КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 5 страница

— Мин кич буе үзем ге­нә сөй­ләр­гә ни­ят ит­кән идем. Сез­не ча­кы­рып ял­гыш эш­лә­гән­нәр,— дип кар­шы ал­ды ул ми­не.

Өн­сез үк кал­дым. Шу­шы ки­леш ке­нә чы­гып кит­сәм, бел­мим ин­де, әл­лә ни­чек бу­лыр сы­ман то­ел­ды.

­ Фев­раль-ап­рель, 2001.

­ ­СА­БАК­ТАШ­ЛАР КИ­ТӘ АР­МИ­Я­ГӘ

­ ­ Хи­кәя

Хәр­би хез­мәт­кә алын­ган егет­ләр­не, алар­дан сол­дат ясар өчен ин­де, ка­бат үз­гәр­теп ко­ра­чак­ла­ры­на ыша­ныч бе­лән, әү­вә­ле сын­ды­ра­лар, әм­ма тә­мам ко­рып бе­тер­ми­чә, та­гын оны­та­лар, яи­сә үз­гәр­тә ал­мый­ча ап­ты­рый­лар. Шу­лай ке­ше­ләр­не бә­хет­сез ясый­лар. Рә­сәй ар­ми­я­се күп­тән­нән шу­шы­лай җә­фа­ла­на, ва­тык һәм җи­ме­рек хә­лен­дә яши. Ә югый­сә һәр­кем­не, хәт­та кый­ты егет­ләр­не дә сын­ды­рыр­га ки­рәк­мәс иде. Әү­вә­ле ях­шы һәм ке­ше­чел мө­нә­сә­бәт күр­сә­теп, шун­нан соң гы­на ата-ана­сы­ның ир­кә ба­ла­сы бу­лып кал­ган шул егет­ләр­дән сол­дат яса­вы җи­ңел бу­ла­ча­гын жур­на­лист һәм язу­чы әфән­де­ләр ко­лак­лар тор­ган­чы, күз­ләр йо­мыл­ган­чы тук­сан ту­гыз кап­кыр­лар яз­ган­нар­дыр ин­де. Ми­сал­га 30 – 60 нчы ел­лар Со­вет Ар­ми­я­сен ки­те­рә­ләр һәм аны ме­нә шун­дый, ке­ше­лек­ле бул­ган дип мак­тый­лар. Хә­ер­ле­гә, ди­я­се ки­лә.

— Сез ми­не бе­лә­сез, исе­гез­гә тө­ше­ре­гез әле!— ди­де, яны­ма ки­леп бас­кан зый­фа буй­лы бе­рәү.

Ми­ңа ул бе­раз сә­ер­рәк то­ел­ды. Аңа ка­рап-ка­рап ал­дым. Та­ны­шым тү­гел иде сы­ман. Кар­лы-яң­гыр­лы һәм шык­сыз Ка­зан урам­на­рын­нан һәм якын-ерак авыл-шә­һәр­дән бу көн­нәр­дә рес­пуб­ли­ка­быз­ның хәр­би ко­мис­са­ри­ат кап­ка­сы тө­бе­нә әл­лә кем­нәр төр­кем-төр­кем җы­е­ла, өшен­гән­че ди­яр­лек га­җиз­лә­неп, оза­тыл­ган ба­ла­ла­ры­ның ка­бат чы­гып кү­ре­нү­ен кө­теп ба­сып то­ру­ны га­дәт ит­кән иде­ләр. Ә кай­сы­ла­ры ту­га­нын оза­та, кай­сы­сы — якы­нын, сө­ек­ле­сен, сө­ек­ле­се­нең сө­ек­ле­сен...

Ә ми­нем са­бак­таш­лар ки­тә. Алар бе­лән бер авыл­да, бер урам очын­да, бер үк урын­нар­да, бер үк уен­нар уй­нап, бер­гә үс­кән идек. Мәк­тәп­не бе­тер­гәч, мин инс­ти­тут­ны сай­ла­дым. Алар­ның ал­га та­ба гый­лем туп­лап баш ка­ты­ра­сы кил­ми иде, ах­ры­сы, авыл­да кал­ды­лар. Ми­нем бе­лү­ем­чә, бер­сен­нән ях­шы трак­то­рист чык­са, икен­че­се һич­шик­сез шо­фер бу­ла­сы иде. Шу­лай яшә­я­чәк­ләр, тор­мыш­ла­рын яшь­ли көй­ләп җи­бә­рә­чәк­ләр, бә­хет­ле га­и­лә ко­ра­чак­лар. Ә мин әле укып, укып, укып йө­ри­я­чәк­мен. Тор­ган җи­рем ту­лай то­рак, аша­ган ашым сал­кын бот­ка, кат­кан ипи бу­ла­чак. Алар­ны:

— “Өч­ле”­гә укы­ды­лар, “биш­ле”­гә яши­ләр!— дип мак­тап сөй­лә­я­чәк­ләр, ә ми­не:

— И би­ча­ра, һа­ман да укый икән әле!— ди­я­рәк ис­кә­рә­чәк­ләр.

...Бу зат­ны, чын­нан, мин үзем дә бе­ләм сы­ман. Әл­лә бе­рәр­се бе­лән бу­тыйм­мы? Юк­тыр ла, та­ны­шым­дыр, баш­ка­ча бул­мас! Юк­са, бо­лай якын итеп, хөр­мәт бе­лән эн­дә­шер иде­ме?

Шу­лай та­ны­шып кит­тек. Көн дә, уни­вер­си­тет­та­гы лек­ци­я­лә­рем­не тың­лап бе­те­рү­е­мә, Та­та­во­ен­ко­мат тө­бе­нә ки­леп ба­сам. Ул да мон­да. Өчен­че көн­не ге­нә со­ра­дым:

— Кем­не оза­та­сың?

— Еге­тем­не,— ди­де ул, бе­раз кы­за­рып.

Алай икән... Ә югый­сә мин аны ки­чә бе­раз юл оза­та да бар­ган идем. Көл­ке­гә кал­дым ин­де хә­зер. Оят­лы бул­дым.

Әм­ма оч­ра­шу­ла­ры­быз дә­вам ит­те. Бер ат­на буе йө­ри­без. Ме­нә хә­зер, ме­нә хә­зер ми­нем са­бак­таш­лар­ны, аның еге­тен Ка­зан­да ку­нак бу­лып ки­тү өчен чы­га­рыр­лар сы­ман. Әле­дән-әле алар­га атап мәк­түп-хат­лар җи­бә­рә­без. Исем­нә­рен, фа­ми­ли­я­лә­рен, кай­сы авыл­ны­кы­лар бу­лу­ла­рын күр­сә­тә­без. Сол­дат ки­е­мен­дә­ге бе­рәү җы­еп ала да:

— Кө­те­гез!.. Алар­ны хә­зер чы­га­ра­лар, бил­ге­лән­гән хәр­би часть­ла­ры­на кит­мә­де­ләр әле. Мон­да ба­ры­бер ашар­га юк,— дип сөй­ләп-сөй­лә­неп уза.

Кич­ке ка­раң­гы­га­ча кө­теп, ин­де дә алар чык­ма­гач, кай­тып ки­тә­без. Мин аны та­гын оза­тып ку­ям. Чөн­ки, җит­мә­сә, ял­гы­зы гы­на тө­нен шә­һәр буй­лап йө­рер­гә кур­ка икән, мес­ке­нем.

Ин­де унын­чы көн­гә җит­тек. Са­бак­таш­лар­ның бил­ге­лән­гән часть­ла­ры­на җи­бә­ре­лү­лә­ре­нә инан­дым. Ул ту­таш та мон­да иде.

— Алар­ны алып кит­кән­нәр икән,— дим, ин­де баш­ка оч­раш­ма­я­ча­гы­быз­ны ис­кә­реп.

— Әйе,— ди ул,— бе­ләм!

— Ярый, ху­шы­гыз!— дим. Ә ул:

— Ми­не оза­тып куй­мый­сыз­мы­ни?— ди, ма­тур зәң­гәр күз­лә­рен ту­ты­рып ка­рап.

“Эһ чу­кын­чык, әгәр дә еге­тең бул­ма­са иде, мин си­ңа үлеп гый­шык та то­тар идем!”— дип йө­рәк си­ке­ре­нә. Ә үзем хәр­би хез­мәт­тә сол­дат шул­па­сын чү­мер­гән са­бак­таш­ла­рым­ны ис­кә алам. Бө­тен тә­нем буй­лап ач­лык кур­кы­ны­чы йө­ге­рә. Мин, мәх­лук сту­дент, ин­де ни­чән­че көн авы­зы­ма кай­нар аш ка­бып ка­ра­ма­ган­лы­гым­ны оны­тыр­га те­ләп, төр­ле юк һәм бар­лар­ны уй­лар­га то­ты­нам.

— Сез­нең йөр­гән кы­зы­гыз бар­мы?— дип со­рый шу­шы бер ка­шык су бе­лән йо­тар­лык чи­бәр ту­таш.

— Юк,— мин әй­тәм.— Ан­дый бә­хет ми­ңа тә­те­мә­де.

— Нин­ди юләр сүз,— дип үр­ти ту­таш.— Әгәр дә сез­нең ке­бек егет­кә дә кыз­лар ка­ра­ма­са­лар, алар кем­нәр­гә ге­нә күз са­ла­лар икән соң?

— Нин­ди егет­кә?— дим, үр­тә­леп, һәм хә­те­ре­мә ар­тын­нан авы­лым­да оза­тыр­га ма­та­шып йөр­гән бер кыз ки­сә­ген ки­те­рәм. Ул яны­на якын җи­бә­рү тү­гел, ми­нем бе­лән сөй­лә­шеп тә тор­ма­ган иде шул. Нин­ди егет бу­лыйм ди ин­де мин? Мес­кен, шө­кәт­сез, бул­дык­сыз!..

Ту­таш та кай­та­рып һич­бер сүз әйт­мә­де. Мин, шун­да ук сүз­ләр­нең агы­шын икен­че­гә бо­рып:

— Еге­те­гез­дән хат та ал­ган­сыз­дыр әле!— дип, юри ге­нә ша­я­рып әй­тә куй­дым.

— Кай­дан бел­де­гез?— ди­де ул, шун­да ук та­вы­шы­на чык­кан кау­шау ча­лым­на­рын яше­рер­гә те­ләп, әм­ма ты­ныч кы­на.

— Бү­ген кил­де­ме әл­лә? Ә ми­нем са­бак­таш­лар яз­ма­ды­лар әле,— ди­дем, алар ал­дын­да һич­бер ка­де­рем юк­лы­гын си­зе­нү­ем­не тө­шен­де­рер­гә те­ләп.

— Ин­де өчен­че көн үк ал­дым,— ди­де ту­таш, се­рен яшер­ми­чә, бу юлы­сы ба­ты­ра­еп ук.

Ә мин, юләр, юк­ка со­рап куй­дым:

— Ә бу Тат­во­ен­ко­мат тө­бе­нә ни­гә дип ки­лә­сез ин­де, бе­лә то­рып?

Шун­да йө­рәк­не ут ян­ды­рып үт­те. Ин­де хә­зер: “Әл­лә ми­не кү­рү өчен ге­нә­ме?”— ди­гән ах­мак со­ра­вым­ны гы­на би­рә­сем кал­ган иде...

Са­бак­таш­лар хәр­би хез­мәт­кә кит­те­ләр. Кем­нәр­дер ту­ган­на­рын, ярат­кан яр­ла­рын — егет­лә­рен озат­ты. Алар ике ел­дан әй­лә­неп тә кай­тыр­лар. Йөз­лә­рен­дә ва­тан кар­шын­да үтә­гән бу­рыч­ла­ры өчен го­рур­лык ну­ры бал­кып то­рыр.

Бу кич­не мин яңа та­ны­шым, бер ка­шык су бе­лән йо­тар­лык чи­бәр ту­таш­ны трам­вай­да кал­ды­рып, үз тук­та­лы­шым­да тө­шеп кал­дым. Хуш­ла­шу сү­зе­мә җа­вап би­рер­гә те­лә­ми­чә ул ки­теп бар­ды.

2000—2002.

­СӨ­ЕК­ЛЕ “АК БАРС”

­ Хи­кәя

Ка­зан хал­кы­ның, дө­рес­рә­ге, Ка­зан­да­гы ха­тын-кыз за­ты­ның “Ак барс” кә­шә­кә­че­лә­ре­нә хәй­ран ка­лып га­шыйк икән­ле­ге һич­кем­гә сер тү­гел. Алар әле кай­чан бу­ла­сы уен­нар­га да ал­дан ук би­лет­лар юнә­теп ку­я­лар һәм, бө­тен та­ма­ша урын­на­рын үз­лә­ре­нең хуш­буй ис­лә­ре бе­лән аң­кы­тып, уй-сул­лар­ны тә­мам ту­ты­рып уты­ра­лар. Без­гә, кә­шә­кә су­гу­лар­ны ка­рар­га кил­гән ир-ат хал­кы­на, көн дә кал­мый, җай да юк. Ха­ным­нар һәм кыз­лар оҗ­мах рә­хәт­лек­лә­ре­нә ке­реп чу­ма­лар. Һәр кә­шә­кә­че­нең исе­мен, фа­ми­ли­я­сен, би­ог­ра­фи­я­сен, хәл-әх­вә­лен һәм исән­лек-сау­лык­ла­рын бе­леп, ал­дан ук бе­ле­шеп ку­я­лар, бе­леп то­ра­лар. Әгәр дә алар ха­кын­да сүз чык­са, кан­га ба­ты­шып, йөз­лә­рен тыр­на­шыр сый­фат­ка ке­реп бә­хәс­лә­шү дә­рә­җә­се­нә җи­тә­ләр.

Үзе­гез бе­лә­сез, без, ир-ат хал­кы, элек­ләр­не мо­ңа юк нәр­сә дип ке­нә ка­рый идек. Имеш, ха­тын-кыз ка­ве­ме чүп­рәк ише­гә кы­зы­гу­чан ин­де ул, ни­гә исең кит­кән!

Дө­ре­се шул, ми­нем ул спорт уен­на­ры ише нә­мәр­сә­ләр­гә хәй­ран ит­кә­нем бул­ма­ды. Әм­ма бер та­ныш гә­җит­че ип­тәш, шал­ты­ра­тып, буш­ка бер би­ле­ты бар­лы­гы бе­лән кы­зык­ты­рып күн­дер­де шул:

— Ми­нем,— ди­де ул, бик үте­неч­ле та­выш бе­лән,— ки­чек­мәс­тән ки­тә­сем бар! Ко­ман­ди­ров­ка ин­де, ко­ман­ди­ров­ка! Вак­лап со­ра­ма. Ки­рәк, бет­те кит­те! Ә бү­ген “Ак барс” уй­ный. “Са­ла­ват” бе­лән. Ба­рып, уен­на­рын ка­рап, ир­тә­гә без­нең гә­җит­кә бе­рәр мә­ка­лә әмәл­ләп илт әле! Үте­неп со­рыйм, ка­лә­мең бар!

— Ми­нем сп­рот бу­ен­ча яз­га­ным юк!— дип ак­ла­нып ка­ра­дым, ки­леш­мә­де:

— Яз­га­ның бул­ма­са, ме­нә, бе­рен­че­се, баш­лар­сың!

— Мин әзер тү­гел!

— Аның ние бар, өс­те­ңә бе­рәр биш­мәт эл­дер дә йө­гер. Чат­та оч­ра­шыр­быз. Би­лет­ным­ны би­реп кал­ды­рам. Ал­гы рәт­тән, жур­на­лист­лар өчен мах­сус урын­нар.

— Ни, мин бит бер ге­нә кә­шә­кә­чә­не дә бел­мим,— дип та­гын да ки­ре­лә­неп ка­рыйм.— Күр­гә­нем дә юк. Әзер­лек­сез мин, бе­лә­сең!

— Ке­ше­гә әйт­мә, адәм кө­ләр!— ди бу.

Бү­тән әй­тер сүз кал­ма­ды. Ки­ле­шеп, би­ле­тын алып ка­лып, уен ка­рар­га ба­рып җит­сәм, ни кү­рим, ке­ше өс­тен­дә ке­ше, үтеп кер­ге­сез.

— Ар­тык би­ле­ты­гыз юк­мы?

— Юк!— дип ка­рыйм. Әм­ма ха­тын-кыз уң һәм су­лым­нан ка­мап ала. Алар­ны үтеп, спорт са­ра­е­на көч-хәл бе­лән үтеп ке­реп, үз уры­ны­ма уты­рам. Ха­лык шау-шу ки­лә. Уен­чы­лар ашык­мый гы­на ал­ка ку­а­лар...

Һәм ме­нә уен бе­раз кы­за баш­ла­ды. Кә­шә­кә­че­ләр төр­теш­кә­ләп тә ал­ды­лар һәм, “Ак барс” кап­ка­сы янын­да мәх­шәр бу­лып, бу­та­лыш җан­ны тет­рә­теп куй­ды. Хо­дай сак­ла­ды. Һәм уен кит­те-кит­те...

— Сы­ер, кая ка­рый­сың, ку!— дип кыч­кыр­ды ар­тым­да­гы бер ха­ным.

— Са­рык! Ниш­ли­сең! Әй­дә!— ди­де икен­че­се.

— Дуң­гыз!.. Кә­җә!.. Се­лә­гәй!.. Пеш­мә­гән!.. Ишәк!.. Чуч­ка!..

Та­ма­ша­чы ха­ным­нар, ту­таш­лар, го­му­мән ал­ган­да, ха­тын-кыз ин­де, туй­ган­чы зә­һәр­лән­де, сыз­гыр­ды, сү­ген­де. Боз өс­тен­дә гү­я­ки һәр­төр­ле хай­ван­нар, ягъ­ни сы­ер һәм са­рык­лар, дуң­гыз һәм ишәк­ләр кә­шә­кә су­га­дыр ке­бек кү­зе­мә кү­ре­нә баш­ла­ды­лар.

Уен без­нең “Ак барс” фай­да­сы­на тә­мам­лан­ды. Икен­че көн­не мә­ка­лә язып, дус­тым­ның эш­лә­гән гә­җи­те­нә ил­теп бир­гән идем:

— Ме­нә нин­ди ше­девр, ме­нә шу­шын­дый яз­ма­лар җит­ми иде, афә­рин!— дип кү­тә­реп ал­ды­лар һәм үзем­не сө­ек­ле “Ак барс” кә­шә­кә­че­лә­ре ха­кын­да да­и­ми яза­чак спорт ком­мен­та­то­ры итеп эш­кә ча­кыр­ды­лар.

Ри­за­ла­шыр­га ту­ры кил­де, әм­ма спорт са­ра­е­на тү­гел, мал-ту­ар аб­за­ры­на ба­рып ке­рер­мен дип, бе­раз шик­лә­неп бул­са да уй­лап ка­рар­га һәм җа­ва­бым­ны соң­рак би­рер­гә рөх­сәт­лә­рен со­ра­дым. Әм­ма уен­на­ры ир­тә­гә үк икән. Ниш­лим, кит­тем ин­де. Күр­дем. Яз­дым.

Ме­нә ин­де ун­би­шен­че тап­кыр спорт са­ра­е­на дип юнә­ләм дә, әм­ма, ан­да ки­леп ке­рү­гә, ул мә­һа­бәт би­на хай­ван­нар са­ра­е­на, ягъ­ни аб­зар­га әве­ре­леп ка­лыр сы­ман. Сө­ек­ле “Ак барс” ха­кын­да бо­лай уй­лау ми­нем ке­бек юк-бар ке­ше­гә ки­ле­шеп бет­ми ин­де, га­фу ит­сен­нәр!

01.10.2000.

­КӘ­РИ­МӘ­КӘЙ ҖА­НА­ШЫМ

­­ Хи­кәя

— Бу­лыр си­ңа, бар, Кә­ри­мә­кәй — җа­наш кы­на­мы соң ул, үзә­ге­ңә үтеп, бә­гырь кис­мә­ге­ңә әве­рел­мә­гәе!

Мон­дый әр­ләү­ләр­гә, Кә­ри­мә­кәй­не энә-җеп­тән уз­ды­ру­лар­га Вә­ли әл­лә кай­чан­нан кү­не­геп бет­кән иде. Иң әү­вәл апа­сы би­тәр­ләп ка­ра­ды, ан­нан чи­рат әни­се­нә күч­те, ин­де ме­нә әти­се ачу­ла­на егет­не, ә ул сер бир­ми, “Кә­ри­мә” дип уя­на, “Кә­ри­мә” дип йок­лар­га ята. Мә­гә­рем ки бә­хе­тен сы­ер сөз­мә­сә, бы­ел­га җи­теш­мә­сә дә, бир-ике ел­дан аңа өй­лә­нер­гә ни­ят­ләп то­ра.

— Си­ңа бит әле унал­ты да тул­ма­ган, адәм тә­га­нә­се! Мәк­тә­бең­не бе­тер! “Биш­ле”­дән “өч­ле”­гә тә­гә­рәп ма­та­ша­сың!

Вә­ли ба­ры­бер сер бир­ми.

Я­рар, ике ел­дан бул­ма­сын, биш­тән соң өй­лә­нер. Ар­мия хез­мә­тен­нән кай­ту­ы­на, егер­ме бер яшь­лә­рен­дә!

— Си­нең әле инс­ти­тут­та укый­сың бар. Кар­тай­ган кө­нең­дә­ме, ба­ры­бер, дип­лом ки­рәк ул! Го­мер буе ка­ра эш­тә чи­лә­нә­сең кил­мәс...

Ке­ше бер дә үзен бел­ми ин­де ул! Әти­се дә, әни­се дә һич ке­нә утыз яшь­лә­ре­нә ка­дәр җил су­га­рып йөр­мә­гән­нәр, ко­яш­ның мул­лы, ри­зык­ның ишел­гән, дөнь­я­лык­ның чә­чәк­кә тө­рел­гән чак­ла­рын да кө­теп тор­ма­ган­нар, ни юл, ни көн өзел­гән март аен­да өй­лә­неш­кән­нәр...

— Йорт-җир­сез ниш­лә­мәк ки­рәк! Өй­лә­нәм ди­гәч тә, аның, яши баш­ла­гач, ала­ры да ки­рәк!

Нәр­сә, кем әле фа­тир алу­га, дөнь­я­сы җай­лан­гач өй­лән­гән? Ту­лай то­рак бет­кән­ме, һич югы әти-әни­се бе­лән фа­тир­ла­рын ур­та­лай бү­ле­шер. Апа­сы да кия­ү­гә чы­гар, ире аны үз яны­на алыр. Ул дип­лом ди­гә­нен дә че­мо­да­нын­да яше­реп сак­ла­мас. Ки­рәк бу­лыр ди­гән­нәр иде­ме? Ни­гә ба­шын чи­лә­теп укып йөр­гән әле ул!..

— Йорт-җир бе­лән ге­нә бул­мас әле ул, улым! — дип, уй­га кал­ган әти­се акыл би­рү­не мәгъ­куль күр­де: — Ме­нә мин, яшь­ли өй­лә­неп, ба­ла­лар үс­те­реп... Сез­не ин­де... Сез­не... Ни ма­ши­на­да йө­ри ал­ма­дым ке­ше­ләр ке­бек, ни тор­мы­шым­ны җай­лар­га өл­гер­мә­дем! Кә­ри­мә­кәй, бә­гырь, ди­мә, яшь­рә­ген алыр­сың, чи­бәр­рә­ген! Ма­ши­наң гы­на бул­сын, фа­ти­рың да бар, эшең дә ях­шы, әйе...

Ма­ши­наң бу­лу на­чар тү­гел ин­де ул! Урам­нар­дан выж­ла­тып кы­на уза­сың, кыз­лар өер­лә­ре бе­лән ар­тың­нан ча­ба­лар. Ни­ят­лә­гән әй­бе­рең бул­гач, иреш­ми кал­мый­сың аны...

Та­гын да су­зар­га яра­мас, Кә­ри­мә­гә өй­лә­нер­гә ки­рәк. Ике ир­дән ае­ры­лып, ике­сен­нән дә ике ба­ла­сы бар, имеш. Ни бул­ган, үзең­не­ке­лә­ре ту­ган­чы­га ка­дәр үсә то­рыр­лар!..

— Син нәр­сә, шу­шы кы­рык биш яшең­дә ке­ше­дән кал­ган ха­тын алып, кы­рык ят ба­ла­лар үс­те­реп!

Вә­ли­не карт әти бе­лән әни­се та­гын би­тәр­ләп таш­ла­ды­лар. Ул­ла­ры­ның ин­де ба­шы пе­ләш­лән­гән, бо­рын өс­те­нә дә күз­лек ме­неп утыр­ган. Ә алар һа­ман акыл өй­рәт­те­ләр:

— Бу бай­лык­ла­рың­ны аның ба­ла­ла­ры­на кал­ды­рыр­га­мы?!.

2000.

­ТИР­БӘН­ЧЕК БОЗ

­ Хи­кәя

Үз җае бе­лән ки­леп җит­кән көз агач­лар­ның яф­рак­ла­рын кой­ды­рып бе­тер­де. Та­би­гать то­нык һәм кү­ңел­сез бу­лып кал­ды. Кө­не-тө­не эш бе­лән мәш­гуль бу­лып, кыш­кы ял­га әзер­лән­гән авыл­лар да ты­ныч­ла­нып һәм ке­че­рә­еп кал­ган­нар ке­бек иде. Шау-шу­лы ва­кыт­лар үтеп кит­те шул.

Э­лек бак­ча­га Ләй­сән әти­се­нә, йә әни­се­нә ия­реп ки­лә иде. Бы­ел ул да зур үс­те, аңа биш яшь бул­ды. Хә­зер авыл­ның урам­на­рын­да адаш­мый­ча йө­ри ала.

Ки­чә ки­чен озак­лап яң­гыр яу­ган иде. Ир­тән­гә туң­дыр­ган, хәт­та уй­су­лык өс­лә­рен дә боз эл­пә­се кап­ла­ган. Ке­тер-ке­тер ва­ты­ла­лар.

Ләй­сән боз өс­те­нә ке­реп бас­ты. Ә алар ва­ты­лып кит­те. Ул та­гын да эч­кә­рәк бар­ды. Аңа ия­реп кил­гән күр­ше абый­лар­ның эте Сар­бай шың­шып куй­ды. Ко­лак­ла­рын үрә тор­гыз­ды. “Чык тиз­рәк!”— ди­гә­не иде­ме?

— Юк, чык­мыйм,— дип ки­ре­лән­де Ләй­сән, боз өс­тен­нән нәкъ ур­та­га ба­сып, си­кер­гә­ләп тә ал­ды: — Тир­бә­лә!..

Сар­бай та­гын да шың­шы­ды. Ләң-ләң ки­леп өр­гә­ләп ма­таш­ты. “Чык,— имеш,— чу­ма­сың хә­зер!”

— Юк,— ди­де Ләй­сән,— әй­дә, син дә кер, мон­да тир­бә­тә!

Сар­бай та­гын да өр­де, ал­гы тә­пи­лә­рен Ләй­сән­гә суз­ды, шың­шы­ды. Гү­я­ки: “Чык тиз­рәк! Бак­ча­га соң­га ка­ла­сың!”— дип әни­се та­вы­шы бе­лән әй­тә иде.

— Юк!— дип аяк тип­те Ләй­сән.— Кит мон­нан! Бар, ия­реп йөр­мә!

Сар­бай үп­кә­ләп арт­ка чи­ген­де. Боз шун­да чат­нап кит­те һәм Ләй­сән су­га тез­тү­бән чум­ды. Итек­лә­ре­нә көз­ге сал­кын пыч­рак су тул­ды. Мыс­кыл­ла­нып Ләй­сән елап җи­бәр­де. Узып ба­ру­чы аб­зый­ның кар­шы­на чы­гып, Сар­бай яр­дәм­гә ча­кы­рып өр­де.

— Ни бул­ды, сең­лем?

Ләй­сән­не аб­зый кул­ла­ры­на кү­тә­реп ал­ды һәм:

— Ела­ма, сең­лем, ела­ма,— ди­де, юат­кан­дай ит­те.— Хә­зер өе­гез­гә алып кай­тыр­мын, сал­кын ти­мә­сен!

Ләй­сән­нең әни­се, бор­чы­лып:

— Ни бул­ды? Ай ба­ла­ка­ем!— дип кар­шы ал­ды. Чы­гып ба­ру­чы аб­зый­ны рәх­мәт­лә­ре бе­лән оза­та кал­ды. Идән ур­та­сын­да ба­сып тор­ган Ләй­сән та­гын мыс­кыл­ла­нып елап җи­бәр­де.

— И кы­зым, ни бул­ды? Ела­ма, хә­зер, чи­ше­неп, яңа­дан ки­е­нер­без, бак­ча­га бер­гә ба­рыр­быз, су­га аяк­ла­ры­быз­ны да бас­ма­быз!— дип, аны сө­еп-яра­тып, яңа ма­тур ки­ем­нәр­гә ки­ен­дер­де.

Бак­ча­га ба­рыш­лый, юл­ла­рын­да су җы­е­лып тор­ган күл­лә­век­ләр алар­га бик күп оч­ра­ды. Көз­ге көн дә җы­лы­нып кит­кән­дәй иде. Боз эл­пә­лә­ре дә эре­гән­нәр ин­де.

Ләй­сән күр­ше­лә­ре­нең Сар­ба­ен оч­рат­ма­вын уй­лап ал­ды. “А­ңа рәх­мәт әй­тер­гә ки­рәк бул­ган­дыр ин­де!”— дип әни­се­нә әйт­кән иде, ишет­мә­де, ах­ры­сы. Ашык­тыр­ды да ашык­тыр­ды.

06.04.2000.

­БАШ­КА­ЛА

­ Хи­кәя

Ил­дән чы­гып, ил­дән бар­ган­нар бар...

— Ха­ба!..

Шә­һәр урам­на­ры­ның ты­гыз­лы­гы­на сы­е­ша ал­ма­ган аваз­лар күк­кә та­ба үр­мә­лә­де­ләр:

— Ха­ба... Ха­ба... Ха­ба!..

Кем­дер кем­гә­дер эн­дәш­те. Ә ул кем­дер ка­я­дыр ки­теп югал­ды. Җил­кә­гә җил­кә, сырт­ка бо­рын ди­яр­лек ат­ла­ган ха­лык ишек­ләр­гә, җир ас­ты юл­ла­ры­на, чат­лар­га сы­е­ша ал­мый­ча ак­ты да ак­ты. Ко­лак­ла­ры­на оры­лып кит­кән “Ха­ба” сү­зен һич­кем ис­кәр­мә­де. Ба­ры тик Хә­биб­рах­ман гы­на уңы­на һәм су­лы­на ка­ра­нып ал­ды. Кем­дер аңа эн­дәш­кән бу­лыр­га ти­еш сы­ман иде.

Күк­тән көз­ге яң­гыр ише­лер­гә әзер­лә­неп, са­лын­ган хә­лен­дә тор­ды. “Ха­ба!”

Ил­дән чык­ма­ган бул­са, Хә­биб­рах­ман кем мәр­тә­бә­се­нә ире­шә­се иде икән? Мө­га­ен, бә­хе­те­нә ки­нә­неп, бү­ген мун­ча як­кан бу­лыр иде.

А­выл... Ул һа­ман да бә­рәң­ге ашый тор­ган­дыр! Ме­нә трак­тор гө­рел­де­се бе­лән бар та­раф­лар­ны уя­тып Габ­дел­бәр узып ки­тәр...

А­лар бер­гә үс­кән иде­ләр, бер мәк­тәп­тә укы­ды­лар, бер пар­та ар­тын­да утыр­ды­лар, ки­лә­чәк көн­нә­ре ха­кын­да бер­гә хы­ял­лан­ды­лар. Габ­дел­бәр­нең яшь­ли спорт уен­на­ры бе­лән ма­вы­гу­ла­ры, аның ки­лә­чәк­тә дөнь­я­ны һич­шик­сез яңа үр­ләр бе­лән шак­кат­ты­ра­ча­гы­на Хә­биб­рах­ман шик­лән­мә­де. Үзе дә ан­нан ка­лыш­мас­ка те­лә­де. Әм­ма ва­кый­га­лар тез­мә­се бер дә алар те­лә­гән­чә ге­нә бар­ма­ды­лар шул...

— Ха­ба!..

Хә­биб­рах­ман бо­ры­лып ка­ра­ды. Ни күр­сен, ар­тын­нан ку­ып кил­гән ке­ше аңа бик та­ныш йөз — Габ­дел­бәр иде. Тик ме­нә кар­та­еб­рак кит­кән­ме? Ә юк, исе­рек икән.

— Син кем? — ди­де аңа Хә­биб­рах­ман, та­ныр­га те­лә­ми­чә.

— Ха­ба! Бу мин — Габ­ди!— ди­де Габ­дел­бәр, ше­шен­гән йө­зен­нән ак­кан яң­гыр юл­ла­рын сөр­теп.

— Нин­ди Ха­ба? Нин­ди Габ­ди?— ди­де Хә­биб­рах­ман, та­гын да ап­ты­ра­ган­дай кы­ла­нып.— Бе­рен­че кү­рәм, бе­рен­че ише­тәм!

— И ту­ган,— ди­де Габ­дел­бәр, тел­лә­рен ялап, ирен­нә­рен чәй­нәп,— үтер­мә, бир бер йөз грамм­лык кы­на?.. Үтер­мә!

— Урам­да оч­ра­ган те­лә­сә кем­гә ак­ча та­ра­тып йө­рер­гә мин “Ән­де­ри каз­на­сы” тот­мыйм ла,— ди­де Хә­биб­рах­ман, Габ­дел­бәр­дән җи­ңел ге­нә ко­ты­лыр­га те­ләп.

— Бир­мә­сәң, үләм!.. Син ми­не үте­рү­че, бе­леп тор!— дип, шун­да ук Габ­дел­бәр һө­җүм­гә күч­кәч, түз­мә­де Хә­биб­рах­ман:

— Мә!— дип, аңа ун сум­лык ак­ча суз­ды.

— Бу аз шул хә­зер,— ди­де те­ге, та­гын да чы­тыр ябы­шып.

— Мә алай­са, та­гын!..

Хә­биб­рах­ман аңа бер-бер арт­лы су­за-су­за, ил­ле сум­лык­ка ка­дәр ба­рып җит­те. Шун­да те­ге дә ка­нә­гать­лә­неп, аны ба­ра тор­ган юлы­на җи­бәр­де.

“Я­рый әле ка­ла­га кит­кән­мен, авыл­да бул­сам, көн дә ке­реп, көн дә оч­рап тен­кә­мә ти­еп бет­кән бу­лыр иде!”— дип, Хә­биб­рах­ман сө­е­нә-сө­е­нә бу ти­рә­дән ера­гаю ягын ка­ра­ды. Ва­кый­га оны­тыл­ган­чы ул шу­шы юлын­нан чит­кә бер ге­нә адым да ат­ла­ма­я­чак ин­де хә­зер.

Әм­ма та­гын ко­ла­гы ки­сел­де:

— Ха­ба!.. Ха­ба!.. Ха­ба!..

­ Май, 2002.

­ТОЗ ТӘ­МЕ

­ Хи­кәя

Кем­нең хә­те­ре ни­чек­тер, Хо­дай бел­сен. Ми­нем әле ул ва­кыт­та кеч­ке­нә ча­гым иде. Сар­ман­ның Дү­сем авы­лы хал­кы бе­лә­дер, ял­ган­нар­га бир­мәс­ләр. Дөнь­я­да­гы иң ях­шы ке­ше­ләр ба­ры шун­да гы­на яши икән­ле­ген төн­лә уя­тып со­ра­са­лар да әй­тә алам.

Әйе, кеч­ке­нә ча­гым иде. Бил­дә — ка­еш, ул өч-дүрт мәр­тә­бә ура­тып бәй­лән­гән, кул­тык тө­бе­нә ка­дәр кү­тә­ре­леп то­ра. Ир­тән, әт­кәй эш­кә кит­кән­дә, мин кап­ка тө­бен­дә уты­рып ка­лам: яңа йорт са­лыр­га дип кай­та­рып ау­да­рыл­ган бү­рән­ләр өс­тен­дә.

Әт­кәй — бал­та ос­та­сы. Имеш, бу бү­рә­нә­ләр ята-ята ны­гый­лар һәм сө­як ке­бек хәл­гә ки­лә­чәк­ләр: усак, юкә, ка­ен. Бал­та да кер­мә­я­чәк. Ди­мәк ки, без­нең яңа йорт таш­тан да ка­ты­рак бу­ла­чак, чу­ен ке­бек ин­де, ди­гә­нем!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: