VIII. КЪАУКЪАЗ ÆМÆ НАРТИЙЫ ЦОТ

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.597. Царциатæ. (Материал, собранный Цабаевым В.Г. о легендарном племени) Цабайты Уасо сæ ныффыста 80-аздзыд Томайты Алексейы фырт Матейы ныхæстæй. Мате уыди Гуры районы Скърайы хъæуккаг, царди Тбилисы (амард 1955 азы январы мæйы, 90-аздзыдæй). Уасойы ныхæстæм гæсгæ Мате та сæ фехъуыста Гуыцмæзты Хухуйæ (Гучмазов Хуху — Гнухы хъæуы цæрæгæй, кæцыйыл уыцы рæстæджы цыди 160 азы, æмæ Хуыбиаты Зелойæ, Гуджареты комы бынæттон цæрæгæй.

Ацы таурæгътæ Цабайты Уасомæ фыст сты куыд иу уац. Хицæн сæргæндтыл сæ адих кодта чиныг аразæг æнцондæр кæсынæн. Уыййеддæмæ йæм æвнæлд не ’рцыд æмæ сæ Уасо куыд ныффыста, афтæмæй мыхуыргонд цæуынц.

51. Царциатæ.

1 Дзыгъуын — къамбец, кадæггæнæг куыд бамбарын кодта.

52. Къаукъаз æмæ Нарти.

1 Кадæггæнæг фидарæй дзырдта Къаукъаз, ноджыдæр кадæггæнæг дзырдта: Къаукъазы ном арæх уыдис Ирыстоны, æппынæрæджы дæр ма-иу дзырдтой Ирыстоны: «Джеры коймæгтæ, дам, Къаукъазы хъæбултæ сты» (Ц.У.).

2 Фæтæг — ацы ныхас кадæггæнæг æмбарын кодта: «æфсад» кæнæ «пъæлицæ» (Ц.У.).

3 Сæры хуыдты тыххæй ирон этнографийы дæр æма археологийы дæр баззад æвдисæнтæ. Царциаты цыртытæ къахгæйæ бирæтæ-иу ссардтой сæрыгæхцытæ, сæ тенкатыл æрхуы хуыдт, афтæмæй. Ахæм сæрыгæхцыты кой кæны Г.Ф. Чурсин дæр йæ чиныджы «Осетия. Этнографический очерк» [6 ф.].

4 Чырыстон фос — ома, сабыр фос.

53. Ирон

1 Хъаджджын — хъуаг.

2 Æфцджытыл — æфцæджытыл.

54. Иронтæ

1 Таурæгъгæнæгмæ гæсгæ, Царциатыл цы æфсæдтæ бырстой, уыдон стырдæр цæугæдæттæй иуы схуыдтой «Стырдон», бирæ Царциатæ кæм фæдæлдон сты, уый та кæй атыппыр, чи аныгъуылд, уыдоны хæлбурцъытæй, уымæ гæсгæ схуыдтой «Тыппырдон». В.Ц.

2 Къамбиз æмæ Псаманит — ацы нæмттæ æцæгæйдæр зындгонд сты историйы. Камбиз, зæгъгæ, ахæм ном зындгонд у историйы куыд персайнаг паддзах VI æнусы нæ дунейы агъоммæ. Псаманит та историйы зындгонд у куыд Псаметих III — Мысыры паддзах, æмæ уый дæр цард VI æнусы нæ д.а. Йæ фæдонтæ та историйы баззадысты Псаманиттæ номыл. Историктæ куыд дзурынц, уымæ гæсгæ Камбиз æмæ Псаметих фæбыцæу сты. Рагон фыстытæ куыд дзурынц, уымæ гæсгæ Камбиз æцæгдæр йæхи амардта. (Кæсут: Кумиставели. Камбиз æмæ Псаманиты фæбыцæу. Журнал «Джеджили», 1901 аз, №2, 61 ф.; Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. Т. 50, с. 660–661.).

Цымыдиссаг у Псаманиты фыртæн Къаукъаз «Саулæг» ном кæй радта, уый дæр. Мысырæй кæй уыди, уымæ гæсгæ, æнæмæнг, уый Къаукъазы адæмæй саудæр уыди, æмæ йын йæ ном дæр, æвæццæгæн, йæ хуызмæ гæсгæ лæвæрд æрцыд.

55. Басыл æмæ Олгъа.

1 Уæрдæх — пыхсæй, уисæй конд ставд бæттæн.

2 Æндæр вариантмæ гæсгæ: Олгъайы рон хид у æмæ алцыппæт дæр цæуы ацы хидыл. (С.У.).

3 Уырм — кадæггæнæг æмбарын кæны куыд «остров».

4 Ацы зарæг, дам, дзуры кадæггæнæг, Ирыстоны æрæджыйы онг дæр уыдис. Ацы аргъау куы дзырдта Гуыцмæзты Хуху, уæддæр, дам, зарыдысты Олгъайы зарæг. Уый тыххæй, дам, зарыдысты, цæмæй Олгъайы ном макуы фесæфтаид Ирыстоны. (С.У.)

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: