Ингерфазаның G1 - кезеңі

Ингерфазаның G₁ - кезеңінде клетка тіршілігі үшін аса қажетті заттар - нуклеотидтер, аминқышқылдары, ферменттер т.б. синтезделеді. Бұл ең ұзақ кезең, сонан соң ДНҚ синтезі жүретін - S - кезеңі келеді. Клеткадағы ДНҚ мөлшepi екі есе артады. Осы уақыт ішінде басқа да заттар - РНҚ және белоктар синтезделеді. Синтезден кейінгі G; - кезеңінде РНҚ және басқа да заттар синтезделе береді. Бұл кезеңде клетка келесі митозға қажетті энергия жинақтайды. Осы кезеңде ДНҚ-ның жаңадан түзілген тізбектерінің негізінде,клеткада әр хромосоманың екі еселенуі басталады. Интерфаза негізінде хромосомалар активті түрде қызмет жасайды, және микроскоппен қарағанда олар көрінбейді. Митоздың профазасында хромосомалар ширатылады, қысқарады және жуандайды. Сондықтан осы кезеңде олар бір центромера арқылы біріккен екі хроматидтен тұратын құрылым ретінде көрінеді. Хроматидтер интерфазадағы хромосомалардың екі еселену процесінде пайда болады. Профазаның соңына қарай ядрошықтар жойылады, ядролық мембрана ериді. Сөйтіп хромосомалар цитоплазмада жатқандай болып шығады. Клеткада бөлінудің арнайы механизмі болады. Профазаның басында хромосомалар бүкіл ядро бойынша біркелкі таралады, ал профазаның соңында ядролық мембранаға жақындайды. Жіпшелердің күшті ширатылуына байланысты хромосомалардың ұзындығы едәуір қысқарады.

Ядролық мембрана еріген соң хромосомалар экватор бағытына қарай жылжиды. Митоздың бұл стадиясы прометафаза деп аталады. Хромосомалардың жылжуы центромера учаскелеріне бекіген ахроматин жіпшелері (ұршық тәрізді) арқылы жүзеге асады. Барлық хромосомалардың центромералары экватор жазықтығына жеткен кезде, клетка метафаза стадиясына көшеді деп айтуға болады. Егер осы стадиядағы клетканы микроскоппен қараса, онда барлық хромосомалардың бір жазықтықта жатқанын және экваторлық немесе метафазалық пластинка деп аталатын құрылым түзетінін жақсы көруге болады. Осы стадияда клеткадағы хромосомалардың санын есептеу, олардың құрылымын зерттеу және мөлшерін анықтау жұмыстары оңай жүргізіледі. Метафазада байқалатын хромосомалардың саны мен пішіні түрдің кариотипін сипаттайды.

Митоздың келесі фазасы - анафаза бұл центромера учаскесінің бөлінуімен сипатталады, осы бөлінудің нәтижесінде хроматидтер хромосомаларға айналады. Екі полюстерден келетін ұршық тәріздес жіпшелер хромосомаларды қарама-қарсы полюстерге тарта бастайды. Клетканың профазасында қанша хромосома болса, анафазаның соңында әр полюстерде соншама хромосомадан болады.

Телофаза - митоздың ақырғы стадиясы бұл хромосомалардың полюстерге толық ажырауымен бітеді. Профазада болатын барлық процестер телофазада да қайталанады, бірақ олар керісінше жүреді, яғни ядролық мембрана түзіледі, ядрошықтар пайда болады, хромосомалар тарқатылады (деспирализация) және олар жіңішкеріп ұзара бастайды. Микроскоппен қарағанда қайтадан тек тор құрылым көрінеді. Осымен ядроның бөлінуі - кариокинез аяқталады. Осы уақытта цитоплазманың бөлінуі - цитокинез де қоса жүреді. Жануарлар клеткаларында, олардың ортасында, шетінен орталығына қарай тартылу пайда болады да, біртіндеп клетканы екіге бөледі. Өсімдіктер клеткаларында керісінше, клетка қабығы фрагмопласт элементтері есебінен пайда болады да орталықтан шетке қарай жүреді. Митоздың нәтижесінде бір клеткадан ұсақ хромосомалары бар екі клетка пайда болады. Сонымен, митоз организмдегі сабақтастылықты және хромосомалар жиынтығы мен оның санының тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Мұнда жануарлар мен өсімдіктер клеткаларына тән митоздың жүрісіне қысқаша сипаттама бердік. Бірақ бұл процестің кейбір өзгешеліктері кездеседі. Мысалы, сахаромицеттерде (саңырауқұлақтарда) барлық митоз процесі ядролық мембрана ішінде өтеді. Жалпы клеткалық цикл мен митоздық бөлінудің генетикалық бақылауда болатынын атап айтқан жөн. Гендер ДНҚ репликациясының, цитокинездің, хромосома жіпшелерінің ширатылуы мен тарқатылуының тағы басқаларының жүзеге асуына бақылау жасайды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: