі. Олар – әлеуметтік, психологиялық және тұқым қуалаушылық. Ми – бассүйек зақымданған адамдарда да маскүнемдік жылдам дамитыны белгілі.

Ата-анасы маскүнем балаларда «нәрестенің алкогольді белгісі» деген атпен эмбриопатия белгілері кездеседі. Балаларда жоғары психомоторлық қозу болып, физикалық, психикалық дамуы баяулап, дисморфоз белгілері орын алады.

Емдеу.

Маскүнемдікті емдеу, аурулардың өздерін маскүнем деп есептемеуіне байланысты өте қиын. Өз еріктерімен келмеулеріне байланысты Қазақстанда еріксіз емдеу мекемелері ашылған. Емдеу және реабилитациялау көмегі ауруханалармен,наркологиялық диспансерлерде, психиатриялық ауруханалардың наркологиялық бөлімшелерінде,наркокабинеттерде,анонимдік кабинеттерде өткізіледі.

Ауруханада емдеу кезінде алдымен 5-10 күн усыздандыру емін өткізіп, одан соң 40-45 күн ішінде шартты рефлекс және сенсибилизациялау сияқты арнайы емдеу тәсілдері қолданылады. Емдеудің арнайы тәсілдерін қолданбастан бұрын мұқият түрде соматикалық зерттеулер өткізу қажет.

Шартты рефлекстік ем – апоморфиннің, эметиннің және басқа құстыратын қосындылардың арқасында алкогольге деген тұрақты жүрек айныту – құстыратын реакция. 25-30 күннің ішінде сенсабилизациялық емдеуде тетурам, циамид, метранидазол, фуразолидон, никотин қышқылы қолданылады.

Емдеу кезінде психотерапия мен еңбек терапиясы міндетті түрде қолданылуы керек. Есепке алынғаннан кейін 5 жыл бойы диспансерлік емдеу және емханалық бақылау жүргізіледі. Аурудың алдын алу үшін жалпы мемлекеттік, қоғамдық, әкімшіліктік, заң және медико-гигиеналық шаралар қолданылуы керек. Үгіт-насихат жұмысы кең түрде мектептерде, колледждерде, жоғарғы оқу орындарында, мекемелерде жүргізілуі қажет.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: