Оң және кері бағытта санау

Берілген таңбаға дейінгі санауды үйрету үшін ол таңбалардың қалыптасуы жайлы балаларға түсінік беруі керек. Егер де оқушылар ҮІІІ типтегі мекеменің 1-сыныбына келсе, оған қоса 10-дейін санай білсе, онда бұл санау жүйесін міндетті түрде бекітіп, шыңдау қажет. Ең алдымен мұғалім заттарды қолға алуға оны орнына қоюға үйретуі керек. Содан кейін оқушылар саусақтарын затарға тигізу арқылы санап кейіннен ұстамай тек көрсетіп санайды. Осыдан кейін заттарға қарап «көзбен» санайды. Осындай жаттығулар барысында дауыстап санайды, сол кезде ғана мұғалім іштен санауды сұранады.

Оқушылар санап отырған алғашқы заттар оларға таныс болуы қажет және олардың көңілін бөлмеу керек. Кейіннен бір-біріне ұқсас, бірақ көлемімен, түсімен ерекшеленуі тиіс. Ақырында оқушылар әртүрлі заттарды санауға кіріседі: «Қатарда қанша ағаш тұр?», «Неше ойыншық?», санақ солдан оңға, оңнан солға, жоғарыдан төмен, төменнен жоғары жүргізіледі.

Оқушылар сандарды көлдеңнен санауды үйренген кезде, саналатын заттарды тігінен, яғни қиын жағдайда қоямыз. Мұндай ерекшеліктерді жасау нәтижесінде біз заттарды әртүрлі орналасу тәртібінде санауды үйретеміз. Осындай жаттығуларды бірнеше рет қайталау барысында және түрлі тәсілдерді қолдану нәтижесінде балаларға дұрыс санауды дағдыға айналдырамыз.

«Қанша?» деген сұраққа жауап бере отырып оқушылар жеке заттарды санауға бір-бірімен байланысқан затттарды санауды үйренеді. Келесі жағдайдағы санақ өте қиын болып келеді.

Ең алдымен балалар заттарды біртіндеп қосуды кейінірек азайтуды және топтап санауды үйренеді, екеуден, бесеу, төрт-төрттен.

Оқушылар үшін кері бағытта санау өте қиын, сондықтан оны азайтумен байланыстырған жөн, яғни нақты заттарды оқушы қолға ала-алатындай және жылжытып қоя алатындай болуы керек. Мысалы, «Қаламдарды санайық». Оқушы санап: «Бар жоғы 5 қалам» - дейді. «1 қаламды қорабқа саламыз, 4 қалам қалды, тағы 1 қалам аламыз, 3 қалам қалды» т.с.с.

Егер жаттығуды түрлі анализаторлар қосылса: көру, есту, сезіну онда санақты игеру және санның нақты құрылымын анықтау оңайға соғады. Мынандай мысалдарды қолдануға болады: шапалақ ұру, қоңырау соғу, секіру, еденге доппен ұру, т.с.с (оң аяқпен 4рет секір және т.б.). Бірақ үйреншікті емес тапсырмалар өзінің жаңа формасымен оқушылардың көңілін бөледі, мысалы: «5 рет шапалақ ұр» десе, мұғалім өзі тоқтатпайынша оқушылар шапалақты ұра береді, «3 рет секір» десе оқушы секіреді бірақ санақ есінен шығып кетеді. Мұндайды болдырмас үшін мұғалім оқушылардың зейінін 2 тапсырмаға бөлуі керек. «Неше рет шапалақтауы керек?», «Секіре отырып дауыстап сана», «Қашан тоқтайсың» т.с.с

Осыған ұқсас жаттығулардың көп рет қайталануы нәтижесінде оқушыларды тапсырма формасына көңіл аудармауға және санаққа зейінін қоя алмауға әкеп соғады.

Оқушылар тәжірбиелік тапсырмаларды орындайды: қоршау, жапсыру, аппликациялау, бояу, осы жұмыстарды санақпен байланыстыруарқылы орындалады. Мұғалім 3 дөңгелекті қоршауға, 2 саңырауқұлақты бояуға еменнің 3 жапырағын жапсыруға, 4 шарды мүсіндеуді ұсынады.

Математика сабақтары қол еңбегі, сурет сабақтарымен тығыз байланысты болуы керек: оқушылар үлкен және кішкентайшарларды мүсіндейді, санап шығады, саңырауқұлақтарды, жемістерді, көкөністерді, жапырақтарды және олар математика сабағында санақтық заттары болады. Оқушыларды кез-келген саннан бастап берілген санға дейін оқуға үйрету керек: 3-тен бастап ары қарай санап шық; 4 тен 8-ге дейін санап шық; 10нан 5ке дейін кері санап шық; «Себетте 5 алма бар, тағы үстіне алмаларды қосып, себетте барлығы қанша алма болады?» (Алуды былай істеу керек: «Ол жақта 5-еу, 1 алманы алдым, 4-еу қалды, тағы 1-еуін алдым, 3-еу қалды»).

Әр санды оқып, зерттеу барысында оқушылар заттарды салып үйренудіғана емес, сонымен «құанша» деген сұраққа жауап беруге және берілген заттың ретін номерін анықтауға үйренеді (санақ кезіндегі ретке байланысты).

Саналып жатқан сандардың реттік нөмерін анықтау кеңістіктегі көріністерідің дамуында маңызы зор. Себебі оқушылар реттік қатынастарментанысады, заттың басқа қатардағы орнын табу: алды, арты, арасы, жанында – бұл сөздер заттың кеңістіктегі орнын көрсетеді.

Жұмысты дайындық кезеңінен бастау керек. Бұл түсініктермен таныстыруды оқушылардың зейінін заттардың қоршаған ортамен қатынасы арқылы орындау тиімді болады: «Юра сенің қасыңда кім отыр? Наташа, сенің алдыңда (артыңда) кім отыр? Тақтаға Саша мен Миша шығады. Соня солардың арасына тұрады. Балалар, кім сол жақтан бірінші болып тұр? Кім екінші? Кім үшінші? Қазір біз таңғы асымызды ішуге барамыз. Екі қатарға тұрыңдар – қыздар және балалар. Рет-ретімен саналып шығыңдар, алдымен ұл балалар. Санақты сол жақтан бастайық!». «Бірінші, екінші,....» деп ер балалар және сол сияқты қыз балалар да санайды.

Бірінші ондықты оқыту барысында мұғалім тек санның натуралды қатардағы орнын ғана үйретіп қоймай, сонымен бірге сол санды басқа сандармен салыстыруға үйретеді. Мысалы: 2 санын оқыту барысында мұғалім екі санын 1 санынан үлкен екенін көрсетеді. Оны басқа затармен түсіндіру оңайырақ: «Жоғарғы қатарда 1 кітап, ал төменгі қатарда 2 кітап. Қайда кітап көп? Ал қай жерде аз? Неге? Қайсы қатарда кітап артық? Қай қатарға кітап жетіспейді?». Аналогиялық және басқа да жаттығулар қолданылады: «Бір кітаптың жанына қандай таңба қоямыз? Қай сан үлкен 2 ме әлде 1 ме?қай сан аз 2 ме әлде 1 ме? Неге 2 үлкен?». Кейінірек мұғалім оқушыға жоғары және төменгі қатардағы кітап санын тез болатындай толықтыру керек деп тапсырма береді: «Жоғарғы қатардағы кітап төме,нгі қатардағы кітаппен тең болу үшін не істеу керек? (1 кітап қосу керек)». Төменгі қатардағы кітап жоғарғы қатардағы кітаппен тең болу үшін не істеу керек? (1 кітап алып тастау).

Лекция № 5.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: