Дәрістерге ұсынылатын әдістемелік нұсқаулар. Дәрістік материалдарды толық ұғып, тиянақты меңгеру үшін Коморов

Дәрістік материалдарды толық ұғып, тиянақты меңгеру үшін Коморов, Родионова, Мазуров секілді ғалымдардың еңбектерін пайдалану керек.

Әдебиеттер:

1.Радионова И.А., Бунакова Т.М. Экономическая и социальная география мира. М., 2008.

2.Комаров М.П. Инфраструктура регинов мира. СПб., 2007.

3.Бабурин В.Л., Мазуров Ю.Л. Географические основы управления: курс лекций по экономической и политической географии. М., 2007.

4.Копылов В.А. География промышленности. М., 1999.

5.В.В. Вольский, И.М. Кузина. Социально-экономическая география зарубежного мира, Москва,2000.

10-шы Дәріс. Тақырып: Үндістанға экономикалық - географиялық сипаттама

Мақсаты: Үндістанға экономикалық географиялық сипаттама бере отыра, мемлекеттің құрылымын, халқын, табиғат жағдайлары мен ресурстарын, сыртқы байланыстарын туралы түсініктер мен көзқарастарын меңгеру.

1.Экономикалық-географиялық жағдайы.

2.Мемлекеттік құрылымы. Халқы.

3. Табиғат жағдайлары мен ресурстары.

4. Шаруашылығы. Сыртқы байланыстары.

5. Қазақстанның Үндістанмен қарым- қатынасы.

Тақырып бойынша негізгі ұғымдар: экономикалық – географиялық жағдай, шаруашылық, сыртқы байланыстар.

Үндістан − Оңтүстік Азияда Үндістан түбегінде орналасқан мемлекет, өзінің аса бай мәдениетімен және ежелгі өркениетімен әйгілі ел. Астанасы — Дели (Нью-Дели) қаласы. Үндістан Республикасы — Үнді мұхиты алабында, Гималай тауларынан оңтүстікке қарай Оңтүстік, Оңтүстік-батыс Азия елдерін Еуропа және Африкамен байланыстыратын маңызды теңіз және әуе жолдарының торабында жатыр. Аумағы 3,3 млн. км² (Лаккадив, Андаман және Никобар аралдарын қоса есептегенде).

Құрамы және экономикалық-географиялық жағдайы. Үндістан шығысында Бангладешпен, Мьянмамен, солтүстігінде Қытаймен, Бутанмен, батысында Пәкістанмен щектеседі. Елдің оңтүстігін Үнді мұхитының суы шайып жатса, Полк бұғазы елді Шри-Ланка аралынан бөліп жатыр. Батысында Араб теңізінің суы, шығысында Бенгал шығанағы қоршап жатыр. Шекарасының жалпы ұзындығы – 14103 км, жағалау сызығының ұзындығы – 7000 км. Елдің жалпы ауданы – 3 млн 288 мың км².

Үндістанның экономикалық-географиялық жағдайы оның шаруашылығының дамуына қолайлылығымен ерекшеленеді. Елдің оңтүстігін жанай өтетін Жерорта теңізінен Қызыл теңіз арқылы Тынық мұхитқа баратын теңіз жолдары елді Үнді мұхитытының жағалауында орналасқан мемлекеттермен және Аустралиямен байланыстырып тұрады. Ұлыбританияның Үндістан отары бөлінгеннен кейін оның орнында құрылған Үндістан, Пәкістан, Бангладеш арасындағы құрлықтағы шекарада табиғи кедергі жоқ. Алайда Үндістан мен Пәкістан арасындағы аумақтық мәселелер әлі күнге дейін шешілмей келеді, сондықтан да бұл мемлекет арасындағы қарым-қатынасты қиындатып отыр. Ал Үндістан мен Қытай Халық Республикасы арасындағы шекара жолы қиын, зәулім таулы Гималай жоталары бойынша өтеді.

Мемлекеттік құрылымы. Үндістан — федерациялық республика, құрамына 25 штат пен 7 одақтық аумақ кіреді. Мемлекет басшысы — президент. Заң шығарушы жоғарғы органы — президент және қос палатадан (халық палатасы мен штаттар кеңесі) тұратын парламент. Жоғарғы атқарушы органы — Министрлер кеңесі, оны премьер-министр басқарады.

Үндістан Ұлыбританиядан тәуелсіздігін 1947 жылы 15 тамызда алған. Заңдары ағылшынның жалпы құқығына негізделіп жасалған. Ұлттық мейрамы 26 қаңтар – республиканың жарияланған күні. Үкімет билігі президент пен Министрлер кеңісін басқарушы премьер-министрдің қолында. Заң шығару екі палаталы парламент тарапынан жүзеге асырылады. Жоғары палаты – халықтық палата, төменгі палата – штаттар кеңесі. Ең ықпалды саяси партиялары: Үндістан ұлттық конгресі, Бхаратия джаната партиясы.

ЕҰУ Ф 703-08-14. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Төртінші басылым

Геосаяси жағдайы. Атақты Үнді-Ганг ойпаты Арабия теңізінен Бенгал шығанағына дейін 3000 км созылып жатыр. Қазіргі геосаяси тұрғыдан алғанда Британдық Үндістанның 2 мемлекетке: Үндістан мен Пәкістанға бөлінуі үлкен геосаясат болып келді. Кейіннен Пәкістан Батыс және Шығысқа бөлініп, Шығыс Пәкістанда Бангладеш елі пайда болды.

Қалыптасу тарихы. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың 1-жартысында Солтүстік Үндістанда бірнеше құл иеленуші мемлекеттер пайда болды.

Б.з.б. 2 — 1 ғасырларда Солтүстік Үндістанда грек-бактриялықтар, парфиялықтар мен шактардың көптеген әулеттері билік жүргізді. Б.з.б. 1 ғасырда Солтүстік Үндістанның көпшілік бөлігі Кушан патшалығының билігіне көшті. 1 — 3 ғасырларда Үндістан Риммен қызу сауда жүргізді. Шығыстағы елдермен, Қытаймен сауда қатынастары кеңейді. 6 — 12 ғасырларда Үндістанда көптеген ортағасырлық мемлекеттер өмір сүрді. Олардың арасында үздіксіз соғыс жүрді. 8 ғасырдың басында Синдіні арабтар жаулап алып, елге ислам діні тарай бастады. 14 ғасырдан 17 ғасырдың 1-жартысына дейінгі аралықта үлкен мемлекет — Виджаянагар өмір сүрді. 15 ғасырдың соңында Үндістанда алғашқы еуропа отаршылар — португалдар пайда болды. 16 ғасырдың 1-жартысында олар теңіз жағалауларындағы бірқатар пункттерге (Гоа, Даман және Диу, т.б.) бекініп, Үндістанның теңіз саудасына бақылау орнатты және басып алынған аумақтағы халықты отаршылдық езгіге түсірді. Ал солтүстік Үндістанды Ұлы Моғолдар империясы біріктірді.

Ағылшындардың отаршылдығы Үндістанның экономикалық және әлеуметтік дамуына кері әсер етті. 1774 жылы Үндістанда ағылшын генерал-губернаторы тағайындалды. Үндістан біртіндеп Ұлыбританияның аграрлы-шикізаттық отарына айналды.

1947 жылы үздіксіз қанды қақтығыстардан соң британдық Үндістан екі тәуелсіз доминионға — Үнді одағы (индуистер) мен Пәкістанға (мұсылмандар) бөлінді. Тәуелсіз Үндістанның бірінші премьер-министрі болып Үнді ұлттық конгресі партиясының өкілі Джавахарлал Неру сайланды. 1950 жылы Британ достастығы құрамындағы Үндістан Республикасына айналды. 1971 жылғы соғыста Үндістан Пәкістанды жеңіп, Шығыс Пәкістанға тәуелсіздік алуға көмектесті. Шығыс Пәкістан өз атауын Бангладеш деп өзгертті. 1998 жылы Үндістан бес жер асты ядролық сынағын өткізді. Бұл дүниежүз. бейбітшілік күштерінің наразылығын тудырды.

Табиғат жағдайлары мен ресурстары. Үндістанда 3 негізгі табиғат зоналарын бөліп қарауға болады. Шығыс және Батыс Гат тау тізбектерімен қоршалған Декан таулы үстірті Үндістан түбегін түгелдей дерлік алып жатыр. Үнді-Ганг жазығы өз кезегінде екі бөліктен тұрады. Шығысында Ганг және Брахмапутра өзендерінің аңғарында ылғалды тропиктік орман, ал батысында Тар шөлі құрғақ аймақ болып табылады.

Елдің солтүстігін әлемдегі ең биік Гималай таулары алып жатыр. Үндістан аумағында: Чогори – әлемдегі екінші шың және Қарақорым тау жүйесінің ең биік нүктесі, Канченджанга – әлемдегі үшінші шың, Нангапарбат орналасқан.

Елдің басты өзендері: Ганг, Үнді, Брахмапутра және Годавари.

Пайдалы қазбалары: көмір, темір кені, табиғи газ, мұнай, марганец, титан кені, хром, алмас, слюда, әктас.

Егістік жерге аумағының 55%-ы тиесілі, ормандар мен бұталар барлық жерінің 23%-ын алыа жатыр. Елдің кең-байтақ аумағы климаттық жағдайлардың ерекшелігімен сипатталады. Жыл ішінде үш маусым бір-бірімен ерекшеленеді:

Үндістанның көп бөлігінде қыс айлары іс жүзінде құрғақ, тек солтүстік-батыста циклонға байланысты

қысқы жауын-шашын тіпті жазғы жауын-шашыннан молырақ болады.

Наурыз айынан бастап ауаның температурасы жылдам өседі де, мамырдың соңында ең жоғары шегіне жетеді. Маусым айында жаңбырлы кезең басталады. Ауаның температурасы шұғыл төмендеп, ылғалдылығы 95 % және одан да жоғарыға көтеріледі. Қыркүйек айында муссон кетеді де, ауаның температурасы 25-27⁰С шамасында тұрақтайды. Кейбір аудандарда циклонның келуі дауылға, тіпті тайфунға ұласады.

Халқы. Халқы 1 млрд. 189 млн. (2010), Орташа тығыздығы шамамен әрбір км²-ге шаққанда 290 адамнан көп. Үндістан – көп ұлтты ел. Елдің көпшілігі 72%-ы шығу тегі жағынан үнді-арийлер (300 аса этностық топтар), 25%-ы дравидтер (негізінен оңтүстікте тұрады), 3%-ын – моңғол тектестер құрайды. Халқының 9/10 бөлігін ірі ұлттар: хиндустандықтар (31%-дай), бихарлықтар, бенгалдықтар, телугулар, маратхилер,тамильдер, гуджараттар, малаялилер, каннара, ориялар, пенджабдықтар, раджастхандар, ассамдықтар, кашмирліктер, т.б. құрайды.

Діни құрамы: индуизм дініне табынатындар 82,5%-ы, мұсылмандар 11,4%; мәсіхшілік дініндегілер — 4%-дай; сикхтар — 2%, будда (0,7%). т.б.

Ресми тілдері — хинди және ағылшын, сондай-ақ штаттарда 18 тіл ресми болып есептеледі. Халық Үнді-Ганг ойпатындағы аудандар мен теңіз жағалауларында тығыз, солтүстіктегі таулы және шөлді аудандарда сирек қоныстанған. Халқы негізінен ауылды жерлерді мекендейді.

Қала тұрғындары халықтың 28%-ын құрайды. Ең ірі қаласы Дели дүниежүзіндегі космополит қалалардың бірі. Ірі қалалық агломерациялардың саны 30-дан астам. Ірі қалалардың қатарында Делиден басқа Мумбай және Хайдарабад жатады. Делидегі халық саны − 15,575 мың адам болса, Мумбайда − 23,653 мың адам, Хайдарабадта − 9,382 мың адам тұрады. Ірі қалалары: Калькутта, Бомбей (Мумбай), Дели, Ченнаи (Мадрас), Бангалор, Ахмадабад, Хайдарабад, Пуна, Канпур, Нагпур, Джайпур, Лакхнау.

Халықтың жыныстық құрамына тән нәрсе – әйелдерге қарағанда ерлер көп. Халықтың 15 жастан үлкендерінің шамамен жартысына жуығы (ерлердің 64%-ы, әйелдердің 39%-ы) оқи және жаза алады, 31,7 млн еңбекке жарамды адамдардың 65%-ы ауыл шаруашылығымен айналысады.

Шаруашылығы. Сыртқы байланыстары.

Орытынды

Үндістан, Үндістан Республикасы — Үнді мұхиты алабында, Гималай тауларынан оңтүстікке қарай Оңтүстік, Оңтүстік-Батыс Азия елдерін Еуропа және Африкамен байланыстыратын маңызды теңіз және әуе жолдарының торабында жатыр. Батыс жағалаулары Араб теңізінің, шығыс жағалаулары Бенгал шығанағының суларымен қоршалған. Аумағы 3,3 млн. км² (Лаккадив, Андаман және Никобар аралдарын қоса есептегенде). Астанасы — Дели (Нью-Дели) қаласы. Халқы 1 млрд. 33 млн. (2001), оның 72%-ы шығу тегі жағынан үнді-арийлер, 25%-ы дравидтер (негізінен оңтүстікте тұрады), 3%-ы — моңғол тектестер. Халқының 9/10 бөлігін ірі ұлттар: хиндустандықтар (31%-дай), бихарлықтар,бенгалдықтар, телугулар, маратхилер, тамильдер, гуджараттар,

малаялилер, каннара, ориялар, пенджабдықтар,раджастхандар, ассамдықтар,кашмирліктерт.б.құрайды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: