Хурæмæйы амард 2 страница

Уæд иу бон Хураны бæрæг кæнынмæ æрцыдысты йе ’ртæ ’фсымæры æмæ дзурынц Нагъуымæ:

— Мæнæ дын ефс бæх уадзæм, кæд исты уæззау кæна Хуран, уæд-иу бæхы идадзæй рауадз æмæ уæм зындзыстæм.

Æфсымæртæ ацыдысты. Нагъуыйæн уыдис гадза куыдз. Сниудта æмæ тыхсы. Нагъуы æмæ йæм Хуран кæсынц. Гадза зайын нæ фæрæзта. Йæ къæбылатæ гуыбыны хыл кодтой, нæ æз уал ахизон, цæмæй хистæр уон, ууыл уыдис сæ быцæу. Йæ сæр-иу чи радардта æддæмæ, уый-иу иннæтæ йæ къæдзилæй фæстæмæ баластой. Гадзайы гуыбынæй сæ рæйын цыди æмæ гадза тымбылтæ кодта. Хуран дзуры Нагъуымæ:

— О, уайых макуы фæуай, фæкæс гадзамæ, тæригъæдæй мары, уæд та мæныл дæр ахæм тыхстдзинад ис, уæд мæм афтæ кæсис.

— Уый цытæ дзурыс, Хуран, — зæгъы Нагъуы. — Гадза у гадза, адæймаг та адæймаг, дæхи куыд барыс ууыл. Уе ’хсæн хицæндзинад ис, уый нæ зоныс?

— Зонын æй, зонын, фæлæ гадза дæр лæгыл иузæрдыг вæййы, тæригъæд ын фæкæн.

Уæд Нагъуы бацыди гадзамæ, æрсæрфтытæ йæ кодта æмæ гадза ныййардта фондз къæбылайы. Гадза дæр фервæзт йæ зындзинадæй. Къæбылатæй сæ иу сау стъæлфимæ уыд, иннæ — бур стъæлфимæ, æртыккаг — урс стъæлфимæ, цыппæрæм гæрæмтæ уыди, фæндзæм — зыгъар.

Чысыл фæстæдæр ефс бæхы хуыррыт цæуын райдыдта, тыхсы, йæ зайынафон æрцыди æмæ нæ фæразы. Байрæгты уасын бæхы гуыбынæй хъуысы — «нæ, æз уал ахизон», æмæ нæ фидауынц. Сæ иу куы рацæйхизы гуыбынæй, уæд æй иннæтæ фæстæмæ баласынц йæ къæдзилæй. Хуран та дзуры Нагъуымæ:

— Фæкæс уыцы ефсмæ, бæх адæймагыл иузæрдион у.

— О, Хуран, æгæр мæллæг зæрдæйы хицау дæ, — зæгъы Нагъуы, — фосыл та цы тыхсыс.

— Уæд та уый раны æз дæн, уæд мæм афтæ кæсис, уый дæр тæригъæд у.

Нагъуы ефс бæхмæ бацыди, æрсæрфтытæ йæ кодта æмæ ефс ныййардта фондз байраджы: сæ иу — сау, иннæ — бур, æртыккаг урс, цыппæрæм — гæрæм æмæ фæндзæм — зыгъар.

Уæд схъæрзыдта Хуран йæхæдæг æмæ йæ гуыбынæй хыл хъуысы: «Нæ, æз хъуамæ ахизон раздæр», «Нæ, æз хъуамæ ахизон». Хураны гуыбыны сæвзæрди фондз сывæллоны, хъуамæ сæ ныййара, фæлæ нæ фидауынц, чи сæ раздæр райгуыра, ууыл. Хуран йæхи райваз-байваз райдыдта. Нагъуы йæм бацыдис æмæ æрсæрфтытæ кодта Хураны гуыбыны, афтæмæй райгуырдысты фондз фырты: сæ иу — саухил, дыккаг — бурхил, æртыккаг урсцъар, цыппæрæм — фидæрттæарæзт, фæндзæм — уæздæттæконд. Нагъуы зæгъы:

— О, хурты хурзæрин, мæнæ цы диссæгтæ уынын: иу бон мæ гадзайæн — фондз къæбылайы, ефсæн — фондз байраджы, мæ чындзæн — фондз фырты. Ныр Ахуы ацы хабар куы фехъусид, уæд æхсæв дæр нал æрхуыссид, фæлæ, тæхгæ маргъау, æртæхид.

Хуран дзуры Нагъуымæ:

— Æгæр бирæ рæстæджы йæ ауагътон, гуырдтæ хорз сты, фæлæ тæрсын еугуыппартæй, æвыд мæ нæ ныууадздзысты.

— Цы сæ тæрсыс, кæд сылгоймагимæ сæ сæр хæссой хæцынмæ, уæд сын худинаг уæд æмæ мыггагмæ æлгъыстаг фæуæнт, усы кæрдæны фæцæуæнт.

Рæзтысты къæбылайæ, байрагæй, ноггуырдæй, хъæлдзæг уыдысты Нагъуы æмæ Хуран дæр.

Иу бон Мамми рацæуы æмæ фены зæронд еугуыппары, фæрсы йæ:

— Цы кæныс, зæронд хæррæгъ, æви мæлæтæй фæтарстæ?

— О, уымæй дæр тæрсын хъæуы. Абон мæрдхæсгæ федтон æмæ сæ фæрсын: чи у, кæй хæссут, уый? Уыдон загътой: «Мард хæссæм!» Æз фæдисау дæн æмæ та сæ фæрсын: «Ау, лæг дæр ма мæлы!?» Уыдон зæгъынц: «Мæлы, мæлы, мæнæ нæ уыныс?» Гъемæ ме уæнгтæ æркалдысты, мæ тых æрсасти. Ацы хабар мæ тынг стæрсын кодта, фæлæ ма Царциатæй мæ маст куы райсин, цалынмæ нæ амардтæн, уæдмæ.

— Дæлæмæ фæуайа дæ равзæрæн бон, уæ сафæг дард балцы ис æмæ дын Хураны ахæссын æнцон у, цæмæ ма кæсыс? Нагъуыйы уын æз асайдзынæн фæсвæдмæ æмæ Хураны аскъæфут æд гуырдтæ, æд къæбылатæ, æд байрæгтæ. Фæйнæрдæм сæ фæхæссут æмæ сæ искуы аппарут, дзæгъæлсæфт фæкæндзысты. Цалынмæ Ахуы не ’рцыд, кæннод ницы уæ бон бауыдзæни.

Зæронд еугуыппар бузныг загъта Маммийæн æмæ сæхимæ æрцыди, дзуры еугуыппартæм:

— Не сафæг Ахуы ис дард балцы, хъуамæ фæцырд уæм æмæ авдиугæмæ [1] байсæм Хураны, Нагъуыйы Мамми асайдзæни.

Еугуыппартæ сцин кодтой, рацыдысты æрдзæтæй, [2] ссардтой Маммийы. Мамми еугуыппарты æрæмбæхсын кодта, йæхæдæг Нагъуыйыл бацыди æмæ бакодта:

— Пыф-пыф-пыф, ам цы дзидзалæ [3] кæныс дæхи, мидæгæй дæ аллон-биллоны тæф куы кæлы, кæм байраджы смаг, кæм къæбылайы æнуд тæф, кæм сывæллоны тæф, цом, æз дын лечъыр [4] фæуыдзынæн, хос дын авæрон, дард цæрæг нæ дæн, хос хæдзары апырх кæн æмæ дæ æнуд смаг мауал цæуа.

Нагъуы дзуры Хуранмæ:

— Тагъд дæм фездæхдзынæн, мацæуыл мын батыхс.

Нагъуы араст и Маммийы фæстæ, цыдысты ныхасгæнгæ, куыддæр фæаууон сты, афтæ еугуыппартæ Хураны раскъæфтой æд фырттæ, æд къæбылатæ, æд байрæгтæ. Ефс æмæ гадзайы мæнгагъуыстмæ бакодтой æмæ сыл арт скодтой, цæмæй басудзой, стæй алыгъдысты. Мамми хъуыддаг бамбæрста æмæ дзуры:

— Мæ цуры дæ хæдзары куы ницы смаг цыди, уæд цæй хус смаг цæуы ныр?

Нагъуы басмыста, цæхгæр фездæхти фæстæмæ æмæ фехъусы ефсы мыр-мыр, гадзайы хъыллист. Мæнгагъуысты дуар фегом кодта æмæ сæ æрдæгсыгъдтытæй раскъæфта. Азылди. Нал ссардта Хураны, нал лæппуты, нал байрæгты, нал къæбылаты. Ныссагъæс кодта æмæ зæгъы: «Уæдæ цы фæуыдаиккой? Ох, ныр Ахуы куы ’рцæуа, умын [5] цы зæгъдзæни!?»

Еугуыппартæ дард фæцыдысты: лæппутæй иуы æд къæбыла, æд байраг хурыскæсæны ныууагътой, иннæйы дæр афтæ хурныгуылæнмæ аппæрстой, æртыккаджы — цæгаты бæстæм, цыппæрæмы — хуссары бæстæм, фæндзæмы æртæ фæндаджы æхсæн ныууагътой, Хураны дарддæр ахастой.

Зæронд еугуыппар зæгъы:

— Мах Нагъуы афтæ нæ ныууадздзæни, фæлæ-иу зæгъут: «Ницы федтам!».

Еугуыппартæ Хураны фæцу æмæ ма ’рцуйы фæндагыл бафтыдтой, стæй сæхимæ фæцыдысты. Уæд къæбылатæ сырдты ахстой, хъуазты-иу æркодтой æмæ сын се ’хсыр лæппутæ нуæзтой. Байрæгтæ сæ цуры хызтысты æмæ хæстæг никæй уагътой. Нагъуы фæцыдис Хураны цæгатмæ, уыдон дæр фæцагурырдтой, никуы ницы ссардтой. Æртæ гуымир æфсымæры фыд Хъæлæ зæгъы:

— Ацы фыдми еугуыппартæ ракодтой, фæлæ Ахуымæ фæбæрæг хъæуы.

Ахуыйы дæр агуырдтой, фæлæ йæ нæ ардтой.

Иу бон Хъæлæ рацæуы еугуыппарты зæххыл, æрталынг ис. Федта: еугуыппартæ цæуылдæр ныхас кæнынц хъæды мидæг. Хъæлæ сæм байхъуыста. Зæронд еугуыппар зæгъы:

— Рацыдис дæс азы, уыцы лæппуты бабæрæг хъæуы. Кæд амардысты, уæд хорз, кæд ма æгас сты — марын сæ хъæуы. Ахуы фондз азы фæстæ фæзындзæни, уымæн куы ницы фæразæм, уæд ма йæ фырттæн та цы нæ бон суыдзæни. Фынддæс азы куы сæххæст уой, уæд Хуранмæ бар ничиуал дардзæни æмæ нæхи бауыдзæни, æз уый тыххæй зæронд кæнын.

Хъæлæ сæхимæ ратындзыдта, уыцы ныхæстæ фехъусгæйæ, æмæ сæ радзырдта Нагъуыйæн. Нагъуы йæ ефс бæхмæ æмæ гадзамæ базылди, сдзæбæх сæ кодта. Иу бон Хъæлæйæн зæгъы:

— Æз цæуын ме ’фсымæр Ахуыйы агурæг, сымах къуылымпы кæнут еугуыппарты, чи зоны, Хурзæрин æмæ Мæймарæмы фæрцы исты ссарон. Кæд фондз азмæ нæ зынон, уæд-иу Ахуыйæн зæгъут, кæй фесæфтæн. Кæд исты ссарон, уæд та уæм бæрæг кæндзынæн.

Сбадти Нагъуы ефс бæхыл, акодта гадзайы йемæ æмæ араст и. Хъæлæ æмæ йæ фырттæ-иу еугуыппарты фос ратæлæт кодтой, куы сын-иу сæ сывæллæттæй искæй бамбæхстой.

Нагъуы цæуы хурыскæсæны ’рдæм. Хур æм тын дары, цы фæндагыл хъуамæ цæуа, уымæ. Иу ран гадза йæ хъустæ фæджирд [6] кодта, схъырныдта, йæ къæбылайы тæфæй базыдта. Кæсы Нагъуы: къæбыла хъуаз æрбакодта, иу лæппу йын йе ’хсыр ацъырдта æмæ йæ ауагъта. Гадза йæ къæбыламæ бауади, цинтæ систой. Уæд ефс дæр бауасыди, байраг æй фембæрста æмæ йæм рауади, йæ мадыл тынг атыхсти. Нагъуы зæгъы:

— Мæнæ диссæгтæ уынын: ай мæ саустъæлф къæбыла куы у, ноджы мæ сау байраг, а лæппу дæр Хураны саухил лæппу у, фæлæ уæд иннæтæ кæм сты?

Саухил лæппу дзуры Нагъуымæ:

— Ды нæ агурæг рацыдтæ, кæй агурыс, уыдонæй иутæ мах стæм.

Нагъуы йæ ахъæбыс кодта æмæ зæгъы:

— О, ме сфæлдисæг, бынсæфт нæ ма фæкæн, мæ хæдзары бындуры уал ссардтон.

Уыцафон Ахуыйы йæ хистæр æнгуылдз схордта æмæ дзы дон рамызти. Ахуы дис кæны æмæ зæгъы: «Ай ме ’нгуылдзæй цæй хиддон цæуы». Йæ разы иу зæронд лæг фæзынди æмæ йæм дзуры:

— Хуыцау дæ донзонæг куы фæкæнид, мæ ком ныссур и æмæ мæлын.

Хураны ныхæстæ Ахуыйы зæрдыл æрбалæууыди æмæ йæм йе ’нгуылдз бадардта: зæронд лæг æнгуылдзы хиддонæй йæхи хорз федта æмæ зæгъы:

— Дæ фæндаг дæхи фæндиаг, фæлæ дæ фæдзæхсын: уæхимæ цæугæйæ дыл цыфæнды маст æмбæла, дæхи-иу бауром, иу къухæй-иу иннæйыл ныххæц. Зон, уæд арфæйаг фæуыдзынæ.

Ахуы дæр ын бузныг загъта æмæ зæронд лæг дарддæр араст и.

Нагъуы ныр йæ фæндаг скодта хурныгуылæны ’рдæм, дзæвгар фæцыди. Иу ран та йæ гадза фæджирд ис æмæ та диссаг: иу къæбыла хъуаз æрбакодта бурхил лæппумæ. Уый йын йе ’хсыр ацъырдта æмæ йæ суагъта, хъахъхъæнгæ та йæ бур бæх кæны. Гадза та базыдта йæ дыккаг къæбылайы æмæ хъазынтæ, цинтæ систой. Уæд бæх дæр базыдта йæ байраджы æмæ кæрæдзийыл атыхстысты. Бурхил лæппу сыстади, кæсы Нагъуымæ: Нагъуы зæгъы:

— Мæнæ диссæгтæ, ай мæ бурхил къæбыла куы у, мæ бур байраг, ноджы лæппу дæр Хураны лæппу куы у. Уæдæ ма иннæтæ кæм уой?

Бурхил лæппу дзуры Нагъуымæ:

— Ды кæй агурыс, уыдонæй иу та мах стæм.

Нагъуы йæ ахъæбыс кодта æмæ зæгъы:

— О, ме сфæлдисæг, бынсæфт нæ ма фæкæн, ай нæ хæдзары къулты дæр куы ссардтон.

Уыцы рæстæджы Ахуыйы амонæн æнгуылдз схъыдзы кодта æмæ дзы дон рацыдис. Ахуы дис кæны, зæгъгæ, ма искуы æнгуылдзæй дон цыди. Иу зæронд ус йæ разы фæзынди æмæ йæм дзуры:

— Хуыцау дæ донзонæг куы фæкæнид, мæлын дойныйæ.

Ахуыйы зæрдыл та æрбалæууыди Хураны фæдзæхст, йе ’нгуылдз усмæ бадардта æмæ хиддон банызта, зæронд ус зæгъы:

— Дæ хъуыддаг дæхи фæндиаг, фæлæ, уæхимæ здæхгæйæ, дæ зæрдыл дар: маст дын куы уа, уæд-иу дæхи фæуром æмæ арфæйаг фæуыдзынæ.

Хæрзбон загъта зæронд ус æмæ афардæг и.

Нагъуы дыууæ лæппуимæ, дыууæ байрагимæ, дыууæ къæбылаимæ рараст и цæгаты бæсты ’рдæм. Дзæвгар фæцыдысты, фæлæ та иу ран гадза цæмæдæр фæкомкоммæ ис. Нагъуы уыны: иу къæбыла хъуаз æрбакодта, иу лæппу йын йе ’хсыр ацъырдта, стæй йæ ауагътой. Нагъуы зæгъы:

— Мæнæ цы диссæгтæ уынын: адон мæ урс стъæлф къæбыла, нæ урс байраг, æмæ Хураны урсцъар лæппу куы сты.

Къæбыламæ гадза бауади æмæ кæрæдзийыл атыхстысты. Ефс дæр бауасыди байрагмæ æмæ йæм цингæнгæ рауади. Лæппу та Нагъуыйыл атыхсти æмæ йæм дзуры:

— Ды кæй агурыс, уыдонæй иутæ мах стæм.

Нагъуы йæ ахъæбыс кодта æмæ зæгъы:

— О, ме сфæлдисæг, бынысæфт нæ ма фæкæн, мæ хæдзары цар дæр фæзынди.

Уæд та уыцы заманы Ахуыйы йæ астæуккаг æнгуылдз схордта æмæ дзы дон ратагъди. Ахуы хъуыды кæны, зæгъгæ, ацы хабар кæмæн зæгъон, уый нæ бауырндзæни. Йæ цуры лæппулæг февзæрди æмæ йæм дзуры:

— Хуыцау дæ донзонæг куы фæкæнид, мæлын æнæ донæй.

Ахуы уымæ дæр йе ’нгуылдз бадардта. Уый хиддонæй йæхи хорз федта æмæ йын зæгъы:

— Дæ фæндаг дæхи фæндиаг уæд, хорз лæг, фæлæ дæ фæдзæхсын: уæхимæ цæугæйæ дыл маст куы сæмбæла, уæд-иу фидар фæлæуу æмæ арфæйаг фæуыдзынæ.

Афардæг и уый дæр. Нагъуы дæр та ссаргæ лæппутимæ рараст и хуссары бæстæм. Цасдæр фæцыдысты, фæллайгæ дæр кодта, фæлæ йæ фæллад ницæмæуал дардта. Иу ран æрулæфыдысты æмæ та гадза цæмæдæр фæджирд ис. Кæсы Нагъуы: иу къæбыла хъуаз æрбакодта, йе ’хсыр ын иу лæппу ацъырдта, стæй йæ суагътой, хъахъхъæнгæ та йæ гæрæм байраг кæны. Гадза базыдта йе ’ннæ къæбылайы æмæ хъæбыстæ систой, ефс дæр йæ байраджы базыдта æмæ йыл тыхсти. Нагъуы зæгъы:

— Мæнæ цы диссæгтæ уынын: ай нæ гæрæм къæбыла æмæ байраг куы сты, лæппу та — Хураны.

Фидæрттæарæзт лæппу дзуры Нагъуымæ:

— Ды кæй агурыс, уыдонæй иутæ мах стæм.

Нагъуы йæ ахъæбыс кодта æмæ зæгъы:

— О, ме скæнæг, бынтон сæфт нæ ма фæкæн, фæлæ мæ хæдзары æмбæрзæн дæр разынди.

Фæцинтæ кодтой кæрæдзийыл æмæ рацæуынц иумæ, æртæ фæндаджы кæм иу кæнынц, уыцырдæм. Уæдмæ та Ахуыйы æнæном æнгуылдзæй хиддон ратагъди. Ахуы йæ сæр ныууигъы, зæгъгæ, ай циу. Иу æрыгон сылгоймаг уым февзæрди æмæ йæм дзуры:

— Хуыцау дæ донзонæг куы фæкæнид, мæ ком дойныйæ ныссур и.

Ахуы йæм йе ’нгуылдз бадардта æмæ сылгоймаг йæхи хорз федта хиддонæй, стæй йын зæгъы:

— Дæ фæндаг дæхи фæндиаг, фæлæ уæхимæ цæугæйæ, масты куы бахауай, уæд-иу дæхи бауром, уæд арфæйаг фæуыдзынæ.

Ахуы дис кодта, Хуран мæ куыд зæндджын фæдзæхст бакодта, зæгъгæ.

Кæрæдзийæн хæрзбон загътой æмæ фæхицæн сты.

Цæуы та Нагъуы дæр йе ’мбæлттимæ. Æртæ фæндаджы кæм сиу вæййынц, уыйонг æрбацыдысты æмæ та гадза цæмæдæр фæкомкоммæ ис. Нагъуы кæсы: иу къæбыла хъуаз æрбакодта, иу лæппу йæ ададта æмæ хъуазы суагътой, зыгъарных байраг та йæ хъахъхъæнгæ кæны. Гадза къæбылайы базыдта æмæ кæрæдзийыл сцин кодтой, ефс бæх дæр йæ байраджы базыдта æмæ кæрæдзийы дæлхъуыр атыхстысты, уæзданарæзт лæппу та Нагъуыйыл атыхсти. Нагъуы зæгъы:

— Мæнæ цы диссæгтæ уынын мæ фæндагыл: зыгъарных къæбыла æмæ байраг нæхи куы сты, уæдæ лæппу дæр Хураны лæппу куы у.

— Ды кæй агурыс, уыдонæй иутæ мах стæм.

Нагъуы та уый дæр ахъæбыс кодта æмæ зæгъы:

— О, ме скæнæг, сæфынæй нæ бахиз, фæлæ мæ хæдзары цард дæр куы ссардтон.

Фæцин та кодтой кæрæдзийыл, иумæ æрбадтысты ныр сæ фæллад суадзынмæ. Уæд та Ахуыйы кæстæр æнгуылдзæй хиддон рацыдис æмæ дис кæны, зæгъгæ, цы хабар у. Йæ разы саби февзæрди æмæ йæм дзуры:

— Хуыцау дæ донзонæг куы фæкæнид, мæ фыдыхай, мæ ком ныссур Хураны ныхас та Ахуыйы зæрдыл æрбалæууыдис æмæ сабийæн зæгъы:

— Дæ фыды фæндиаг у, фæлæ мæнæ мæ кæстæр æнгуылдзæй бануаз дон.

Саби дæр Ахуыйы кæстæр æнгуылдзæй хиддон банызта йæ фаг. Уæд æм саби дзуры:

— Дæ фæндаг дæхи фæндиаг, фæлæ, уæхимæ цæугæйæ, исты масты хаудзынæ, дæхи-иу бауром, фыдбылыз ма сараз, арфæйаг уæд фæуыдзынæ.

Хæрзбон загъта саби æмæ афардæг и. Ахуы хъуыды кодта:

— Ай мын саби дæр зондамонæг куы ссис.

Саби уыди хæрз бæгънæг, фæстейæ йæ расырдта æмæ йæм дзуры:

— Фæлæуу-ма, хъæбул!

— Цы мæ кæныс? — фæрсы саби.

— Чи дæ, уый мын уæддæр зæгъ, цæмæн афтæ бæгънæг дæ?

— Дæ диссæгтæ фæстæдæр сты, базондзынæ мæ.

Ахуы тынгдæр ныхъхъуыды кодта, стæй зæгъы:

— Оххай, кæдæм ма дарддæр цæуон, ай диссæгтæ мæ фæстæмæ фæндагыл куы сты, уæд ма мæ сæр сафынмæ кæдæм цæуын. Мæ фынддæс азы æрæввахс сты, никуы никæй федтон ацы фондз удгоймагæй дарддæр, никæй сæ бахъыгдардтон, сæ дойны сын мæ тугæй басастон, аздæхон мæ хæдзармæ. Цалынмæ нæхимæ хæццæ кæнон, уæдмæ мæ фынддæс азы дæр сæххæст уыдзысты. Кæм ис мæ хо Нагъуы? Мæ диссаджы Хуран? Кæд ын сывæллæттæ ис, уæд сæ чи дары? Кæм сты Хъæлæ æмæ йе ’ртæ фырты? Кæд сыл исты æрцыд?

Раздæхти фæстæмæ Ахуы.

Нагъуы дæр баулæфыди, стæй рараст сты, фæлæ катай кæны Нагъуы. Гадза йæ бамбæрста æмæ йæ фæрсы:

— Цæуыл ма сагъæс кæныс, Нагъуы? Кæй агуырдтай, уыдон ссардтай: лæппуты, байрæгты, къæбылаты.

— Уыдон бæргæ ссардтон, фæлæ кæм ис Хуран? Ахуы куы ’рцæуа, уæд ын цы зæгъдзыстæм. Науæд лæппутæ, æфсымæртæ сты, уый нæ зонынц, кæд хъазгæ иумæ кæнынц, уæддæр.

— Цалынмæ сын сæ мады не ссарæм, — зæгъы гадза, — уæдмæ уыдон кæрæдзи нæ бамбардзысты. Мадæн йæ алы хъæбул дæр зындгонд у, мæнæ кæсыс мæнмæ, куыд базыдтон мæ къæбылаты, науæд ефс бæх куыд базыдта йæ байрæгты. Уæд та уал сын сæхи бафæрс сæ мадæй.

Нагъуы лæппуты фæрсы:

— Уæ мады уæ чи зоны?

Уыдон зæгъынц:

— Нæ мад ды дæ, ды нæ рæвдауыс.

Нагъуы ахъуыды кодта: «О, фыдыхойæ мады ад цæуы».

Æрцыдысты сæ бæстæм. Нагъуы Хъæлæ æмæ уый фырттæм фехъусын кодта. Уыдон дæр сæм æрцыдысты, тынг фæцин кодтой, фæлæ сын зын уыдис æнæ Хуран. Нагъуы зæгъы Хъæлæ æмæ уый фырттæн:

— Цæуын ногæй балцы, хъуамæ ссарон Хураны, ме ’рцыдмæ уæ фæдзæхст адон.

Дыккаг бон Хураны агурæг рараст и Нагъуы.

12. Ахуы æмæ йæ фырттæ

Уæд дын Ахуы сæхимæ тындзын райдыдта æмæ йыл иу ран æрталынг и. Цъус æрулæфыди, афтæ йыл сæмбæлд сылгоймаджы цъæхахст. Цъæхахст кæцæй фæцыди, уыцырдæм бацыд æмæ уыны диссаг: еугуыппартæ иу усы тухæнæй марынц, йæ риутæ йын дæйынц, стæй йын бæлæгъы ссадызмæст æркæнынц æмæ йын æй бахæрын кæнынц. Ахуы сæ фæрсы:

— Уæ, уайых фæуат, чи у ацы сылгоймаг, уагæры цы кодта?

Еугуыппартæ йæм дзурынц:

— Сылгоймаг карз у, уый мæт нæ кæны, сæрæй нæ, фæлæ йæ зæнæгдонæй хъуыды фæкæны.

Ахуы та сæ фæрсы:

— Уый цытæ дзурут, сылгоймаджы уарзт хуры ’рбакаст у, æви нæ зонут: «Дæ усæй буц дæ, уæд æй хъуа [1] уарзай. Фыруарзты нысан — æппынæдзухæй мыдадзау тайай».

Еугуыппартæ кæрæдзимæ бакастысты æмæ дзурынц Ахуымæ:

— Ды-иу дæ уарзты мыдадзау байтау, мах æй нæ тауæм.

Фæхæцыдысты уыцы сылгоймагыл æмæ афардæг сты. Ахуы хъуыды кæны: уæдæ чи уыдаид уыцы тæригъæддаг, еугуыппартæ афтæ тынг кæй æфхæрынц?

Цæуы дарддæр йæ фæндагыл, æмæ та йыл дыккаг ран æрталынг и. Зæгъгæ, æрулæфон, æмæ та хъусы сылгоймаджы цъæхахст. Фæуади та Ахуы уырдæм æмæ уыны диссаг: еугуыппарты аджал [2] иу сылгоймагæй хынджылæг кæнынц, куы йын йæ сæр хæрдмæ фæкæнынц, куы — уырдыгмæ, йæ риутæ йын адæйынц, стæй йын ссадызмæст тæгæнайы æркæнынц, бахæрын ын æй кæнынц. Ахуы та сæм дзуры:

— Уæ, уайых фæуат, фос уын куы нæ у, сылгоймаг куы у, цы кодта уагæр?

Еугуыппартæ зæгъынц:

— Хæйрæгæй сæвзæрд сылгоймаг-хъарæг, рагæй фæстæмæ æппæт лæгтæн дæр ссис уый марæг.

Ахуы йæ сæр батылдта, ныууагъта сæ æмæ зæгъы йæхицæн: «Чи зоны, ацы сылгоймаг азымджын у еугуыппартæм, мæнг нæ акæнынц афтæ: хи уды уарзыс, уый у фыдæбойнаг, фæлæ хъуа зонай, лæгæн йæ сафæг кæй у сылгоймаг».

Цæуы Ахуы, уæддæр сылгоймаг йæ цæстытæй нæ хицæн кодта. Æртыккаг хатт дæр ыл æрталынг ис æмæ бæласы бын улæфы. Хъусы, ногæй та сылгоймаджы цъæхахст. Ахуы та йæм фæцыди, кæсы æмæ еугуыппартæ иу сылгоймаджы уæлгоммæ æрæвæрдтой, йæ риутæ йын дæйынц, стæй йын ссадызмæст бæлæгъы æркæнынц æмæ йын æй бахæрын кæнынц. Ацы хатт дæр сæм Ахуы дзуры:

— Ай æмæ цы стут, сылгоймаджы хъизæмарæй куыд марут, цæмæн æй бæгънæг кæнут?

Еугуыппартæ зæгъынц:

— Ус у фæлитой цыфæнды кары. Лæджы сусæгæй йæ хорз лымæнæн вæййы йæ разы. Цы у худинаг — нæ зонынц сылтæ, фæлæ лымæнтыл сæ лæгты ’вастæй æруадзынц уырзтæ.

Ахуы та сæм ницы сдзырдта, уыдон усы дарддæр аскъæфтой. Ахуы хъуыды кæны: «Уæд та Хуранæн ахæм ми чындæуы, уæд æй йæ лæг куыд бардзæни?» Цæуы дарддæр æмæ та йыл цыппæрæм æхсæв æрталынги иу доны был. Зæгъгæ, æрулæфон, æмæ та йыл сылгоймаджы цъæхахст ссыди. Йæ бæрæг кæнынмæ та фæцыди Ахуы. Уыны: иу сылгоймаджы еугуыппартæ бæгънæгæй кæрæдзимæ раппар-баппар кæнынц, йæ риуты æхсыр ын дæйынц, стæй йын ссадызмæст бæлæгъы бахæрын кæнынц. Ахуы сæм дзуры:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: