Нагъуыллæйы мæлæт

Ахуыйы амард Нагъуыллæйæн афтæ зын уыди, æмæ бонæй-бонмæ фыдхуыз æмæ цола кæнын [1] байдыдта. Гуымир æртæ æфсымæр уæйыджы йæ фæрсынц:

— Йæ, нæ хо, бонæй-бонмæ фыдхуыз æмæ цола кæныс, æви дын кæд хъыг у, мах де ’фсымæры хæдзары кæй цæрæм, уый?

— Уый хъыгаг нæу, хъыгаг уый у, ме ’фсымæры туг ист нæу, æмæ цы бакæнон.

— Махæн цы зæгъай, уый бакæндзыстæм.

— Уæдæ бакæнæм афтæ, — зæгъы та Нагъуыллæ, — нæхи бацæттæ кæнæм фат æхсынæй, арц цæвынæй, кардæй хæцынæй. Уæд нын æнцондæр уыдзæни.

Сразы вæййынц æртæ гуымир уæйыг æфсымæры æмæ сæхи байдыдтой цæттæ кæнын. Нал æхсæв, нал бон æвзæрстой. Сæ фæттæ нысанмæ æхсгæйæ æрвнæрдау кодтой. Сарæзтой цилхъытæ æмæ-иу хуры цæстмæ тæмæнтæ скалдтой, скодтой æрцытæ æмæ-иу сæ атахт уарийы æхситт кодта.

Уæд сæм Хур минæвар рарвыста æмæ загътой Нагъуыллæйæн:

— Уæ цилхъыты зынджытæ сихсийут æмæ сæ сойы сæвдулут.

Уыдон стыр кæфты æрцахстой, сой сæ рауагътой, сæ цилхъытæ зынджы сихсийын кодтой æмæ сæ кæфты сойы нытътъыстой. Сыгъдæг болат фестадысты сæ цилхъытæ.

Иу бон рараст сты еугуыппартæм хæцынмæ, Ахуы кæм амарди, уыцы бынатмæ схæццæ сты. Уыцы рæстæджы æнхъæл нæ уыдысты Нагъуыллæйы фæзынынæн. Нагъуыллæ фат фæдисы суагъта. Еугуыппартæ базыдтой фаты йæ хъæрæй æмæ загътой:

— Ис ма Царциатæй змæлæг. Уæйгуытæ нын никуыдæм ирвæзынц, фæлæ быныскъуыд Царциаты фæкæнæм. Еугуыппартæ афтæ бакодтой. Сæхи рауагътой Нагъуыллæйыл. Нагъуыллæйæн æртæ гуымир æфсымæры æххуыс кодтой æмæ бацайдагъ ахъаззаг хæст. Уæйгуытæ Нагъуыллæйы куы федтой, уæд загътой:

— Махæн ныр рæстæг ис еугуыппартимæ хæцынæн.

Уæйгуытæ чызгæфсад сарæзтой, Нагъуыллæмæ сæ барвыстой æххуысæн, сæхæдæг та æртæ гуымир æфсымæр уæйыджы фарс фæхæцыдысты.

Райдыдтой мæлæтдзаг тох еугуыппартимæ. Дыууæрдыгæй дæр фæцагъды ис бирæтæ.

Уæд Хур йæ тынтæ ныззылдта еугуыппартæм æмæ сæ тæвды мæстæй мардта. Еугуыппартæ аходæн афонтæм дзæвгар цагъды фесты, фæлæ æртæ гуымир æфсымæртæй дæр иу амарди. Æмбисбонтæм фыддæр цагъды фесты еугуыппартæ, фæлæ та æртæ гуымир æфсымæр уæйгуытæй дыккаг дæр дзыхъмард фæци. Хурæрныкъуылды онг еугуыппартæ бæлвырд къаддæр фесты, фæлæ та æртæ гуымир уæйыг æфсымæртæй æртыккаг дæр фæмард ис.

Баззади Нагъуыллæ йæ чызг æмбæлттимæ, хæцын райдыдтой тынгдæр. Нагъуыллæйы æмбæлттæ иу ададжы фæуынгæг сты. Еугуыппартæ сыл æртыхсæгау кодтой æмæ суынгæг сты. Чызгæфсадæй дзæвгар нал аирвæзти, чи мард фæци, чи цæф. Иунæгæй аззади Нагъуыллæ. Йæ цилхъ цыхты карст кодта еугуыппарты, стæй фæтыхсти. Къаннæг фæзы онг ма адагæй разгъордта æмæ скуывта:

— Уæ, ме сфæлдисæг, цавддур цы фестон ацы ран.

Йæ куывд æрцыди Нагъуыллæйæн, дур фестади хъилгомау. Абон дæр уыцы дур хуыйны «Хъилдур» [2] æмæ уæйгуыты чызджытæ цы ададжы фæцагъды сты, уый та хуыйны «Чызджыты адаг» [3]. Абон дæр ма Ахуы цы бынаты амарди, уый цуры ацы нæмттæ дæр нæ фесæфтысты.

21. Нагъуыллæйы мæлæт (вариант)

Нагъуыллæ дæр Царциатæй уыди.

Уый ахæм чызг рацыди:

Тыхæй йæ ныхмæ ничи лæууыди,

Ныфсджын æм йæ ныфс никуы бахаста,

Тыхджыны тыхы ницæмæ дардта.

Хуыцауы комы тæфæй хайджын уыди,

Хурау йæ фенд адджын уыди,

Донау йæ фенд цæссыгау ирдæй зынди,

Зæххæй дæр арфæгонд уыди.

Нагъуыллæйæн хорз æфсымæр уыди, Ахуы, зæгъгæ.

Уый нæ ауæрста Царциаты знæгтыл цæгъдынæй.

Еугуыппартæ æмæ гуымир уæйгуытæ

Уый асайдтой хæцгæ-хæцгæ, гурæй-гурмæ,

фæтыхсын æй кодтой иу бæрзонды сæрмæ.

Æмæ йæ сындзын арты басауæвзалы кодтой.

Йæ фæстæ йæ хо зæххыл нал цыди.

Нагъуыллæ йæхи гæрзифтонг скæны

æмæ ралæууыд йе ’фсымæры марджытыл.

Кæй арцыл иста, кæй фатæй æхста, кæй кардæй мардта.

Иу февнæлдæй-иу æвдай фæтымбыл сты,

Иу ахæм та дзы цæфтæ-иу фесты.

Нал уыди кæрон мæрдтæ æмæ цæфтæн.

Туджы лæсæнтæй бæстæ малтæ [1], култæ [2] кодта.

Бирæты дзы базонæн нал уыд,

Бирæтæн сæ гуыртыл æрдæг сæртæ уыд,

Бирæтæн та сæ сæртæ гуыртæй фæхицæн сты.

Кæмæн цонг нал уыд, кæмæн йæ зæнг фæхаудта.

Кæмæн йæ риуæй йæ туг схъызти.

Ахæм стыр хæст нæма фендæуыд.

Нагъуыллæйы хæстмæ сылтæ кастысты уæйгуыты бæстæй,

Сæ кæрæдзи мидæг тæрхæттæ кодтой,

сæ иутæ загътой: «Ныр мах цы бадæм,

Нæ лæгтæн зæгъæм, нæ гæрзтæ райсæм.

Еугуыппартæ, стæй гуымиртæ мах знæгтæ дæр сты.

Уыдон Царциаты бындзагъд куы фæкæной,

Уæд райсом боны махмæ тых хæсдзысты.

Фæлтау Нагъуыллæйæн æххуыс бакæнæм.

Бирæ фæдзырдтой, бирæ ныхас кодтой.

Иу зондмæ æппындæр нæма æрцыдысты.

Уæйгуыты сыхы æфсымæртæ царди,

уыдон йеддæмæ ничи рацыди.

Уæйгуытæ дын, уæд, чызгæфсад скодтой,

Нæлгоймаджы дарæсы сæхи сфæлыстой,

Æнæнхъæлæджы Нагъуыллæйы раз балæууыдысты.

Уæйгуыты æртæ æфсымæры дæр хæстмæ рацыдысты.

Дарддæр та кодтой сæ хæсты кæрон.

Еугуыппартæ æмæ гуымиртæ кæцæй æмбæрстой,

Ай Царциаты фарс исчи фæуыдзæн.

Чызгæфсæдтæй дын, уæд, барызтысты,

Сæ чъылдыммæ та æртæ уæйыг æфсымæры æрбалæууыдысты.

Чъылдым цæфтæ сæ хъæбæр фæкодтой.

Бон-сауизæрмæ фæхæцыдысты,

Æртæ уæйыг æфсымæртæй иу хæсты фæхъуыди.

Дыккаг боны та Хур йæ был ныддардта,

Бæстæ ныррухс и, хæст та бацайдагъ.

Кæрон нæ уыди утæппæт мæрдтæн,

Нæ куымдтой сæттын чызгæфсæдтæ дæр.

Æртæ æфсымæрæй ма цы дыууæ аззад, уыдон фыддæр

хæст фæцырын кодтой.

Уым еугуыппарты мæрдтæй рæдзæгъдтæ скодтой.

Гуымир уæйгуытæ мæрдтæй дæр кæритæ скодтой.

Дыккаг бон изæрмæ сæ хæст нæ банцад,

Дыууæ уæйыг æфсымæрæй та сæ иу уым аззад.

Талынгтæм æввахс хæст ныссабыр ис.

Æрбалæууыди æртыккаг бон дæр.

Æмæ та сæ хæст бæрæг фертывæр.

Нагъуыллæимæ йæ чызгæмбæлттæ

Нал бацауæрстой æппын сæхиуыл.

Æртæ уæйыг æфсымæрæй цы иу ма баззад,

Уый æртывæр хæцын æнæвгъау систа.

Дыууæ боны дæргъы цæйбæрц фæцагъта,

Уый æртыккаг боны иунæгæй фæцагъта,

Фæлæ та изæрмил куыддæр æркодта,

Афтæ уыцы æфсымæр дæр йæ уды систа.

Уый алдзæн чызгæфсад æртæ боны дæргъы,

Иу фат нал фехстой æфсымæрты номæн.

Сæхи бацæттæ кодтой дарддæры хæстмæ,

Æртæ боны фæстæ æвдæм бон разылд.

Æгас уæйгуыты лæгтæ ныхас та кодтой:

— Ай нæ сылгоймæгтæ æхсæз боны сæ тугтæ калынц,

Махæн не знæгтæй рæдзæгъдтæ марынц.

Уæд мах цæмæн стæм ам, цæуылнæ хæцæм?

Æви нæ сæртыл худты бæсты кæрдæнтæ [3] ’ркæнæм.

Æгад сæм æркаст ацы дзырд уæйгуытæм.

Цалынмæ уыдон æфсад арæзтой,

Цалынмæ уыдон хæцынмæ сæхи цæттæ кодтой,

Уæдмæ та Нагъуыллæ йæ чызгæфсадимæ

Сцæттæ кодта йæхи хæцынмæ.

Бирæ нал баззади еугуыппартæй ныр,

Бирæ фæхъуыди гуымирты ’фсæдтæй дæр.

Сыхырнайау уыд Нагъуыллæйы буар.

Йæхи ма фæзмæ цæрдæг аппары,

Фæлæ йæ сусæгæй иу гуымир бацæвы.

Ныззыр-зыр кодтой чызгæн йе уæнгтæ,

Фемæхст дын сты уым тугæй йæ дадзинтæ,

Нал сæ урæдта ныр баст, нæ ком раздæр.

Фегуыппæг дын ис Нагъуыллæ, мæгуыр,

Æмæ скувы: «О, ме скæнæг, кæм дæ!

Ам мæ фестын кæн ды хъил дур тагъддæр».

Хъилдур дын фесты Нагъуыллæ фæзы.

Уæйгуытæ чызджытæ иу ададжы мидæг,

Ныр æртымбыл сты, нæй сын ахизæн.

Сæ дæллаг фæрсты еугуыппартæ сты,

Сæ уæллаг фæрсты — гуымирты æфсад.

Куынæг сæ кæнынц, уыдон дæр цæгъдынц.

Æнæнхъæлæджы уæйгуытæ мæнæ,

Цæрдæг фæзынынц æмæ хæсты бацæуынц.

Чъылдым цæф фесты еугуыппартæ ныр,

Бынтон цагъды кодтой гумиртæ дæр уым.

Фæсырдтой уæйгуытæ, чи та аззади тыхджын гуымиртæй,

Фæтардтой дардмæ еугуыппартæй дæр ма, уым чи аззади.

Уæдæй фæстæмæ ацы ададжы

Схуыдтой адæм «Чызджыты адаг».

Йæ дæллаг кæрон цыртæй ныр дæр ма

Лæууы æнæзмæлгæ Нагъуыллæ-Хъилдур.

Кæд а бæсты искуы, мыййаг, ацæуай,

Афæрсут-иу, уæд, чызджыты адаг кæцырдыгæй ис.

Кæнæ кæм лæууы Хъилдур та, зæгъгæ.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: