Идентификациялық белгілер және оның классификациясы

(топтастырылуы)

Объект ұғымы - криминалистикалық идентификация теориясының басты элементі. Объектілерді анықтау - идентификацияның зерттеу мазмұнына, яғни ғылыми зерттеулер қалай жүргізіледі және олар сот-тергеу тәжірибесінде қалай жинақталады деген мәселелерді шешуге әсер етеді. Криминалистикалық идентификация объектісінің түсінігі қылмысты тергеудегі криминалистикалық-техниканың, тактиканың, әдістемелердің даму деңгейімен байланысты.

ХХ-ғасырдың 1-жартысындағы идентификациялық объект шеңбері мен XX-ғасыр аяғындағы дентификациялық объект шеңберінің арасында елеулі айырмашылықтар бар.

Криминалистикалық идентификация объектілерінің түсінігіне байланысты пікір-таластық талдаулар екі кезеңнен өтті. Бірінші кезең пікір-таластық 1940 жылдары профессор С.М. Потаповтың мақаласының шығуына байланысты болды. С.М. Потапов криминалистикалық идентификация объектісіне - заттарды, адамдарды, олардың ойлау қабілетін, әрекеттерін, құбылыс пен уақытты және басқаларды жатқызды. Профессор С.М. Потаповтың көзқарасы бойынша криминалистикалық идентификация объектісінің түсінігі материалдық заттармен құбылыс және ойлармен қамтылуы тиіс. Нақты айтқанда, объект ұғымына түсінік кең мағынада беріледі. С.М. Потаповтың мақаласына байланысты көптеген сыни еңбектер жазылды. Жазылған сыни көзқарас жайындағы пікір-таластықтар 60-жылдары тоқтады.

Криминалистикалық идентификация объектілеріне «қандай дүниедегі объектілерді жатқызуға болады» - деген сұрақтарға байланысты 70-жылдары жаңа пікір-таластар туындай бастады.

Бір көзқарастар (бұл дәстүрлі идентификацияның өкілдері) бойынша криминалистикалық идентификация объектілеріне сыртқы қүрылысы бар, толық тұрақты формадағы заттар жатқызылды. Ал бұл қатты денелер болып табылады. Басқа көзқарастар бойынша, криминалистикалық идентификация объекті-леріне кез-келген субстанциядағы материалды денелердің қалыптасуынан тұратын заттар, яғни, қатты, сұйық, газ тәріздес заттар жатқызылды.

Ганс Гросстың пікіріне байланысты кез-келген материалды субстанциядағы объектілерді жекелей идентификациялау мүмкіндігі танылған.

ХХ-ғасырдың екінші жартысынан бастап жоғарыдағы пікірлер бойынша көптеген материалды объектілерді тендестіру жұмыстары сараптама тәжірибесінде ғылыми-техникалық құралдар мен аналитикалық әдіс-тәсілдерді кеңінен ендіре отырып жүзеге асырыла бастады. Бұл мәселеге байланысты зерттеу әдістемесін өндеп жетілдіру мен айналысқан криминалистердің арасынан B.C. Митричевтің еңбегін атауға болады. B.C. Митричевтің баста-масымен объектілер шеңбері кеңінен қарастырылды, объектілерге қатты денелер ғана емес, сонымен қатар, сұйық, газ тәріздес, сусымалы заттар кеңінен енгізіліп дәлелдеу мүмкіндіктерін арттырды.

Криминалистикалық идентификацияның объектісі - жалпы қайталанбайтын идентификациялық белгілер жүйесі мен салыстырмалы түрақты түрде болатын материалдық заттар болып табылады.

Идентификацияның объектісіне тек қатты заттар ғана жатпай, сонымен қатар сұйық, сусымалы, газ тәріздес объектілер де жатады.

Объектілерді жекелеу келесі ғылыми ережелерден құралады:

Біріншіден, материалдық дүниедегі объектілердің сапалылық және сандық жагынан анықталуы.

Екіншіден, материалдық дүниедегі объектілердің салыстырмалы ту.рақты болуы.

Осы негізгі қағидалар таным әдістерінің кандай да болмасын қолдану аясына байланыссыз тұрақты болып қалады. Материалдық дүние объектілерін сапасы жағынан анықтау олардың жекелілігін көрсетеді, яғни объектілердің бір-бірінен ажыратылып, дүниенің шексіз әртүрлі екендігін көрсетеді: екі тамшы судың, талдың екі жапырағы, бір станоқта жасалған детальдардың және т.б. объектілердің өзара ажыратылуы.

Сапа - объектінің жеке қасиеттерінен көрінеді, ол затпен бүтіндей байланыстырылып, толыгымен қамтылады, одан бөлініп карастырылмайды.

Әрбір объектінің өзіндік табиғи сапасы болады. Материалдық дүниедегі объектілер сапа жағынан анықталуымен қатар, сандық жағынан да карастырылады.

Бір-біріне үқсамайтын объектілердің өзара ерекшелігі сапасы жагынан көрінеді, ал бір-біріне ұқсайтын объектілер сандық жағынан сипатталынады. Сапаға қарағанда сандық жағынан сипаттау объектінің мэнімен байланыспайды. Сандық өзгерістер объектінің бірден жойылуына әкелмейді. Сандық жағынан өзгерістердің өз шегіне жетуі басқа сапаға экелуі мүмкін. Идентификация үшін сандық өзгерістердің шегін анықтау өте маңызды.

Әлемде барлық объектілер қозғалыста болады - бұл материяның қасиеті, оның тіршілік ету әдісі болып табылады. Біз бүкіл табиғаттың козғалыста болып өзгеріске ұшырайтынын білеміз. Бірақ бұл процесте кез келген материалдық денелердің салыстырмалы тыныштықта, яғни бір калыпта болатын кезендері де кездеседі.

Заттардың осы объективті қасиеті арқылы объектілердің белгілі бір уақыт арасында өзінің бейнесін сақтай отырып, оларды шексіз материалдық объектілердің арасынан бөліп анықтау?а мүмкіндік береді. Яғни олар сәйкестендіру арқылы анықталады.

Салыстырмалы тұрақтылық - бұл материяның қасиеті, ол болмаса объектінің сапалық жағынан анықталуы мүмкін болмас еді. Қозгалыстың үзіліссіз процесіне қарамастан сапа әр уақытта сақталынады.

Диалектика заңы бойынша сандық өзгерістің шегі шарқына жеткенде, заттар бір сападан екінші сапаға өтеді. Идентификация үшін заттың салыстырмалы тұрақтылығы маңызды болып келеді, бірақ бір сападан екіншіге өту кезінде басты рөл атқарады.

Салыстырмалы тұрақтылық дәрежесі объектілердің әр категориясы үшін жекеленген. Мысалы: адамның қол саусағының папиллярлы өрнектері емір бойы өзгеріссіз бір қалыпта болады, олардың тек көлемі ғана өседі. Олар тек қана белгілі бір апатқа түсуден және т.б. жарақатталған, зақымданған не болмаса қандай да бір (ауруға байланысты) жара шығудан ғана өзгеріске ұшырап, қосымша жеке белгілері пайда болады. Адам өлгеннен кейін оның терісі шіріп жойылмайынша, папиллярлы өрнектер сол қалпында сақталады.

Идентификацияланатын объектілер жіктелінеді. Жіктеліну негіздері әртүрлі:

1. дәлелдеу мақсатына байланысты объектілер ізделінетін және тексерілетін болып белінеді. Ізделінетін объектілер дегеніміз - дәлелдеу үшін маңызды қылмыс және оның жағдайлары туралы мәліметтері бар объектілер.Тексерілетін объектінің белгісіне - табылған объектінің ізделініп отырған объекті екендігіне байланысты тергеушінің жорамалы жатады. Олар бірнеше болуы мүмкін және де идентификация арқылы олардан қажетгі мәліметті ала аламыз.

2. идентификациялық процесте объектілер атқаратын рөліне байланысты идентификацияланатын және

3. идентификациялаушы болып бөлінеді. Идентификацияланатын объект - бұл тепе-теңдігі анықталынатын объект. Идентификациялаушы объект - бұл объектінің көмегімен идентификацияланатын объект анықталады. Объектілерді идентификацияланатын және идентификациялаушы деп бөлудің әдістемелік маңызы бар. Тергеушіге ең алдымен объектінің идентификацияға жататын не жатпайтындығын аныктап алу керек. Мысалы: сыртқы қү_рылымы бейнеленген іздер табылғанда идентификацияға із қалдырушы объект жатады; бөлшектер табылған кезде бутін зат бөлініп қалған бөлшек арқылы идентификацияланады; жаппай өндіріс өнімі табылган кезде өнімнің пайда болу көзі идентификациялауға жатады және т.б.

4. материалдық ұйымдастырылу әдісі бойынша объектілер жеке және көптік болып бөлінеді. Жеке объектілер фазалық күйлеріне қарай қатты, сұйық сусымалы, газ тәріздес болып бөлінеді. Көптік объектілер - морфологиясы бар және морфологиясы жоқ объектілерге бөлінеді. Мысалы: морфологиясы бар
объектілерге - заттардың жинағы, механизмдер (сіріңке қорабы, сағат, қару-жарақ...), морфологиясы жоқ объектілерге - үйме дән, топырақ, қүм, есірткі массасы жатады.

4. идентификациялық зерттеу объектілері, сонымен қатар, зерттелетін және салыстырма үлгілерге бөлінеді. Зерттелетін объектілер қылмыстық оқиғаға қатысты болуы мүмкін, мысалы, жэбірленуші немесе сөзіктінің қолы қойылган құжат, оқиға болған жерден алынған қан дақтары және т.б.

Үлгілер - бұл зерттелінетін объектілердің қылмыс оқиғасына қатыстылығын көрсететін объектілер. Жэбгрленушінің немесе сөзіктінің қолы қойылған құ-жатқа қатысты сараптамаға олардың еркін және эксперименталды үлгілері қоса берілуі тиіс. Қан дақтарын идентификациялау үшін жәбірленуші мен сөзіктінің қан үлгілері алынуы керек.

Белгі туралы түсініктің теориялық және тәжірибелік мағынасына тоқтала кетейік.

Белгі ұғымының теориялық мағынасы объектілерді зерттеу әдістемесін өндеп жетілдіруге және жеке сәйкестендірілетін объектілер шеңберін кеңейтуге мүмкіндік беретін теориялық мэнінен көрініс табады. Тәжірибелік маңызы барлық идентификациялауға жататын сараптамалық объектілердің көлемін идентификацияланатын сараптама шеңберінен, яғни ықтималды сараптамалык қорытынды түрлерінің мүмкін емес формаларын қысқартудан түрады.

Идентификациялық белгі дегеніміз не?

Кез келген материалды объектінің өзіндік қасиеттері бар. Объектінің қасиеті оның сапасын көрсетеді. Объектілердің мэндік рөлін қасиеттер атқарады. Ал белгі объект қасиеттерінің сыртқы көрініс табу рөлін атқарады. Объектіні белгілері арқылы танып білеміз. Белгі түсінігімен таным қызметін байланыстырады, Белгі - қасиеттің көрініс табуы. Кез келген материалды объект көптеген қасиеттерге ие болады. Ал әр қасиет көптеген белгілер арқылы сипатталады. Белгі қасиеттерден бөлініп қарастырылмайды. Объектінің мәнін анықтау үшін оның белгілер жиынтығы айқындалуы керек. Белгілер жиынтығын белгілердің механикалық бірлестігі ғана емес, белгілі белгілер жүйесі ретінде түсіну қажет.

Осы белгілер жүйесі арқылы объектіні өзіне ұқсас кепшілік ортадан бөліп қарастыруға мүмкіндік береді, ал көпшіліктен жеке объектіні бөліп ала аламыз. Белгі түсінігі идентификациялық белгі түсінігінен кеңірек.

Идентификациялық белгілерге объектінің мэнді белгілері жатқызылады.

Белгілер келесі талаптарға сай болуы керек:

• олар өз бетінше және тэуелсіз болуы тиіс;

• белгінің идентификациялық мэні және кездесу жиілігі болуы қажет;

• жоғары дәрежелі түрақтылықтың болуы тиіс.Идентификациялық белгілердің бірнеше жіктелу негіздері бар:

• Дәстүрлі классификациялау:

Идентификациялық белгілер жалпы және жеке болады. Жалпы белгілер дегеніміз - біртектес объектілерге тән жалпы белгілер мен қасиеттерді көрсететін объектінің параметрлері. Жеке белгілер - сирек кездесетін өзіне ұқсас объектілер арасынан бөліп алуға мүмкіндік беретін белгілер, олар пайда болу, тіршілік ету ерекшеліктерін көрсетеді.

Келесі классификация - бұл топтық, бір тектік және жекелеуші белгілерге бөлу. Бір тектік - биология, химия, ботаника, зоология, материалтануда қолданылатын классификациялық белгілер.

Топтық белгілер - ішкі тектік қатыстылықты дифференцияциялауға мүмкіндік береді, мұнда тексерілетін объектілер шеңбері қысқарады, топтық объектілер олардың табиғатына, технологияға, пайдалануына, қылмыстық оқиғаға байланысты болуы мүмкін.

Жекеленуші белгілер - өте сирек кездеседі. Олар шығу тегімен, өндіру технологиясымен, қолдану шарттарымен, қылмыс жағдайларымен байланысты. Объектінің жеке сәйкестігін анықтау үшін, міндетті түрде жалпы және жеке белгілерін немесе топтық, бір тектік және жекеленуші белгілерін анықтау қажет.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: