Ші дәріс. Витаминдер және биологиялық белсенді заттар.

Дәрістің жоспары:

1. Адам ағзасына қажет белсенді биологиялық заттар.

2. Витаминдердің түрлері және өсімдіктегі мөлшері.

3. Витаминдер кейбір коферменттердің шикізаттары

4.

Өсiмдiк талшықтары (fibre) әсiресе соядан жасалған тағамдарда, одан кейiн жемiстерде, көкөнiстерде, астық тұқымдастардың бүтiн дәндерiнде көп болады. Өсiмдiк талшығы тiк iшектегi және өкпедегi iсiктердiң өсуiн тежейдi. Соя дақылында талшықтармен қатар фитоэстрогендер, фитостеролдар, ситостеролдар және сапониндер көп синтезделедi. Өсiмдiктерде фитоэстрогендердiң екі түрi - изофлавондар мен лигнандар жасалады, олар қатерлi iсiктiң дамуын тежейтiн қасиет көрсетедi. Изофлавондар сояда, ал, лигнандар бүтiн дәндерде, жемiстерде және көкөнiстерде көп болады

Адам ағзасы үшiн су мен оттегiден басқа, энергия көздерi болып табылатын көмiрсулардың, майлардың және ақуыздардың қоспаларынан басқа 17 минерал түрлерi және 13 витаминдер аса қажет. Майлардың iшiнде линол және линолен қышқылдары адам ағзасында синтезделмейдi (ал, оларды өсiмдiктерден дайын күйінде аламыз). Лизин, валин, лейцин, изолейцин, метионин, фенилаланин, треонин, триптофан және гистидин – осы тоғыз амин қышқылдарды да бiзге дайын күйiнде өсiмдiктер береді, сонымен қатар, олар бiзге қажет күкiрт пен азот элементтерінің де көздерi болып табылады. Тiптi әртүрлi минералдардың өзi өсiмдiк клеткаларынан бiздiң ағзамызға белгiлi бiр органикалық қосылыс түрiнде келедi және сондай күйiнде біздің ағзамызға өте сiңiмдi болады. Мысалы, темiр мен кальций өсiмдiк жасушаларында цитраттар және оксалаттар түрiнде болады. Минералдар, немесе элементарлы қарапайым заттар (микроэлементтер ) тұз күйiндегi қосылыс ретiнде адам ағзасына айтарлықтай әсер ете алмайтыны ғылымға белгiлi. Осындай қосылыстарды жиi тамаққа пайдалануға ынталандыру үшiн ғалымдар олардың құрамдық сапасын жақсартып және концентрациясын көтеруге көп көңiл бөлуде. Сондықтан, дүние жүзiнде саны 6 миллиардтан асып бара жатқан халыққа тағамдық өсiмдiктердiң сапасын көтеру бүгiнгi күннiң аса маңызды мәселесi болып отыр.

Өсiмдiктер автотрофты организмдер болғандықтан олар элемент түріндегі заттарды пайдаланып, олардан өздерiнiң өнiп-өсуiне қажеттi амин-, нуклеин- және май қыш‹ылдарын, көмiрсуларды және басқа да биологиялық белсендi заттарды (ББЗ ) синтездеп отырады.

Адам ағзасы тек В₁₂ және D витаминдерiн өзiнше синтездей алады, керiсiнше бұл витаминдер өсiмдiктерде табылмаған. Сонымен, шөппен қоректенетiн малдан алынатын тағамдар (ет, сүт ) арқылы келіп, немесе, тiкелей пайдалану арқылы, өсiмдiктердегі көптеген заттар адам ағзасының құрамды бөлiгiне айланып отырады. Бүгiнгi күнi адам денсаулығына пайдалы барлық минералды және ББЗ өсiмдiктердiң құрамында болатыны толық дәлелденiп отыр. Олардың көпшiлiгi адам ауруларын емдеуде немесе олардың алдын алуда таптырмас заттар болып саналады.

Дегенмен, барлық өсiмдiк тағамдарының құрамында ББЗ бола бермейдi, немесе олардыңмөлшерiөте аз. Мысалы, өсімдік дәнінентағамдар көмiрсулардың, ақуыздардың, майлардыңжәне майда еритiн витаминдердiңтаптырмас көзiболып табылады. Өсiмдiк жапырақтарында көптеген витаминдер жиналады және синтезделедi, бiрақ, ақуыздар мен көмiрсулардыңмөлшерiөте төмен. Ал, жемiстерде көмiрсулар, суда еритiн витаминдер, әртүрлiкаротеноидтар көп болса, майлар мен ақуыздар азсинтезделеді. Сондықтан, араластырып пайдаланған әртүрлiөсiмдiк тағамдары адам ағзасыныңдамуы мен денсаулығына өте жақсы әсер етедi. Тағамға пайдаланатын өсiмдiктерде ББЗ мөлшерiөте төмен болғандықтан олардыңпайда болуының, синтезiнiңжәне жинақталуыныңфизиологиялық, биохимиялықжәне молекулярлықмеханизмдерiн зерттеп бiлу бүгiнгiкүннiң өзiнде белгiлiдеңгейде қиыншылықтар тудыруда.

Маңызды витаминдердiңадамға қажет күнделiктiмөлшерiжәне олардыңкөздерiболып табылатын өсiмдiктер

К1-витамині (филлохинон)

В12-витамині (кобаламин)

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: