Мақала және оны жазу процесі.

Мақала –публицистикалық стильде белгілі бір деректерге сүйене отырып, белгілі бір тақырыпты қамтитын шығармашылық жұмыс.

Мақала (орыс. Статья, ағылш. article; entry, clause) -

Интернет желісінде — жаңалықтар тобының (newsgroup) хабарламасы;

Мәліметтер объектілерін сипаттау формасы.

Мақала - коғамдық-әлеуметтік мәселелер туралы жазылған публицистикалық жанрдағы шығарма.

Мақала 4 түрге бөлінеді:

Бас Мақала заманымыздың негізгі бағытын, үкіметтің алға қойған саяси, шаруашылық, мәдени міндеттерді түсіндіріп, іске бағыт береді;

Проблемалық Мақала шешуді, тексеруді, зерттеуді қажет ететін теориялық және практикалық мәселелерді көтереді;

Насихаттық Мақала ғылым, техника, өнер жаңалықтары заман талабына сай бүгінгі өмірдің практикалық міндеттерімен байланыстырып отырады;

Публицистикалық Мақала қоғамдық-әлеуметтік және саяси маңызы зор оқиғалар мен құбылыстарды, дәуір тынысын көтеріңкі үнмен, көркем тілмен баяндайды.

1-ші қадам. Мақалаға тақырып таңдаңыз

Өзіңіз қызығатын бір тақырып таңдаңыз. Таңдаған тақырыбыңыз белгілі бір қоғамдық мүдделерге қатысты болуы тиіс. Мысалы, өзіңіздің мысығыңыз жайлы немесе атағы онша жайылмаған мектептің рок-тобы жайлы мақалаларды жазу мүлдем қажет емес. Сонымен бірге қоғамдық маңызы бар, актуальды тақырып таңдап, алайда бұл тақырыпта өзіңіз қызығушылық танытпасаңыз, нәтижесінде жақсы мақала шығатыны күмән тудырады. Таңдаған тақырыбыңыз бұрыннан таныс болуы маңызды емес, тек қана зерттеу жұмыстарын жүргізіп, тақырыпты ашуға ықыласыңыз бар болса жеткілікті. Сенімді ақпараттың көзін бастапқыда ашып алу дұрыс болады. Егер мұндай сенімді ақпарат жоқ болса, мақаланы жазуға да негіз болмайды. Мақала маңыздылық талаптарына сай болмаса, жойылуы мүмкін. Ең дұрысы Уикипедияда бар мақалаларды дамытып көріңіз, мүмкін Уикипедия мақалалары туралы түсінігіңіз кеңейер және тәжірибеңіз артар.

2-ші қадам. Осындай мақала Уикипедияда бар ма?

Таңдаған тақырыбыңыздың маңызды сөздерін іздеу жолағы арқылы іздеп көріңіз. Егер сіздің жазбақшы болған мақалаңыз жарияланып қойған болса, беттің үстіңгі жағындағы «қайнарын өңдеу» батырмасын шертіп, дайын мақалаға толықтырулар мен өңдеулер жүргізе аласыз.

3-ші қадам. Мақалаңызға атау таңдаңыз

Уикипедиядағы мақалалар атаулары бірінші жақта атау септігінде болады. Мысалы: Бекініс мұнарасы, Үй күзететін ит.

• Мақала атауы өз ретімен жазылады: «мұнара бекінісі», «ит үй күзететін» сияқты емес.

• Адамдар жайлы мақалаларда адамның аты-жөні атынан басталады, мысалы: Михаил Юрьевич Лермонтов; Уильям Шекспир. Сонынмен бірге толық аты-жөнін көрсету міндетті болып табылады. Алайда лақап аттар мен ойдан шығарылған кейіпкерлердің аттары өзгеріске ұшырамай сол қалпында қалады: Марк Твен, Гарри Поттер т. б.

• «ё» әріпінің орнына «е» әріпін жазуға болмайды.

• Егер атау бір мағынадан көп мағынаға ие болса, жақша ішіне түсіндірмесін көрсетіп кету абзал, мысалы: Агония (фильм), Мәскеу (футбол клубы).

• Күрделі атау таңдау ережелерінен қорықпаңыз: егер сіз қателік жасасаңыз, кәсіби қатысушылар мақала атауын өзгерте алады.

Тіркелу жасағаннан кейін 4 күн өткен соң техникалық мүмкіндіктерге ие боласыз: мақала атауын өзгерту (жылжыту арқылы), медиа файлдар жүктеу және т.б.

4-ші қадам. Мақала жасау

Іздеу жолағына керекті атауды енгізіңіз. Іздеулер нәтижелері бетінде «бетті бастау …» сілтемесін шертіңіз.

5-ші қадам. Мақаланы дұрыс бастаңыз

Уикипедиядағы мақалалар атауды қайталаумен және мақала бұйымына анықтама берумен басталады, мысалы: «Диалектикалық материализм — философиялық ілім ретінде...»,«„Хе́ллоуин“ — танымал қорқынышты фильм …». Жақша ішінде терминнің пайда болуы жайлы мәліметті атап кетуге болады:

«Луи Жан Люмьер (фр. Louis Jean Lumière; 5 қазан 1864 жыл, Безансон — 6 маусым 1948 жыл, Бандоль) — кинематографты ойлап шығарушысы, француз кинематографиясының негізін салушысы…».

Берілген мысалдағы сияқты адам есімінің, дүниеге келген және дүниеден өткен жерлерінің түпнұсқа атауын берген дұрыс болып саналады. Уикипедияда «ё» әріпінің орнына «е» әріпін қолдануға болмайтынын тағы да ескертеміз, сонымен бірге сызықша «—» тыныс белгісінің орнына дефис «-» белгісін қолдануға болмайды.

6-шы қадам. Мақаланың өзін жаза бастаңыз

Мақаланың орташа жалпы көлемі 500 символ шамасында болуы керек. Бір, екі сөйлемнен тұратын қысқа мақалалар ережеге сәйкес жойылады. Мақала ғылыми бірақ бәріне түсінікті стильде жазылуы тиіс.

Уикипедияға мақала жазған кезде ұстану қажет екі басты қағида бар:

1. Бейтарап көзқарас. Мақала материалы бейтарап көзқараста баянадалып, мақала бұйымына қатысты өзіндік пікірді білдірудің қажеті жоқ екендігін алға тартады. Егер де бір мәселеге қатысты бірнеше көзқарас болған жағдайда, бұл көзқарастар мақала мәтінінде бірдей көлемде баяндалe қажет.

2. Авторлық құқықты сақтау. Уики-қауымдастықтың мақсаты — тегін және бәріне қолжетерлік энциклопедия жасау болып табылады. Сондықтан да Уикипедияға авторлық құқықпен қорғалған мәтінді, суретті немесе басқа да ресурстарды көшіруге тыйым салынған. Ресурстардың құқықтық дәрежесі анықталмаған болса да, Уикипедияға көшіруге тыйым салынады. Уикипедияның өзі лицензия арқылы қолжетімді. «CC-BY-SA».

Уикипедияның таңдаулы мақалалары білімнің түрлі салаларына қатысты өте жақсы жазылған, жақсы безендірілген мақалаларды таба аласыз. Бұл мақалалар үздік мақалалар болып таңдалған. Осы мақалаларды үлгі ретінде қолданыңыз.

7-ші қадам. Ақпараттың дереккөзін көрсетіңіз

Мақаланың соңында «Дерекөздер» бөлімін қосып, мақала жазу барысында қолданған басылым немесе сайт сілтемелірі дереккөздерін тізім ретінде жазыңыз (атауын, авторын, баспа, басылып шыққан жылы, беттер саны, ISBN). Содан кейін «Тағы қараңыз» бөлімін қосып, мақала тақырыбына жақын сілтемелер тізімін жасаңыз. Мақаланың ең соң бөлігіне «Сыртқы сілтемелер» бөлімін қосып, мақалаға қатысты мәліметтері бар сайт сілтемелерін қосымша ретінде жазыңыз.

8-ші қадам. Мақаланы дұрыс безендіру

Уики-белгі өте қарапайым:

1. Мақала мәтінін қою қаріппен белгілеу үшін үш бірдей тырнақшамен қоршау керек. Мысалы: «'''қою қаріп'''». Басты терминдер және ұғымдар қою қаріппен белгіленеді.

2. қиғаш белгілеу үшін екі бірдей тырнақша қолданамыз: «''қиғаш''». Қиғаш мақаладағы мәтінді мағыналық тұрғыдан айқындау үшін қолданылады.

3. Мақала бөлімдері бөлек жеке жолда орналасып екі (бөлімдер жасау үшін үш, төрт т. б.) теңдік белгісі қолданылады, мысалы: «=== 8-ші қадам. Мақаланы дұрыс безендіру. ===».

4. Уикипедияда азат жол бос жол арқылы бөлінеді. Азат жолдар арасында бос жол қалдырып кетіңіз.

5. Тізімдер былайша бөлінеді: әр жеке жолда «#» символы қойылып, кейін тізім бөлімі жалғасады. Нөмірленбеген тізімдер үшін «*» символы қолданылады. Мысалы:

• * 1-ші пункт;

* 2-ші пункт;

* 3-ші пункт.

6. Ішкі сілтемелер (Уикипедияның өзге мақалаларына сілтеу үшін) мынандай конструкциямен көмкеріледі: «[[Арнаулы мақала атауы|сілтеменің көрінетін мәтіні]]», мысалы:[[Уикипедия:Ішкі сілтемелер|Ішкі сілтемелер]]. Сілтеме мен арнаулы мақала атауы бірдей болған кезде: [[XX ғасыр]]да көптеген өзгерістер болды…. Жақсы мақалаларда әр азат жолда үш сілтемеге дейін болады.

7. Сыртқы сілтемелер (Интернеттің өзге сайттарына сілтемелер) мынандай тәсілмен орналасады: [http://URL-адрес сілтеменің көрінетін мәтіні]. Мысалы:[http://countrymeters.info/en Real time World population statistics]. Уикипедияда ақылы ресурстарға сілтемені орналаструға болмайды, жарнама орналастыруға қатаң тыйым салынғандығын ұмытпаңыз.

Мақала мәтінін дайындау кезіндегі соңғы кезең орфографияны тексеру болып табылады. Уикипедиядағы мақалалар астына қолтаңбаңызды қалдыруға болмайтынын естен шығармаңыз.

9-шы қадам. Мақалаңызды санатқа бөлу

Іздеуді оңтайландыру мақсатында Уикипедиядағы әр мақала бір немесе бірнеше санатқа жатқызылады. Мақаланы санатқа жатқызу үшін («Сілтемелерден» кейін) бос жол қалдырып, әр жаңа жолда «Санат:» сөзінен кейін тік жақша ішіне санаттарды жазу кекрек. Мысалы: [[Санат:Квант физикасы]], [[Санат:Қазақстан тарихы]].

Тұлғалар жайлы мақалалар «Алфавит бойынша тұлғалар» санатына ([[Санат:Алфавит бойынша тұлғалар]]), туған және қайтыс болған күніне байланысты санатқа (мысалы,[[Санат:2 маусымда туғандар]] немесе [[Санат:1890 жылы қайтыс болғандар]]) және елді-мекен мен мамандығына байланысты санаттарға (мысалы,[[Санат:Ұлыбритания философтары]] бөлінеді. Фильмдер, компьютер ойындары мен романдар шыққан жылы мен жанрына қарай санаттарға (мысалы, [[Санат:1910 жылы шыққан романдар]], [[Санат:1977 жылы шыққан фильмдер]] және [[Санат:Қорқынышты фильмдер]]) бөлінеді. Мақалаға енгізілген санаттар беттің соңында орналасады.

Мақалаға санатты енгізбей тұрып, сондай санаттың бар екендігіне көз жеткізген абзал. Барлық санаттарды жобада бар санаттардан және Санат:Басты санат, Уикипедия:Санаттар бетінен таба аласыз.

10-шы қадам. Интеруики-сілтемелерді орналастыру

Уикипедия - дүниежүзінің көптеген тілдерінде жарық көретін халықаралық энциклопедия. Әр түрлі тілдердегі Уикипедиялармен байланыс құру үшін интеруики орналастыру қажет (Уикипедияның өзге тілдердегі мақалаларына сілтемелер). Мұны жүзеге асыру өте оңай:

1. Қазақ тілінде мақала жазыңыз. Мысалы, сіз квант механикасы жайлы мақала жазып, атауын «Квант механикасы» деп атадыңыз.

2. Уикипедияның өзге тілдердегі тарауынан осы тақырыпты тауып алыңыз.

3. Мақала атауын көшіріп алыңыз. Ағылшын тіліндегі Уикипедияла мақалаңыздың атауы Quantum mechanics болса, неміс тіліндегі Уикипедияда Quantenmechanik. Егер сіз тақырыбыңыздың өзге тілдердегі аудармасын білмесеңіз, онлайн аудармашы арқылы аударып алып, іздеуді бастауға болады. Электронды сөздіктің дұрыстығына күмәніңіз болса, интеруикиді қоюға асықпаңыз. Өзге қатысушылар мұны сіздің орныңызға жасайды.

4. Мақалаңыздың өңдеу бетіне оралып, мақалаңыздың соңында санаттардан кейін бос бір жол қалдырып, жаңа жолға [[тілдің коды:Шет тіліндегі мақала атауы]], тілдің коды — en ағылшын тілі, de неміс тілі, fr француз тілі және т. б. «Квант механикасы» мақаласына мысалы: [[en:Quantum mechanics]] немесе [[de:Quantenmechanik]]ораналастырыңыз.

5. «Бетті сақта» батырмасын шертіңіз. Енді сіздің мақалаңызда интеруики орналасқан. Интеруикиді мақаланың бетінен көре аласыз: мақала мәтінінің сол жақ бағанасында тиісті тіл пайда болады, мысалы, English, Deutsch, Français, 日本語 және т. б.

6. Сілтеме дұрыс таңдалғанына көз жеткізу үшін интеруикиді тексеріп алған жөн.

Шолу

(журналистік жанр) – апталық немесе айлық журналдарға тән жанр. Шолу сараптамалық қорытынды есеп ретінде жүзеге асырлады. Апталық немесе айлық оқиғаларға, я белгілі бір аптаның шулы оқиғасына шолу жасалынады. Шолу түрлі мақсатта жазылуы мүмкін.

журналист өзінің талантын оқырмандарға аңғарту үшін белгілі бір тақырыпты таңдап алып, оған барлық қабілет-қарымын сала отырып, оны «жұтындырып» шығаруға күш салуы қажет. Бұл арада журналист екі нәрсеге мән беру керек: 1. Тақырыптың оқырманды тарта білуі, 2. Сол сәттегі өзекті мәселені тақырыптың қамти алуы. Егер осы екі жайт мұқият ескерілмесе журналистің еңбегі зая кетеді. Сондықтан тақырыпты таңдау мәселесінде «жеті рет өлшеп, бір рет пішу керек».

Табиғатына сәйкес тақырыптар шартты түрде төмендегідей үшке бөлінеді:

1. Оқырманды еліктіретін қызықты тақырып.

2. Күнделікті елең еткізетін оқиғалық тақырып

3. Сараптамалық сипаттағы танымдық тақырып

Егер осы айтылған үш жайттың біреуін журналист мұқият таңдап жан-жақты зерттеп жазса, мақаланың сәтті шығатыны анық. Бұл жөнінде ғалым Э. Лазарева, М. Черепахов және басқалар да жан-жақты жазған.

Сонымен қатар белгілі бір журналистер тек бір тақырып төңірегінде маманданады. Бұның ұтымды тұстары жеткілікті. Себебі ол жылдар бойы өз тақырыбының нағыз шебері болып қалыптасады. Мәселен, қазақ журналистикасының һас шебері Жанболат Аупбаев сирек тұлғалар, сирек фактілер туралы танымдық материалдарымен оқырмандардың ризашылығына бөленген. Автор бұл материалдарын уақыт өте келе топтап алып, жеке жинақ етіп шығарып отырған. Яғни автор «өлмейтін» тақырыпты таңдап алған. Қазақ журналистикасында мұндай мысалдар көптеп саналады.

Тақырыпты таңдау дегенде екі мәселеге назар аударған жөн. Біріншісі, журналистің белгілі бір тақырыпты игеруі. Екіншісі, белгілі бір материалға тақырып қою.

Қазақ журналистикасында өз тақырыбын тапқан талантты публицистер баршылық. Олардың қатарында Жанболат Аупбаев, Несіп Жүнісбаев, Қайнар Олжай, Бауыржан Омарұлы, Талғат Батырхан және басқаларды атауға болады. Олар белгілі бір тақырыптарға маманданып сол тұрғыда тамаша дүниелер жазды.

Екіншісіне байланысты айтпағымыз, ол – тақырып қою. Тақырып – материал идеясының жалпы көрінісі болса, ал материал дегеніміз – ойға алған тақырыпты тұлғаландырып шығаруға қажетті шикізат. Автордың сол материалды ой қазанында балқытқаннан кейін, енді қандай қалыпқа келтіріп, оған қандай рух беруі талантының дәрежесіне, қазіргі заманға көзқарасының ауқымы мен тереңдігіне байланысты. Тақырыпқа назар аудару, беттегі материалдың тақырыбына қарай талғам жасау – әр оқырманның міндеті. Ендеше тақырыпты қоя білу де тапқырлықты, білімділікті талап етеді.

Тақырып – әр материалдың аты, атауы.

Тақырып деген сөздің екі мәні бар: 1. кең көлемдегі тақырып (ауыл шаруашылығы, экономика, саясат т.с.с.); 2. бір хабардың, мақаланың аты.

Тақырып қоюдың негізгі міндеттері:

1. Нақтылық, өткірлік.

2. Тартымдылық.

3. Қысқалық.

4. Сауаттылық.

А) Бас тақырып – біртекті бірнеше материалдың басы құралғанда берілетін тақырып (Бір бетке беріледі).

В) Жанама тақырып. Тақырыптан кейін соның мазмұнын айқындай, толықтыра түсу үшін.

Публицистика компоненттерінің ішінде тақырып мәселесі өзінше роль атқарады. Ол журналистің суреттеу объектісі ретінде өмір құбылыстарының қандайына айрықша назар аударатынын, нені маңызды деп білетінін танытады. Былайша айтқанда тақырып – автордың дүние танымын, идеялық тұрғысын анықтайтын айғақтың бірі. Бірақ оны өз орнында алып, өзге көрсеткіштердің қатарында дұрыс түсіну керек. Мұнда да екі шекке шығушылық мәселенің өңін айналдырады. Бірі – тақырыпқа шамадан тыс артық мән беріп, тақырып маңыздылығымен көркемдік кемшілікті білмеушілік, екіншісі тақырыпқа еш мән бермей, оған немқұрайды қараумен оқушы назарын өмірдің негізгі салаларынан аударып, болмашы нәрсеге бой ұрушылық.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: