Дәріс 10. Жер қорын қорғау және үнемді пайдалану

Қазақстан жер көлемінен ондыққа кіреді, ал адам санынан 80-ші орында.

Шамамен адам жер шарында 2 млрд. га. құнарлы жерден айырылған. 1950 жылы 1-адамға 0,24 га жер келсе, ал 1983 жылы 0,15 га-ға дейін кеміген.

Топырақты жекеленген экожүйеден қарастыруға болады. Топырақ зат айналымының маңызды буыны. Сондықтан топырақтың құнарлығын ұстап тұру мен арттыру оларға көп энергия жұмсауды қажет етеді. Ол үшін топырақты өңдеу, тыңайтқыштарды қолдану, арам шөптермен зиян кестермен күресу.

Жерлердің бұзылуымен деградациясының (төмендеу, артқа кету) негізгі факторларына мыналар жатады: эрозия, суарудың теріс салдары, жердің азуы, пайдалануға жарамсыздығы, пестицидтердің қолдануы.

Топырақтың эрозиясы (грек тіл – аудар. «бұзамын») дегеніміз, оның су немесе жердің, желдің әсерінен бұзылуы.

Соған байланысты жер ресурстарының мәселелерінің ішінде жер химикациясы маңызды орын алады. Оларға минералдық тыңайтқыштар мен зианкес ағзалармен күресте қолданылатын препараттар (пестицидтер) жатады.

Тынайтқыштарды қолдану жүйесінің. құнарлығын түмендетеді. Мысалы: қышқылдығының артуы, топырақ ағзаларының түрлік құрамы артады, зат алмасуы өзгереді, құрылымы бұзылады және басқада қасиеттері төмендейді.

Аталған теріс құбылыстарды болдырмау үшін- тыңайтқыштардың ғылыми негізделген мөлшерін (оптимальды дозасы, зиянды қосылыстардың минимальды мөлшері т.б.) қолдану қажет.

Адам үшін қажетсіз ағзаларды жоюға не санын кемітуге қолданылатын заттардыпестицидтер (лат. пестис-жұқпалы қажетсіз, цедус-өлтіру) деп атайды.

Пестицидтерге мына препараттар жатады: инсектицидтер (бунақ денелілерді жою); фунгицидтер (саңырауқұлақтарды жою) және ДДТ(дихлордифенилтрихлорэтан).

Пестицидтердің экологиялық зияндылығы олардың қытына. жеке ағзаларға таңдамалы түрде әсер етуіне және ортада өзгеруіне байланысты болады.Экологиялық жағынан, әсіресе, жылдан-жылға пестицидтерді пйдалану көлемінің артуы қауіп туғызып отыр.

Сондықтан, олардың биологиялық немесе физикалық негіздерін тауып пайдалану қажет.

Осылардың салдарынан Қазақстанда бұзылған және ластанған жердің көлемі100 млн. га.

Осыған байланысты жерді күту және үнемді пайдалану керек.

Дәріс 11-12. Қазақстан Республикасының осы кезеңдегі экологиялық проблемалары

Осыған дейін айтылған жер бетіндегі адамзат қоғамының экологиялық мәселелері барлық тарихи кезеңдерде болған. Қазақстан климатын бақылау оның жылдан жылға құрғақтануын көрсетеді. Соңғы 100 жылда, әрбір 10 жылда 0,1⁰С-ға артып отыр немесе әрбір 100-ге шаққанда 1⁰С. Осының барлығы алдағы 2-3 ұрпаққа зиян тигізбесе де ойлану қажет.

Қазақстанның су, орман т.б. ресурстарында экологиялық дағдарысқа қшырап отыр. Сондықтан Қазақстандағы қоршаған ортаның жағдайы туралы ақпараттарды сараптай және қортындылай келе ұлттық деңгейде ең алдымен шешуді талап ететін маңызды экологиялық мәселелерге мыналар жатады:

1. Су ресурстарының ташылығы

2. Жайылымдар мен егіс жерлерінің азуы

3. Урбанизацияланған территориялардың атмосфералық ауасының ластануы

4. Мұнай қндіретін аймақтағы ортаның ластануы

5. Қоршаған ортаның өндірістік және тұрмыстық қалдықтармен ластануы

6. Ормандар мен ерекше қорғауға алынған территориялардың жетіспеуі

7. Су қорларының ақаба сулармен ластануы

8. Радиациялық ластану

Қазақстан Еуразия ортасында орналасқан, оның территориясы 2,72 млн.км². Қазақстан халқының саны 15-16 млн. адам. Қазақстанда орманды дала 6%, дала 28%, шөлді дала 40% құрайды. Жер ресурстарының байлығы 60% вольфрам, 50% - қорғасын, 40% - мырыш, мыс, 30% бокситтер, 25% - фосфориттер, 15% - темір рудалары, 10% - көмір, алтын көлемінен дүние жүзі бойынша 6-шы орында. Болжам бойынша Батыс-Қазақстан ХХІ-ші ғасырда дүние жүзіндегі мұнай өндіру жағынан ең үлкен мемлекетке айналды.

Экологиялық қарым-қатынастардың құқыұтық реттеу тұжырымдарын дәлелденген заңңдарды қабылдаудан басталады.

ҚР-ның экологиялық қауіпсіздік концепциясы 30 сәуір 1986 ж қабылданған.

1997 ж – Қоршаған ортаны қорғау туралы, ҚР азаматтарының денсаулығын сақтау туралы және ерекше қорғауға алынған табиғи териториялар туралы заң қабылданған.

1993 ж – Су кодексі бекітілген, жануарлар дүниесін қорғау, қалпына келтіру және пайдалану туралы заң.

1981 ж – Атмосфералық ауаны қорғау туралы заң.

1998 ж- Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы заң.

1993 ж – Ормен кодексі.

2000 ж – Жер туралы заң.

1997 ж – ҚР озон қабатын қорғау жөніндегі Вена конвенциясына қосылу туралы заң.

Осы заңдардың барлығы жұмыс жасайтын болса экология анағұрлым жақсарады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: