КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 6 страница

Бе­раз­дан Сә­лам аб­зый юга­ры оч ягын­нан ки­леп җи­тә. Җәя­ү­ле ке­ше бул­са да, бик “худ­лы” йө­ри, җә­һәт ат­лау­чан.

Исән­лә­шә­без. Бе­рен­че ге­нә тап­кыр тү­гел. Һа­ман шу­лай кул би­ре­шеп. Мин әле чал­ба­рым­ны да кү­тә­реп ку­ям. Имеш, урам­ны се­бер­мә­сен.

— Сә­лам, яшь­ти!

Сә­лам аб­зый­ның “яшь­ти” ди­гә­не бу мин ин­де, би­шек­тән төш­кә­не­мә өчен­че­ме, дүр­тен­че­ме ел.

— Шәп әле­гә!— дим мин, җа­вап би­рү­нең са­вап икән­ле­ге­нә има­ным ка­мил хәл­дә.

— Тө­реп тар­тыйк!— ди Сә­лам аб­зый, ми­нем тә­мә­ке тарт­мау­чы икә­нем­не бел­сә дә, га­дәт өчен. Алар бит, ми­не бел­гән өл­кән­нәр, ба­ры­сы да су­гыш күр­гән. Бу тә­мә­ке — окоп әдә­бе, имеш.

— Тар­тыйк!— дим мин дә, га­дәт­не сә­бәп ит­ми­чә, сү­зе­нә сүз ку­шып.

Ул да, мин дә уты­ра­быз. Әм­ма Сә­лам аб­зый тө­реп тар­тыр­га ашык­мый. Ә ми­нем га­дәт ях­шы — та­мак кы­рып ку­ям. Имеш, Сә­лам аб­зый, эше­гез­гә соң­га ка­ла­сыз!

И хә­тер, дөнь­я­да иң ыша­ныч­лы нәр­сә бу­лыр­га ти­еш­ле­гең­не хә­зер дә бе­ләм. Ул ва­кыт­лар­да бу хак­та уй­лап та ка­рал­ма­ган. Ми­ңа бик ки­рәк икән­сең син!

— Күр­ше­гез өй­дә­ме?— дип со­рый Сә­лам аб­зый, әм­ма, җа­вап­ла­нып та тор­мас­тан, шун­да ук сү­зен дә­вам итә:— Ке­реп чык әле. Кот­ди­дән мәгъ­нә юк, ха­ты­ны Нур­си­нә — аң­лы, Хо­дай­дан бер бән­дә! Әйт, Сә­лам аб­зый тоз со­ра­ды, ди­ген. Бар, энем, бар...

Ми­ңа нәр­сә, ни ди­сә­ләр, шул. Әт­кәй әй­тә, ке­ше сү­зен тың­ла­ган ба­ла бә­хет­ле бу­ла, ди.

Мин кер­гән­дә Нур­си­нә апа бә­рәң­ге әр­чеп уты­ра иде. Исән­ләш­тем.

— Ни бар, энем?— ди.

— Сә­гыйть аб­зый тоз со­ра­ган иде,— мин әй­тәм. Ә үзем: “Нәр­сә­гә иде икән ул аңа?”— дип уй­лап ку­ям.

Нур­си­нә апа, дө­рес аң­ла­вы­на шик­лә­неп­ме, кай­та­рып со­рый. Мин ка­бат­лап җа­вап би­рәм. Сүз дә­ли­ле­нә би­ле­мә өч кат урал­ган чал­бар ка­е­шын кул­тык ас­ты­на ка­дәр кү­тә­реп ку­ям, юк­са, бил­гә­чә тө­шеп җит­кән икән.

Өс­тәл­гә тарт­ма­чы­гы бе­лән тоз һәм чәй ка­ла­гы ки­те­реп куй­ган Нур­си­нә апа уй­ла­нып то­ра-то­ра да, ка­бат чо­лан­на­ры­на чы­гып ки­тә. Мин тоз­га та­ба бо­зау ке­бек су­зы­лып якын­ла­шам. Әл­лә алып чы­гып кы­на ки­тәр­гә ин­де? Биг­рәк озак­ла­ды!

Юк, яра­мас, ка­рак­лык бу­ла. Ә ка­рак — Хо­дай­ның ка­һә­ре!

Нур­си­нә апа чүп­рәк­кә тө­рел­гән нәр­сә­дер алып ке­рә. Ә мин — бе­ләм. Бу — бер ста­кан, ә аның эчен­дә мө­га­ен “ки­бет су­ы” бу­лыр. Аны су­гыш күр­гән аб­зый­лар гы­на эчә.

— Ме­нә,— ди Нур­си­нә апа,— Сә­лам аб­за­ңа бир. Су­да эре­тел­гән тоз!

— Ярар,— мин әй­тәм.— Ә ул шун­дый тоз со­ра­ган иде­ме­ни?

— Түк­мә!— ди Нур­си­нә апа.— Аның то­зы шу­шы ин­де!

— Ярар,— дим та­гын, әм­ма бе­леп то­рам: мин алып чы­гып җит­кер­гән­че, ста­кан­ны төр­гән чүп­рәк шыр юеш бу­лып бе­тә­чәк. Әм­ма хә­тәр­дән хә­тәр: йо­мыш­ла­рын җи­ре­нә җит­ке­реп үтим.

Сә­лам аб­зый, чүп­рәк­не сы­гып, там­чы­сы­на ка­дәр ка­бат ста­кан­га ту­ты­ра. Ан­на­ры соң тоз­лы “ки­бет су­ы”н кү­тә­реп эчеп куя. Шун­да ук йө­зен чы­тып:

— Энем, рәх­мәт бе­лән ин­де бо­лар­ны кер­теп бир!— ди.

Һәм мин — аяк өс­те. Нур­си­нә апа:

— Ашык­ма, энем, кән­фит би­рәм!— дип ар­тым­нан кыч­кы­рып ка­ла, ә мин чы­гып йө­ге­рәм. Сә­лам аб­зый­ның ки­теп бар­га­нын­да ар­ка­сын гы­на кү­реп ка­лам.

Бе­раз­дан Нур­си­нә апа­ның ма­лай­ла­ры да уя­нып, би­шек­лә­рен­нән бер-бер арт­лы та­выш би­рә­ләр. Ә ан­на­ры алар­ны Нур­си­нә апа ми­нем ян­га би­шек ар­ба­да ки­те­реп куя. Әле­гә аның ба­ла­ла­ры­ның аң­на­ры юк, сөй­лә­шә дә бел­ми­ләр. Алар бе­лән уен да уй­нап бул­мый, кеч­ке­нә­ләр. Би­шек­тән дә төш­мә­гән­нәр, тә­пи дә бас­ма­ган­нар. Ә үз­лә­ре ар­ба­да йө­ри.

Шу­лай яңа көн баш­ла­нып ки­тә. Каз­лар инеш­кә йө­ге­рә­ләр, та­вык-че­беш­ләр урам­га си­бе­лә. Җәй­нең ял­ты­ра­вык ко­я­шы кыз­ган­нан-кы­зып юга­ры­рак үр­мә­ли. Ә ми­нем баш­ка уй тө­шә: тоз­лы су эчеп ка­рар­га!

Өе­без­гә ке­рәм. Өс­тәл­дә­ге тоз са­вы­ты­на үре­ләм. Бу­ем җит­ми. Урын­дык­ка ме­нәм. Бар­ма­гым­ны юеш­ләп тоз ка­бам.

— Әче!..

Те­лем, авы­зым әр­ни. Үзе әче бул­гач, суы әл­лә нин­ди хик­мәт зә­һәр­дер ин­де! “Яшь­ти” Сә­лам аб­зый аны ни­чек эч­те икән? Су­гыш­чы сол­дат­лар­га ни дип шу­шы зә­һәр су­ны би­рә­ләр­дер? Үс­кәч, ми­ңа да аны эчәр­гә ту­ры ки­лер ми­кән­ни? Йа Хо­да­ем, бар икән кү­рә­се­ләр!

03.09.01.

­ХӘ­ЕР­ЛЕ БА­БАЙ

­ Хи­кәя

По­езд­ның юл­лар буй­лар әк­рен ге­нә агы­шы­на ин­де кү­не­геп бе­тел­гән иде. Тә­рә­зә­дән кү­рен­гән акы­рын хә­рә­кәт­ле ак бо­лыт­лар куп­шы­лы­гын­да ик­сез-чик­сез зәң­гәр күк һәм ан­да­гы ал­тын ко­яш та­би­гать­нең көз­гә ке­реп ба­ру­ын сиз­дер­мә­сә дә, агач­лар­ның яшел күл­мәк­лә­ре чу­ар­ла­на баш­лау һәм кып-кы­зыл ми­ләш­ләр ин­де җәй­нең уз­ган­лы­гын­нан хә­бәр би­реп, кү­ңел­ләр­не кыш­ка әзер­ли иде.

Ку­пе­да өч юлау­чы гы­на бу­лу­ы­быз­га ку­а­ныр­га өл­гер­мә­дем, бер ак са­кал­лы мөх­тә­рә­ми ба­бай ки­леп кер­де. Ул үзен шак­тый ба­тыр һәм бәй­сез то­та иде. Ку­лын­да­гы кәк­ре баш­лы та­я­гы бе­лән күр­ше­дә­ге та­за һәм ир­кен хо­лык­лы юл­да­шы­ма җи­ңел­чә ге­нә төр­теп ал­ды. Тәр­тә­лә­рең­не җый, янә­се. Мин бу га­лә­мәт­кә ике­се өчен дә кы­ен­сы­нып куй­дым. Ба­бай, уй­ла­рым­ны си­зе­неп­ме, күз­лә­ре­мә үтә­ли ка­рап ал­ды. Уры­нын җай­ла­ды, утыр­ды. Хәл-әх­вәл со­раш­тыр­ды.

Һәр­кай­сы­быз үз уе бе­лән мәш­гуль иде. Мин та­гын тә­рә­зә­дән кы­зыл ирен­ле ми­ләш­ләр­гә ка­рап ба­ра баш­ла­дым. Агач­лар са­бан­туй­га чык­кан апа­лар ке­бек чуп-чу­ар күл­мәк­тән бул­ган­лык­тан, кай­сы­ла­рын егет һәм кыз­лар­га, ки­лен-ки­лен­чәк­ләр­гә, хәт­та ба­ла-ча­га­лар­га да ох­ша­тып куй­дым. Авы­зым ерыл­ды. “Ә ми­ләш­ләр чын­нан да кы­зыл ирен­ле сы­лу кыз­лар ке­бек бу­лып ки­лә­ләр!”— дип тә уй­лап ал­гач, шу­шы той­гы­ла­рым­нан ар­ты­гы бе­лән ир­кен ел­май­ган­лы­гым сә­бәп­ле, бу хә­ле­мә оя­лып, янә­шәм­дә­ге юлау­чы­лар­га ка­рап ал­дым. Та­гын ул ба­бай­ның күз­лә­ре бе­лән оч­раш­тым. Һа­ман ми­не үтә­ли кү­зә­тә иде ке­бек.

Ул, ка­ра­шым­ны күз­лә­ре тот­кын­лы­гы­на алып:

— Нәр­сә уй­ла­га­ны­гыз­ны әй­тим­ме?— дип со­рап куй­ды.

Әгәр дә кыч­кы­рып әйт­сә, баш­ка­лар ал­дын­да һич­шик­сез оят­ка ка­ла­чак­лы­гым хә­те­рем­дә яңа­рып, бә­гы­рем ки­сел­де. Әм­ма, Ал­ла­һы­га шө­кер, күр­шем­дә­ге ир­кен хо­лык­лы юл­да­шым, ба­бай­ның сүз­лә­рен үзе­нә ка­бул итеп:

— Әй­теп ка­ра­гыз, тың­лыйк!— ди­де.— Нәр­сә уй­лыйм икән?

Мин, бә­ла­дән ко­ты­лу­ы­ма сө­е­неп, үзем­нең ни уй­ла­га­ным­ны тиз­рәк оны­тыр­га те­лә­дем. Әм­ма по­езд тә­гәр­мәч­лә­ре­нә ка­дәр:

— Кы­зыл ирен­нәр, кы­зыл ирен­нәр!..— дип көй­ли, ми­не са­та ке­бек иде­ләр.

— Сез ара­кы ха­кын­да кай­гыр­та­сыз. Рес­то­ран­лы ва­гон­га ба­рып ки­лер­гә дә исә­бе­гез юк тү­гел. Әм­ма ку­пе­даш­ла­ры­гыз­ның бер­сен­дә һич­шик­сез юл­га дип алын­ган ше­шә­се бу­лыр­га ти­еш­ле­ген фа­раз итеп, нәр­сә­дән сүз­не куз­га­тып җи­бә­рер­гә бел­ми­чә ба­шы­гыз­ны ка­ты­ра­сыз!— дип сөй­ләп ал­ды ба­бай, бер ге­нә дә ике­лә­неп тор­мый­ча, сүз­лә­рен сүз­лә­ре­нә ти­гез һәм ты­ныч та­вы­шы бе­лән ял­гап, һич тә ки­се­леп кал­мый­ча.

Ба­бай янын­да­гы че­нов­ник кы­я­фәт­ле ке­ше әл­лә кай­чан­нан бир­ле гә­җит укып ба­ра иде, күз­ле­ген бо­рын очы­на тө­ше­реп, хак әйт­те­ме әл­лә ди­гән­дәй, әле ми­ңа, әле күр­ше­мә ка­рап-ка­рап ал­ды. Ә ба­бай сү­зен дә­вам ит­те һәм күз­ле­ген кү­тә­рер­гә өл­гер­мә­гән юл­да­шы­быз­га:

— Ә сез­не оза­тып кал­ган сө­яр­кә­гез бор­чый. Шо­фе­ры­гыз­ның аңа һич­шик­сез бәй­лә­неп ап­ты­ра­та­ча­гын бел­сә­гез дә, күз ал­ды­гыз­га ки­те­рер­гә те­лә­ми­сез!— дип әйт­те дә сал­ды.

Че­нов­ник бур­сык­ка ох­шап кал­ды. Чи­рат ми­ңа җит­те.

— Ә сез,— ди­де ул,— би­гө­на­һи бән­дә, шун­дый да ачы ми­ләш­ләр­не кыз­лар­ның бал­лы кы­зыл ирен­нә­ре­нә ох­ша­тып ба­ра­сыз!

Ми­нем авы­зым ачы­лып кал­ды.

Ә ба­бай, бер­ни бул­ма­ган­дай, кө­тел­мә­гән­дә ни­чек ки­леп кер­гән бул­са, шу­лай ук җә­һәт ке­нә чы­гып та кит­те. Без, юлау­чы­лар, уза­ра ка­ра­шып кал­дык. Һәр­кем үзе­нең уй­ла­ры ха­кын­да ишет­кән һәм ба­бай­ның чын­нан да хак­лы бу­лу­ы­на ина­нып өл­гер­гән иде. Бәл­ки ул ял­гыш­кан­дыр? Әм­ма ми­нем нәр­сә ту­рын­да ба­шым­ны ка­ты­рып бар­ган­лы­гым ха­кын­да дө­ре­сен әйт­те. Ди­мәк, юл­даш­ла­рым­ның да уй­ла­рын ха­та­сыз укый ал­ган тү­гел­ме?

Без өче­без дә ты­ел­гы­сыз хәл­дә кө­ле­шә баш­ла­дык. Ха­хыл­да­шу­ла­ры­быз күр­ше ку­пе­лар­ны да аяк­ка бас­тыр­ды бу­лыр­га ки­рәк, ише­ге­без­не ачып-ачып ка­ра­ды­лар, әм­ма ты­ныч­ла­ныр­га ки­ңәш би­рер­гә җөрь­әт ит­мә­де­ләр.

Чы­гып кит­кән ба­бай да ка­бат әй­лә­неп кер­мә­де. Без өс­тәл­гә юл өчен алын­ган ри­зык­ла­ры­быз­ны тез­дек, ка­бым­лык­ла­ры­быз­ны чы­гар­дык.

— Дө­рес уй­лар, из­ге хы­ял­лар өчен!— дип, юл­даш­ла­рым бе­рен­че­сен кү­тәр­де­ләр.

Ин­де тел­ләр ачыл­ган, уй­лар сү­тел­гән, хә­тер­не яше­реп то­рыр чак тү­гел иде.

Сен­тябрь, 2002.

­ ­АЛ­ЛА­ҺЫ КА­ҺӘ­РЕ

­ ­ Нә­сер

Әгәр дә Ал­ла­һы­ның ка­һә­ре бул­са, ул ми­нем дош­ман­на­ры­ма, гө­на­һа­сыз бу­ла то­рып та җа­ным­ны аяк ас­ла­ры­на са­лып тап­тый-тап­тый җә­бер­ләү­че­лә­рем өс­те­нә тө­шәр иде, дөнья йө­зен­дә яшәү­че­ләр­гә гыйб­рәт өчен бу хәл­ләр тел­ләр­дән-тел­ләр­гә та­ра­лыр иде. Юк, мин үп­кә­ләп әйт­мим, хик­мәт ан­да гы­на­мы­ни? Җа­ным әр­ни, җа­ным! Өз­гә­лән­ми­чә ге­нә, су­е­лып-су­е­лып ки­теп әр­ни. Ми­ңа ул дош­ман­на­рым­ны оны­тыр­га ку­ша­лар, алар­га үп­кә­лә­мәс­кә ки­ңәш итә­ләр. Ке­ше­ләр­гә сөй­лә­сәм, ышан­мас­лар­дыр ин­де!

Ал­ла­һы­ның ка­һә­ре бул­са, бе­лен­ми кал­мас иде, тө­шәр иде лә ул!

Ин­де ме­нә, тор­мыш­та ми­нем дә уры­ным бар­лы­гын баш­ка­лар­га күр­сәт­кән­нән соң, дош­ман­на­рым ха­кын­да да уй­лар­га, го­ме­рем ел­ла­ры­ның сан­лы төй­мә­лә­рен кай­та­рып бул­мас­тай итеп чи­ге­реп ку­яр­га ти­еш­мен­дер, мө­га­ен. Та­гын бер кат хә­тер­дән ки­че­рер­гә­дер?..

Ә кү­ңел ачы­лыр­га те­лә­ми.

Гү­я­ки ул дош­ман­на­рым­ның су­рәт­лә­ре кар­шым­да дию кы­я­фәт­лә­рен­дә пәй­да бу­ла­лар да, хә­зер өс­те­мә ябы­ры­лыр­лар төс­ле. Ә мин кай­да, кем­гә сы­е­ныр­мын?

— Ал­ла­һы!..

Алар да аңа сы­е­на­лар. Алар да на­маз­да­дыр, алар да до­га­да­дыр, ура­за­да... Алар­ның да го­ме­ре хи­сап­лы ел­лар­дан гый­ба­рәт шул!

Ке­ше­ләр­дә бер-бер­лә­ре­нә ка­ра­та сө­еш­мәү-өнә­мәү ке­бек та­би­гый той­гы­лар да бар әле. Ягъ­ни, адәм ба­ла­ла­ры­ның бер төр­ле­лә­ре­нә икен­че­лә­ре ни өчен­дер ох­ша­мый, хәт­та мо­ның сә­бә­бен дә бе­лә ал­мый­лар...

Адәм­дә адәм­не өнә­мәү бар ин­де ул. Кы­я­фәт­тә ге­нә тү­гел, хик­мәт хәт­та эч­ке дөнь­я­ла­ры­ның төр­ле-төр­ле диң­гез там­чы­ла­рын­нан яра­тыл­ган бу­лу­ын­нан­мы, әл­лә ин­де бө­тен­ләй дә өчен­че дөнь­я­ның кат­на­шы бар­лык сә­бә­бен­нән­ме, тө­гәл ге­нә ачык­лап әй­тә дә ал­мыйм. Адәм­нәр­гә Ал­ла­һы ка­һә­ре шу­шы тү­гел­ме икән?

Де­кабрь, 2000.

­ ­ ИН­ША МӘС­ЬӘ­ЛӘ­СЕ

­ Хи­кәя

Отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ип­тәш Гә­рә­ев ма­ла­е­ның ике дәф­тәр би­те­нә ту­ты­рыр-ту­тыр­мас яз­ган ин­ша­сын укып чык­ты һәм, сө­е­не­чен яше­рә ал­мый­ча:

— Афә­рин, ке­че Гә­рә­ев!— дип, аны җил­кә­сен­нән ка­гып ал­ды.— Мо­ңа һич­шик­сез “биш­ле” ку­я­чак­лар! Бул­дыр­ган­сың!

Аның ку­а­ны­чы эче­нә сый­ма­ды. Бә­хе­те, ел­ма­еп, кү­ңе­ле­нә тул­ды. Со­ңа­рып кы­на өй­лән­сә дә, бер ге­нә ба­ла, аны­сы да ма­лай гы­на исә дә, аңа сө­ен­ми мөм­кин тү­гел иде. Ме­нә ул ни­чек! Ма­лае язу­чы бу­ла­чак! Нин­дие ге­нә әле. Шу­шы яшен­дә, җи­ден­че сый­ныф­та укы­ган ча­гын­да ук нин­ди эч­тә­лек­ле ин­ша яз­ган тү­гел­ме соң? Аны мак­та­я­чак­лар. Ата-ана­лар җы­е­лы­шы­на да отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ип­тәш Гә­рә­ев үзе ба­рып, улын күк­ләр­гә чө­ю­лә­рен тың­лап уты­ра­чак. Ке­че Гә­рә­ев­нең ни­чек һич­шик­сез язу­чы бу­ла­ча­гын ан­да да мак­тап әй­тә­чәк­ләр. Ул гы­на да тү­гел, улы зур бу­лып үсәр, А.Алиш, М.Җә­лил, Г.Ту­кай пре­ми­я­лә­рен алыр. Күр­сә­тер әле ул, күр­сә­тер, Но­бель пре­ми­я­се­нә ка­дәр ба­рып җи­тәр.

Отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ип­тәш Гә­рә­ев­нең кү­ңе­лен дул­кын­лан­ды­рып уз­ган бу хы­ял­ла­ры урам­да шы­быр­да­ган көз­ге яң­гыр­ны ишү­че бо­лыт­лар­ны ер­тып, ин­де ка­раң­гы­ла­на бар­ган кич­ке ва­кыт­ның пә­рән­җә­сен алып таш­лар­лык һәм күк йө­зе­нә чалт­лап тор­ган май ко­я­шын чы­га­рыр­лык иде.

“Бо­лай гы­на бул­мас,— дип шик­лә­нер­гә дә өл­гер­де ул.— Ул пре­ми­я­ләр та­лант­лы язу­чы­лар­га да бик си­рәк тә­ти. Улым­ны бер-бер де­пу­тат ки­сә­ге итәр­гә, һич югы дан­лык­лы гә­җит-жур­нал­га ур­наш­ты­рыр­га, ан­нан жур­на­лист ясар­га ки­рәк бу­лыр, юк­са ке­че Гә­рә­е­вем­не көн­че ка­ләм­дәш­лә­ре тап­тап кы­на үтәр­ләр!”

Аның бу кур­куы урын­лы иде. Тиз ге­нә хә­тер кап­чы­гын ак­та­рып, үзе ха­кын­да элек­ләр­не язып ма­таш­кан бер жур­на­лист бе­лән та­ныш­лы­гы бар­лы­гын исе­нә тө­ше­рер­гә өл­гер­де. Әйе, ул да Гә­рә­ев иде тү­гел­ме? Те­ле­фо­нын да кал­дыр­ган иде. Отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры, ул ва­кыт­та­гы ке­че лей­те­нант, уни­вер­си­тет­ның юри­дик фа­куль­те­тын бе­те­реп эш­кә кил­гән егет, хә­те­рен­дә икән әле, жур­на­лист Гә­рә­ев­нең те­ле­фо­нын “Ус­тав ки­та­бы”­ның эче­нә язып куй­ган иде.

Бу кө­не­нең ки­че, икен­че кө­не­нең яр­ты­сы шул “Ус­тав ки­та­бы”н эз­ләү бе­лән уз­ды­рыл­са да, отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ару-та­лу­ны бел­мә­де. Әм­ма дә те­ге чу­кын­ган “Ус­тав­”ы та­был­ды. Ни хик­мәт, урам­да күп­тән яң­гыр да юк, ко­яш та кү­рен­мә­де. Жур­на­лист Гә­рә­ев тә те­ле­фон­ның те­ге ба­шын­нан:

— Кем әле бу?— дип эн­дәш­те.

О­ныт­ма­ган икән, чу­кын­чык! Оч­ра­шыр­га, бу­лы­шыр­га сүз бер­ке­тел­гәч, жур­на­лист Гә­рә­ев­кә отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ип­тәш Гә­рә­ев мең рәх­мәт­ләр укы­ды. Ул ара­да көт­тер­ми улы да кай­тып кер­де. Бу­ла­чак Но­бель пре­ми­я­се лау­ре­а­ты, де­пу­тат, һич югы гә­җит-жур­нал­да эш­лә­я­чәк ке­че Гә­рә­ев­не әти­се кү­тә­реп кар­шы ал­ды. Әм­ма улы­ның сөм­се­ре уры­нын­да тү­гел иде. Го­ме­ре бу­е­на ке­ше­дән ке­ше­не ае­ра ал­мый ин­тек­кән отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ип­тәш Гә­рә­ев­нең кү­ңе­лен бор­чу би­ләп ал­ды:

— Ни бул­ды?— дип со­ра­ды ул бу­ла­чак Но­бель пре­ми­я­се лау­ре­а­ты, һич югы жур­на­лист ке­че Гә­рә­ев­тән.

Ма­лай эн­дәш­мә­де.

— Ни бул­ды? Поч­мак­ка бас­ты­рам, әй­теп кал! Төр­мә­гә ты­гам!— дип җи­ке­рен­де отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ип­тәш Гә­рә­ев.

— “И­ке­ле” ал­дым-м-м!— дип суз­ды улы, елар­га итеп.

— Нәр­сә­дән? Кай­сы фән­нән?

— Ки­чә­ге ин­ша­дан!— дип елый баш­ла­ды бу­ла­чак һич югы жур­на­лист ке­че Гә­рә­ев.

Отс­тав­ка­да­гы ми­ли­ция ма­йо­ры ип­тәш Гә­рә­ев, нәр­сә эш­ләр­гә бел­ми­чә, аң­ла­еш­сыз тел­дә үке­реп җи­бәр­де һәм:

— Утыр­там, төр­мә­дә че­ре­тәм!— дип кат-кат җи­ке­ре­неп йө­ре­нә баш­ла­ды.

Шу­лай да бе­раз­дан ты­ныч­лан­ды һәм, те­ле­фон­ны йол­кып ди­яр­лек алып, ну­мер­ла­рын­да бар­мак­ла­рын кы­зу-кы­зу йө­ре­тә баш­ла­ды. Ул ир­тә­гә жур­на­лист Гә­рә­ев­тә бу­ла­чак, аның бе­лән Но­бель пре­ми­я­се лау­ре­а­ты, һич югы жур­на­лист ке­че Гә­рә­ев­не та­ныш­ты­рыр­га алып ба­ра­сы иде.

­ Сен­тябрь, 2002.

­ХА­ФА­ЛЫ ЧЕ­МО­ДАН

­ Хи­кәя

Урыс авы­лын­да­гы бер мар­җа әби­нең йор­тын­да кич ку­нып чык­кан та­тар сту­дент­ла­ры ял­гыш­лык бе­лән ху­җа­би­кә­нең дә че­мо­ла­нын эләк­те­реп кит­кән иде­ләр. Мо­ны алар үз­лә­ре бел­мә­де­ләр, шу­лай эш­лә­гән­без дип баш­ла­ры­на кер­теп ка­ра­ма­ды­лар. Әм­ма алар­ны тө­яп ил­тә ба­ру­чы ав­то­бус, авыл­дан чы­гып, күз­дән юга­лыр­га өл­гер­мә­де, мар­җа әби авыл со­ве­ты­на аты­лып-бә­ре­леп ки­леп кер­де. Бә­хе­те — го­мер исе­рек учас­ток ми­ли­ци­о­не­ры ип­тәш Тә­хә­ви­ев­нең ай­нык ва­кы­ты иде. Ки­чә­ге ара­кы сө­ре­мен­нән ба­шы ту­бал бул­са да, әле­гә акы­лын эш­лә­тер­лек хә­лен­дә икән. Әби­нең ашы­гыч­лык бе­лән ял­гыш сөй­ләр­гә мөм­кин­ле­ген фа­раз итеп, че­мо­дан­ның чын­лап та юга­лу­ы­на үз кү­зе бе­лән кү­реп ыша­ныр­га ки­рәк­ле­ген­нән чы­гып, ху­җа­би­кә­нең йор­ты­на юнәл­де­ләр. Авыл со­ве­ты бе­лән ике ара­да юл якын исә дә, ип­тәш Тә­хә­ви­ев­кә бу ат­лау­ла­ры Си­ваш саз­лы­гын дош­ман уты ас­тын­да ки­чү ке­бек үк авыр бу­лып то­ел­ды.

— Ме­нә мон­да гы­на иде!— ди­де мар­җа әби, ишек тө­бе­нә күр­сә­теп.

Тә­хә­ви­ев ке­сә­сен­нән олы һәм ка­лын лу­па чы­гар­ды, кү­зе­нә якы­най­тып, уң­га-сул­га ка­рый-ка­рый эз­лә­нә баш­ла­ды. Әм­ма че­мо­дан­ның эзе дә кү­рен­ми иде.

— Әһә, бу үз ая­гы бе­лән кит­мә­гән!— дип, олы мәгъ­нә бе­лән әй­теп куй­гач, бо­ры­ны­на кө­меш­кә исе ке­реп, ка­ра­ват ас­ла­тып кы­на ки­лә-ки­лә, өс­тәл янын­да­гы киш­тә­лек­ләр­гә ба­рып тук­тал­ды да, лу­па­сы аша бик олы һәм кү­тә­рәл­мәс­лек бу­лып кү­рен­гән бер ше­шә­не тар­тып чы­гар­ды.

— Бу ни бу?

— И улым,— ди­де мар­җа әби га­са­би­ла­нып.— Бү­ген-ир­тә­гә Тәр­тә­баш Са­ми­гул­ла та­та­рин бер ат йө­ге утын тө­ше­рәм ди­я­рәк сүз кат­кан иде. Аның өчен ге­нә, күч­тә­нәч!..— дип ак­ла­ныр­га то­тын­ды.

— Кон­фис­ка­ци­я­лә­нә! Сәр­тә­фи­ка­те юк!— ди­де, әмер би­реп учас­ток ми­ли­ци­о­не­ры ип­тәш Тә­хә­ви­ев. Әм­ма дә авы­зы ерык, кү­ңе­ле шат иде. Эз­лә­гә­нен ул шу­лай тиз та­бу­чан ин­де, ниш­лә­тә­сең!

Бер ше­шә кө­меш­кә ми­нут эчен­дә юк ител­де. Че­мо­дан та­был­ма­ды.

— Ди­мәк ки, аның юга­луы хак икән,— ди­де Тә­хә­ви­ев, сү­зе­нең дө­рес­ле­ге­нә мең кат инан­ган­дай. Ә шу­лай да: — Әм­ма...— дип тук­та­лып ка­луы мар­җа әби­не шик­кә сал­ды. Мес­ке­нем, мич ара­сы­на ку­лын су­зып, икен­че яр­ты кө­меш­кә­не тар­тып чы­га­рыр­га әзер иде, әле дә ярый янып-бе­теп авыл со­ве­ты сәр­кә­ти­бе Люд­ми­ла Пав­лов­на йө­ге­реп ки­леп кер­де дә:

— Де­пе­ша!— дип, ха­тын-кыз би­я­ләе ка­дәр ге­нә кә­газь ки­сә­ген учас­ток ми­ли­ци­о­не­ры ип­тәш Тә­хә­ви­ев ал­ды­на сал­ды.

Ул укыр­га ма­таш­кан ара­да авыл со­ве­ты сәр­кә­ти­бе Люд­ми­ла Пав­лов­на чы­гып та кит­те. Ип­тәш Тә­хә­ви­ев аның кал­ку ар­ты­на сок­ла­нып ка­рап ка­ла ал­ма­вы­на, би­ле­нә кул са­лыр­га өл­гер­мә­ве­нә үке­неп, ябыл­ган ишек­не бо­ры­ны­на тон­ды­рыл­ган йо­ды­рык хи­са­бын­да ка­бул итеп, күз ал­дын­да би­е­гән те­лег­рам­ма хә­реф­ләр­нә гай­рә­те кит­кән хә­лен­дә күз төр­теп тор­са да, сер бир­мә­де:

— Алай икән!— ди­де, аны озак­лап бөк­ләп-бөк­ләп тө­реп, ку­ен ке­сә­сен­дә­ге ак­ча ке­нә­гә­се­нә тас­лап ты­гып куй­ды.

Ан­да языл­ган­ны укы­ган бул­са, аңа ра­йон үзә­ге­нә ба­рып ра­порт язар­га һәм че­мо­дан­ны эз­лә­тү эше­нә Ка­зан җи­тәк­че­ле­ген куз­га­тыр­га ту­ры да кил­мәс иде. Ярый, ба­ры­сын да тәр­тип бе­лән сөй­лик.

Мар­җа әби, Ал­ла­һы­га шө­кер, те­ге сту­дент­лар­ның кай­дан ки­лү­лә­рен, җи­тәк­че­лә­ре кем бу­лу­ын язып алып кал­дыр­ган икән. Бер­кет­мә тө­зе­леп, ша­һит­лар­дан кул там­га­ла­ры алын­гач, учас­ток ми­ли­ци­о­не­ры ип­тәш Тә­хә­ви­ев авыл со­ве­ты кар­шын­да кал­ган би­шек­ле мо­то­цик­лы­на юнәл­де, аны бер ти­бү­дә ка­бы­зып, ра­йон үзә­ге­нә юнәл­де.

Ми­ли­ция ида­рә­се бу гай­ре та­би­гый эш­не тиз ара­да про­ку­ра­ту­ра­га иреш­те­реп, ул дә­вер­дә һәр­нәр­сә­гә үзен баш дип бел­гән ком­му­нист­лар пар­ти­я­се­нең ра­йон бү­ле­ге оеш­ма­сы бе­рен­че сәр­кә­ти­бе­нә хә­бәр сал­ды. Мо­ның га­дәт­тән тыш хәл икән­ле­ген тө­ше­неп ал­ган ип­тәш сәр­кә­тип шун­да ук Өл­кә ко­ми­те­ты­на шал­ты­рат­ты. Как­ша­мас һәм нык үс­кән со­вет со­ци­а­лис­тик дәү­лә­те­нең җи­тәк­че­лә­ре ара­сын­да да акыл­лы ке­ше­ләр күп бул­ган­лык­тан һәм хә­бәр нәкъ шун­дый­лар­ның бер­се­нә иреш­кән­лек­тән, ул мо­ны Мәс­кәү­дә­ге Үзәк Ко­ми­тет­ка ук бел­де­реп то­ру­ны ки­рәк тап­ма­ды. Ка­зан уни­вер­си­те­ты пар­тия оеш­ма­сы сәр­кә­ти­бе­нә ге­нә шал­ты­ра­тып, ка­рак­лар­ны та­бу­ны һәм алар­га ти­еш­ле җә­за би­рү­не аңа йөк­ләп, ир­тә­гә ир­тән­ге си­гез­дән дә кал­мый­ча шул хак­та от­чет ки­те­рер­гә әмер ит­те.

Бу ва­кыт­та учас­ток ми­ли­ци­о­не­ры ип­тәш Тә­хә­ви­ев ра­йон үзә­ге Саз­лык ты­кы­ры­гын­да­гы Зәң­гәр ки­бет­кә кер­гән, күз­лә­рен ике-өч әй­лән­де­реп, буш тор­ган киш­тә­ләр­гә дә игъ­ти­бар ит­мәс­тән, ки­бет­че­дән бер яр­ты ак ара­кы ки­те­рер­гә со­ра­ган иде. Шун­да:

— Әл­лә бу юлы­сы тү­ләп алыйм­мы икән, зур эш баш­ка­рам тү­гел­ме?— дип ма­са­еп ки­теп, ке­сә­сен­нән ак­ча ке­нә­гә­сен чы­га­рып, ан­нан кә­газь сум­нар уры­ны­на те­лег­рам­ма­ны алып, те­лә­мә­сә дә җә­еп укый баш­ла­ды. Һәр­хәл­дә бу те­лег­рам­ма те­ге, че­мо­да­нын ур­лат­кан мар­җа әби­гә ад­рес­лан­ган бул­са да, ип­тәш Тә­хә­ви­ев аны­сы­на ук игъ­ти­бар ит­мә­де.— Де­пе­ша!..

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: