КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 3 страница

Көн кич­кә авы­шып кил­гән чак­лар. Ка­ла­дан ук кү­тә­ре­неп кайт­кан Әли­нә Бу­а­дан авыл­ла­ры­на ка­дәр җәяү ге­нә ат­лар­га мәҗ­бүр иде. Аның бә­хе­те­нә ди­яр­сез, әм­ма хак­лык­та — бә­хет­сез­ле­ге­нә, юлы­на бри­га­дир Җа­бир оч­ра­ды. Ул ке­ше Габ­дер­рах­ман­ның ба­ла­чак­та бер­гә үс­кән сый­ныф­та­шы һәм хә­зер дә якын бе­леш­лә­ре иде. Көн дә ди­яр­лек эш­кә әй­тер­гә ке­реп, һа­ман ях­шы­дан гы­на сөй­лә­шеп чы­га тор­ган иде. Тук­тап, Әли­нә­не ар­ба­сы­на ал­ды. Көн, ис­кәр­тел­гән­чә, кич­кә авыш­кан чак. Авыл­га әл­лә ни ерак та кал­ма­ган иде, югый­сә. Ары­ган­лы­гы җи­ңеп, ар­ба­да бар­ган­да Әли­нә эреп кит­те. Ул уя­нып кит­кән­дә алар нин­ди­дер агач­лар ара­сын­да иде­ләр. Ә Җа­бир, үзе­нең шө­кәт­сез­ле­ген оны­тып, Әли­нә­гә таш­лан­ды.

— Габ­дер­рах­ман­га гы­на ди­мә­гән, ми­ңа да ярый! — дип сөй­лән­де ул үзе, оят­сыз­ла­нып. — Син юк­та ул рә­хәт­лә­неп тип­тер­де!

Ә­ли­нә аңа ыша­на ал­мый иде. Әм­ма Җа­бир чи­ге­нер­гә һәм акы­лы­на ки­лер­гә те­лә­мә­де. Ар­ба­дан си­ке­реп төш­кән Әли­нә­нең итә­ген­нән эләк­те­рер­гә өл­гер­де. Ку­лы ка­ты иде. Күл­мәк итә­ге ае­ры­лып кит­те. Җа­бир ар­ба­дан җир­гә ба­шы бе­лән ка­дал­ды. Әли­нә агач­лар ара­сы­на ке­реп кач­ты. Әү­вә­ле ко­ты очып йө­гер­де. Ахыр­да арып тук­та­ды. Аңы­на кил­гән Җа­бир ку­лын­да­гы ту­кы­ма ки­сә­ген кү­реп, шун­да ук хә­те­рен яңарт­ты. Әли­нә якын-ти­рә­дә юк иде. Ул аны ча­кы­рып-дә­шеп ка­ра­ды. Әм­ма та­вы­шын бик зә­гыйфь чы­гар­ды, дәш­кә­нен чит-ят­лар ише­тү­дән ко­ты оч­ты. Ә ан­нан соң:

— Бу мар­җа авыл­га йө­гер­гән бул­са, дан­ны сат­са! — дип ко­ты алын­ды да, “Ял­ган сүз, юри сөй­ли! Күр­гә­нем дә бул­ма­ды!” ди­я­чә­ген кү­ңе­лен­дә ны­гы­тып, Әли­нә­нең че­мо­дан һәм тө­ен­че­ген ар­ба­сын­нан тө­шер­де дә атын авыл­га чап­тыр­ды. Оны­ты­лып ке­сә­се­нә тык­кан ту­кы­ма ки­сә­ген ел­га аша чык­кан­да су­га таш­ла­ды. Ка­рак­ның бү­ре­ге яна ди­гән­дәй, кай­тып җит­кән­че Әли­нә ха­кын­да хи­кәя дә уй­лап чы­га­рыр­га өл­гер­де. Бә­хет­сез­ле­ге­нә­дер ин­де, юлы­на Габ­дер­рах­ман оч­ра­ды. Җа­бир­ның ко­ты оч­ты. Шу­лай да:

— Ха­ты­ның кайт­ты­мы әл­лә? — дип со­ра­ды. — Өе­гез­дә ун­лы лам­па як­кан­сың!

— Юк шул әле,— ди­де Габ­дер­рах­ман, хәс­рә­тен яшер­ми­чә.— Ме­нә кай­тыр, ме­нә кай­тыр сы­ман иде...

Җа­бир, сүз­не озын­га суз­мый­ча, дил­бе­гә как­ты:

— На-а, мал­кай, ба­су­лар­ны ка­рап кай­та­сы бар, ат­ла әй­дә! — дип, ки­тү ягын ка­ра­ды. Әли­нә­нең бе­рәр агач тө­бен­дә кур­кы­нып уты­ру­ын күз ал­ды­на ки­тер­де. Әм­ма Җа­бир­ның ашы­гуы бер дә юнь­ле­гә тү­гел иде. Ул аны та­бар­га һәм, ке­ше­гә үзе ха­кын­да авыз чай­ка­са, бер-бер хәл кы­ла­ча­гы­на сүз би­реп өр­ке­тер­гә ки­рәк дип бе­лә иде. Ял­гыш­ма­ды: че­мо­дан һәм тө­ен­чек тот­кан Әли­нә­нең өс­те­нә ки­леп чык­ты. Мес­кен ха­тын ниш­ләр­гә дә бел­мә­де. Әм­ма авыл ин­де якын, аваз са­лу да җи­тә, ише­тә­чәк­ләр иде.

— Ирең кө­тә,— ди­де аңа Җа­бир, усал та­выш бе­лән.— Әгәр дә май кап­ма­саң, Габ­дер­рах­ма­ның­ны Се­бер җи­бә­реп че­ре­тәм!

— Ха­кың юк!.. — дия ге­нә баш­ла­ган Әли­нә­не тың­лар­га уен­да да юк иде ул юнь­сез­нең.

— Җа­ен та­бар­мын, кап­ка тө­бе­гез­гә бо­дай си­беп ки­тәр­мен, сел­ке­нә дә ал­мас­сың. Әнә күр­ше авыл Кә­ри­ме, ишет­кә­нең бар­дыр, төр­мә­дә дө­мек­те!

Җа­бир хак­лы иде. Әли­нә шун­да гы­на ул “ха­лык дош­ма­ны Кә­рим”­нең би­гө­наһ­тан ха­рап бул­ган­лы­гын аң­лап-бе­леп ал­ды. Җа­бир­ның ан­да ни үче бар иде икән?..

Ә­ли­нә­се кай­тып кер­гән­дә Габ­дер­рах­ма­ны җы­лы өй­дә чәй эчеп уты­ра иде. Ок­тябрь­нең кич­ке сал­кы­нын­нан тә­рә­зә пы­я­ла­ла­ры пар­лан­ган. Көт­мә­де­ләр ми­кән­ни? Тә­рә­зә­дән бул­са да урам як­ка күз сал­са­лар, па­рын сөрт­кән бу­лыр­лар иде.

Габ­дер­рах­ман әл­бәт­тә ха­ты­ны­ның ер­тык күл­мәк итә­ген күр­ми кал­ма­ды. Әм­ма аны-мо­ны со­раш­тыр­ма­ды. Кү­ңе­лен­дә­ге ши­ге җа­нын әр­нет­сә дә, өй эчен­дә­ге­ләр­не шом­лан­ды­рып ха­ты­ны бе­лән гау­га­ла­ну ир­лек га­лә­мә­тен­нән тү­гел­ле­ген аң­ла­ды. Мон­дый хәл­дә йөзь­я­шәр Лок­ман ха­ким ниш­лә­гән бу­лыр иде икән, аны­сы ук бил­ге­сез, әм­ма лә­кин Габ­дер­рах­ман үзен­дә көч тап­ты, ру­хи ку­ә­те кү­ңел яр­су­ын ты­яр өчен җи­тәр­лек иде.

Ә­ли­нә­се юл га­зап­ла­рын­нан һәм Җа­бир­ның әшә­ке­лек­лә­рен­нән тә­мам ар­ган, һәр ки­чен, һәр кө­нен Габ­дер­рах­ма­нын уй­лап-са­гы­нып уз­ды­рып, ин­де ме­нә йө­ге­реп ди­яр­лек хәл­дән та­еп кайт­кан. Ә ул, са­ла са­ла­мы, сы­ер сый­рак, кар­шы ки­леп че­мо­да­нын да ал­мый, ка­ра ин­де мо­ны!

— Кайт­тың­мы? — дип, чәй эчеп уты­ра. Маң­га­ен­нан ти­рен сөрт­кән бу­ла әле, юнь­сез. Җа­ны бар ке­ше шу­лай итә­ме соң?

Ә­ли­нә чар­шау ар­ты­на ке­реп чи­шен­де. Ки­е­мен алыш­тыр­ды. Шун­да ба­шы әй­лә­неп кит­те, күз ал­ла­ры ка­раң­гы­ла­нып, сә­ке­гә уты­рыр­га мәҗ­бүр бул­ды. Күр­ше­ләр­гә кич утыр­ма­га кер­гән йорт әһе­лен­нән әни­се бе­лән Габ­дер­рах­ман­ның сең­ле­се дә кай­тып кер­де­ләр һәм, аны-мо­ны абай­ла­мый сөй­лә­нә бир­де­ләр:

— Әнә, мар­җаң кайт­кан ан­да! Авыл ба­шын­да ма­ши­на­да бер урыс бе­лән сөй­лә­шеп уты­ра­лар. Бер дә син дип ашык­мый әле! Алар ан­да ниш­ли­дер — аны­сын бел­гән юк! Ә син? Ә син — бо­зау, чәй куй­ган, имеш, кү­шәп уты­ра­сың!

Ә­ни­се­нең бо­лай сөй­лә­ве ар­ты­гы бе­лән хәл бул­са, аңа сең­ле­се­нең ку­шы­лып ки­түе гай­ре та­би­гый ва­кый­га ке­бек иде:

— Абый, Җа­бир абый­ның күр­ше­се ке­реп чык­кан иде... Әми­нә тү­ти!.. Җа­бир абый әй­тә, ди, Габ­дер­рах­ман­ның сөй­рәл­че­ге авыл ба­шы­на кө­чек ияр­теп кайт­кан, ди...

Ә­ли­нә мо­ны­сын ук көт­мә­гән иде. Елар җи­рен­нән ни­чек­тер кү­ңе­ле ны­гып ал­ды һәм ул мәгъ­рур кы­я­фәт­тә чар­шау ар­тын­нан чык­ты. Аны кү­рү­гә, ка­е­на­на­сы һәм ка­ен сең­ле­се тел­сез кал­ды­лар. Ин­де алар­ның ак­тан да, ка­ра­дан да әй­тер­лек­лә­ре юк иде. Әгәр дә Әли­нә­нең ире Габ­дер­рах­ман үз кем­ле­ген бел­сә, ки­чек­мәс­тән Җа­бир­ның яка­сы­на ба­рып ябы­шыр­га һәм аның те­лен кыс­кар­тыр­га ти­еш, югый­сә.

Дөнь­я­лык­ны төн ка­раң­гы­лы­гы бас­кан­лык­тан, бу ва­кыт­та хә­ер­ле адәм ба­ла­сы бү­тән ке­ше­нең йор­ты­на дау кү­тә­реп ба­рып кер­ми, әл­бәт­тә. Габ­дер­рах­ман­ның да ба­шы­на ат тип­мә­гән иде. Әм­ма ул урам­га чык­ты. Көз­нең сал­кын һа­ва­сы акы­лын тиз ай­ныт­ты. Ул бит әле Әли­нә­се­нең хә­лен дә бе­леш­мә­де, бу нин­ди тәр­би­я­сез­лек? Ял­гыз ба­шын мон­дый чак­та кал­ды­рыр­га ярый­мы ин­де?

Габ­дер­рах­ман әй­лә­неп кер­гән­дә ха­ты­ны ка­бат чар­шау ар­тын­да, әни­се бе­лән сең­ле­се өс­тәл янын­да ка­ла күч­тә­нәч­лә­ре бе­лән чәй эчә иде­ләр.

— Ни­гә Әли­нә­не дәш­мә­де­гез?

Габ­дер­рах­ман­ның со­ра­вы гү­я­ки ишет­мә­де­ләр.

— Ми­ңа да яса­гыз әле! — ди­де ул.— Әли­нә, чык би­ре, та­мак ял­гап алыйк!

А­дәм ба­ла­сы ни ге­нә ишет­ми бу дөнь­я­да! Юк, әл­лә кай­дан, әл­лә кем­нәр­дән тү­гел, үз иш­лә­рен­нән, якын­на­рын­нан һәм бе­леш­лә­рен­нән. Чөн­ки сүз­не кош­лар да, хай­ван­нар да сөй­лә­ми, ба­ры тик ке­ше­ләр ге­нә та­кыл­дый. Гай­бәт­нең зә­һә­рен, сүз­нең энә­ле­сен сай­лар­га ты­ры­ша­лар!

И­кен­че көн­не дә, өчен­че һәм дүр­тен­че­сен­дә дә Габ­дер­рах­ман шул адәм тә­га­нә­се Җа­бир­ны оч­рат­ма­ды. Ә ха­лык те­ле­нә ке­рер­гә өл­гер­гән сүз һа­ман да авы­рая һәм зу­рая бир­де. Имеш, Әли­нә­нең ка­ла­да бер адә­ме бар икән, алар­ны Ка­зан ура­мын­да бер­гә күр­гән­нәр. Мин ир дип, Габ­дер­рах­ман һәр ке­ше са­ен авыз­ла­ры­на йо­зак та ку­еп йө­ри ал­мый шул. Һәм шу­шы ва­кыт­та, ут өс­те­нә са­лам таш­лап ди­гән­дәй, Хә­ер­ба­нат апа­сы сөй­лә­неп чы­гып кит­те. Җит­мә­сә:

— Ир бу­ла бел­сәң, ку­ып чы­гар үзен, көл­ке­гә ка­лып бет­кән­че! — дип хәт­та әме­рен дә бир­де.

Габ­дер­рах­ман нәр­сә эш­ләр­гә дә бел­мә­де. Йө­рәк ите­нә әве­рел­гән Әли­нә­сен ни­чек итеп ки­сеп таш­ла­сын ди ул?

Мәсь­ә­лә шул сә­га­тен­дә үк хәл ител­де. Габ­дер­рах­ман тә­рә­зә янын­да то­ра иде, урам­га кү­зе төш­те. Ан­да аның Әли­нә­се бер адәм бе­лән сөй­лә­шеп кил­де дә, кул би­реп хуш­лаш­ты­лар. Бу — рай­ком вә­ки­ле На­сый­бул­лин иде. Габ­дер­рах­ман шарт­лар­дай бул­ды. Бер­се икен­че­се­нә ки­леп ку­шыл­ган ва­кый­га­лар аны һич­шик­сез чы­гы­рын­нан чы­га­рыр­га ти­еш бул­са­лар да, ул үзен кул­да то­тар­га, кай­нап-кай­нар­ла­нып кү­тә­ре­леп бә­рел­мәс­кә ты­рыш­ты. Ин­де Әли­нә ишек­тән ки­леп ке­рер­гә ти­еш иде. Әм­ма ул кү­рен­мә­де. Габ­дер­рах­ман та­гын тә­рә­зә яны­на кил­де һәм урам­ның икен­че ба­шы­на та­ба Әли­нә­нең әле­ге дә ба­я­гы На­сый­бул­лин бе­лән ки­теп бар­га­нын гы­на кү­реп ка­ла ал­ды.

Дөнь­я­лар ур­та­лай яры­лып, җә­һән­нәм ко­е­сы­ның кай­нар кү­мер оч­кын­на­ры гү­я­ки юга­ры­га атыл­ды­лар. Габ­дер­рах­ман нәр­сә эш­ләр­гә дә бел­мә­де. Эре һәм ачу­лы адым­на­ры бе­лән ишек­кә таш­лан­ды. Әм­ма аны ачар-ач­мас тук­та­лып кал­ды. Аш­кы­нып тә­рә­зә­гә кил­де һәм, олы гәү­дә­се бе­лән кап­ла­нып, урам як­ка озак­лап ка­рап тор­ды. Ан­да ике ма­лай тә­гәр­мәч кор­ша­вы тә­гә­рә­теп ки­лә иде­ләр, маң­гай­га-маң­гай чә­кәш­те­ләр. Бу га­лә­мәт­кә Габ­дер­рах­ман кө­ләр­гә ти­еш иде. Та­ма­ша аның зи­һе­нен кү­чер­де, кү­ңе­ле­нә ты­ныч­лык бир­де. Кай­нар­лы­гы сү­неп, хә­те­ре утыр­ды. Сә­гать­кә күз са­лып ал­ды. Әле­гә көн­дез­ге бер­ләр ге­нә иде. Төш­ке аш­тан соң ха­лык­ның яңа­дан эше­нә ба­рыр ва­кы­ты. Габ­дер­рах­ман күм­хуҗ ын­дыр­ла­ры­на та­ба юл ал­ды. Авыл ба­шын­да­гы Хис­мә­тул­ла­га агач тарт­ты­ра­лар икән, йорт са­лыр­га­дыр ин­де. Хәл алыр­га тук­тал­ган ир­ләр бү­рә­нә­ләр­гә уты­рып че­лем көй­рә­тә иде­ләр. Габ­дер­рах­ман да алар­га ку­шыл­ды. Аны-мо­ны сөй­лә­шү­че бул­ма­ды, та­ран­тас­та узып ба­ру­чы Җа­бир гы­на үчек­лә­неп:

— Бо­лай ял итә-итә эш­лә­сә­гез, юл­лар өзел­гән­че дә тарт­ты­рып бе­тер­мә­я­чәк­сез! — дип әйт­кәч, тел­сез ир­ләр:

— Йө­ри шун­да эт су­га­рып, ха­тын­нар ба­рыш­ни­гы,— дия-дия, Габ­дер­рах­ман­га да ка­рап-ка­рап ал­ды­лар. Җа­бир­ның та­ран­та­сы үр ар­ты­на ке­реп югал­ды. Ә Габ­дер­рах­ман­ның бә­гы­ре ки­сел­де. Ир­ләр­нең ак­тан да, ка­ра­дан да кай­та­рып һич­бер сүз әйт­мәү­лә­ре аны та­гын да из­де. “Хак иде ми­кән­ни? — дип ка­бат-ка­бат со­ра­ды ул үзен­нән.— Әли­нә чын­нан да гө­наһ­лы­мы әл­лә?”

А­гач­ның үзә­ге че­рек бул­са, ан­дый­ны корт ашау­чан ин­де, аны­сы, мәгъ­лүм хәл. Әм­ма Габ­дер­рах­ман үзе мә­хәб­бәт­кә туг­ры­лык­лы зат­тан иде. Ан­дый­лар­ның үзәк­лә­ре та­за бу­ла. Габ­дер­рах­ман үзе азып-ту­зып йөр­мә­гән­лек­тән, ха­тын-кыз­га хи­рыс бул­ма­вы сә­бәп­ле, са­быр­лык­ны һа­ман да ки­ңәш­че­се ит­сә дә, көн­нәр­нең бе­рен­дә чы­гы­рын­нан чы­гар­га һәм ял­гы­шыр­га ти­еш иде. Шу­лай да аны Ал­ла­һы тә­га­лә мо­ңа ка­дәр сак­лап кил­де.

Габ­дер­рах­ман­ның ха­ты­ны ул көн­не со­ңа­рып кайт­ты. Ир, нәр­сә уй­лар­га бел­ми­чә, урам­га биш чык­ты, ишек ал­ла­рын­да ун әй­лән­де. Әгәр дә Әли­нә­сен аер­са, аны ку­ып чы­гар­са, ул кая ба­ра да, үзе ан­нан баш­ка ни­чек­ләр яши ин­де? Го­мер буе шу­лай көн­лә­шеп, юк­тан гы­на да кү­ңе­лен бор­чып, ты­ныч­лык­тан мәх­рүм ка­лып та көн ки­че­рә ал­мый бит ин­де!

Ха­ты­нын ярат­кан ир­дән дә бә­хет­ле­рә­ге юк­тыр ул! Әм­ма Әли­нә­нең кү­ңе­лен­дә җен­нәр ко­тыр­мый­мы? Те­ге, авыл ба­шын­да­гы ма­ши­на ди­гән­нә­рен­дә алар нәр­сә эш­лә­гән иде­ләр икән? Йа Раб­бы Хо­да­ем, әл­лә чын­нан да урыс ха­тын­на­ры шул итәк се­бер­гә ге­нә ярый­лар? Әл­лә шу­ңа та­тар ир­лә­ре “мар­җа-мар­җа” дип авыз су­ла­рын ко­ры­та­лар ми­кән?

Со­рау­лар­ның чи­ге бул­ма­ган ке­бек, уй­ла­ры­ның да очы-кы­рые кү­рен­ми иде. Шун­да кем бе­лән­дер сөй­лә­шә-сөй­лә­шә Әли­нә­се кай­тып кер­де. Габ­дер­рах­ман аның та­вы­шын ерак­тан ук та­ны­ды, якы­най­ган са­ен ях­шы­рак ишет­те:

— Ирем ачу­ла­ныр ин­де!— ди­де Әли­нә­се.

— Си­нең хак­та юри гай­бәт та­ра­та­лар. Биг­рәк тә апа­ла­ры, ту­ган­на­ры ты­ры­ша­лар, — ди­де ип­тә­ше.

— Ни өчен? Га­е­бем юк ми­нем! — ди­де Әли­нә.

— Гай­бәт өчен га­еп бу­лу шарт тү­гел, га­еп­сез­лек үзе гай­бәт сөй­ләү­че­ләр­гә сә­бәп күп ва­кыт­та,— дип те­ге ха­ным аң­ла­тып та бир­де. Бу — авыл­ның өл­кән яшь­тә­ге укы­ту­чы­сы, элек­ләр­не та­рих дә­рес­лә­рен алып ба­ру­чы Хөр­ши­дә Ка­ми­лов­на иде.

А­лар кап­ка тө­бе­нә җит­те­ләр.

— Ярый, сең­лем, бор­чыл­ма! Ки­лә­се ат­на кич­тә “Марк­сизм — ди­ни хо­ра­фат­ка кар­шы” ди­гән те­ма­ны як­тыр­ту үзе­ңә йөк­лән­де. Баш­ка нәр­сә­ләр ха­кын­да уй­ла­ма, ва­кыт тиз уза ул. Мин­дә әзер ма­те­ри­ал­лар да шак­тый. Яр­дәм итәр­мен,— ди­де Хөр­ши­дә Ка­ми­лов­на.— “Кы­зыл йорт”­ка ирең­не дә дәш. Йөр­мә­сен гай­бәт тың­лап, үзең ге­нә тү­гел, аны да укыт, арт­ка кал­ма­сын!

Габ­дер­рах­ман­ның ко­лак­ла­ры кы­зы­шып, йө­рә­ге дерт­ләп куй­ды. Хөр­ши­дә Ка­ми­лов­на­ның хак­лы бу­лу­ын күз ал­ды­на да ки­тер­ми, ки­ре­сен­чә, аны ачу­ла­ныр­га, би­тәр­ләп таш­лар­га әзер иде ул. Ка­ян ки­леп Габ­дер­рах­ман гай­бәт җы­еп йөр­сен ди әле? Ир ке­ше тү­гел­ме­ни ул? Ни­гә дип на­дан кал­сын, бик бе­лә, бик бе­лем­ле ул, бе­лә­се­гез кил­сә! “Кы­зыл йорт”, “Кы­зыл поч­мак”, имеш. Ан­да җы­е­лы­шып саф­са­та са­та­лар ин­де алар, гай­бәт! Ә тор­мыш үз җае бе­лән ба­ра­чак: ил баш­ла­ры ха­лык­ка бер­не сөй­лә­я­чәк, ә үз­лә­ре икен­че­не эш­лә­я­чәк! Го­мер ба­кый шу­лай бул­ган, бү­ген ге­нә үз­гә­рер ди­сең­ме әл­лә аны?

Ә­ли­нә­нең ва­кы­ты чын­лык­та га­и­лә тор­мы­шы бе­лән азая бар­ды. Ул мо­ны аң­лый, ире­нең үп­кә­лә­вен си­зе­нә, әм­ма эшен­дә аңа ыша­ныч бел­дер­гән Хөр­ши­дә Ка­ми­лов­на һәм аның ке­бек олы йө­рәк­ле, эш ке­ше­се зат­лар­дан чит­лә­шә ал­мый иде. Ә Габ­дер­рах­ма­ны — эго­ист, Әли­нә­сен ба­ры тик үзе өчен ге­нә ту­ган һәм үс­кән дип бе­лә. Әгәр код­рә­тен­нән кил­сә, элек­ке­ге мө­сел­ман ха­тын­на­рын ир­лә­ре пә­рән­җә ас­тын­да тот­кан ке­бек, Габ­дер­рах­ма­ны да шу­лай кы­ла­ныр иде, бил­лә­һи. Ни­гә бу як­ка та­ба үз­гәр­де ул? Бер дә ан­дый тү­гел иде бит! Нәр­сә бул­ды аңа?

А­сыл­да Әли­нә үзе­нең үз­гә­рү­ен һәм ка­бат элек­ке­чә үк җәм­гы­ять ке­ше­се бу­ла ба­ру­ын әле­гә аң­лап җит­кер­ми иде. Пи­о­нер­да һәм ком­со­мол­да ва­кыт­ла­рын­да да һәм су­гыш­та да баш­ка­ча­рак бул­ган икән ул. Үзе­ңә ыша­нып җи­тү, ки­рәк­ле­гең­не нерв кү­зә­нәк­лә­ре­ңә ка­дәр тою бул­ма­ган. Ан­да — тәр­бия, мәк­тәп дә­рес­лә­ре­нең тәэ­си­ре төп җи­тәк­че ро­лен үтә­гән. Ә хә­зер ул үзе укы­ту­чы. Һәр­нәр­сә­не аң­лап, тө­ше­неп җит­кән­дә ге­нә уку­чы­ла­ры­на бел­де­рер­гә те­ли. Аңа ул үз укы­ган­на­ры һәм шу­шы та­тар авы­лы­на кил­гән­че­гә ка­дәр­ге тор­мы­шы бө­тен­ләй баш­ка, гү­я­ки бү­тән бер, кеч­ке­нә һәм акыл­сыз пат­ри­от Әли­нә бе­лән ге­нә бул­ган ке­бек. Ә хә­зер ул зур ке­ше!

Шу­шы миз­гел­дә Әли­нә­нең уй-хис­лә­ре­нә ияр­гән җа­ны юга­ры­га та­ба ашып кит­кән­дәй то­ел­ды. Әм­ма ки­нәт ни­дер бул­ды. Ба­шы әй­лә­неп кит­те һәм йө­рәк ас­тын­да, бә­гы­ре тө­бен­дә йөрт­кән ит ки­сә­ге­нә җан кер­де. Бу той­гы­ны аның мо­ңа ка­дәр һич­бер ва­кыт ки­чер­гә­не юк иде. Шу­лай да ул кө­теп алын­ган шат­лык! Шу­шы ку­а­ны­чын Әли­нә ире бе­лән, иң якын ке­ше­се бе­лән ур­так­ла­шыр­га ти­еш! Ә ул кая? Аңа бү­тән һич­бер ке­ше ки­рәк­ми! Ни­гә ул ан­нан ка­ра­шын чит­кә ал­ган? Ни­гә үп­кә­лә­гән ул, юлә­рем? Бу — хәс­рәт ва­кы­ты тү­гел, бу — шат­лык-ку­а­ныч миз­ге­ле! Йә, ни­гә ул бо­рыл­мый? Ни­гә ул аны ко­чак­лап кү­тә­реп ал­мый?

Әл­лә аң­лаш­мый­ча­рак тор­ды, әл­лә ин­де шун­да ук хы­ял диң­ге­зе­нә чу­мып, хис­лә­ре­нең та­шып чы­гу­ы­на акы­лын җи­тәк­ләп куз­гал­ган чик­сез күп со­рау­ла­ры бе­лән бе­раз ко­ма­чау­лык ит­те, хә­ер, ин­де мо­ның әһә­ми­я­те юк иде. Габ­дер­рах­ман авыр олы гәү­дә­се бе­лән гү­я­ки күк­ләр­гә ка­дәр ашып, ко­ча­гы­на Әли­нә­сен ал­ды һәм:

— И-и, җа­на­шым, и бә­гы­рем, ни­гә аны әл­лә кай­чан әйт­ми­сең?— дип ба­шын­нан сый­па­ды.

А­ның бу сүз­лә­ре ни­чек­тер мо­ңа ка­дәр әй­тел­мә­гән­чә, мо­ңар­чы ише­тел­мә­гән­чә наз­лы һәм ила­һи­лык бе­лән чык­ты­лар ки, Әли­нә тә­мам та­ра­лып, хәл­сез­лә­неп кит­те. Шу­шы хә­лен­дә ул ка­ра­ват­та утыр­ды, ире дә аның янын­нан кит­мә­де:

— Нәр­сә бул­ды? — дип со­ра­ды да, һич­нәр­сә өчен бор­чы­лыр­га ки­рәк тү­гел­ле­ген аң­ла­гач, ха­ты­ны­ның ба­шы үзе­нең күк­рә­ге­нә са­лын­ган ки­леш уй­сыз һәм сүз­сез ка­лып утыр­ды. Бу ва­кыт­та: “Бо­лар та­выш­ла­ныр­га уй­ла­ды­лар, ах­ры­сы”,— дип шом­ла­ныр­га өл­гер­гән йорт әһе­ле­се юк йо­мыш­ла­рын бар итеп чы­гып кит­кән иде­ләр. Алар да тиз ге­нә әй­лә­неп ке­рә­се ит­мә­де­ләр.

“­Ма­лай бу­лыр!”— дип уй­ла­ды, өмет­лә­неп Габ­дер­рах­ман. Ме­нә ул ту­пыл­дап үсәр, әти­се­нә ия­реп пе­чән­гә ба­рыр, бор­чак ча­бар­га...

“­Кыз бу­лыр, ип­тәш­кә һәм сер­дәш­кә кы­зым бу­лыр!”— дип хы­ял­лан­ды Әли­нә, аның озын чәч­лә­рен ни­чек та­ра­я­ча­гын күз ал­ды­на ки­тер­де. Мо­ңа ка­дәр бул­ган бө­тен бор­чы­лу­ла­ры ила­һи кул бе­лән кү­ңел­лә­ре сан­ды­гын­нан алып таш­лан­ды. Алар бә­хет­ле, бик бә­хет­ле итеп го­мер ки­че­рә­чәк­ләр, ма­тур-ма­тур, бер­сен­нән-бер­се акыл­лы ба­ла­лар үс­те­рә­чәк иде­ләр. Әм­ма ул тор­мыш әле­гә алар­ның хы­ял­ла­рын­да да юк иде.

Бе­раз­дан ва­кый­га­лар­ның сө­рел­ме­ше үз бу­раз­на­ла­ры­на әй­лә­неп кайт­ты. Тик Әли­нә үзе дә, Габ­дер­рах­ман да ин­де бө­тен­ләй баш­ка­лар, дөнь­я­лык өчен тә­мам ярак­лаш­ты­ры­лып үз­гәр­те­леп ко­рыл­ган сы­ман иде­ләр. Чөн­ки алар ара­сын­нан һич­бер җил узар­лык тү­гел, мо­ңа ире дә һәм ха­ты­ны да ин­де мөм­кин­лек бир­мә­я­чәк­ләр! Көн­нәр­нең бе­рен­дә алар арт­ла­ры­на бо­ры­лып ка­рар­лар да Ал­ла­һы­ның бир­ме­ше­нә ка­нә­гать­лек бе­лән рәх­мәт­ле бу­лыр­лар. Ул да алар­га ри­за­лык итәр!

28.11.00.

­ЮК­СЫ­НУ

Нә­сер

Ке­ше­ләр бер-бер­лә­ре­нә ка­ра­та мә­хәб­бәт хис­лә­рен­дә ге­нә тү­гел, бәл­ки дус­лык вә хөр­мәт мәр­тә­бә­се бе­лән дә ка­дер­ле­ләр. Хә­ер, мо­ны вак­лап аң­ла­тып то­ра­сы тү­гел, бо­лар­ны һәр­кем бе­лә бу­лыр!

Шәх­сән ми­не тор­мыш шак­тый туз­дыр­ды, бә­гы­ре­мә үтеп ап­ты­рат­ты, ах­ры­сы. Бел­мим, ке­ше­ләр ни­чек һәм ни-нәр­сә­дән көч та­ба тор­ган­нар­дыр, ә мин исә си­не уй­лап, и га­зиз ту­ган җи­рем, га­җиз­лә­неп ке­нә кал­мыйм­ча, бәл­ки яшәү кө­че бе­лән җа­ным­ны да ны­гы­та идем. Дөнь­ям шу­лай ко­ры­лыр­га ти­еш бул­ган­дыр ин­де. Си­не уй­лау гү­я­ки ши­фа­лы яң­гыр сы­ман җа­ным­ның чә­чәк­ле бак­ча­ла­рын су­га­ра иде. Мин ан­дый ва­кыт­ла­рым­да ил­дән ки­тәр­гә мәҗ­бүр ител­гән ки­лен­нәр хә­лен уй­лыйм. Элек­ке за­ман­нар­да “Кыз ела­ту”, “Сык­тау” ди­гән йо­ла­лар бул­ган. Биг­рәк тә Кур­ган өл­кә­се та­тар­ла­рын­да та­рал­ган ул. Күз­лә­ре яшь­ле ха­лык яши ан­да, кү­ңел­лә­ре бо­ек. Кия­ү­гә би­ре­лү­че кыз ба­ла, әти­се­нә һәм әни­се­нә мө­рә­җә­гать итеп:

— Әл­лә мин­нән туй­ды­гыз­мы,

Ник би­рә­сез ят­лар­га?

Са­гын­ган­да ка­е­ры­лып

Ка­рыйм кай­сы як­лар­га? — дип җыр­лый тор­ган бул­ган­нар.

Бер­ва­кыт шу­лай Кур­ган өл­кә­се та­тар­ла­рын­да бул­ган идем. Алар го­мер-го­мер­гә шу­шы туф­рак­ла­рын­да яшә­гән­нәр. Сөй­ләш­лә­ре дә нәкъ без­нең Ка­зан та­тар­ла­ры те­лен­дә. “Сык­тау җы­ру­ы”н нин­ди­дер бер нә­зек, неч­кә һәм су­зым­лы-үк­сү­ле та­выш бе­лән җыр­лап җи­бәр­де­ләр, бә­гы­рем өз­гә­лә­неп, күз са­вы­ты­на ту­лы­шыр­га өл­гер­гән яшь­лә­рем­не та­шып чы­гу­дан чак тыя кал­дым.

Та­тар­ны баш­ка, чит-ят ка­вем­нәр ни­гә­дер, хәй­лә­кәр, ди­ләр. Хәт­та, мә­кер­ле, ди­ю­че­лә­ре дә бар. Мо­ның асыл сә­бәп­лә­рен бе­ләм дә ке­бек. Та­тар­лар шул алар, ни хик­мәт, бү­тән­нәр­нең мә­ке­рен­нән һәм хәй­лә­сен­нән шак­тый явыз­лык­лар та­ты­ган­нар, шун­лык­тан алар­да сак­ла­ну той­гы­сы бар­лык­ка кил­гән. Ме­нә шул гы­на ул алар­ның йөз­лә­ре­нә бә­реп чык­кан хәй­лә-мә­кер пә­рән­җә­се.

Ә шу­лай да, ки­лен­нәр хә­лен бә­ян итү­гә әй­лә­неп кай­тып, әй­тер­гә те­лә­гән фи­ке­рем­не җөп­ләп-ны­гы­тып ку­яр­га ки­рәк­тер! Хик­мәт шун­да ки, кыз­лар кия­ү­гә ки­теп ба­ра­лар да, йө­рәк түр­лә­ре­нә җи­де ят ир­лә­рен кер­теп утыр­та­лар, шу­ның бе­лән ту­ган туф­рак­ла­рын да оны­та­лар, имеш. Мо­ны мин шу­лай дип бе­ләм­дер сы­ман. Фәл­сә­фә гый­ле­мен­нән хә­бәр­дар бул­ган дус­ла­рым — алар да ми­нем ке­бек ир-ат за­тын­нан — шу­шы фи­кер­не дә­лил­ләп ни­чә­мә бә­хәс өс­тә­ле кор­ган­на­ры бар. Кай­бер­лә­ре хәт­та тәҗ­ри­бә кы­лу­ла­рын да сөй­ли­ләр. Әм­ма:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: