Ші дәріс. Антиоксиданттар.

Дәрістің жоспары:

1. Антиоксидант қызметін атқаратын заттар.

2. Антиоксиданттық амин қышқылдары.

3. Фенолдар.

4. Каротеноидтар.

5. Токоферолдар.

Тотықтырғыш стресске қарсы әрекет жасау үшін және өзін қорғау ағза қарулық антиоксиданттар шығарады. Антиоксиданттардың бұл жұмысы біздің жасушаларымызға зиян келтіруі мүмкін бос радикалдарды нейтралдау мен «тазарту» үшін қажет. Сіздің ағзаңыздың антиоксиданттар өндіре алу қасиеті (оның метаболиттік үрдістері) тамақтанужәне темекі шегу сияқты генетикалық және сіздің әрекеттеріңіз әсерінен қолайсыз экологиялық факторларды басқарады. Қоршаған ортаның едәуір көп ластанун және едәуір төмен спаны қосатын біздің өмір сүру жағдайымыздың, біздің диетамыздың өзгеруі кезінде біз бос радикалдардың әсеріне басқа кездерге қарағанда көп ұшырайтынымызды білдіреді. Барлық бос радикалдарды нейтралдау үшін біздің ағзадағы антиаксиданттардың ішкі өндірісі жеткіліксіз.

Май қышқылдарының ішінде тек линолен және линол қышқылдары антиоксиданттар болып табылады. Олар адам организмінде синтезделмейді. Адам мен жануарлар оларды өсімдіктерден алады.

Бүгінгі күні антиоксиданттардың тек өсімдіктерде синтезделетіні және олардың әртүрлі қатерлі аурулардың алдын алуға (профилактикаға), тіптен кейбір ауру түрлерін ойдағыдай емдеуге болатынын қазіргі медицина ғылымы толық дәлелдеп отыр. Осыған байланысты, біз үшін Қазақстанда өсетін, қолға оңай түсетін өсімдіктердің өнімдеріндегі антиоксиданттардың мөлшерін, оларды тағаммен пайдаланудың тиімді жолдарын зерттеу сау өмір салтын қалыптастыруда аса көкейкесті мәселе деп айтуға болады. Екінші жағынан өсімдік өнімдері (тамыры, жапырағы, гүлі және жемістері) басқа, әсіресе, ет және сүт өнімдерімен салыстырғанда қолға түсіру оңай, көп уақыт жақсы сақталады және бағасы арзанға түседі.

Өсімдіктерде атеросклероз және басқа да жүрек ауруларына себепші болатын қаныққан май қышқылдары жоқ, керісінше, өсімдік майлары - суықта қатпайтын қанықпаған май қышқылдары болып табылады. Тіптен өсімдіктің кейбір май қышқылдарының өнімдері, мысалы, лецитин денеміздегі органдардың жасушаларының мембраналарының қайта қалпына келтіруде ерекше роль ойнайды. Ол әсіресе бауыр ауруларын емдеуде таптырмас ем деп айтуға болады.

Зерттеулер антиоксиданттар биологиялық активті қосылыстардың (БАҚ) тамақтағы антиоксиданттар әрекетін қайталамайтынын көрсетті. Рак ауруының алдын алу үшін С дәруменін қоспалармен ұсыну алдында жаңа зерттеулер керек.

Дәрумендер: Е дәрумені, С дәрумені және бета-каротин.

Селен, мыс, цинк және марганец сияқты элементтер құрамына кіретін микроэлементтер. Қоректік емес заттар, убихинон (коэнзим Q) мен фенолды қосылыстар сияқты, фитоэстрогендер, флавоноидтер, фенолды қышқылдар мен тамақтық косервант ретінде қолданылатын бутилирленген гидрокситолуол (СГТ).

Фенолдар өсiмдiктер дүниесiнде көп түрлi және кең тараған органикалық қосылыстар болып табылады және олар өсiмдiктерде мономерлер және полимерлер түрiнде кездеседi. Олардың молекуласының ароматикалық (бензолдық) ядросында екi және одан көп гидроксил топтар болады. Қазiргi күнi фенолдардың түрлерi 4000-ға жуық және олардың көпшiлiгi флавоноидтар (қос сақиналы гетероциклдар) ретiнде белгiлi. Өз кезегiнде флавоноидтар көбiнесе гликозидтер түрiнде кездеседi. Фенолдық қосылыстардың ерекшелiгi - өсiмдiк жасушаларында олардың түрлерi өзара бiр-бiрiне айналып отыра алады. Олардың көпшiлiгi тыныс алу, фотосинтез процестерiне қатысады, кейбiреулерi өсiмдiктердiң өнуi мен дамуын реттейдi.

Флавоноидтар фенилаланиннен және малолнил-А-коэнзимiнен пайда болатын әртүрлi ароматикалық қосылыстар болып табылады. Олар көп өсiмдiк түрлерiнде кездесетiн төмендегi топтарға бөлiнедi - катехиндер, халкондар, флавондар, флавонолдар, флавандиолдар, антоцианиндер, танниндер және аурондар.

Катехиндер 300-ге жуық өсiмдiктер түрлерiнен табылған және олар флвоноидтардың iшiндегi ең жоғары деңгейде тотықсызданған қосылыстар болып табылады.Катехиндердiң тотығу өзгерiстерiшай мен какао өндiрiсiнде маңызды роль атқарады. Бұл қосылыстардың ерекшелiгi- олар қантпен гликозидтер түзбейдi. Қазiр өсiмдiктерде 20-дан аса халкондар (гликозидтер) түрiтабылған. Олардың бiрi - флоридзин адам қанындағы глюкозаның мөлшерiн бүйрек арқылы төмендету үшiн қолданылады. Флавон және флавонолдар сары түс беретiн бояушы заттар ретiнде пайдаланылады.

Фенилаланин Флавоноид Танниндер

Гликозидтiфлавоноидтар - антоцианиндер өсiмдiктердiң әртүрлi ұлпаларына қызыл, көк және күлгiн түс беретiн пигменттер болып табылады. Гүлдерге, жемiстерге, дәндерге және жапырақтарға әдемi түс берумен қатар флавоноидтар өсiмдiктер мен микробтардың сигналдық қатынастарда маңызды роль ойнап, өсiмдiктiң еркектiк белгiсiн күшейтедi, тағамға ерекше дәм бередi және аса қауiптi ультракүлгiн сәулесiнен қорғайды, антимикробтық агент ретiнде өсiмдiктiң патогендерге қарсылығын күшейтедi. Мысалы, медикарпин деген изофлавоноид бұршақ тұқымдастарының саңырауқұлақ патогендерiне қарсы бөлетiн негiзгi фитоалексин (фитоалексиндер дегенiмiз өсiмдiк патогенiмен қатынасқа түскенде өсiмдiк бөлетiн кiшi молекулалы антибиотикалық қосылыс, яғни патогендерден қорғайды).

Сонымен қатар, антоцианиндердiң гүлдi тозаңдатушыларды елiктететiн, ультракүлгiн сәуледен және сәулелiк тежеуден (фотоингибирование) қорғайтын, зиянкестердi үркiтетiн және еркiн радикалдарды бейтараптындыратын қасиеттерi толық анықталған. Яғни, бұл флавоноидтар қоршаған ортаның факторларынан пайда болатын стресстерге өсiмдiктердiң төзiмдiлiгiн күшейтедi деген сөз. Соңғы жариаланған бiрқатар ғылыми мақалалар антоциандардың әртүрлi металлдармен комплекс құрып, олардың өсiмдiк жасушасының вакуольдерiнде жиналатынын көрсетiп отыр. Оның үстiне, өсiмдiктердегi белгiлi металл-хелаторларына (металды байланыстырушы қосылыстарға) қарағанда антоциандар әртүрлi валенттi металды байланыстыра алады, мысалы, молибдендi, магний, алюминий, никель, темiр және тағы да басқа металдарды. Демек, антоциандар өсiмдiктердi металдардың зиян келтiретiн артық мөлшерiнен қорғай алады. Немесе, металдарды өзiмен байланыстыру арқылы клеткаға аса қажет металдардың қорын жинақтайды. Мынаны қоса айтқан жөн - антоциандадың металдармен комплексi белгiлi бiр түске боялады. Яғни, осы флавоноидтарды пайдалана отырып әртүрлi ағзалардың ұлпаларындағы металлдардың мөлшерiн анықтай аламыз деуге болады.

Танниндер. Олар өсімдіктердің полифенолдарына жатады. Оларды теріні өңдеуге қолданады. Олар кейбір ағаштардың (үйеңкі) қабығында көп мөлшерде жасалады. Танниндердің фенол топтары пептидтің –NH-топтарымен сутегілік байланыстар арқылы белоктармен тығыз байланысады және оны ыдыратушы ферменттер үзе алмайды. Танниндердің пайда болу процесінде таннин терінің коллагенімен байланысып, кәдімгі тері дүниеге келеді. Солай пайда болған тері микроорганизмдердің шабуылына төзімді болып шығады. Танниндердің дәмі өте жағымсыз. Сондықтан жануарлар ондай өсімдіктерді жеуден бас тартады. Оның үстіне таннинмен байланысқан өсімдік белоктары нашар қорытылады. Осыларға байланысты танниндер өсімдіктер үшін қуатты қорғаныс құралы болып табылады. Танниндердi ыдырайтын және бiрiккен (немесе конденциаланған) өңдегiш заттар (дубильные вещества) деп екiге топтайды. Бiрiккен танниндер құрамына лейкоантоциандар және катехиндер кiретiн полимерлер. Емен, талшын, эвкалипт ағаштарының қабығында болатын бұл заттар жеңiл өнеркәсiпте мал терiсiн жоғары сапалы етiп өңдеу процесiнің негiзi болып табылады (ботаника әдебиеттерiнде өңдегiш заттарға флавоноидтарға қатысы жоқ басқа қосылыстарды да жатқызып жүр). Ағаштанып кеткен клетка қабықшасының құрамына кiретiн және ағаштық ұлпаларда негiзгi механикалық тiрек қызметiн атқаратын лигниндер де өдеушi заттарға жататын полимерлi фенолдар болып табылады.

Ең алғаш рет қышқылдар мен сiлтiлердiң өсiмдiк пигменттерiне әсерiн 1664 жылы зерттеген Роберт Бойльдың тәжiрибелерiнен бастап 20-шы ғасырда структуралық және реттеушi гендердi анықтау олардың құрамы, химиялық белсендiлiгi және биосинтезi туралы мәлiметтер жинауға мүмкiндiк бердi.

Антоциандық пигменттер мен флавонолдардың жақсы зерттелген физиологиялық қызметi тозаңдатқыштарды (насекомдарды) гүлге елiктету және дәндерге түс беру болып табылады. Бұл қосылыстар соңғы 150 жыл iшiндегi зерттеулердің нәтижелерінде айтылып келді. Мысалы, Грегор Менделдiң генетикалық зерттеулерiнде бұршақтың дәнiнiң түстерiнiң өзгергiштiгiнде, жүгерiнiң дәнiнде флавоноид биосинтезiне қатысатын гендердiң құрамына кiрiп, немесе, олардан бөлiнiп кететiн МакКлинтоктың қозғалмалы элементтерiн (транспозондарды) ашуда да аз роль ойнаған жоқ.

Антоцианидин

Қазақстанда кең тараған өсiмдiктер - жусанның түрлерiндегi фенолдардың алмасуын терең зерттеуде профессор Р.М.Қонаева осы ғылым саласында орасан зор еңбек сiңiрген ғалым.

Тiптен мүктер өздерiнiң эволюциялық дамуының өте ерте кезеңiнде оларда флавоноидтар ультракүлгiн сәулесiнен қорғаушы ретiнде синтездей бастаған. Флавоноидтар тағаммен бiрге адам мен жануарлардың денесiне түскенде ерекше белсендiлiк көрсетедi - ағзаға келтiретiн пайдасы өте маңызды. Соя дақылынан жасалған тағамдарда болатын изофлавоноидтар қатерлi iсiктердiң (рак) алдын алуда өте үлкен әсерi бар екенi дәлелденген. Ал, флавоноидтардың қою қызыл шарапта болатын стилбендер деген түрлерi жүрек ауруларын болдырмауға көп көмегiн тигiзедi.

Барлық тірі организмдерде глутатион деп аталатын қосылыс белсенді антиоксидант болып табылады. Оның құрамына үш амин қышқылдары – глутамин, цистеин және глицин кіреді. Яғни, глутатион трипептидінің құрамында -SH тобы бар, дәл осы топ антиоксиданттық роль атқарады. Клеткаларда ^.ОН радикалынан қорғау процесіне негізінен тиолды (құрамында –SH топтары бар) қосылыстар қатысады. Гидроксил радикалының қысқа өміршеңдігі және оның ферментативті жолмен бейтараптанбайды.

Глутатионның тотығуы

Аскорбин қышқылы сутегі иондарының доноры мен акцепторы ретінде бола алады және оның антиоксиданттық қасиеттері түрлі бос радикалдарды бейтараптандыратын әрекетінің кең спектрімен сипатталады. Липидтерді асқын тотығудан қорғауда аскорбин қышқылы басқа антиоксиданттармен салыстырғанда қуаты әлдеқайда жоғары.

Аскорбин қышқылының антиоксиданттық реакциясы

Бірақ, клеткада Fe²⁺ және Cu²⁺ иондары болған кезінде аскорбин қышқылы прооксидантқа (тотықтырғышты қолдайтын) айналып кетуі мүмкін. Аскорбин қышқылының антиоксидантты қасиеттері оның оксиредуктазаларға да байланысты. Сутек атомынан айырылғанда аскорбин қышқылы прооксидантті әсер көрсететін монодегидроаскорбин қышқылы радикалына айналады. Ал, тағы да бір Н атомынан айырылғанда, дегидроаскорбин қышқылы түзіледі. Осы ауысуларды аскорбатоксидаза ферменті іске асырады.

Соңғы жылдары флавоноидтардың өсiмдiктерде синтезделу жолдарына молекулярлық генетика тұрғысынан көп көңiл бөлiнуде. Ол үшiн флавоноидтардың әртүрлi синтезделу кезеңдерi тежелген кейбiр өсiмдiк түрлерiнiң мутанттары алынды (олардың гүлдерi мен дәндерiнiң пигменттерi өзгерген). Оның нәтижесiнде көптеген флавоноидтардың синтезiнiң структуралық және реттеушi гендерi бөлiп алынып, оларға сипаттама берiлдi. Әсiресе бұл тұрғыдан арабидопсис өсiмдiгiнiң мутанттарын зерттеу өте бағалы нәтижелер бердi. Осы өсiмдiктiң геномының бойында дән қабығының пигментiн жоятын структуралық және реттеушi гендердiң локустарының хромосомада орналасуы анықталып, ретке келтiрiлдi. Осы өсiмдiктiң гендерi бұзылған мутанттарын зерттеу флавоноидтардың ультракүлгiн сәуледен қорғайтынын, сонымен қатар аукцин фитогормонын тасымалдауда маңызды роль атқаратынын нақты дәлелдеп бердi.

Соңғы жылдары бiрқатар өсiмдiктер үшiн флавоноидтар биосинтезiн жүргiзетiн бiрнеше маңызды гендерге сипаттама берiлiп, тiптен кейбiреулерiнiң қызметiн қолдан басқаруға мүмкiндiк туды. Қазiргi кезде флавоноидтардың синтездерiнiң орталық тiзбегiнiң соңғы кезеңдерiн түзеу (модуляциялау) арқылы кейбір жетiстiктерге қол жетiп отыр. Қазір малдың азығы болатын дақылдардың құрамындағы флавоноидтардың деңгейiн анықтап, олардың эндогендi (ұлпаларының ішінде болатын) мөлшерiн көтеру немесе төмендету арқылы дақылдардың тағамдық сапасын жақсартуға да назар аудару керек (кейбiр дақылдарда бiрiккен танниндер тiптi синтезделмейдi екен). Мысалы, «соя сүтi» деп аталатын тағамның сапасын жақсарту үшiн ол дақылдың дәнiндегi изофлавоноидтардың синтезiн тежеу керек.

Ген инженерияны пайдалана отырып өсiмдiк гүлдерiнiң түстерiн өзгертуде де кейбiр қызықтыратын жетiстiктер бар. Антоциандардың ароматикалық В-сақинасының гидроксилдену деңгейi осы пигменттердiң түсiн анықтайды. Флавоноидтардың сақиналарында бiрнеше гидроксил (ОН-) топтары бар және олар орналасу тәртiбiне байланысты пигменттердi сия түстен баста қызыл түске дейiн бояйды. Ароматикалық сақиналарды гидроксилдеудi Р450 класына жататын ферменттер iске асырады. Клетка мембранасымен байланысқан, құрамында Р450-цитохромы бар және электрондар көзi ретiнде НАДФН-ты пайдаланатын бұл ерекше ферменттер полифункциональды, яғни әртүрлi көптеген тотығу-тотықсыздану реакциаларын жүргiзуге қабiлеттi. Қазiрдiң өзiнде флавоноидтардың биосинтетикалық жолдарын реттейтiн бiрнеше жаңа белок түрлерi және оларды флавоноид гендерiне ендiру арқылы биосинтездi күшейтуге болатыны анықталып отыр.

Чалкон

Чалконизомераза

Флаванон Изофлавон

Флавон

Флавонол Антоцианидин

Флавоноидтардың биосинтезiне қатысатын ферменттердiң клеткаiшiлiк орналасуы (локализациясы) және құрылымын соңғы 30 жылда зерттеп келген Хелен Стаффорд, фенилпропаноидтардың, синапаттардың, лигниндердiң және флавоноидтардың биосинтезi ұқсас жолдармен жүредi, яғни олардың синтезiне қатысатын ферменттер мултиферменттi комплекстi құрауы мүмкiн деген болжам айтты. Кейбір жемістер және көкөністерде табылған негізгі флавонол - кверцетин қатерлі ісікке және кәрілікке қарсы тұратын қуатты антиоксидант болып табылады. Алдын ала кверцетинмен өңделген клеткалардың сутегінің асқын тотығына төтеп беру қабілеті артады.

Антоциандар

Жақыннан бері бұршақ тұқымдастардан табылған арнайы изофлавондарға ерекше назар аударылуда. Бұршақ тұқымдастармен көп қоректенген қойлар буаз бола алмайтыны анықталды. Яғни, мал қоректенетін өсімдіктердегі изофлавондардың әсері эстрогендерге ұқсас болады деген сөз. Осы себептен олар фитоэстрогендер деп аталады. Жоғарыдағы схемада көрсетілген изофлавонның аты – генистеин, ол күшті эстрогендік қасиет көрсетеді. Фитоэстрогендерді медицинада пайдалану жолдары қазір зерттелу үстінде.

Фенолдық қосылыстардың катаболизмiнiң механизмдерiн терең зерттеп-бiлу олардың алмасу және өсімдік ұлпасында жинақталу процестерiне өзiмiздiң қалауымызша әсер етуге мүмкiндiк береді.

Каротеноидтар сары мен қызыл арасындағы түстердi беретiн өсiмдiктердiң пигменттерi. Алғашқы ашылған b-каротен пигментi сәбiзден табылған болғандықтан жалпы каротеноидтар деген ат ағылшынның “carrot” деген сөзiнен шыққан (ол “сәбiз” деп аударылады). Каротеноидтардың көпшiлiгi 40 көмiртегi атомдарынан тұрады. Каротеноидтардың молекулаларына олардың құрамында b-ионон сақинасы тән. Сонымен қатар, каротеноидтардың көпшiлiгiнiң молекулалары транс-конфигурациясында болады. Каротеноидтарды қанықпаған көмiрсулар болып табылатын - каротиндер және құрамында отегi атомы бар - ксантофильдер деп 2 топқа бөлуге болады. Ксантофильдер каротиндердiң туындылары болып табылады.

β-Каротен

Лютеин (ксантофилл)

Виолаксантин (ксантофилл)

Сары пигмент болып табылатын лютеин және зеаксантин каротеноидтары клетканы бұзатын көгiлдiр сәуленiң әсерiнен қорғайды. Бұл каротеноидтар шпинатта, жапырақты көкөнiстерде және жемiстерде көп болады.

Каротеноидтардың түрлері мен таралуы

Лейкопин клеткаларды ісік түріне айналудан сақтайтын каротин

Токоферолдар. Өте күштi антиоксидант болып табылатын токоферолдар 4 түрге бөлiнедi. Олар a-, g-, b- және s-токоферолдар. Е-витаминi - α-токоферол болып табылады. Олар бiр-бiрiнен ароматикалық сақинадағы метил топтарының санымен ерекшеленедi. α-Токоферол майда ериді, оның негізгі орналасатын жері (локализациясы) – биологиялық мембраналардың гидрофобты қабаты. Альфа-токоферолда - 3, g- және b-токоферолдарда - 2 және s-токоферолда 1 метил тобы болады.

Токоферолдардың түрлерi мен олардың құрылысының өзгешелiктерi

Токоферолдар амфипатикалы молекулалар, яғни олардың бiр ұшы липофильдi, ал, екiншi ұшы гидрофильдi болады. Сондықтан бұл витаминдердiң липофильдi ұшы жасушаның және органоидтардың мембранасының тереңiнде орналасады да, гидрофильдi ұшы мембрананың бетiнде қалады. Биологиялық мембраналардағы токоферолдардың қызметi - қайталанып липидтердiң тотығуының нәтижесiнде көп қанықпаған май қышқылдарынан еркiн радикалдар түзiп отыратын тiзбектi реакцияларды тоқтатады.

Токоферол (Е-витамині)

Антиоксиданттық белсендiлiгi бойынша токоферолдар мынадай тәртiппен a > b = g > s орналасады. Осы тәртiпке сәйкес олар 220 (a), 120 (b), 100 (g) және 30 (s) көп қанықпаған май қышқылдарының молекулаларын тотығудан қорғап отырады, яғни олардың iшiнде a-токоферол өте белсендi деген сөз. Сонымен қатар, Е-витамині – қуатты антимутаген.Токоферолды күнделiктi 250 мг мөлшерiнде пайдалану жүрек, қатерлi iсiк ауруларының, тiптен СПИД-тiң бетiн қайтаруға көмектеседi екен.

Токоферолдардың мөлшерi өсiмдiктердiң түрi мен мүшесiне байланысты өте қатты өзгередi. Альфа-токоферолдың пайыздық мөлшерi өсiмдiктердiң жапырақтарында көп синтезделедi. Бұл күштi антиоксиданттың жарпырақта көп болуы фотосинтетикалық аппаратпен байланысты болуы мүмкiн. Себебi, фотожүйелердiң қызметiнде қандай да бiр уақытша ақау бола қалса - ол жағдайда көп мөлшерде еркiн оттегi радикалдары түзiледi - оларды бейтараптандыру үшiн аса белсендi антиоксидант керек. Дегенмен, өсiмдiктердiң дәндерiнде альфа-токоферол пайызға шаққанда аса көп синтезделмейдi.

Фотосинтез жүргiзе алатын ағзалар α-токоферолды барлығына бiрдей ферменттердiң көмегiмен синтездейдi. Синтездiң алғашқы кезеңi токоферол мен пластохинонның шикiзаты болып табылатын гомогентиз қышқылынан басталады. Оны жүргiзетiн, аты өте ұзын, барлық фотосинтездiк организмдерге (өсiмдiктер, балдырлар және бактерияларға) тән - гидроксилфенилпируватдиоксигеназа ферментi. Пластохинондар фотосинтез жүретiн хлоропласттың негiзгi құрамды заттары. Олар хлоропласт мембранасында орналас‹ан электрон тасымалдаушы тiзбектiң құрамына кiредi. Пластохинондар химиялық құрылымы жағынан белгiлi кофермент – убихинонға өте жақын.

Каротеноидтар (β-каротен) хлорофиллдің триплет өзгертіп, оттегінің синглет күйін кері сәйкес келетін негізгі күйге түсіре алады. Оның нәтижесінде триплет каротеноид пайда болады және ол энергиясын жылу түрінде таратып жібереді. Сөйтіп, каротеноидтар маңызды қорғаушы роль атқарады. Бірақ, каротеноидтардың қорғаушы қабілеті 2-ші фотожүйенің шамадан тыс қозуын баса алмайды, сондықтан синглет оттегі осы жүйеге қатер төндіреді. Зеаксантин 2-ші фотожүйенің хлорофильді байланыстыратын белогымен әрекеттесе отырып, қоздырудан пайда болшған энергияны жылу ретінде таратып жібереді.

Антиоксиданттық белсендiлiгi бойынша токоферолдар мынадай тәртiппен a > b = g > s орналасады. Осы тәртiпке сәйкес олар 220 (a), 120 (b), 100 (g) және 30 (s) көп қанықпаған май қышқылдарының молекулаларын тотығудан қорғап отырады, яғни олардың iшiнде a-токоферол өте белсендi деген сөз. Сонымен қатар, бауырда болатын арнайы ақуыз a-токоферолды байланыстырып, тез сiңуіне жадай жасайды. Токоферолды күнделiктi 250 мг мөлшерiнде пайдалану жүрек, қатерлi iсiк ауруларының, тiптен СПИД-тiң бетiн қайтаруға көмектеседi екен.

Кейбiр өсiмдiктердегi токоферолдардың мөлшерi

Токоферолдардың мөлшерi өсiмдiктердiң түрi мен мүшесiне байланысты өте қатты өзгередi. Альфа-токоферолдың пайыздық мөлшерi өсiмдiктердiң жапырақтарында көп синтезделедi. Бұл күштi антиоксиданттың жарпырақта көп болуы фотосинтетикалық аппаратпен байланысты болуы мүмкiн. Себебi, фотожүйелердiң қызметiнде қандай да бiр уақытша ақау бола қалса - ол жағдайда көп мөлшерде еркiн оттегi радикалдары түзiледi - оларды бейтараптандыру үшiн аса белсендi антиоксидант керек. Дегенмен, өсiмдiктердiң дәндерiнде альфа-токоферол пайызға шаққанда аса көп синтезделмейдi.

Фотосинтез жүргiзе алатын ағзалар α-токоферолды барлығына бiрдей ферменттердiң көмегiмен синтездейдi. Синтездiң алғашқы кезеңi токоферол мен пластохинонның шикiзаты болып табылатын гомогентиз қышқылынан басталады. Оны жүргiзетiн, аты өте ұзын, барлық фотосинтездiк организмдерге (өсiмдiктер, балдырлар және бактерияларға) тән - гидроксилфенилпируватдиоксигеназа ферментi. Пластохинондар фотосинтез жүретiн хлоропласттың негiзгi құрамды заттары. Олар хлоропласт мембранасында орналасқан электрон тасымалдаушы тiзбектiң құрамына кiредi. Пластохинондар химиялық құрылымы жағынан белгiлi кофермент – убихинонға өте жақын.

Бақылау сұрақтар:

1. Қандай антиоксидант тар адам мен жануарларда синтезделеді?
2. Антиоксиданттар радикалдармен қалай әрекеттеседі?
3. Каротеноидтардың ең күштісі қайсы?
4. Аскорбин қышқылы тотыққанда неге айналады?
5. Токоферолдар бір-бірінен қалай өзгеше?

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: