КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 41 страница

— Сез ан­да бул­ды­гыз­мы­ни?

Ха­тын ты­ныч кы­на ел­ма­еп куй­ды да:

— Бер­лин­га­ча бар­дым әле... Кыз ба­шым бе­лән, ме­нә юләр­лек. Үлем ул, сең­лем, те­лә­сә кем­гә кил­ми икән. Ә сал­кын­нар җе­лек­кә­чә үтә иде, ка­һәр. Са­лып җи­бә­рә идек тә...— дип, җыр­лап ма­таш­кан са­ма­вы­ры­ның тор­ба­сын кү­тә­реп ка­ра­ды.— Кү­ме­ре дә җи­тәр­лек. Ярар, ашык­ма­сын, кай­нап чы­гар.

Шун­да гы­на Гөл­ба­нат ки­чә ху­җа­би­кә­нең аңа чы­на­як са­выт ту­ты­рып ара­кы эчерт­кә­нен исе­нә тө­шер­де. Аяк­тан егы­лып, ха­рап бу­лыр­сың дип кур­кыт­ма­са­лар, кү­нә­се тү­гел иде.

Аль­би­на­сы яны­на ки­леп, аның су­лы­шын тың­ла­ды. Са­бые уя­ныр­га да уй­ла­мый, рә­хәт­лә­неп из­ри бир­де. Йо­кы ара­лаш һа­ва­ны им­гән­дәй ирен­нә­рен кый­мыл­дат­ты, бо­ры­нын җы­е­рып куй­ган­дай ит­те. Тә­мам ке­ше­гә ошап ба­ра бу, дип Гөл­ба­нат эчен­нән ку­ан­ды. Ис­мә­гый­ле күр­сә, сө­е­нер ин­де.

— Йок­ла­сын, уят­ма, сең­лем. Ир­тән­ге йо­кы са­бый өчен иң тат­лы­сы дия иде ми­нем ән­кәй.

Ху­җа­би­кә­нең шу­шы ки­ңә­шен то­тып, Гөл­ба­нат юын­гыч яны­на кил­де. Җы­лым­са су бит-ку­лы­на саф­лык иң­дер­де.

— Сез­не­ке­ләр өй­дә юк­мы­ни? Мәк­тәп­кә кит­кән­нәр­дер ин­де?

А­ның бу со­рау­ла­ры­на җа­вап ише­тел­мә­де. Ху­җа ха­тын­ны үп­кә­ләт­кән бу­лу­ын уй­лап, Гөл­ба­нат та са­га­еп кал­ды. Ки­рәк­мә­гән җир­дән бо­лай сүз­не бо­рып җи­бә­рү­е­нә оял­ды. Әм­ма ха­та­сын тө­зә­тә ал­мый иде ин­де. Га­фу үте­неп ма­та­шуы да урын­лы бул­мас. Җа­ны ким­сен­гән­дер. Ул си­ңа ях­шы­лык ит­те, ә син ни­чек ми­һер­бан­сыз бул­дың, үзең­не әл­лә кем­гә ку­еп?

— Ә мин кия­ү­дә тү­гел әле... Җи­те­шер­мен, ба­ла­ла­рым да бу­лыр, баш­ка­сы да...— Ху­җа­би­кә нәр­сә­не­дер әй­теп бе­тер­ми ке­бек иде.

Гөл­ба­нат икен­че тап­кы­рын­да сүз­гә ке­ре­шер­гә ашык­ма­ды, со­рау­лы ка­ра­шын да яше­рер­гә ты­рыш­ты. Әм­ма ха­тын аның уен бе­леп ал­ган төс­ле сөй­ли бир­де:

— Бу ир­не әй­тә­сең­ме? Ул ми­ңа ир тү­гел. Дус­лар без. Су­гыш бе­тәр ал­дын­нан гы­на ба­та­ре­я­быз­га ал­ды­лар аны. Ун­җи­де яшь­лек яп-яшь" ма­лай иде. Яшь­лек дип йөрт­тек үзен. Әнә, хә­зер ир­ләр кы­я­фә­те кер­гән. Мә­рь­ям апа, мин кайт­тым, дип ки­чә ки­леп кер­де. Вок­зал­да идем. Ма­ши­на­га утыр­ган, йөк та­шый. Ка­зан­нан ары­рак Шә­ле авы­лы бар. Шун­нан ул. Җае чык­кан да кил­гән. Ях­шы адәм ба­ла­сы. Бер дә кы­ек эше бул­ма­ды. Су­гыш­та бит за­кон­нар ка­ты иде, ус­тав. Боз­дың­мы, ата иде­ләр дә үте­рә иде­ләр. “На мес­те”. Ан­нан ана­сы­на хат яза­лар, ме­нә шун­дый-шун­дый гө­наһ­ла­ры өчен атыл­ды, дип. Шу­лай да бул­ма­са, дөнь­я­ның әл­лә кем­нә­ре бар. Итәк кү­рү­гә, акыл­ла­ры илә­нә. Ир­ләр алар чүп­рәк ке­бек, идән­гә төш­сә, ая­гы­на ия­реп йө­ри баш­лый. Кыз­ган­дың, бет­те. Ә аның өс­те­нә ба­сып үтәр­гә ки­рәк, шун­да ук ха­ным­га әве­ре­лә­сең. Ме­нә шу­лай... Ә ирем, су­гыш бет­кәч ке­нә, Бер­лин­ның ур­та­сын­да һә­лак бул­ды...— Ху­җа­би­кә­нең әр­нү-тет­рәү­ле та­вы­шы Гөл­ба­нат­ның бә­гы­рен сы­ды­рып уз­ды.— Ко­ман­ди­ры­быз иде... Авыр туф­ра­гы җи­ңел бул­сын.

Шун­да ук Гөл­ба­нат кул­ла­рын до­га­га кү­тә­реп, Ал­ла­һы тә­га­лә­дән бән­дә­лә­ре­нә, те­ре­лә­ре­нә-үле­лә­ре­нә, мон­да­гы­ла­ры­на-ан­да­гы­ла­ры­на рә­хим-шәф­кать те­ләп укын­ды. Аңа ху­җа­би­кә ел­ма­еп куй­ды:

— Без, сең­лем, сол­дат­лар, ут эчен­нән, кан диң­ге­зен­нән үтеп чык­тык, ыша­на­быз да, юк та. Ә син укы-укы, Ал­ла­һы тә­га­лә бар ул, бән­дә­лә­рен таш­ла­мый. Ә мин ком­со­мол­ка идем, Аны юк дип йөр­дем. Ан­да ком­му­нист­ка бул­дым... Ә син — укы, ми­ңа яра­мый. Укы, сең­лем...

А­ның бо­лай йом­шап ки­тү­ен­дә күп сер­ләр бар иде. Ис­мә­гый­лен са­гын­ган йө­рә­ге мо­ны ях­шы сиз­де. Яра­лы ак­кош ке­бек әр­неп иле­рер­гә әзер бул­ган Мә­рь­ям­не ба­рып ко­ча­сы, юа­та­сы иде. Кө­че җит­мә­де. Ә сол­дат ха­тын ул ара­да үзен кул­га алыр­га да өл­гер­де:

— Әй лә ин­де...— Утыр­ган җи­рен­нән бо­лай ту­пас әй­теп куз­га­луы ин­де аның бе­лән бер­гә ба­ла­выз сы­гар­га әзер Гөл­ба­нат­ның да сы­нын ту­райт­тыр­ды.— Ә мин ял­гыз тү­гел. Хез­мәт ит­кән дус­ла­рым да юл уңа­ен­да кер­гә­ләп, хәл бе­ле­шеп чы­га. Кия­ү­гә дә­шү­че­лә­ре бай­так, ашык­мыйм әле... Бу Са­мат кар­сыз кал­ды­ра бу­гай ин­де, бар, ча­кыр әле үзен, кер­сен, чәй кай­на­ды, ди­ген.

Ба­ла­сы уя­ныр­га ма­та­шып бо­ры­нын җе­бе­тә баш­ла­га­ны­на да ка­ра­мас­тан, ху­җа­би­кә­нең сү­зен сан­лап, Гөл­ба­нат ишек ал­дын­да кө­рә­ге­нә та­я­нып тә­мә­ке көй­рәт­кән Са­мат­ны бу­са­га­дан гы­на дәш­те. Те­ге­се хә­зер ди­гән төс­ле ку­лын ка­гып кы­на җа­вап бир­де.

XX

Ма­ши­на­сын җы­лыт­кач, ма­мык­ка тө­реп ди­яр­лек Гөл­ба­нат­ны кы­зы Аль­би­на бе­лән бер­гә чы­га­рып утырт­ты­лар.

— Син, Мә­рь­ям апа, бор­чы­лып тор­ма. Бу бит “по­лу­тор­ка” гы­на тү­гел, “з­верь”, үгез көч­лә­ре бар мон­да. Кар­да гы­на ба­тып ята тор­ган­нар­дан тү­гел. Бү­ген ике­ләр­гә үк ба­рып җи­тә­без.— Са­мат ка­лын би­я­ләе бе­лән ма­ши­на­сы­на яра­тып кы­на сук­ка­лап ал­ды, гү­я­ки ху­җа­сы атын шу­лай ир­кә­ли ди­яр­сең.

— Һа­ман шул мак­тан­чык­лы­гың бе­тмә­гән әле, яшь­лек...

— Ярар ин­де, Мә­рь­ям апа. Син үзең дә ях­шы бе­лә­сең, аты бе­лән мак­тан­ма­ган ир ир бу­ла­мы ин­де ул?..

— Бар-бар, те­ле­ңә са­лын­ма, әй­лә­неп кай­та­сың­ны оныт­ма...

— Кит­тек, алай­са. Хә­зер­гә хуш ит­тек...

Мә­рь­ям алар­га кул бол­гап кал­ды, Са­мат, ма­ши­на­сын үкер­теп, ал­гы пы­я­ла­га су­лы­шын­нан ябыш­кан юка боз­ны би­я­ләй­ле ку­лы бе­лән уа-уа юлын ту­ры­лап, ки­теп тә бар­ды­лар. Бул­са да бу­лыр икән ке­ше­лә­ре дә. Әй­тә иде ән­кә­се, ил­дә чып­чык үл­ми, кай­да да юнь­ле адәм­нәр бар, дип, чын­нан да шу­лай икән.

Ни сә­бәп­ле бу як­лар­дан шул ка­дәр юл­лар үтеп кил­гән­ле­ген бел­гәч, Мә­рь­ям ике уй­лар­га кал­дыр­мый­ча, Са­мат­ка ма­ши­на­сын ка­бы­зыр­га һәм ил­теп ку­яр­га куш­ты:

— Мон­дый көн­не, ба­ла кү­тәр­теп чы­гар­сак, гө­на­һы бу­лыр,— ди­де,— ан­да, ра­йон үзә­ге­нә дә ка­гы­лыр­сыз. Без­нең Га­таул­ла Са­фин, уни­вер­си­тет бе­те­реп, про­ку­рор итеп ки­те­рел­де. Аны да кү­рер­сең. Су­гыш­та да акыл­лы ке­ше бул­ды, мон­да да үзен күр­сә­тә. Син, Са­мат, аның те­ге ва­кыт­та үзең­нән ша­яр­тып кө­лү­лә­рен исе­нә тө­ше­реп тин­те­рәт­мә. Яра­тып кы­на үчек­ли­ләр иде алар си­не. Сол­дат ке­ше­нең шул ин­де аның: кү­ңе­лен­дә шом бул­са да те­лен­дә шук­ла­ныр, сүз ма­ла­ен йө­гер­тер. Мин­нән сә­лам, ди­яр­сең. Күп­тән тү­гел ге­нә эш­ли баш­ла­ды, ди­де­ләр. Бер ба­рып чы­гар­га да исә­бем юк тү­гел әле. Без­нең Ма­ри­на­ны алып кайт­ты бит. Ул да ан­да­дыр. Кө­теп, җы­е­ныб­рак тор­сын­нар. Эш­лә­рем­не җай­га са­лам да ди­де, ди­ген. Әйт-әйт, без­не­ке­ләр юга­ла тор­ган­нар­дан тү­гел. Бу­фет­та са­ту ит­кә­нем­не сөй­лә­мә­сәң дә ярый. Бу — ва­кыт­лы­ча гы­на, кү­ңел уты­рып җит­сә, Мә­рь­ям апаң да әл­лә кем бу­лыр әле. Сал­га­ла­га­ным ха­кын­да ишет­кә­нен әйт­сә, юк сүз, ди­ген. Кү­ңе­лен боз­ма­сын. Бе­ләм мин аны, на­чар­га уй­ла­ма­са да, ях­шы­сы да бул­мас. Ишет­тең­ме, Са­мат энем?

Бу сүз­ләр­не ише­теп тор­ган Гөл­ба­нат ап­ты­рап кал­ды, шу­шы ка­дәр дә дөнь­я­ның ка­де­рен бел­гән, тор­мыш өчен кан түк­кән ке­ше дә үз җа­ен югал­тыр­га мөм­кин икән. Сөй­гә­нен­нән ае­ры­лу­ны авыр ки­че­рә тор­ган­дыр ин­де? Һай, Ис­мә­гыйль, син дә ми­не шу­шы га­зап­лар­га сал­дың шул, җы­лы өем­не таш­лап, са­бый ба­лам­ны кү­тә­реп, ба­шым­ны юләр­гә са­лып йө­рим...

Юл алай ук авыр бул­ма­ды. Ма­ши­на­сын Са­мат бер ге­нә тап­кыр да тук­тат­ма­ды. Әле бер көй­не, әле икен­че­сен көй­лә­де. Җыр­лаш­тыр­га­лап та ал­ды. Кә­е­фе на­чар тү­гел иде. Ка­лын ка­ра мы­е­гы бе­лән тә­рә­зә пы­я­ла­сын гы­на һа­ман да бор­чып, сы­пыр­га­лап-сөрт­кә­ләп тор­ды. Ян­нан кү­тә­рел­гән тә­гәр­мәч ка­дәр­ле зур сү­рән ко­яш кар эн­җе­лә­рен­дә уй­на­ды. Көн­не су­ы­тыб­рак җи­бәр­сә дә, мон­нан, ка­би­на­дан ки­ре­сен­чә то­ел­ды. Яз­га та­ба кар­лар авы­рая, юл­лар ты­гыз­ла­на­рак төш­кән­дәй то­е­ла. Хә­ер, яз­га ерак әле, баш­лан­ма­ган март ае бар, юл­лар ап­рель ае­ның ур­та­ла­рын­да гы­на өзе­лә.

— Хә­зер көн­нәр озын­га ба­ра ин­де, Гөл­ба­нат, шу­лай­мы?

Са­мат бу сүз­ләр­не юк­тан гы­на әйт­те бу­лыр­га ки­рәк, со­ра­вы­на кү­рә җа­ва­бын да кө­теп тор­мас­тан, яз­лар ки­лер, су­лар агар, дип нин­ди­дер җыр баш­ла­ды. Ахы­ры­на ка­дәр җит­ми­чә, икен­че­се­нә күч­те. Шу­лай алар ра­йон үзә­ге­нә ба­рып кер­де­ләр.

— Әнә, мон­нан Ка­зан да кү­ре­нә...

Гөл­ба­нат ерак­та­гы ти­гез­ле-ти­гез­сез йорт­лар­дан тор­ган иләм­сез Ка­зан­ны го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр күр­гә­не­нә, хә­те­рен­дә кал­ды­рыр­га ты­ры­шып, урам­га ке­реп кит­кән­че ка­рап бар­ды. Ул аны өшен­де­рә һәм кур­кы­та, ал­дап үзе­нә ча­кы­ра, ко­яш­та тү­бә­лә­рен ял­ты­ра­тып, озын тор­ба­ла­рын­да ка­ра яу­лык бол­гап кы­зык­тыр­мак­чы бу­ла ке­бек иде. Әм­ма Ки­ев кы­зы, зур ка­ла­лар­ның саз­лык ке­бек су­ы­рып алып, ке­ше­ләр­не тар урам­на­рын­да, кы­сын­кы фа­тир һәм под­вал­ла­рын­да ту­тык­ты­рып кал­ды­ру­ла­рын бел­ми­ме­ни?

— Әй­дә, ке­реп чы­гыйк әле, Са­фин Га­таул­ла­ны кү­реп. Та­ныр ми­кән?— Са­мат шу­лай сөй­лә­нә-сөй­лә­нә ма­ши­на­сын мәй­дан ур­та­сын­да бор­ды да кой­ма бу­е­на ки­те­реп тук­тат­ты.— Бо­лар­ның про­ку­ра­ту­ра­ла­ры шу­шын­да бу­лыр­га ки­рәк. Әй­дә, бер­гә ке­рик. Егы­лып кит­сен. Ха­ты­ным дип уй­ла­сын әле. Кы­зык итим үзен. Аяк­ла­рың да язы­лыр.

Әм­ма Гөл­ба­нат баш тарт­ты:

— Са­мат, мин мон­да гы­на уты­рыйм ин­де. Кур­кам мин ан­дый ке­ше­ләр­дән. Әл­лә нин­ди алар.

— Ни кур­ку ди ул? Бул­ма­ган­ны. Пә­ри баш­ка, җен баш­ка. Бу бит Га­таул­ла, без­нең Га­таул­ла. Шәп егет иде. Бо­зыл­ма­ган­дыр әле. Ул буе, ул кы­я­фә­те, кар­чы­га ди­яр­сең. Әм­ма кү­ңе­ле ях­шы, зы­ян­лы тү­гел иде. Әй­дә-әй­дә, кы­зык бул­сын әле бер.

Бо­лай ук ди­гәч, Гөл­ба­нат ки­ре­лә­нү­е­нең урын­сыз бу­лу­ын аң­лап, Са­мат­ның шук­лы­гы­на ку­шы­лыр­га бул­ды. Чын­нан да, ая­гы оеб­рак кит­кән икән. Әле дә ярый куз­га­лыр­га ит­те.

Тә­мә­ке исе сең­гән ка­раң­гы озын ко­ри­дор буй­лап кил­гәч, ка­бул итү бүл­мә­се­нә кер­де­ләр. Сәр­кә­тип кыз исә ип­тәш Са­фин­да ке­ше бар­лы­гын бел­де­реп, бе­раз кө­тәр­гә ки­рәк­ле­ген әйт­сә дә, Са­мат са­быр­сыз­лан­ды:

— Фронт­таш дус­ты мин аның. Ки­тә­се юлым ерак. Ачу­лан­мас,— дип ка­ра күн бе­лән тыш­лан­ган ишек­кә ку­лын суз­ды. Әм­ма тот­ка­га буе җит­ми кал­ды, ишек үзе ач­ылып, ан­нан ми­ли­ция ки­е­мен­дә­ге бер ке­ше ки­леп чык­ты һәм Са­мат­ка ки­леп бә­ре­лә яз­ды. Әле дә ярый чит­кә­рәк ат­лап өл­гер­де. Сы­нау­лы усал ка­раш йө­зе­нә те­рәл­сә дә, Са­мат ерык авы­зын җы­яр­га уй­лап та бир­мә­де, ки­ре­сен­чә, исе дә кит­мә­гән­не сиз­де­реп:

— Ан­да ке­ше кал­ды­мы әле?— ди­де дә, җа­вап алып тор­мый, ишек­тән эч­кә чум­ды. Ул ара­да шау­ла­шып исән­ләш­кән­нә­ре ише­тел­де. Ми­ли­ци­о­нер, га­еп­ле ке­ше сы­ман ба­шын са­лын­ды­рып, үз юлы бе­лән кит­те. Кың­гы­рау шал­ты­рап, сәр­кә­тип ту­таш та Са­мат ар­тын­нан кер­де. Озак тор­мый, әй­лә­неп чык­ты, Гөл­ба­нат­ка эч­кә узар­га куш­ты.

Ип­тәш Са­фин ди­гән­нә­ре чын­нан да кар­чы­га­дай ке­ше иде. Кай­да кун­са, шу­ны өзеп алыр­лык.

— Ме­нә, та­гын бе­рәү ба­тып үл­гән. Идел­не чык­кан­да ин­де. Ир­тән тап­кан­нар, до­ку­мент­ла­рын ки­тер­де­ләр. Үзе боз ас­ты­на кит­кән. Бу бән­дә­нең күр­гән­нә­ре ин­де. Өс­те­нә бә­ла ягып утырт­кан бул­ган­нар. Мон­да фа­шист по­ли­цае бер адәм ми­ли­ци­я­гә ур­наш­кан икән дә әл­лә ни­ләр май­та­рып таш­ла­ган. Та­нып, хә­бәр итәр дип ку­рык­кан. Ме­нә шу­лай бит ул, га­еп­сез­дән га­еп­ле дә итә­ләр...— Ишек ка­тын­да ба­сып тор­ган Гөл­ба­нат­ны кү­реп алу­га, уры­нын­нан куз­гал­ды һәм: — Ну Са­мат, кыз­ның чи­бә­рен тап­кан­сың, ха­ты­ның­ны әй­тәм. Кем әле? Мон­да, түр­гә узы­гыз, түр­гә. Ба­ла­гыз да бар икән. Бул­ды­ра­сың, Са­мат...

— Без бит ул...

— Мак­тан­чык, ан­сын­да да ал­дат­мый­сың.

Шак­тый сүз­ләр­не куз­га­тып, фронт­таш та­ныш­ла­рын­нан кай­сы кай­да күр­гән­лек­лә­рен сөй­лә­шеп уты­ру­ла­ры озак­ка­рак су­зыл­ды. Гөл­ба­нат алар өчен ар­тык иде. Уры­нын­нан куз­гал­гач, ир­ләр дә тук­та­лып кал­ды­лар.

— Ка­дер­ле эш ва­кы­тың­ны ал­дым ин­де, га­фу, ип­тәш Са­фин,— Са­мат ша­яр­ту ка­тыш­ты­рып әйт­кән­гә­дер, Га­таул­ла үчек­лә­неп тә куй­ды:

— Алай ди­мә әле. Өй­гә ча­кы­рыр идем, Ма­ри­на апаң кү­чеп кил­мә­де әле­гә, Ка­зан­да кал­ды. Ул укы­ту­чы бит. Хә­ер, бәл­ки бел­ми­сең­дер дә. Бу елым­ны укы­тып бе­те­рим ин­де, ди­де. Кар­шы кил­мә­дем. Шу­лай да, әл­лә без­гә кай­та­быз­мы? Кая ба­ра­сыз соң әле? Ир­тә­гә ки­тәр­сез. Ка­зан­га­мы, әл­лә “даль­ше”­мы?

А­ңа ни дип җа­вап би­рә­сең ин­де. Яңа гы­на Гөл­ба­нат­ны үзе­нең ха­ты­ны итеп күр­сәт­кәч, ша­ярт­ка­ның­ны әй­теп ак­ла­ныр­га­мы? Са­мат кы­ен хәл­дә кал­ды. Ни ди­яр­гә дә бел­мә­гә­нен­дә Гөл­ба­нат тел­гә кил­де:

— Га­таул­ла абый, авыл­га ба­ра­быз...

Кай­дан ки­леп кая та­ба юл тот­кан­лы­гын яшер­ми сөй­лә­гәч, Са­фин үз ко­лак­ла­ры­на ышан­мый­ча­рак тор­ды. Са­мат­ны төр­ле шук­лык­лар­га үзе өй­рәт­кән бул­ган­лык­тан, ачу­ла­нып аңа бер­ни дә әй­тә ал­мый иде. Ул шак­тый ба­сын­кы­ла­нып, сүз баш­лар­га кый­мый утыр­ды. Куз­га­лып чы­га баш­ла­ган Гөл­ба­нат­ны гы­на тук­тат­ты:

— Сең­лем, ашык­ма­гыз әле, ашык­ма­гыз... Уты­ры­гыз. Хә­зер...

А­ның та­вы­шы үз­гәр­гән, йө­зе­нә бор­чы­лу чык­кан. Са­мат мо­ны үз ад­ре­сы­на ал­ды һәм га­фу да үтен­де. Аның са­ен Га­таул­ла эн­дәш­мә­де. Йө­зе­нә уч­ла­рын ку­еп, авыр су­ла­ды. Тә­рә­зә­дән ком­сыз­ла­нып кер­гән кыш­кы ко­яш нур­ла­рын кү­ңе­ле­нә җы­еп алыр­дай бу­лып шул як­ка ка­рап тор­ды. Ан­нан соң гы­на Гөл­ба­нат­ка те­кәл­де һәм:

— Без­нең мон­да хәл­ләр бул­ган,— өс­тәл­дә­ге бер­ни­чә до­ку­мент­ны Са­мат­ның ал­ды­на эт­те. Мә, күр, янә­се.

Әм­ма Гөл­ба­нат бу сүз­ләр­не юк­ка үзе­нә ка­бул ит­мә­де. Ку­лын­да­гы көй­сез­лә­нә баш­ла­ган ба­ла­сы ты­ныч­ла­нып кал­гач кы­на, бу абый­ның нәр­сә әй­тер­гә те­лә­гә­нен тө­ше­нер­гә те­лә­вен бел­де­реп, аңа ту­ры ка­ра­ды. Әм­ма Га­таул­ла йө­зен ан­нан чит­кә ал­ды, бая әйт­кән сүз­лә­рен та­гын да ка­бат­ла­ды:

—... Хәл­ләр бул­ган...

Гөл­ба­нат өс­тәл яны­на­рак кил­де. Са­мат­ның ал­дын­да ят­кан до­ку­мент­лар Ис­мә­гый­ле­не­ке иде. Пас­пор­тын­да­гы фо­то­сы. Ки­ев­та төш­кән иде. Гөл­ба­нат­ка ях­шы та­ныш су­рәт. Аның бер­сен ул һәр­ва­кыт янын­да та­лис­ман-бе­ти уры­ны­на йөр­тә. Ку­лын­да­гы Аль­би­на­сы тө­шеп ки­тә яз­ды, Са­мат, си­зе­неп, аны үзе­нә ал­ды. Гөл­ба­нат­ны урын­дык­ка утырт­ты. Са­фин гра­фин­нан ста­кан­га тиз­рәк су са­лып, аңа ки­тер­де.

— Сең­лем, ашык­ма­гыз...— Мон­дый ва­кыт­та шу­лай ди­я­ләр бу­гай, Хо­дай бел­сен. Су­гыш­ны үтеп, го­ме­ре бу­е­на үлем һәм һә­ла­кәт­тән бү­тән һич­нәр­сә­не күр­мә­гән ке­ше дип үзен уй­ла­ган Га­таул­ла­ның таш­ка әве­ре­лә бар­ган йө­рә­ге ва­ты­лып кит­те.

Гөл­ба­нат, түш­ле­ген­нән Ис­мә­гый­лең фо­то­сын чы­га­рып, пас­порт­та­гы­сы­на янә­шә куй­ды. Шик ка­лыр­лык тү­гел иде.

Са­мат­ны Га­таул­ла бер як­ка­рак ча­кы­рып:

— Кыш ба­шын­да гы­на әни­се йор­ты-ние бе­лән янып үл­гән иде. Күр­ше­лә­ре­нә дә күч­кән. Ха­лык­ны бе­лә­сең бит, кай­ва­кыт әл­лә ни­ләр итә­ләр. Кы­зы­ның кү­зен дә ачыр­мый баш­ла­ган­нар, гел та­лый, те­лә­сә нәр­сә­ләр әй­тә­ләр икән. Мес­кен, тү­зә ал­ма­ган, күп­тән тү­гел асы­лы­нып үл­гән иде. Мон­да кил­гәч бе­рен­че эшем шул бул­ды. “Фак­ти­чес­ки” ка­ра­ган­да, аны бер­кем дә үтер­мә­гән, бау­га эл­мә­гән. Әм­ма дә шу­шы хәл­гә җит­кер­гән­нәр, ире дә, авыл­даш­ла­ры да, бер-бер арт­лы кил­гән кай­гы-хәс­рә­те дә. Ме­нә бит нәр­сә...

А­ның сөй­лә­гән­нә­рен Гөл­ба­нат та ише­теп тор­ды. Акыл то­ма­лан­ган чак­та да сүз­ләр кү­ңел­гә язы­ла икән шул ул. Ан­нан соң бә­гырь­не те­леп-те­леп, ша­шы­ныр дә­рә­җә­гә ки­те­рә-ки­те­рә аң­га кү­чә.

— Йа Хо­дай, та­гын ни­ләр кү­рә­сем бар икән?— Гөл­ба­нат­ның ас­кы ирен­нә­ре дер-дер кал­ты­ра­на иде­ләр. — Һай Ис­мә­гыйль, Ис­мә­гыйль... Кай­лар­да йөр­дең мо­ңа ка­дәр­ле, ни­гә хә­бәр-хә­те­рең бул­ма­ды?..

Гү­я­ки аның со­рау­ла­ры­на җа­вап бир­гән­дәй, Га­таул­ла, га­еп­ле ке­ше сы­ман сү­зен дә­вам ит­те:

— Сөй­лә­гән идем­ме, те­ге ми­ли­ци­о­нер ха­кын­да. Шу­шы Ис­мә­гыйль­не, ба­ла ур­лау­да га­еп­ләп, не­мец­ка хез­мәт ит­те, по­ли­цай бул­ды дип күр­сә­теп, ял­ган ша­һит­лар та­бып, ун ел­га хө­кем ит­тер­гән. Бел­мим, аңа ха­ты­ны ту­рын­да уй­лар­га ва­кыт ти­де­ме икән? Ме­нә бит ни­чек ул...

Са­мат авыр су­лап куй­ды. Га­таул­ла­га ни­гә­дер шик­лә­неп ка­ра­ды да, Гөл­ба­нат яны­на ки­леп, ку­лын­нан ал­ды, кү­тәр­де:

— Әй­дә, ки­тик, кы­зың елый,— дип үзе­нең ар­тын­нан иярт­те. Гөл­ба­нат­ның ни сү­зе, ни җа­ны юк төс­ле иде. Шу­лай да ак­рын-ак­рын ат­лый бир­де. Са­мат аның Аль­би­на­сын кү­тәр­де, өс­тәл­дә кал­ды­рыл­ган Ис­мә­гыйль­нең су­рә­тен ке­сә­се­нә алып тык­ты. — Гәү­дә­сен тап­ты­гыз­мы соң?..

— Юк шул. До­ку­мент­ла­ры биш­тә­рен­дә бул­ган, бү­ре­ге, би­я­ләй­лә­ре бе­лән бер­гә, су­га тө­шеп кит­кән җи­рен­дә боз­га ка­тып кал­ган­нар,— Га­таул­ла га­еп­ле ке­ше ке­бек аң­ла­тыр­га ашык­ты. Аның кар­чы­га кы­я­фә­те шиң­гән, ин­де хә­зер йол­кыш кар­га­ны хә­тер­лә­тә иде.

Ул алар­ны оза­та чык­ты. Га­дә­те­нә кү­рә­ме, әл­лә ти­еш­ле бул­ган­га­мы, сәр­кә­ти­бе аяк өс­те ба­сып кал­ды.

— Исән йө­ре­гез...

Ки­теп бар­ган­на­рын­да Га­таул­ла шу­лай хуш­лаш­ла­шып кул би­рер­гә тар­тыл­са да, Са­мат, һич­ни әйт­ми­чә, ка­би­на ише­ген ка­ты итеп яп­ты да газ­га бас­ты. Шун­да Аль­би­на та­гын да үк­сеп елар­га то­тын­ды. Ага­рын­ган ана аның та­вы­шын ишет­мә­де. Олы юл­га чык­кач, ба­ла­ны Са­мат руль бе­лән күк­рә­ге ара­сы­на куй­ды һәм:

— Ела­ма, кы­зым, ела­ма,— дип юа­та бир­де. Бе­раз­дан Аль­би­на аңа чын­нан да үз кы­зы ке­бек то­е­ла баш­ла­ды.

Гөл­ба­нат­ны ши­фа­ха­нә­гә сал­ды­лар. Аңа юл­да сал­кын ти­гән иде. Мә­рь­ям мо­ның өчен Са­мат­ны бар ачу­ы­на орыш­ты. Дө­ре­сен­дә ул ба­ры тик дөнь­я­лык­ка бул­ган үп­кә­сен ге­нә чы­гар­ды. Са­мат үз юлы бе­лән ки­теп бар­ды. Әм­ма бер ат­на ди­гән­дә ки­ре әй­лә­неп кил­де, үзе бе­лән бер­гә ба­ла чүп­рәк­лә­ре, тан­сык ри­зык­лар да ки­тер­гән иде.

— Мә­рь­ям апа, син бу кы­зың­ны ми­ңа би­рер­сең ин­де, ярый­мы?

А­ның сүз­лә­рен­дә тә­вәк­кәл­лек тә, үте­неч тә бар иде. Ышан­ды­рыр­лык итеп со­ра­гач, нәр­сә ди­сең ин­де аңа?

— Мин тек, мин — ри­за да бит, үзе нәр­сә ди­яр?

— Кү­ңе­ле­мә ке­реп утыр­ды ул ми­нем. Йок­ла­сам да күз ал­дым­да, тор­сам да, ка­би­на­да да яным­да гы­на уты­рып йө­ри ке­бек. Кар­шы кил­мә ин­де...

— Син нәр­сә, хәс­рә­тен­нән чы­гып җит­мә­гән, нәф­сең­не су­за­сың?

Мә­рь­ям­нең бу сү­зе Са­мат­ның кы­зу­лы­гын та­гын да арт­тыр­ды:

— Әйт­сәң, әй­тә­сең ин­де син, бе­ләм, Шай­тан­ның мө­ге­зе сы­нар­лык ит­те­реп... Мин соң, юк­са, ба­ры тик ул ба­ла­ның бә­хет­ле бу­лу­ын гы­на те­лим. Са­бые бе­лән кем­гә ки­рә­ге бар. Җа­ным кыз­ган­ган­нан гы­на... Нәф­сең­не су­за­сың, имеш... Бет­кән ди чи­бәр ха­тын­нар. Юл ча­ты са­ен кө­теп то­ра­лар, те­лә­гем­дә бул­са, эр­лә­ми ге­нә су­гар идем...

Бу сүз­лә­рен­нән соң Мә­рь­ям ни ях­шы­дан, ни яман­нан әйт­мә­де, ба­ры тик, үзе дә мо­ңа ри­за­лык бир­гән­дәй:

— Ал­га та­ба күз кү­рер, ка­рар­быз әле,— дип ышан­дыр­ды. Са­мат­ның тә­ка­те чә­чәк ат­ты.

Го­мер җы­рын баш­лар­га аш­кын­ган ке­ше­нең са­быр­лы­гы бе­тә икән ул. Әм­ма дә ашык­ма­ган­да ике­се өчен дә ях­шы­рак бу­лыр иде. Тик кү­ңел бе­лән ша­я­ру мөм­кин тү­гел, ул ба­ры­бер үз эшен баш­ка­ра, акыл­ны һәм аң­ны үзе­нә буй­сын­ды­ра. Мө­га­ен шу­ңа­дыр акыл­лы ке­ше­ләр ин­ту­и­ци­я­гә һәм кү­ңел те­лә­ге­нә бик алай та­я­нып яшә­ми­ләр, ыша­нып җит­ми­ләр. Ни кыл­са­лар да, җи­де кат үл­чәп, бер ки­сә­ләр. Ва­кыт­ла­рын хәт­та күп чак­та буш­ка ис­раф итү­лә­ре­нә ка­ра­мас­тан, баш­та уй­лый­лар, уң-сул­ны үл­чи­ләр, ан­нан соң гы­на адым ясый­лар. Әм­ма ан­дый­лар җир йө­зен­дә бе­рән-сә­рән ге­нә, күп­че­лек ке­ше тор­мыш ар­ба­сы­ның ар­ты­на то­ты­нып ба­ру­ны ку­лай­рак кү­рә.

Са­мат, ши­фа­ха­нә­гә ба­рып, Гөл­ба­нат­ның хә­лен дә бе­леш­кә­ләп йөр­де. Кай­да да үзен аңа ире сый­фа­тын­да күр­сә­тер­гә ты­рыш­ты. Ша­яр­ту­дан баш­лан­ган га­мәл чын­лык­ка әве­ре­леп кит­кән­дәй то­ел­ды. Мә­рь­ям исә аны тыя һәм тук­та­та ал­мый иде. Бәл­ки шу­лай ки­рәк­тер, Гөл­ба­нат­ның үзе өчен дә мон­нан да ку­лай­рак бү­тә­не юк­тыр. Әм­ма Мә­рь­ям бел­ми тү­гел, ан­дый гы­на хәл­не та­ты­ган ке­ше иде. Ире үз итә­ген­дә һә­лак бул­ган­нан соң аз­лар­мы аңа мә­хәб­бәт хис­лә­рен бү­ләк итәр­гә ты­ры­шып ка­ра­ды­лар? Ни­чек ке­нә әле. Кай­сы­ла­ры исә ир­лек на­зы бар­лык кай­гы­сын йө­рә­ген­нән ку­ып чы­га­рыр дип уй­ла­ды. Икен­че­лә­ре аны кыз­га­ну­дан гы­на кар­шын­да тез­лә­нер­гә әзер иде­ләр. Тик чын мә­хәб­бәт бе­лән яра­тыр­дай­ла­ры­на оч­ра­ма­ды­мы, әл­лә үзе­нең кү­ңел кү­зе су­кыр иде­ме, һәм­мә­сен ин­карь ит­те. Ә ме­нә Са­мат баш­ка­ча­рак ке­бек. Кем бе­лә, бәл­ки Гөл­ба­нат аны чит­кә этәр­мәс. Бу ка­дәр бер-бер арт­лы кил­гән кай­гы­лар­ны ял­гы­зы ерып чы­га ал­мас, кем­нең­дер кул би­рүе дә ки­рәк. Ахыр­да ул алар­ның бер­гә бу­лу­ын те­ли баш­ла­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: