Бухгалтерлік есеп пәні. Курс тақырыбы: «Негізгі құралдар мен материалды емес активтер есебі»

Курс тақырыбы: «Негізгі құралдар мен материалды емес активтер есебі»

Сабақ тақырыбы: «Негізгі құралды түгендеу, қайта бағалау, тозу есебі»

Жоспар:

1. Негізгі құралдарды түгендеу

2. Негізгі құралдарды қайта бағалау

3. Негізгі құралдардың тозуы

4. Негізгі құралдардың тозуын есептеу әдістері

1. Негізгі құралдарды түгендеу. Негізгі құралдардың накты бар-жоғын анықтау және олардың сақталуына бақылау жасау мақсатында субъекті басшылары нормативтерді, заңдарды және басқа да актілерді, сондай-ақ есеп саясатын басшьшыкка ала отырып окдын-оқгын негізгі құраддарға мүліктік түгелдеу жүргізіп отырады.

Бухгалтерлік есептің 24 "Бухгалтерлік қызметтің жұмысын үйымдастыру" деп аталатын стандартына сәйкес әрбір шаруашылық жүргізуші субъект өз бетінше жүйелі түрде түгелдеу жүмысын жүргізіп отыруды белгілейді.

Негізгі құралдарды мүліктік түгелдеу жылдық каржылык есеп беру мен баланстарды жасау алдында, жылына ең аз дегенде 1 рет, қараша айында жүргізіледі. Үйлерді, ғимараттарды және басқа жылжымайтын объектілерді үш жылда 1 рет; өнім беретін және жүмысқа пайдаланатын малды токсан сайын және жылдық есепті жасау алдында (есепті жылдың 31 желтоқсанында) түгелдеу жүргізіледі.

Мүліктік түгелдеу міндетіне негізгі құралдардың нақты барлығы, техникалық жағдайы туралы дәл, толық мәліметтерді алумен катар бухгалтерлік есепке алу, мәліметтермен салыстыру шаралары да жатады. Негізгі құралдардың нақты бар-жоғы жәнетехникалықжағдайы туралы мәліметтер "Негізгі қүрал-жабдықтарды мүліктіктүгеддеу тізіміне" жазьшып, мүліктіктүгелдеу біткеннен кейін субъектінің бухгалтериясына өткізіледі. Тізімдемеде объектілердің толық аты керсетіліп, олардыңтехникалықсипаттамалары берілуі тиіс. Жалға берілген немесе алынған, сақтауға немесе уақытша пайдалануға берілген негізгі қүралдар бойынша келісімдердің, басқа құжаттардың нақгы бар-жоғы және зандылығы тексеріледі. Мүліктік тізім теменде керсетілген.

Мүліктік түгелдеу тізімдерін жасамастан бүрын мүліктік карточкалардың мүліктік түгелдеу бар-жоғын және олардың қандай күйде екенін; техникалық паспорттар мен басқа техникалық құжатгардың бар-жоғын және оларда қандай күйде екендігін; жалға немесе сақтауға берілген немесе алынған негізгі қүралдардың қүжатгарын тексеру қажет. Егер де қүжаттары жоқ болса, оларды алдыртуды және дайындауды қолға алған жөн. Бухгалтерлік есепке алу үшін регистрлердің және техникалық құжатгардың бір-бірімен сәйкестігін тексереді.

Негізгі кұралдарды мүліктік түгелдеу кезінде комиссия міндетті түрде объектілерді тексеріп, олардың толық атын, міндетін, мүліктік түгелдеу тізімін, ретін және негізгі техникалык және пайдалану көрсеткіштерін мүліктік тізімдеріне енгізуі тиіс. Үйлерді, ғимараттарды және басқа да жылжымайтын мүлікті мүліктік түгелдеу кезінде, көрсетілген объектілердің субъектіге тиісті екендігін растайтын құжаттардың бар-жоғын тексереді.

Есепке алынбаған объектілер, сондай-ақ бухгалтерлік есептің регистрлеріне алынған мәліметтердің дүрыс еместігі айқындалса, комиссия мүліктік түгелдеу тізіміне және мүліктік түгелдеу карточкаларына осы объектілер женіндегі жеткіліксіз болған, сондай-ақ дұрыс мәліметтер мен техникалық көрсеткіштерді енгізуі тиіс.

Есепке алынбаган объектілерді мүліктік түгелдеу кезінде багалау әрекет етіп тұрған баға мен ұдайы өндіріс жағдайларын ескеріп есепке алынуы тиіс.

Есепке алынбаган объектілердің қашан салынганын немесе алынганын, жасалган шығыңцардың қаржыландырылған көзін мүліктіктүгелдеу комиссиясы белгілеп, оны хаттамада керсетуі керек.

Негізгі құралдар өзінің негізгі мақсатына сай мүліктік түгелдеу тізімдеріне тіркеледі. Егер объект қайта жаңғыртылып, өзгертілсе, кеңейтілсе немесе қайта жарақтандырылып, ез қолдану мақсатын өзгертсе, онда ол жаңадан белгіленген мақсатына сай тізімге тіркеледі.

Өнім беретін ірі малдар мен жұмыс көліктері мүліктік түгелдеу тізімдеріне тіркелгеңце, олардың: малдың немірі; мадцың аты, туган жылы, түіфімы, қоңцылығы, тірідей салмағы және алғашқы құны көрсегіледі. Мал тұқымьш сапасы туралы маліметгеріне қарап аныктайды. Ірі қара мал, жұмыс көлігі, шошқа және асыл тұқымды қой мен баскд мал түрлері тізімге бөлек жазылады. Негізгі табывдағы мал тошық ретімен есепке алынып, тізімге жасы мен жынысына кэрай бөлініп, әр топ бойынша тірідей салмағы мен мал басы көрсетіліп тіркеледі.

Егер де комиссия күрделі сипаттағы жұмыстар немесе ішінара құрылыстар мен құрылымдардың жойылуы бухгалтерлік есепте көрсетілмегенш байқаса, онда оларды арнайы құжаттар арқылы объектінің баланстық құнының өсу немесе кему сомасын анықгап, тізімге өзгерістерді енгізуі тиіс. Сонымен қатар, комиссия кейбір объектілердің күрделі өзгертілгенін аныкгап, олардың себептері мен кінәлі тұлғаларын тауып және бухгалтерлік есептің регистрлеріңце көрсетілуін қамтамасыз етуі керек.

Машиналар, құрал-жабдықгар мен көлік құраддары мүліктік түгелдеу тізімінде заводтардың, дайындаушы кәсіпорындардың мүліктік нөмірі, шығарьшған мерзімі, арналымы, қуаты және т.б. көрсеткіштері жеке көрсетіледі.

Бір тектес шаруашылық затгарының, саймаңдардың, станоктардың кұңдары бірдей болса, бір цехқа немесе кәсіпорынның кұрьшымдықбөліміне бір уақытта түссе, мүліктік түгелдеу тізімдеріне осы затгардың атауы мен саны бойынша көрсетіледі.

Негізгі күралдардың мүліктік объектілеріне берілген ретгік сандары ешкашан өзгермеуге тиіс. Нөмірлерді өзгерту объектілерді байқамай негізгі құралдардың басқа тобына, яғни техникалық-өңцірістік максатына сай емес топқа жазғанда немесе ретгеу дұрыс болмағаны аныкгалгаңда гана жүзеге асырылады.

Мүліктік түгелдеу кезінде кәсіпорыннан тыс жерде тұрған немесе негізгі құралдар кәсіпорыннан уақытша сырт жерге шығар алдында мүліктік тізімдеуден өтеді.

Пайдалануға жарамайтын және жөндеуге келмейтін негізгі қүрал-жабдықтар мүліктік түгелдеу тізімдеріне енгізілмейді. Мүліктік түгелдеу комиссиясы бұл объектілердің пайдалануға қосылған мерзімі мен мардымсыз болып кдлуының себептерін көрсетіп, арнайы тізім жасайды.

Өз меншігіндегі негізгі кұралдарды мүліктік түгелдеу кезінде жалға немесе жауапты сақтауға алынған негізгі құралдар да тексеріледі. Бүл объектілердің жалға немесе жауапты сақтауға алынғандығын растайтын құжаттарға сілтеме жасалады. Ол тізімдерде расталған мәліметгерден басқа кәсіпорынның аты; жалдау немесе сақгау мерзімдері көрсетіледі. Мүліктік тізімнің бір данасы кәсіпорындарға жіберіледі. Мүліктік түгелдеу кезінде есепке алынбаған объектілердің бағасы сараптау жолымен анықталады. Бұл объектілердің тозуын нақты техникалық жағдайына қарап белгілейді.

2. 6 БЕС сәйкес, негізгі күралдың бастапқы құнын белгілі бір күнге әрекет етіп тұрған багасымен сәйкес келтіру үшін объектілерге қайта бағалау жүргізіледі, содан соң ол есепте және есеп беруде көрініс табады. Әрекет етіп тұрған нормативтік актілерге сәйкес, шаруашылық жүргізуші субъектілер заңмен ұштастырылған негізгі қүралдардың индексациялауының ережесі мен тәртібі туралы дербес шешім қабылдай алады. Қайта бағалаудың барысында негізгі кұралдардың нақты бары және күрылымы, олардың нақты ағымдағы (нарықтық) қүны мен тозу дәрежесі туралы дәл және толык. мәлімет алынады. Негізгі қүралдарды қайта бағалау кәсіпорынға өнімнің өзіндік кұнын, рентабельділі гін анықтаудың экономикалық тиімді жағдайларын тудырады, сондай-ақ нарықтық қатынастар жағдайында өте маңызды роль атқарады. Және ол негізгі құралдарды белсенді түрде жаңартуға қажетті инвестициялықресурстарды тартуға мүмкіндік береді. Негізгі құралдарды қайта бағалау техникалық прогресстің дамуын есепке ала отырып, амортизация нормаларын нақтылауға негіз бола алады, кдзіргі заман талабына сай үдайы өндірісті жетілдіруге қажетті жағдайларды жасап, негізгі кұралдарды сақтау мен тиімді пайдалануға жол ашады.

Негізгі құралды қайта бағалауды жүргізу үшін түгелдеу комиссиясы сияқты комиссия құрады және кәсіптенген бағалаушыларды шақырады, ал олар сол бағалау күніне сәйкес келетін бағасын шығарады. Қайта бағаламастан бұрын, сол негізгі құралдардың белгіленген тәртіпте түгелдеуін жүргізеді. Негізгі құралдарды қайта бағалау үшін, олардың бастапқы құны, қызмет ету мерзімі, техникалық жағдайы қайта бағалаудың ең негізгі мәліметі болып табылады, яғни қайта бағалау кезінде оларды негізге алады.

Шаруашылык, жүргізуші субъекті қалауы бойынша ез меншігіне жататын негізгі құралдарын; қоймада тұрған қондыруға арналған құрал-жабдықтарын; аяқталмаған күрделі құрылыстарын қайта бағалауы мүмкін.

Қайта бағаланған сомасына негізгі қүралдардың ағымдағы немесе бастапқы қүны артқан кезде, олардың кұнына 12 "Негізгі кұралдар" белімшесінің тиісті шоттары дебеттеледі де және сонымен қоса артқан меншік капиталының сомасына 541 шоты кредиттеледі. Осымен қатар, есептелген тозу сомасына да түзетулер жасалады.

Егер негізгі құралдардың бастапқы қүны есетін болса, онда сонымен бірге тозу сомасы да өседі, ал керісінше болған жағдайда, олардың баланстық қүны шамадан тыс артып кетеді.

Инфляция жағдайында негізгі кұралдарды қайта бағалау, негізгі құралдардың бағасын және де өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнындағы амортизациясының үлесін реттеуді көздейді.

Егер бұрындары қайта бағалауға қатыспаған негізгі қүралдардың құны арзандаса, онда темендеген құнының сомасы шығыс ретінде танылады, ал түзетулер жасалған тозу сомасы жай табыс ретінде танылады.

- Егер бүрындары қайта бағалауға қатысқан негізгі қүралдардың қүны арзандаса, онда бүрындары арзандатылған соманың шегінде қосымша теленбеген капитаддың есебінен есептен шығарылады, ал егер ол сома бүрындары қайта бағаланған сомасынан асып түссе, онда ол шығын ретінде танылады, ал түзетілген тозу сомасы жай табыс ретівде танылады.

Егер негізгі қүралды қайта бағалау нәтижесінде оның қүны азайса, ал содан сон, ессе, онда негізгі құралдың алдыңғы азайған құнының сомасын орнына келтіруге тура келеді.

Орнына келтіруге жататын, яғни негізгі күралдың қайта бағалаудан алынган сомасы табыс ретінде танылады.

Объектіні пайдалану барысында қайта бағаланған сомасына амортизацияны есептеу әдісімен анықталған сомасын таратылмаған табысқа жатқызылады. Негізгі кұралды есептеп шығарған кезде, қайта бағалаудан қалған сомасы түгелдей таратылмаған табысқа жатқызылады.

3. Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат күшінің әсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп тозады. Тозудың екі түрі болады: табиғи және сапалық.

Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу нәтижесінен және негізгі құралдардың пайдалануға тікелей қатыспай-ақ, түрлі сыртқы факторлардың әсерінен: ылғалдан, атмосфералық қүбылыстар нәтижесінен, металдардың тот басуынан, ескіруінен пайда болады.

Негізгі қүралдардың сапалық тозуы техникалық прогреске, өндіріс әдістерін жетілдіруге және жаңартуға байланысты болып келеді. Техника мен технологияны жетілдіру жүмыс істеп түрған негізгі қүралдардың үқсас өнімдерінің арзандауына ықпал етеді. Осыған орай, пайдаланылудағы негізгі қүралдар өздерінің қүнының бөлігін жоғалтып, қүнсызданғандай болады. Машиналардың, жабдықтардың, үйлер мен ғимараттардың барынша жаңа, неғүрлым жетілдірілген және үнемді түрлерін, малдардың жаңа немесе жақсартылған өнімді түқымдарын, көпжылдық есімдіктердің түрлері мен сорттарын өңдіріске енгізуге байланысты пайдаланылып жүрген негізгі қүралдарды бүдан әрі қолдану экономикалық жағынан тиімсіз болып қалады.

Негізгі қүралдардың сапалық тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды: өндірісте немесе жабдықтарды жаңартудағы жаңалықтар; технологиялық процесті жетілдіру — жаңа технология қолданған кезде пайдаланудағы машиналар мен жабдықтар жарамайды; шығарылатын өнімнің номенклатурасын езгерткенде және жаңартқанда; жұмысшы күшінің еңбекке қамтылуындағы, жүмысшылар біліктілігіндегі, өндірісті орналастыру географиясындағы өзгерістер ендірістің және пайдаланылатын машиналар мен жабдықтар санының азайтылуын талап етуі мүмкін; өндірістің өңдеуші салаларындағы өнімнің жекелеген түрлерін шығаруға қажетті шикізат қүрамындағы өзгерістер өнеркәсіптің өндіретін салаларында өндіріс келемінің қысқаруына әкеліп соғуы мүмкін.

Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін негізгі қүрал-жабдықтар объектілері жаңасына, әрі неғүрлым пайдалы түріне ауыстырылады. Моральдық тозуды болдырмау мақсатында негізгі қүрал-жабдықтар объектілерін қайта қүрып, жаңарту жүмыстарын жүргізеді. Мұражай және керкем туынды қүндылықтары, кітапхана кітаптары, фильм қорлары, сәулет және өнер керсеткіштері болып табылатын үйлер мен ғимараттар және басқа барлық негізгі қүралдар моральдық тозуға үшырайды.

Амортизация (латынның "өтеу" деген сөзінен) — тозудың қүндық көрінісін білдіреді.

№6-шы "Негізгі қүралдардың есебі" бухгалтерлік есеп стандартына (БЕС) сәйкес, амортизация — активтің қызмет еткен мерзім бойына амортизацияланған қүнды тарату процесі.

Амортизацияланған қүн бастапқы қүны мен жою қүнының арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар әрбір есептік кезеңнің шығысы ретінде танылады.

Жаңадан пайдалануға берілген негізгі қүралдар бойынша амортазация есептеу келіп түскен айдан кейінгі айдың бірінші күнінен басталады, ал шығып кеткен негізгі қүралдар бойынша — шыққан айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап тоқгатылады.

Толығымен амортизацияланған негізгі қүралдар бойынша амортизацияны есептеу қорлардың қүны өнімнің қүнына толыктай ауысқан айдан кейін туатын айдың бірінші күні тоқтатылады.

Тоқтап түрған негізгі қүралдар бойынша техникалық түрғыдан қайта жарақтандыру барысында, консервацияға ауыстырылған кезінде амортизация есептелінбейді.

Жалға алынған негізгі қүралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру шартының немесе шартталаптарына сай жалға беруші немесе жалға алушы жасайды.

Одан басқа, мына төмендегі негізгі қүралдар бойынша амортизация есептелінбейді: жер, өнім беретін малдар, кітапхана қоры, мүражай қүндылықтары, ескерткіш архитектурасы мен өнері, ортақ пайдаланатын автомобиль жолдары.

Негізгі қүралдардың тозуын есептеу үшін 2420 "Негізгі қүралдардың тозуы" белімшесінің мынандай синтетикалық шоттары:2421 "Үйлер мен ғимараттардың тозуы", 2422 "Машиналар мен жабдықтардың, өткізгіш тетіктердің тозуы", 2423"Көлік құралдарының тозуы", 2424 "Басқа негізгі құралдардың тозуы" пайдаланылады. Жоғарыда көрсетілген шоттардың әрқайсысына мынадай аралық шоттар ашылуы мүмкін: 1 "Меншікті негізгі құралдардың тозуы" және 2 "Үзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдардың тозуы".

2410-ші бөлімшенің шоттарында есептелген негізгі құралдар ай сайын амортизацияланады.

Сатып алу құнын төлегеннен кейін үзақ мерзімге жалға алынған негізгі қүралдар жалға алушының меншігіне айналады. Мүндай жағдайда үзақ мерзімге жалға алынған негізгі қүралдардың тозуы 2420-ші бөлімшенің 2-ші "Үзақ мерзімге жалға алынған негізгі қүралдардың тозуы" деген аралық шотыныңдебеті бойынша және 2420-ші бөлімшенің 1-ші аралық шотының кредиті бойынша көрсетіледі.

Негізгі құралдардыңамортазациясын есептеуціңәртүрлі әдістері бар. Шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес дербес тұрғыда, өздерінің есеп саясатында амортизацияны есептеудің тәсілі бойынша жасалынады, олар:

- қүнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару;

- қүнын орындалған жүмыстың көлеміне пропорционалды (немесе пара-пар) етіп есептен шығару (өндірістік әдіс);

- жеделдетіп есептен шығару;

- қалдығын азайту жолымен есептен шығару;

- қүнын сандардың жиынтығы бойынша (кумулятивтік әдіс) есептен шығару. Негізгі қүралдардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әрқилы әдістері

пайдаланады. Бүл кезде негізгі құралдың бір түрі бойынша бір ғана тәсілі пайдаланады.

Тандап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік саясатымен аныкталуы тиіс және ол бір есептік жылдан екінші бір есептік жылға өтуі мүмкін. Егер де амортизацияны есептеу әдісі өзгермейтін болса, онда оның себебін ашу керек.

Ал бюджеттік мекемелер бойынша тозудың есептеу әдісін тандау қүқығы өкілетті органдардың еншісінде болады.

Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалыпты (түзу сызықты) есептеу әдісі, яғни объектінің қүны, оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс шығындарына біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бүл әдіс негізгі қүралдардың тозуына, оның қызмет ету мерзімінің үзақтығына байланысты болып келеді.

Бүл тәсілде амортизациялық соманы аудару үшін:

- қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бүл кезде пайдалануға берілген объектінің жағдайы ескеріледі және күтіп үстау жағдайына да байланысты болып келеді.

- Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген амортизациялық нормасының шегінде. Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі белгіленген нормалар, салық зандылығының нормасынан аспауы тиіс. Негізгі қүралдардың амортизациясының бірқалыпты әдісі мына формула бойынша есептелінеді.

4. Негізгі құралды пайдалану барысында бірқалыпты табыс алынатын болып топшыланса ғана, бірқалыпты әдіс пайдаланылады, яғни ол объектінің пайдалылығының біртіндеп азайғанын көрсетеді.

Амортизацияны (тозуды) орындалған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі (өндірістік тәсілі) негізгі құралдардың тозуы (амортизациясы) тек олардың пайдалану нәтижесі болып табылады және оны есептеу процесінде уақыт кесіндісі ешқандай роль атқармайды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: