Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






Цæрцойы кадæг




Уæд та дын иуахæмы Цæрцо зилынтæ систа скæнгæ зæххыл. Иу хохрæбын фæцæуы æмæ арв ферттывта, æрбасæста, ныннæрыд, бæстæ ныкъкъæс-къæс кодта. Цæрцо айнæгмæ йæхи нылхъывта æмæ йæ размæ æрхауди уæларвон тымбыл дур. Уый афтæ тæвд уыди, æмæ йæм февналæн нæ уыди. Дзала [1] æмæ цъæнуд [2] кæрдæг йæ тæвдæй ссыгъдысты, зæххыл арт сирвæзти. Сырдæй, маргъæй лидзынмæ фесты, артæй тарстысты, фæлæ сæ арт кæй кæм æййæфта, уым сæ физонæг кодта. Цæрцо дис кодта ууыл, уый нæма зыдта зынджы миниуæг. Физонæг цы сырдтæ баисты, уыдон фыд æм фыхæй адджын фæкасти. Бацыди уæларвæй æрхаугæ тымбыл дурмæ, донæй йæ æрыхсадта æмæ æруазал ис. Батылдта йæ иу ранмæ æмæ цæхæртæ калдта. Æхсæвы тары та рухсытæ уагъта. Дуры бауарзта Цæрцо, йæ цурæй нал цыди, æрмæст-иу дзы цуаны заманы фæиппæрд.

Дур æвæрд кæм уыди, уый цур уыдис æхсидгæ цад, нывонд цад зæдтæ æмæ дауджытæн. Сæхи-иу дзы надтой, дур та сын æй хъарм кодта.

Хуыцауы хæрæфырт Хурæмæй чызг уыдис, иу бон йæ мадæн афтæ зæгъы:

— Мæхи найынмæ хъуамæ фæцæуон æхсидгæ цадмæ.

— О, уый цы загътай? — фæрсы йæ мад, — дæуæн уырдæм цæй цæуæн ис, Мæй дæ фендзæни æмæ дæ æвыдæй нæ ныууадздзæн.

— Мæй алæхсæв нæ фæкæсы, науæд куы сцæйкæса, уæд ралидздзынæн.

— Мæй Хуыцауимæ быцæу сты, Хуримæ йæ кæй фæхицæн кодта, уый тыххæй.

— О, ма мын фæтæрс, мæхи нæ сафын.

Мад уæлдай ницыуал загъта æмæ Хурæмæй æхсидгæ цадмæ æрцыди йæхи найынмæ. Йæ дарæс феппæрста æмæ цады смидæг ис. Мæй фæсхох улæфыди, ауыдта чызджы, йæхи рауагъта, йæ дарæс акалдта æмæ уый дæр цады фæмидæг. Цæрцо сæм кæсы. Мæй Хуыцауы хæрæфырт Хурæмæйы æрцахста æмæ йæ нал рауагъта. Хурæмæй ма йæхи атон-атон кодта, фæлæ йæ бон ницы уыдис æмæ боны цъæхтæм Мæйимæ баззади цады. Бонцъæхты Хурæмæй дзуры Мæймæ:

— Батыхми мын кодтай, ныр цы бакæнон, мæ мад мæ дæуæй фæдзæхста. Мæ фыд мæ куы базона, уæд мæ маргæ кæндзæни. Ам лæууон æмæ уый та фыддæр ми у. Мæ гуыбыны гуырдз сæвзæрди, ныр æхсæвы куы райгуыра, уæд мæ фыд зæгъдзæни «дæумæ æхсæвыгон цыдтæн», бонæй куы райгуыра, уæд та æнхъæл уыдзæни, дæумæ æз сусæгæй цыдтæн.

Мæй загъта:

— Уæхимæ ацу, бон æмæ æхсæв кæрæдзийы цы афон хицæн кæнынц, уæд. Чи райгуыра, уый-иу ацы æхсидгæ цадмæ раппар, стæй йын хос уыдзæни.

Хуыцауы хæрæфырт чызг Хурæмæй фæцыди уæларвмæ, бон æмæ æхсæв сæ кæрæдзийæ куы хицæн кодтой, уæд. Чызг йæ мадмæ нымдгæнгæ бацыди, скуыдта æмæ радзырдта йæ хабар.

Мад фæмаст кодта æмæ зæгъы:

— Мауал ку ныр, мæ бон, Мæй йæ маст райста, уымæн æмæ фыдæх уыди Хуыцауимæ, мæнг нæ акæнынц: «Æнæуарзæгæн йæ дзыхы арф фæд ныууадзы сау калм, æмæ свæййы дзыллæты, сафæг». Ахæм у, гъе, мæ къона, Мæй дæр. Уæддæр дæ фæдзæхстон, нæ мæм байхъуыстай, ныр дын исты хос кæндзынæн.

Хурæмæйæн боныцъæхты чызг райгуырди æмæ йæ æхсидгæ цадмæ ныппæрстой. Чызджы тæппалгъ æртæбæкк и, йæ хуылыдзтæ йын йæ мад тæрфæхсад [3] æркодта, æрмæст ма иу туджы къуыбар фæскъона аззади æмæ уый æнæбары тæфы смаг кодта хæдзары.

Уалынмæ хæдзары хицау æрцыдис. Хуыцауы сиахс, арасмуд-басмуд кодта æмæ зæгъы:

— Уæ, мæ ардыстæн, цыдæр аллон-биллоны тæф мыл цæуы.

Йæ ус æм дзуры:

— Ой, бæргæ дын æй зæгъин, фæлæ исты фыдбылыз куы скæнай, уæд æлгъыстагæн баззайдзыстæм.

— Ницы фыдбылыз скæндзынæн, æрмæст мын мацы басусæг кæн, зæгъ мын алцы дæр раст.

— Уæдæ нæ чызг Хурæмæй йæхи надта æхсидгæ цады, Мæй йæм бахъуызыди, батых ын кодта æмæ уый тæф у, сывæллоны тæф.

— Оххай, — зæгъы йæ лæг, — Мæй Хуыцаумæ мæсты у, йæ маст дзы исы, кæм и сывæллон, цæмæй мæ бауырна. Кæд, мыййаг, мæ чызг Мæймæ изæрмилты цыди.

— Цытæ дзурыс, нæ лæг, нæ чызг изæрмилты æддæмæ дæр куы нæ цыди.

— Уæд та йæм, чи зоны, бонрæфты цыди?

— Боны дæр æддæмæ нæ цыди, йæ буар нырма хуры тын куы нæ федта.

— Уæд та цафон райгуырди?

— Бонцъæхты, æхсæв-бонæй куыд хицæн кодта, афтæ.

— Уæдæ уæд йæ ном Бонвæрнон уæд, фæлæ Мæй фыдлæг разынди, уымæн фæзæгъынц «Фыдбылыз хæссæг — адæмæй иппæрд, фыд ыл куы цæуа, уæд-иу йæ сау маст йæхицæй исæд».

Бонвæрнон æхсидгæ цады хъомыл кодта. Хуыцауæн æй йæ сиахс фехъусын кодта, Бонвæрнон ном ыл кæй сæвæрдта. Уæд Хуыцау зæгъы:

— Уадз, уыцы гуырд бон æмæ æхсæв бæрæггæнæгæй баззайæд фæстагæттæн. Йæ амонд та Цæрцойы бауæд.

Æхсидгæ цады Бонвæрнон кæсагау ленк кодта, иу ранæй-иу иннæ ранмæ ацъыгъгъуытт кодта. Хур-иу йемæ хъазыди, рæвдыдта йæ. Мæй йæм йæ мидбылты худти, нæ дзы хицæн кодта. Фыдрæсугъд раци Бонвæрнон, Цæрцойы зæрдæмæ арф бахызти æмæ-иу хъуыды кодта: «Оххай, ды кæй хай кæндзынæ. Ныр мемæ куы цæрид, уæд нал фæлмæцин. Иугæндзон сырдтæ æмæ мæргътæм чи фæразы хъусын». Бонвæрнон ахæм цырд уыди, æмæ агæппмæ — сæгуыт, йæ ацыд — уад, йæ фезмæлд — зынг.

Иу бон Цæрцо саг амардта æмæ царды былтыл рацæйцыд. Фæкомкоммæ ис Бонвæрнонмæ, уый хъазыди цады мидæг. Æрбадти. Бирæ йæм фæкасти, йæ зæрдæ дзы ради. Уыйонг хъуыдыты ацыди, æмæ йæ саг уым ферох и, йæ бынатмæ æрбацыди. Фæхъуыды кодта: «Уæдæ мæ саджы мард цы фæкодтон?» Цадбылмæ раздæхти, кæсы: Бонвæрнон сугтæ амбырд кодта, йæ къухтæ кæрæдзийыл ацагъта, сугтæ ссыгъдысты. Саджы мардæй физонджытæ акодта æмæ сæ хæры. Цæрцомæ диссаг фæкасти æмæ алы бон дæр сырды мард хаста, Бонвæрнон та сæ физонджытæ кодта йæхицæн.

Иу бон та æрхаста сырды мард æмæ йæ цады былыл æрæвæрдта, стæй Хуыцаумæ скуывта:

Хуыцау, ацы чызджы къухтæй цæхæр мауал ракæлæд!

Бонвæрнон та сагæй физонджытæ акодта, сугтæ кæрæдзийыл авæрдта, йæ къухтæ ацагъта, фæлæ сæ зынг нал рахаудта. Фенкъард и æмæ дзуры:

— Кæй аххосæй нал хауы мæ къухтæй зынг, уый мæм йæхи равдисæд. Кæд ас лæг дæ, уæд æз дæ чызг, ды та мæ фыд.

Цæрцо йæхи нæ равдыста. Бонвæрнон та дзуры:

— Кæд чызг дæ мæнау, уæд хотæ уыдзыстæм æмæ рацу.

Ацы хатт дæр та нæ равдыста йæхи Цæрцо. Зæгъы та чызг:

— Цæй, кæд усгур дæ, уæд мæ Хуыцау дæуæн загъта æмæ рацу.

Цæрцо ныр йæхи раргом кодта. Бонвæрноны цонгыл фæхæцыди, чызг æм дзуры:

— Мæ дарæс кæнын мæ уæддæр бауадз, æфсæрмæг дæр мæ нæ кæныс?

Цæрцо зæгъы:

— Нæ цард иумæ кæм уыдзæни, уым не ’фсæрмæг дæр нæхи у.

Бонвæрнон акодта йæ дарæс æмæ зæгъы Цæрцойæн:

— Кæм цæрыс, уырдæм мæ акæн.

— Кæм хъуамæ цæрон, — зæгъы Цæрцо, — мæ цæрæн бынат бастуаг [4] хæдзар.

— Уæддæр мын æй равдис.

Цæрцо Бонвæрноны бакодта, уæларвон дуры кæм бавæрдта, уырдæм, æмæ зæгъы:

— Ам у мæ цæрæн, ардыгæй хæхтыл — мæ цæуæнтæ, быдыртыл — мæ фæндæгтæ.

— Уæдæ хорз цæугæцард фæкæныс, фæлæ ацы уæларвон дур зынгдæттæг у, рахæсс-бахæсс æй нæ фæкæндзыстæм, ам дзы арт кæндзыстæм, ам уыдзæн нæ цæрæндон.

Уæларвон дурæй æрцъыккæхсон скодтой, саджы мардæй физонджытæ сарæзтой æмæ иумæ адджын бадт фæкодтой. Кæрæдзийыл узæлыдысты. Уыдон уым сырддзæрмттæй агъуыст сарæзтой. Уæдæй фæстæмæ Бонвæрнон хæдзармæ касти, Цæрцо та цуаны куыст кодта.

Уæд иу бон зæдтæ æмæ дауджытæ Хуыцаумæ хъаст байдыдтой:

— Уæларвон дурæй Цæрцо æмæ Бонвæрнон зынг скодтой, арт дзы кæнынц, сомбоны та дын дæхимæ цæудзысты æмæ дуры фæстæмæ куы байсис.

Хуыцау сын зæгъы:

— Хуыцау тыхгæнæг нæ фæцæуы, зонд фæамоны. Уыцы дур зæххыл сæмбæлди æмæ йæм мæнæн æвналæн нал ис, уæд ма цæй Хуыцау уыдзынæн. Зæххы æз нæ рафæлдыстон, Хур æмæ Мæйæ конд у. Сымах дуры Уарппы бæрзæндмæ схæссут, уым-иу дзы афæдзæй-афæдзмæ баззайæд хуыцæуттæн, зæххæн та ард хæрынæн фæуæд, сомы дзы куыд кæной йæ номæй.

Уæдæй баззади сомы кæнын дæр æмæ зæххæй ард хæрын дæр. Хуыцауы фæндоныл ничиуал ницы загъта, фæлæ уæддæр дуры Уарппы бæрзæндмæ фæхастой сусæгæй. Афæдзæй-афæдзмæ дзы арт фæкодтаиккой хуыцæуттæ нывонд зынджы номæй, фæлæ давд дзуæрттæй баззади, дур кæй ахастой, уый аххосæй.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных