Тақырып: Бөтен мүлікті иелену және ысырап ету қылмыстарын тергеу әдістемесі

1. Экономика саласында жасалатын қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы

2. Алғашкы тергеу кезіндегі типтік ситуациялар және

тергеу болжауы мен жоспары

3. Алғашкы тергеу әрекеттерінің тактикасы

4. Кейінгі тергеу әрекеттері

1. Қазіргі кезде экономика саласындағы қылмыстар кецінеи тарап есуде және біршама өзгеріп жаңа түрлері пайда болгші. Мысалы, сеніп тапсырылған бетен мүлікті иеленіп ксту немесс ысырап ету, экономикалық контрабанда, жалған косіпксрлік, заңсыз банк қызметімен айналасу және т.б.

Қылмыстық-құқыктык көзкараспен карастыратын болсак экономика саласындағы қылмыстарға мыналар тән: бұл қыл-мыстың объектісі болып экономикалык маңыздағы коғамдық қарым-қатьшастар; экономикалық залалдың болуы және де оның ірі көлемде немесе аса ірі көлемде болуы; ендірісте жаса-латын және айналадағы ортаға негативті әсер ететін қылмыс-тарды қоспағанда барлык уақытта ниеттің қылмыстык істен орын алуы.

Экономика саласына байланысты жасалатын қылмыстардың криминалистикалык сипаттамасы төмендегідей ерекшеліктерден тұрады.

Біріншіден, экономика саласында жасалатын кылмыстар - мүліктік қатынастарға бағытталған нақты бір материалдағы (ендірістерге, зауыт, фабрика, рудниктер, теле-радио коммуникациялары, акциялар мен ақшалай қаражаттарына, валюталарға, сондай-ақ жер және жер қойнауларына, мұнай мен газ өнім-деріне, астык және дайын енімдерге) қол сұғушылық болып табылады;

Екінші ерекшелігі, экономика саласына байланысты белгілі бір жоғары білімі бар кез келген экономикалық, кылмыстарды жасаған субъектілер, бұл қылмыстарды көбінде осы салаға бай-ланысты бір лауазымды кұзыретгілік берілген тұлғалар жасайды;

Үшінші ерекшелігі, экономикалық қылмыстарды жасау жағ-дайларына байланысты. Бұл қылмыстар міндетті түрде нақты бір шаруашылык ортасында, атап айтқанда: енеркәсіптік неме-се ауылшаруашылык, сонымен қатар сауда орындарында, кәсіпорын немесе офис, банк, фирмаларда және т.б. жасалады. Бұл жерде міндетті түрде мынандай операциялар жүргізіледі -қаржылық және материалдык есеп-шоттар, мүвда мівдетті түрде мамандар, қызметкерлер және сол сияқты басқа да тұлғалар болуы тиіс.

Төртіншіден, барлық шаруашылық және қаржылык опера-циялар тиісті күжаттармен рәсімделеді. Сондықган да қылмыс-кердің экономикалық қылмыстардан көрініс табатын кез келген әрекет немесе әрекетсіздіктері әркашан да жазбаша ресми құжаттарда электрондық түрде немесе мәлімет беретін құжат-тың алғашқы нұсқасында бекітіледі. Мүнда қылмысқа қатысты кез келген құжаттар нақты дәлелдемелер болып табылады.

Бесіншіден, экономикалық қылмыстар негізінен жасырын (латенттік) сипагга жасалады. Қылмыскердің білімділігі - қылмыстың ізін жасыруға байланысты әр түрлі шаралпрды оіінмп табуына, оларды қамтамасыз етуге алдын ала әр түрлі айла әдістерді, әрекеттерді жасауына мүмкіндік береді. Сондықтан да қылмыстық істі қозғауға байланысты нақты әрі толык негіз алу үшін көп жағдайларда тергеу әрекеті жүргізілмес бұрын алдын ала тексеру жұмыстары жүргізілуі тиіс.

Экономикалық қылмыстарға тән ерекшеліктердің тағы бір түрі, яғни алтыншы ерекшелігі, кылмыскердің жасаған әрекет-тері бірнеше кылмыс түрлерімен байланысты болуында. Мысалы: несиені заңсыз алу қылмыстары жалған кәсіпкерлік қыл-мыстарымен байланысты болуы мүмкін.

Ал өзіне сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп кету кыл-мыстары бухгалтерлік есеп ережелерін бүзу; жалған банкрот-тық қылмыстары аукциондарды өткізудін, белгіленген тәртібін әдейі; пара алу қылмыстары қызметтік өкілеттігін теріс пайдалану және сол сияқты басқа да қылмыстармен байланысты болуы мүмкін. Экономикалық контрабанда қылмыстары көбінде қылмыскерлердің салық төлеуден (кеден төлемдері мен алым-дарын төлеуден) бас тартуына байланысты жасалады.

Жегангш ерекшелігі, экономика саласындағы қылмыс сипа-ты көпшілігівде ұйымдасқан түрде жасалатындығында. Қыл-мыстық әрекетке қоғамдағы әр түрлі әлеуметтік топ, сонымен қатар мемлекеттік қызмет деңгейіндегі құқык қорғау қызмет-керлері де катысады. Кейде экономика саласындағы қылмыс-тарды үйымдасқан топ болып жасауға жоғары қызметтегі шенеуніктер қатысады. Олар бұл кылмысты Қазақстан Респуб-ликасынан тыс жақын және алыс шетел азаматтарымен байла-ныста бола отырып ұйымдасып жасаулары мүмкін.

Экономикалық қылмыстарға тән соңғы ерекшеліктерге кылмыскердің көп көріністік және ұзақ уақыт аралығындағы әрекеттері жатады. Экономика саласына байланысты бір факт бойынша бір күн немесе апта ішівде жасалған қылмыс түрі тәжірибеде әлі кездескен жоқ.

Осы ерекшеліктер экономика саласындағы қылмыстарды тергеудің қиындығымен, тергеушінің өзге де қызметтермен ты-ғыз байланысымен, тергеу процесінің материалдық-техникалық жағынан қамсыздануымен және тергеушінің кәсіби дайывды-ғымен байланысты.

Экономикалық қылмыстарды тергеу өдістемесі құрылысы жағынан ұрлық, адам өлтіру, жолкөлік оқиғасы қылмыстарын және басқа да қылмыстарды тергеу әдістемесінен айырмашылығы айтарлықтай көп емес. Басқа қылмыстардағыдай элементтер экономикалык қылмыстарынан да көрініс табады, яғни қылмыстық-құқықтық, қылмыстык-процестік актілер ескері-леді, сол схемалар бойынша ұсыныстар жасалады.

Барлық жеке әдістемелер алдымен экономикалык кылмыс түрінің нақты бір қылмыстық-қүқықтык сипаттамасына сүйе-неді. Қылмыстык-процессуальдық негіздер - тексеру әрекеті кезеңінен бастап қылмыстык істі қозғауға дейінгі және айып-тау қорытывдысын жасау кезеңін аяқтай отырып жеке әдісте-менің барлық кезевдерін өткізеді.

Экономикалық кылмыстардың әрбір түрінің типтік белгілері, қылмыстың нақты бір түрі мен тобына байланысты кримина-листикалық маңызды ақпараттар жүйесі криминалистикалық сипаттама сияқты жеке әдістеме элементтерінде беріледі. Бұл ұғым қылмыстық әрекеттердің негізгі элементтерін камтвды. Мұнда қылмысты жасаған тұлғаға байланысты типтік мәлімет-тер, қылмысты жасау тәсілдері, қылмысты жасауға дайындық әрекеттері мен оның ізін жасыру әдіс-тәсілдері жалпы қоры-тылған түрде беріледі. Экономикалық қылмыстар бойынша қылмыскердің жеке басы және қылмысты жасау тәсілдерімен байланысты қылмыстың механизмі туралы мәліметтер крими-налистикалық сипаттамалардан керініс табады.

Қылмыс жасау тәсілі міндетгі түрде қылмыскердің қызметтік және өндірістік-шаруашылық кызметіне кіреді. Ол мемлекеттік кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қүжаттарынан, мекеме, банктердің рәсімдеу, орывдау кұжатгарынан, цех, қойма, офис-тер мен көлік және компьютерлік-техниканы пайдалану тура-лы жазбаша қүжаттардан көрініс алады.

Экономикалык қылмыс механизмінің ерекше белгілері кыл-мысты жасауға дайывдалу, оны жасау мен ізін жасыру тәсіддері, мысалы: салық төлеуден бас тарту кезівде жасалған қаржылык есеп жасаумен байланысты болуы мүмкін.

Қылмыстын барлық түрінің механизмі қылмыскердің кепте-ген куәлерді - күзетшілер, хатшы, машинист, программист, жүргізуші, қоймашы, жұмысшы, технолог, бухгалтер, инженер, инспектор, аудитор, ревизор және басқа датүлғаларды қылмыс-тық әрекеттерді (немесе көбінде әрекетсіздіктерді) жасауға итермелейтіндігімен сипатталады.

Экономикалық қылмыстардың барлық түрлері бойынша қылмыскердің жеке басының типологиялык қасиетгері, оның жоғарғы әлеуметтік жағдайынан, мамандығынан, іскерлігіисн, қоғамдағы көптеген әлеуметтік топтармен тамыр-таныстық байланыста болуынан көрініс табады. Көбінде олар ездерін қылмыскер ретінде санамайды. Оларға тергеу процесіне қарсы әре|кет етуге мүмкіндіктер беретіндей қаржы жағынан тиімді жағ-дайлар, еркіндік, суыққандылык тән.

Экономика саласына байланысты жасалатын қылмыстық әрекеттердің өзіне тән ерекшеліктері криминалистикалық сипаттамадағыдай жеке әдістеменің ұғымы мен элементінен кері-ніс табады. Барлық жеке әдістемелердің күрылысында тергеу әрекетінен басталуы мүмкін жағдайдың сипаты мен вариантта-ры міндетті түрде айқындалады. Субъективтік факторлардың ықпал етуіне қарамастан, бүлар объективтік жағдай болып табылады.

Осы немесе басқа да экономикалық қылмыстарды тергеу

I кезінде болуы мүмкін типтік ситуациялар жөнінде сөз қозға-лып отыр. Шын мәнінде тергеушілер нақты бір қылмысты тер-

! геу кезінде тәжірибеде айқындалатын әр түрлі ситуацияларға байланысты басқа да жағдайларға кезігуі мүмкін.

Типтендіру үшін барлық факторларды қамту мен олар бо-йынша үсыныстар жасау мүмкін емес.

Экономика саласында жасалатын кылмыстық әрекеттің езіндік қасиеті келесідей әрекеттерді жүргізуден тұрады — қыл-мыстық әрекеттің белгілерін қарастыру қиын болғандықтан

I алдын ала тексеру әрекеттерін жүргізу кажеттілігі туындайды, содан кейін ғана тергеудің алғашқы, кейінгі және қорытынды

| кезендері басталады. Барлық жеке әдістемелердегі ұсыныстар алғашқы шараларды жүргізу мен басқа да кезендері бойынша шектеледі.

Тергеудің бастапқы кезеңінде кейінге қалдыруға болмайтын

| және жедел әрекеттер жүргізіледі. Жорамалданған қылмыскерді

| анықтағанша тергеуші қызу түрде жұмыс жасайды. Кейінгі кезенінде негізгі жұмыс оның кінәлі екендігін дәлелдеуге бай-

| ланысты жүргізіледі. Қорытынды кезең айыптау қорытынды-сын жасаудан тұрады.

Экономика саласына байланысты жасалатын қылмыстарды

I тергеу барысында әр түрлі формадағы арнайы білімдерді пай-

I далануға тура келеді. Сондықтан да тергеу (қүжаттарды қарау, компьютерлік техникаларды қарау, тінту, жауап алу және т.б.) әрекеттерін жүргізуге мамавдарды қатыстыру; ревизия, аудит

I

тағайындау; сот-сараптамасын тағайындау; мамавдармен кеңес жасау талап етіледі.

Төжірибелер көрсетіп отырғандай тергеушінің — жедел-іздестіру қызметкерлерімен, Экономикалық және сыбайлас жемқорлықпен күрес жүргізу агентгігімен, Кеден комитетімен, Статистика агенттігімен, Ішкі істер министрлігі, Бас прокура-тура, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Ин-терпол Үлттық орталык бюросы және т.б. ақпараттык, орталық қызметгерімен өзара қарым-кдтынасынсыз экономикалық қыл-мыстарды жылдам әрі толық ашу мүмкін емес.

Жеке әдістеменің кұрылысы келесідей элементтерден тұрады:

- кылмыстық-құкыктық негіздерден;

- экономикалык қылмыстардың криминалистикалык сипат-тамаларынан;

- типтік ситуациялардан және тергеудің алғашқы кезеңінен;

— тергеудің кейінгі кезеңінен;

— экономикалық кылмыстарды тергеу кезінде арнайы білімдерді колданудан;

— тергеушінің әр түрлі қызметтермен езара кдрым-қатынас жасауынан.

Экономикалык қылмыстар бойынша өнделген әрбір жеке 1 әдістемелерден аталған барлық элементтер керініс табады. \

Бөтеннің мүлкін ысырап ету немесе талан-таражға салу қыл- ^г мыстарын кдрастырып өтейік.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: