КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 7 страница

Те­лег­рам­ма­да: “Ка­дер­ле әби­е­без! Сез без­не га­фу итә кү­ре­гез? Че­мо­дан­на­ры­быз­ны ав­то­бус­ка тө­я­гән­дә ял­гыш­лык бе­лән сез­не­кен дә ал­ган­быз. Та­гын бер кат га­фу ите­гез! Че­мо­да­ны­гыз­ны сез­нең авыл аша уза­чак поч­та ма­ши­на­сы шо­фе­ры­на бир­дек. Бор­чы­ла күр­мә­гез дип ал­дан те­лег­рам­ма су­гар­га бул­дык. Ул шо­фер че­мо­да­ны­гыз­ны бү­ген үк кер­теп би­рер­гә вәгъ­дә ит­те. Та­гын бер кат га­фу үте­нә­без!— дип, озын һәм күп итеп языл­ган, мо­ны җи­бә­рү өчен ге­нә дә то­тыл­ган ак­ча ки­мен­дә бер литр ак ара­кы­лык һәм ул бә­хет­сез че­мо­дан­ны эчен­дә­ге мөл­кә­те бе­лән бер­гә са­тып алыр­лык иде.

Тә­хә­ви­ев те­лег­рам­ма­ны икен­че кат укып чык­ты да, акы­лы ба­шын­да кай­нап, ара­кы алыр­га ке­рү­ен һәм ки­бет тө­бен­дә­ге би­шек­ле мо­то­цик­лын да оны­тып, ра­йон ми­ли­ция баш­лы­гы ип­тәш ма­йор Ра­ди­мов­ның ише­ген­нән бә­реп кер­де. Су­лы­шын җы­яр­га оны­тып:

— Тап­тым!— ди­де.— Тап­тым!

— Нәр­сә­не?— ди­де баш­лы­гы.

— Че­мо­дан­ны!

— Нин­ди че­мо­дан­ны?

Ип­тәш ма­йор ва­кый­га­ны оныт­ма­ган бу­лып чык­ты. Сөй­ли баш­лау­га ук, исе­нә тө­ше­реп:

— Бул­дыр­ган­сың, ип­тәш Тә­хә­ви­ев!— дип, аны зур­лап ку­лын кыс­ты.— Мо­ның өчен си­ңа “б­ла­го­дар­ность”, “п­ре­ми­я”, ә бәл­ки дә бер “йол­дыз” өс­тәр­без, әйе!

Тә­хә­ви­ев­нең шат­лы­гы куш иде. Мон­дый ва­кыт­та арт­ты­ру­дан ха­та бул­мас дип­ме:

— Арт­ла­рын­нан ку­ып тот­тым, тез­лән­дер­дем үз­лә­рен. Ябып та ку­я­сы идем... Ка­зан­нар хәл итәр!— ди­я­рәк сөй­лә­неп таш­ла­ды.

Ә сту­дент­лар­ны Ка­зан вок­за­лын­да ук кул­га ал­ды­лар. Мар­җа әби­нең че­мо­да­ны алар­да юк иде. Тап­ты­ра баш­ла­ды­лар. Алай да ба­рып чык­ма­гач, һәр­кай­сын­нан аң­лат­ма­лар җы­еп ма­таш­ты­лар. Җи­тәк­че­лә­рен­нән мең кат со­рау­лар ал­гач, че­мо­дан­ның әби­гә кай­та­ры­лу­ы­на ыша­ныч кә­га­зе ки­те­рә­чә­ге бе­лән ри­за­ла­шып, һәм­мә­сен өч сә­гать­тән соң ирек­кә чы­гар­ды­лар.

Ул да тү­гел, бу га­дәт­тән тыш хәл­не тик­ше­рер­гә уни­вер­си­тет пар­то­еш­ма җы­е­лы­шы да алын­ды. Сту­дент­лар­га һәм җи­тәк­че­лә­ре­нә кү­тә­рә ал­мас­лык авыр һәм олы шел­тә би­рел­де. Әби­гә ба­рып га­фу үте­нү төп та­ләп итеп ку­ел­ды. Уни­вер­си­тет­ның як­ты йө­зе­нә тө­шер­гән ка­ра буяу та­бы өчен алар­ны мәң­ге га­фу итү мөм­кин тү­гел­ле­ге мең кат әй­тел­де. Сту­дент­лар һәм җи­тәк­че­лә­ре соң­гы ти­ен ак­ча­ла­рын җы­еп, алар­га әти-әни­лә­ре дә ку­шы­лып ки­теп, ясал­ган зы­ян­ны кай­та­ру өчен дип, поч­та аша бу сум­нар­ны шул мар­җа әби­гә юл­ла­ды­лар. Әле зур сан­дык алып би­рер­гә дә ит­кән иде­ләр. Әм­ма Өл­кә пар­тия оеш­ма­сы ан­дый ук юл­га бар­мас­ка бо­ер­ды. Сту­дент­лар­дан, ата-ана­ла­рын­нан, җи­тәк­че­лә­рен­нән җы­ел­ган һәм мар­җа әби­нең ку­лы­на кер­гән ул сум­нар шу­лай иш­ле бу­лып чык­ты ки, аңа сы­ер, са­рык һәм та­вык-каз­лар алыр­га җит­те, “Җи­гү­ле” ма­ши­на­лы ук бу­лыр­га на­му­сын­нан кил­мә­де.

Шу­лай да бер­көн­не:

— Ка­ра әле, ул че­мо­дан эчен­дә нәр­сә­ләрм бар иде икән?— дип, мар­җа әби аны ачып ка­ра­га ит­те, әм­ма ис­ке-мос­кы ки­ем-са­лым ки­сәк­лә­ре бе­лән ти­шек оек­баш­ла­ры гы­на икән­ле­ген исе­нә тө­ше­реп, исе дә кит­мәс­тән, ка­ра­ват ас­ты­на эч­кә­рәк төр­теп куй­ды. Ә күр­ше­лә­ре­нә:

— Ха­фа­сы зур бул­ды, ха­фа­сы зур бул­ды!— дип сөй­лә­де.

— Кай­сы че­мо­да­ның иде?— ди­гән­нә­рен­дә дә, шул кыр­шы­лып бет­кән ямь­сез һәм шө­кәт­сез че­мо­да­ны уры­ны­на, олы һәм яшел­гә бу­ял­ган сан­ды­гы­на төр­теп күр­сә­тү га­дә­те­нә кер­де.

Ип­тәш Тә­хә­ви­ев ке­нә җәл­ке, ни ты­рыш­ты, тик җил­кә­сен­дә­ге па­го­ны­на тә­ки бер “йол­дыз” өс­тәл­ми кал­ды. Мө­га­ен Ка­зан бе­лән Яшел үзән ара­сын­да адаш­ты­рып кал­дыр­ган­нар бу­лыр­га ки­рәк. Һәр­хәл­дә олы һәм ка­лын лу­па­сы аны та­бып алыр­га яр­дәм ит­мә­гә­де!

­ ­ Сен­тябрь, 2002.

­ ­БА­БУР­НЫҢ СУ КРА­НЫ

­ ­ Хи­кәя

Ка­зан­да­гы Хуш­буй инс­ти­ту­тын­да тоз­лы җы­ел­ма­лар бү­ле­ге­нең мө­ди­ре бу­лып эш­ләү­че Ба­бур Мө­хәм­мә­тов га­дә­тен­чә юга­ры­лар­га зар бе­лән йө­рер­гә яра­та икән. Әле бу эше ки­леп чы­га, әле икен­че­се ди­гән­дәй, хә­зер ди­рек­тор урын­ба­са­ры Зөл­фәт Гай­ни­е­вич­ның ишек тө­бе­нә ки­леп ба­са. Рөх­сәт ите­лү­гә, ке­реп тә уты­ра, ку­лын­да­гы кә­га­зен су­за. Ә Зөл­фәт Гай­ни­е­вич, аның га­дә­тен ях­шы бе­лә­рәк, ша­яр­тып хә­лен со­раш­тыр­га­лый.

Бу юлы­сы Ба­бур әфән­де үзе­нең бү­ле­ген­дә эш­ләү­че га­ли­мә Хә­ни­сә Фо­а­тов­на­ның ил­ле яшь­лек юби­лее уңа­ен­нан юга­ры­лар­ның фа­ти­ха­сын алыр­га дип тәб­рик ха­ты әзер­ләп керт­кән. Зөл­фәт Гай­ни­е­вич аңар­дан:

— Бү­ләк­нең ях­шы­сын ала­сыз­дыр ин­де?— дип со­ра­ган.

Ба­бур әфән­де, инс­ти­тут­та тү­лә­нү­че хез­мәт ха­кы­ның кү­лә­ме­нә зар­ла­нып:

— Без­нең ак­ча бе­лән бәд­рәф­кә дә ке­реп бул­мый!— ди­я­рәк, ким­се­неп җа­вап бир­гән.

Зөл­фәт Гай­ни­е­вич мон­дый үтә бер­кат­лы һәм мыс­кыл­лы сүз­ләр ише­тер­мен дип көт­мә­гән­дер ин­де, бе­раз­га тел­сез кал­ган. Ча­ма хи­се­нең нәр­сә икән­ле­ген ях­шы бел­гән Ба­бур әфән­де, сөй­лә­шү­не тиз­рәк саз­лык­тан чы­га­рып, ти­гез җир­дән ат­ла­тыр­га те­ләү­дән, ярым ак­лан­ган та­выш бе­лән:

— Өй­дә су кра­ны ва­тыл­ган иде, яңа­сын алыр­га кер­сәм — мең ике йөз сум то­ра, ак­чам җит­мә­гәч, чы­гып кит­тем!— дип, та­гын тор­мыш авыр­лы­гын­нан зар­ла­ну­га күч­кән.

Зөл­фәт Гай­ни­е­вич:

— Әл­лә ар­тык кыйм­мәт­ле­рә­ге­нә кы­зык­ты­гыз­мы? Ита­ли­я­дә эш­лән­гән­дер ул!— дип, Ба­бур әфән­де­не бе­раз бу­тап ала­сы ит­кән.

— Юк ла ин­де,— ди икән Ба­бур Мө­хәм­мә­тов.— Без­дә эш­лән­гән. Мәс­кәү­не­ке. Кра­ны да бе­рәү ге­нә. Уң­га бор­саң — кай­нар су, сул­га эт­сәң — сал­кы­ны, ур­та­да кү­тәр­сәң — җы­лым­са итеп ага. Ях­шы кран! Бер ди­гән,— дип, та­гын да зар­ла­ну та­вы­шы­на кү­чә бар­ган­да, Зөл­фәт Гай­ни­е­вич:

— Ә сез га­ди­ен ге­нә алып ку­е­гыз. Җит­меш биш сум гы­на то­ра. Йөз егер­ме биш тәң­кә саф эко­но­мия бу­лыр,— ди­гәч, Ба­бур әфән­де бе­раз­га кау­шап кал­ган һәм, ка­бат зар­га кү­чеп:

— Озак­ка чы­да­мый­лар шул. Ис­ке­се­нең те­ге-бу өлеш­лә­рен дә алыш­ты­рып ка­ра­дым. Ба­рып чык­ма­ды,— дип, ки­леш­мә­вен бел­дер­гән.

Зөл­фәт Гай­ни­е­вич та­гын:

— Ә сез аны тө­бе бе­лән алыш­тыр­ма­гыз, бор­гыч­лы уры­нын, вен­ти­лен ге­нә яңар­ты­гыз!— дип ки­ңәш бир­гән.— Аны­сы аның бө­тен­ләй дә ун­биш сум гы­на то­ра. Берь­ю­лы мең бер йөз дә сик­сән биш сум саф та­быш! Ә сез, ак­ча, ди­сез! Уй­лап ка­ра­гыз: мең биш йөз сик­сән сум­нан ар­тыг­рак ке­рем! Шун­да ук Бо­ха­ра әми­ре Заһ­рет­дин Ба­бур­га әве­ре­леп ки­тә­чәк­сез!

“Ә­мир” дип кү­тә­рү­лә­ре­нә сө­ен­гән Ба­бур әфән­де го­рур гы­на ишек­кә та­ба юнәл­гән.

­ Сен­тябрь, 2002.

­ЗӨ­ЛӘЙ­ХА ӘБИ­НЕҢ КҮ­ҢЕ­ЛЕ

­ Хи­кәя

Без­нең авыл­ның Зө­ләй­ха әби күр­ше подъ­ез­да гы­на яшәү­че улы Заһ­рет­дин янын­да ку­нак бу­лып ки­тәр­гә Ка­зан­га кил­гә­нен бе­лә идем. Бер кү­рәм үзен, ике, өч...

Без­нең авыл­ның ди­гән­нән, хә­ер, ул да хә­зер авыл­да яшә­ми ин­де. Ала­бу­га­да го­мер ки­че­рә. Ан­да ке­че улы Зө­фәр бар иде. Ях­шы ке­ше, Хо­дай яр­лы­ка­сын, әм­ма ка­ра чир­дән Ахи­рәт­кә кү­че­неп, ба­ла­ла­ры һәм эш­кә бул­ган ха­ты­ны ял­гыз то­рып кал­ды­лар. Зө­ләй­ха әби дә, ки­ле­не­нә яр­дәм бул­сын ди­я­рәк, әү­вә­ле ятим ба­ла­ла­рын ка­раш­ты, ахыр­да алар бе­лән шун­да то­рып кал­ды. Улы За­һир­га да ва­кы­ты-ва­кы­ты бе­лән ки­леп чы­га. Са­гы­на ин­де, са­гы­на.

Бер­көн­не Зө­ләй­ха әби:

— За­һи­рым кү­рен­ми әле,— ди.

Мин со­рыйм:

— Кая кит­те?

Ул җа­вап би­рә:

— Ме­нә, мин кил­гәч үк әйт­кән иде, ке­че ба­җай­га кот­тедж тө­зер­гә бу­лы­ша­сым бар дип. Шун­нан бир­ле кү­рен­гә­не юк. Ха­ты­ны да, әл­лә, чу­кын­чык, бе­рәр мар­җа та­бып, баш-күз бу­лып ята­мы, ди...

Зө­ләй­ха әби­не са­бан­туй­га ка­дәр үк Ка­зан­да күр­гән идем. Ин­де ав­густ ае бе­теп ки­лә. Бер­ни­чә тап­кыр сөй­ләш­кә­ләп тә утыр­дык. Ни ча­кыр­сам да, без­гә ку­нак­ка ке­рер­гә ях­шы­сын­ма­ды. Элек­ләр­не бер кү­ре­неп чык­кан иде, әл­лә ар­тык зур игъ­ти­бар­ны ошат­мый кал­ган?

— Улым­ны күр­сәм, ки­тәр дә идем!— ди­де ул, та­гын уф­та­нып.

Зө­ләй­ха әби­нең шул Заһ­рет­дин улы өчен ге­нә Ка­зан­га кил­гән­ле­ген мин аң­лар­га ти­еш идем. Шу­лай да юа­тыр­га ты­рыш­тым:

— Эш­лә­ре күп­тер шул, бе­те­реп кай­та­сы ит­кән­дер!

— Күп­тер дип ин­де, бу ва­кыт эчен­дә дүр­тен­че ка­тын өя­ләр­дер. Бер кү­ре­неп кит­кән иде. Га­лә­мәт зур­дан куп­кан­нар икән. Ча­ма­дан чы­гып кит­кән­нәр.

— Зур бул­са — ир­кен бу­лыр! Ях­шы тү­гел­ме­ни?— ди­дем.

— Аны­сы шу­лай да, улым Заһ­рет­дин җәй күр­мә­де ин­де, җәй күр­мә­де!— ди­де Зө­ләй­ха әби, са­гы­шы­на ка­бат би­ре­леп.

Ми­ңа: “Ба­ла кү­ңе­ле кот­тедж шул!”— дип, ис­ке ха­кый­кать­не кү­ңел­дә яңар­тып, уй­лап ку­яр­га гы­на кал­ды.

Сен­тябрь, 2002.

­ ­БӨ­ЕК­ЛЕК БӘ­Я­НЕ

­ ­ Хи­кәя

“Ри­за­лык һәм ри­за­сыз­лык — дөнь­я­да һәр ке­ше­дә бу­ла тор­ган шу­шы ике ха­ләт бар­лы­гы бө­те­не­без­гә мәгъ­лүм. Ри­за­лык, та­би­гый, ка­нә­гать­лек бе­лән бар­лык­ка ки­те­ре­лә. Ул — ял ва­кы­ты. Әм­ма һәр ял­ның ахы­ры ри­за­сыз­лык­та тә­мам­ла­на. Кем­нәр өчен­дер ул — авыр ха­ләт, кот чык­кы­сыз буш­лык ха­сил итә. Бу — да­һи­лар өчен би­рел­гән хө­кем. Ә күп­ләр аның авыр­лы­гын­нан яки ти­гез­лек­не югал­та­лар, яи­сә бү­тән­нәр­не үп­кә­лә­тү тү­бән­ле­ге­нә тө­шә­ләр. Ке­ше өчен бер ге­нә ка­нә­гать бар. Әм­ма аның өс­тен­ле­ге һәм дә­рә­җә­се бик сә­ер тө­шен­чә­ләр, хис­си бе­рәм­лек­ләр эчен­дә шул­ка­дәр бу­тал­ган­нар ки, авыр­лы­гы акыл аша гы­на тү­гел, бәл­ки җан­нар аша уза. Ха­кый­кать аң­ла­ту­га һәм аң­лау­га мох­таҗ!

Ри­за­сыз­лык — иҗа­ди ха­ләт бе­рәм­ле­ге ул. Кем­дер ри­за тү­гел икән, ул иҗат эше­нә ке­ре­шә. Ан­нан мо­ны җа­ны та­ләп итә. Үзең­не яки бү­тән бер иҗат объ­ек­тын сай­лап алыр­га ти­еш­ле. Әм­ма күп­ләр үз-үз­лә­ре­нә йә якын­на­ры­на, бе­леш­лә­ре­нә бәй­лә­нә баш­лый­лар. Җәм­гы­ять өчен эш­ләү һәм ты­ры­шу­ны чит кү­рә­ләр. Бу — үз бә­хе­тең­нән баш тар­ту. Иҗат эше ка­нә­гать­лек бе­лән тү­гел, ри­за­сыз­лык (хәт­та үзең бе­лән) та­лә­бе, аның бө­ек җи­ме­ше. Ха­кый­кать исә ри­за­лык һәм ри­за­сыз­лык­тан тү­гел, ха­кый­кать — бәя ул! Га­ди һәм га­дә­ти бәя. Ан­нан узу мөм­кин тү­гел, әм­ма аны игъ­ти­бар­сыз кал­ды­ру өчен ке­ше­дә мең­нәр­чә ча­ра бар. Ха­кый­кать аша без дөнь­я­ны та­ный­быз. Әм­ма аның эч­тә­ле­ген тө­ше­неп бе­те­рә ал­мый­быз. Һәм ул шу­лай бу­лыр­га ти­еш тә!..”

Ка­ма­лет­дин шу­шын­дый фәл­сә­фи бә­ян бе­лән ба­шын ка­ты­рып уты­ра иде, зур эш­тә­ге дус­ты те­ле­фон­нан шал­ты­рат­ты. Хәл-әх­вәл со­ра­шу­дан соң, ил хәл­лә­рен тик­ше­реп, пре­зи­дент һәм баш­лык­лар­ның йө­зен сүз гай­бә­те бе­лән юды­лар.

— Дәү­ләт чи­нов­ла­ры, тә­хет­лә­рен­дә озак уты­ра-уты­ра, хә­шә­рәт­кә-монстр­га әве­ре­лә ба­ра­лар,— ди­де Ка­ма­лет­дин.— Кия­ү­лә­рен, агай-эне­лә­рен, алар­ның ул­ла­рын, кыз­ла­рын, ту­ган­на­рын, ту­ган­на­ры ту­ган­на­рын, ту­ган­на­ры ту­ган­на­ры­ның ту­ган­на­рын һәм алар­ның ту­ган­на­ры­ның ту­ган­на­рын, дус-иш­лә­рен эш­кә алып бе­те­рә­ләр...

Һәм шун­да ки­нәт те­лен­дә­ге сүз­лә­ре бу­а­лып кал­ды­лар. Те­ле­фон­нан:

— Әле мин си­не үзе­мә эш­кә ал­мак­чы идем,— ди­гән сүз­ләр­не ишет­те ул.— Ярый ях­шы ки­ңәш бир­дең, ва­кыт­лы!

Те­ле­фон өзел­де. Ка­ма­лет­дин те­лен теш­ләп озак утыр­ды. Аңы ки­тә яз­ды. Ин­де ге­нә хы­я­лы­на ире­шә­се, зат­лы урын­га ме­неп ку­нак­лый­сы иде ул. Бә­гы­ре ти­ше­леп, кү­ңе­ле уа­лып кит­те.

Һәм уй­лап куй­ды: “Фәл­сә­фә­не туй­ган­чы са­тып бу­ла, әм­ма тор­мыш үз җа­е­на ба­ра би­рә. Ка­һар­ман­нар­ны да буй­сын­ды­ра бе­лә!”

Ә аңа: “Дө­рес сүз ту­га­ны­ңа да яра­мый!”— ди­гән уй бе­лән акы­лын җил­гәр­сә дә җи­тәр иде. Ха­кый­кать, имеш. Ри­за­лык һәм ри­за­сыз­лык, имеш!

­ Сен­тябрь, 2002.

­ ­ АК КА­НАТ­ЛЫ БӨР­КЕТ БА­ЛА­СЫ

­ Хи­кәя

Яз­ның бе­рен­че җы­лы нур­ла­ры бе­лән кил­гән наз­лы җил тау баш­ла­рын сал­кын кар­дан ар­чып, үл­ән­нә­рне уя­ту­га, без дә, авыл ма­лай­ла­ры, шун­да йө­ге­рә­без. Дөнь­я­лык­ны рә­хәт­лән­дер­гән ко­яш­тан бо­рын өс­лә­ре­нә һәм бит оч­ла­ры­на сип­кел­ләр си­бе­лә. Тау би­тен­дә йом­шак кы­як­ла­рын тиб­рә­теп юа­лар кал­кый баш­лый. Та­би­гать­нең бу тат­лы да, ачы да нигъ­мә­те­нә юлы­гу­га, икен­че­сен һәм өчен­че­сен та­ба­сың. Сә­гать­ләр бу­е­на тау би­тен­дә оны­ты­лып йө­ри­сең, ә югый­сә, чак кы­на тай­пы­лып кит­сәң, ас­ка, тү­бән­гә, ан­да­гы ка­раң­гы һәм кур­кы­ныч чы­тыр­ман­лык­лар, йөзь­я­шәр имән­нәр һәм, алар­дан да ары­рак, та­шып су­лар ак­кан уп­кын­га оча­чак­сың. Кай­ва­кыт­та шу­лай то­е­ла ки, гүя иңең­дә ка­нат­лар үсеп чы­гар да, алар­ны җил­пеп, җәй­рәп кү­тә­ре­леп ки­тәр­сең сы­ман. Бөр­кет бу­лып, бер тал­пы­ну­да мө­га­ен да бө­тен җи­һан­ны ко­ча­гы­ңа алып, бар­лык дөнь­я­га үзең­не ху­җа итеп то­еп.

Ә­нә ул — бөр­кет­нең үзе! Ни­чек оча!.. Без­нең бөр­кет!.. Ә ни­гә­дер ул һа­ман да ял­гы­зы. Аны та­нып бе­лә­без, ка­на­тын­да ак кау­рый­ла­ры бар аның, нәкъ уң ка­на­ты­ның очы­на та­ба.

Э­лек­ләр­не аның оя­сы тау сыр­тын­да үс­кән имән­дә иде. Хә­зер нәкъ уп­кын өс­тен­дә­ге кы­я­ таш­ка ку­нак­лый ул. Әл­лә ара­быз­дан бе­рәр ах­мак ма­лай аның оя­сын туз­дыр­ды­мы, әл­лә яшен та­шы су­гып кур­кыт­ты­мы, бел­ми­без. Ин­де хә­зер аның оя­сы­на күз дә са­ла ал­мый­быз. Бәл­ки ул хә­зер ял­гы­зы гы­на да тү­гел­дер? Дус­тым Ра­сих, по­шык бо­рын­лы, бел­мә­гә­не юк тел­ бис­тә­без:

— Алар­ның ике­сен бер­гә күр­дем,— сөй­лән­гән иде. Әл­лә тө­ше­нә ге­нә шу­лай кер­гән, Хо­дай бел­сен? Әм­ма сү­зен­дә хак­лык бар сы­ман, чөн­ки ба­ры­быз да аның шу­лай бу­лу­ын те­ли. Ул бөр­кет­не ба­ла ча­гын­нан ук бе­лә­без. Аның әти-әни­се дә, ту­ган­на­ры да бар иде. Алар ка­я­дыр ки­теп бар­ды­лар, ә ул, ак ка­нат­лы бөр­кет ба­ла­сы, без­дә, ту­ган җи­рен­дә яшәп кал­ды. Кай­бер сын­ды­рып җи­бәр­гән кыш­ның җы­лым­са көн­нә­рен­дә дә ка­ян­дыр көнь­як та­ра­фын­нан ки­леп чы­га да, аваз са­лып, би­лә­мә­лә­ре­нә күз таш­лап ки­тә. Бе­лә­без, тиз­дән яз җи­тәр һәм ул ка­бат кай­тыр. Хә­ер, бөр­кет­ләр­не әл­лә кая ерак­лар­га кит­ми ди­ләр бит, шу­лай­дыр ул, шу­лай­дыр, мон­да гы­на­дыр...

Ә­йе, Ра­сих хак әй­тә, кү­зе оч­лы аның, дө­рес күр­гән бу­лыр­га ки­рәк, бы­ел ул бөр­ке­те­без оя­сы­на па­рын да алып кайт­кан­дыр әле! Шу­лай бул­мый ни! Пар­сыз яшәп бу­ла­мы­ни? Күр­ше­без Рә­ши­дә апа әй­тә:

— Без­нең әмир­нең бо­ры­ны­на ис кер­гән бу­гай, пар­та күр­ше­се Фә­ни­я­нең чә­чен тарт­кан,— ди.

Бо­лай бул­са, йө­реп тә ки­тәр­ләр, өй­лә­не­шер­ләр дә. Ми­нем Гра­нит абый да га­шыйк мәҗ­нүн­гә әй­лән­де әле. Элек­ләр­не ут­лы та­ба­да йөр­гән ке­бек иде, хә­зер бө­тен­ләй са­гыш­ла­нып кал­ды, са­быр­лан­ды. Кич­лә­рен тау ба­шын­да учак ягып, ял­гы­зы шу­ның янын­да сә­гать­ләр бу­е­на оны­ты­лып моң­су­ла­нып уты­ра. Йа Хо­да­ем, әгәр бу яшен­нән өй­лә­нә кал­са, ха­лык нәр­сә әй­тер? Әмир­нең ярый әле аның, мин­нән яшь­рәк бул­са да, ам­бар ка­дәр­ле ике кат­лы йорт­ла­ры бар. Ә без­нең соң, без­нең? Кеч­ке­нә ге­нә ал­ты поч­мак­лы йорт, эче ту­лы апа, се­ңел, абый­ның үзе, әт­кәй, ән­кәй... Кай­бер көн­нәр­дә юга­ры оч­тан әби­е­без дә ку­на ки­лә. Ки­чен өй­не ту­ты­рып, идән­гә су­зы­лы­шып ята­быз, ир­тән уя­нып ки­тә­без, юын­гыч янын­да чи­рат җит­ке­рә ал­мый ап­ты­рый­быз. Абый­га, бе­рүк, өй­лә­нер­гә ашык­ма­са да ярар иде. Әле җи­ден­че сый­ныф­та гы­на укый шул ул. Ә Әмир ин­де үзе­нә ка­рар, мин, шәх­сән, аның ул ни­я­те­нә кар­шы кил­мәм, ин­де был­тыр ук баш­лан­гыч мәк­тәп­не тә­мам­ла­ды, бы­ел дүр­тен­че сый­ныф­ны ук бе­те­рер­гә то­ра. Буй­га да үсеп кит­сә...

Ме­нә бөр­ке­те­без­гә дә күп­тән үз па­рын та­бар­га ва­кыт. Аның мо­ңа ту­лы ха­кы бар. Че­би ча­гын­нан, ба­ла ва­кы­тын­нан ук тор­мыш­ка яшим дип ябы­шып үс­те ул.

* * *

Әү­вәл­рәк аның әти-әни­се бер ге­нә бөр­кет ба­ла­сы үс­те­рә иде­ләр. Ә бу ел­ны, ни га­җәп, дүр­тәү бул­ды­лар, бер­сен­нән-бер­се әче та­выш­лы, са­ры том­шык­лы кө­рән­су-ка­ра йол­кыш че­беш­лә­ре күк­кә ба­гып чә­рел­ди-чә­рел­ди га­җиз­лә­де­ләр. Алар­ның ябык һәм зә­гыйфь бу­лу­ла­ры га­җәп­лән­дер­гән­гә­ме, ми­ңа ач һәм мес­кен­нәр ке­бек то­е­ла иде­ләр.

Май ае га­дәтт­ә­ге­дән эс­се­рәк ки­леп, ко­яш­ның үт­кер пы­чак нур­ла­ры бо­лын һәм ба­су­лар­ның бә­гы­ре­нә ка­да­лып, өмет­тә­ге­ләр­не тә­мам хә­ер­хак­сыз­лан­ды­рып, авыл карт­ла­ры­ның те­лен­дә: “Ач­лык га­лә­мә­те, баш­ка­ча бул­мас, Ал­ла­һы­ның әме­ре­дер!”— ди­гән сүз­лә­рен ко­лак­ла­ры­быз­да ка­бат­лан­ды­рып, җан­на­ры­быз­ны өше­тә баш­ла­ды.

— Хә­ер­сез­лек га­лә­мә­те!— ди­де­ләр өл­кән­нәр.

— Дөнь­я­лык бо­зыл­ды!— ди­де­ләр ил ага­ла­ры.

Һәр­хәл­дә дөнь­я­лык­ның бо­зы­лу­ын­да без, ба­ла-ча­га­лар, үзе­без­не га­еп­ле дип бе­лә идек.

Ул бөр­кет­ләр­нең оя­сын кү­рә­се кил­ми иде­ме­ни, те­ләк зур бул­ды. Ча­гыл та­вы­ның Мин­зә­лә ине­ше ягын­нан те­кә­лә­неп кү­тә­ре­лүе һәм юга­ры­дан тә­гә­рәп төш­кән таш­ның ас­ка та­ба ом­ты­лып очуы исә кот­лар­ны ала. Да­га ке­бек ал­га ике як­тан чы­гып тор­ган бу сырт­ның ур­та­сын­да­гы сө­зәг­рәк сы­ман то­ел­ган, куе агач-чы­тыр­ман­лы­гы үс­кән җир­дән шул бөр­кет­ләр оя­сы­на гү­я­ки якын ки­леп бу­лыр­дай. Әм­ма кур­кы­та. Ара ва­кыт ти­ю­гә, шун­да бар­га­лап кил­дек. Бөр­кет­ләр ерак­тан чып­чык ка­дәр дә кү­рен­ми­ләр. Юк, мо­ңа гы­на ка­нә­гать­лә­нү ярый­мы соң!

Дус­тым Ра­сих бе­лән чы­тыр­ман­лык аша узар­га һәм бөр­кет оя­сы­на якын­рак ба­рып та­ма­ша кы­лыр­га уй­ла­дык. Әм­ма, ан­да җи­тү­гә, аяк ас­ты­быз­да­гы җир убы­лып, дөнь­я­лык хә­рә­кәт­кә кил­де һәм мин бер як­ка, дус­тым икен­че бер үзән­гә ар­ка­ла­ры­быз­да шу­ып тө­шеп кит­тек. Ра­сих­ның агач бо­та­гы­на ябы­шып кал­ган­лы­гын ча­ма­лап өл­гер­дем. Ә мин­дә ан­дый җә­һәт­лек юк иде­ме, әл­лә юлым уң­ма­ды, сыр­тым­да һа­ман тү­бән та­ба тиз­лән­гән­нән-тиз­лә­нә­рәк оча бир­дем. Баш­та­рак көл­ке то­ел­ган бу ха­лә­тем­дә ча­ра­сыз­лы­гым­ны аң­лар­га өл­гер­дем, йө­рәк­не кур­ку өне өтеп ал­ды. Әгәр дә бу очу­дан тук­та­ма­сам, мин ахыр­да тү­бән­дә­ге те­кә кы­я­ның очы­на ки­леп чы­га­чак­мын һәм, җә­һән­нәм ко­е­сы­на ола­гып, ва­ты­­лып-җи­ме­ре­леп бе­тә­чәк­мен.

Ис­ке яф­рак һәм ур­ман ту­за­ны, ком һәм бал­чык җиң­нә­ре­мә, чал­бар ба­лак­ла­ры­ма, авыз һәм бо­рын-ко­лак ти­шек­лә­ре­нә ту­ла бар­ды. Кая ябы­шып ка­лыр­га да бел­мә­дем. Хә­лем ха­рап иде. Кул ас­ты­ма эләк­кән таш­лар урын­на­рын­нан куз­гал­ды, бо­так­лар шарт­лап сын­ды. Алар бе­лән бер­гә, зу­рай­ган­нан-зу­рая бар­ган таш­кын бу­лып, тү­бән­гә та­ба то­мы­ры­лып ак­тым-ак­тым да, йа хик­мә­ти Хо­да, ки­нәт тук­тап кал­дым. Өс­те­мә, авы­зы­ма, му­ен­га, ко­лак ти­шек­лә­ре­нә, күз­лә­ре­мә ту­зан, таш, бал­чык ке­бек һәм­мә чүп-чар бу­а­лып ки­леп өел­де.

Аяк­ла­рым бе­лән агач тө­бе­нә те­рә­леп кал­ган идем. Ми­нем ар­ка­да куз­гал­ган таш­лар, агач бо­так­ла­ры һәм туф­рак­ның бу­ал­мый кал­ган өле­ше, юл­ла­рын дә­вам итеп, шау­лап ага бир­де­ләр. Ә бе­раз­дан сә­ер тын­лык ур­наш­ты. Гү­я­ки шу­шы миз­гел­дә дөнь­я­лык тә­мам үз­гә­реп, тор­мыш яңа­дан баш­лан­ган­дыр сы­ман то­ел­ды. Шау агач­лар өс­те­нә җә­ел­гән ик­сез-чик­сез күк­тән өзе­леп-өзе­леп ке­нә мон­да зәң­гәр­лек та­ма­дыр ке­бек. Һәм дөнь­я­лык­ны ки­нәт баш­ка төр­ле шау күм­де. Бу, ин­де аң­лар­га өл­гер­гә­нем­чә, мин куз­гат­кан таш-бал­чык һәм туф­рак ел­га­сы­ның тын агыш­лы Мин­зә­лә ине­ше­нә ко­тын алып ку­шы­луы иде. Ки­нәт куп­кан бу та­выш­тан өр­кеп­ме, әл­лә аңа ку­а­нып­мы, ачы итеп кур­кул­да­ган аваз ише­тел­де. Мин аның бөр­кет­не­ке икән­ле­ге­нә шик­лән­ми идем.

Бе­раз­дан соң чүп ара­сын­нан сак кы­на кү­тә­рел­дем. Яным­да гы­на ни­дер сел­ке­неп куй­ды. Ул да ба­шын кү­тәр­де. Агы­зып алып төш­кән туф­рак, чүп-чар һәм чы­нык агач бо­так­ла­ры ара­сын­нан ми­ңа ка­рап тор­ган бу җан­вар­ның күз өс­тен­дә сы­зы­лып кит­кән ап-ак каш иде. Күп тап­кыр­лар ки­тап­лар­да су­рә­тен күр­гә­нем бул­ган­лык­тан аны тиз та­ны­дым. Шун­лык­тан­мы ко­тым алын­ма­ды. Гү­я­ки ул ир­кә­лә­вем­не яра­тыр сы­ман то­ел­ды. Ма­тур хай­ван бит. Бур­сык. Мин аңа ка­ба ку­лым­ны су­зар­га өл­гер­мә­дем, ни­я­тем­не аң­лап­мы, ул ыж­гы­рып-ыж­гы­рып куй­ды.

Аңа зы­ян итәр­гә те­лә­гем­дә дә юк иде. Шу­ны си­зе­неп­ме, бо­лай кур­кы­ту­ын­нан тук­та­ды да, ин­де то­рып ба­сар­га өл­гер­гән хә­лен­дә ба­шын бор­га­лый-бор­га­лый, кү­зен дә ал­мый­ча ми­ңа ту­ры ка­рап то­ра баш­ла­ды. Ел­мая идем. Бел­мим, ни­гә шу­лай то­ел­ган­дыр, ул да җа­ва­бын­да ел­май­ды сы­ман. Ул ми­ңа шу­шы миз­гел­дә бик якын, үз, хәт­та дус­тым ке­бек то­е­ла баш­ла­ды. Ин­де аңа ку­лым­ны суз­дым. Әм­ма ул та­гын ыж­гы­рып, азау теш­лә­рен күр­сә­теп җа­вап бир­де. Тә­нем буй­лап бу юлы­сы кур­ку йө­гер­де, кул­ба­шым авыр­тып куй­ды. Мин то­рып ба­сар­га ит­тем. Әм­ма кө­чем җит­мә­де. Бур­сык­лар­ның ерт­кыч хай­ван­нар за­тын­нан икән­ле­ген бе­лә идем. Ул шун­да ыж­гы­ру­дан тук­та­ды, әй­дә, то­рып бас ин­де ми­нем сы­ман, ан­нан соң ки­тәр­мен ди­гән­дәй ка­рап то­ру­ын­да бул­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: