Бесінші бөлім 3 страница

Бигелді қайта барып қойған нәрселерін жиып алды да, пештің есігі жақ іргесіне әкеліп тастай салды. "Жаңгүдей" суық тәкаппарлығын өзіндегі бар сыпайлығына әрең сыйдырғандай кердиіп, қазақша бір сыдырғы үнмен сұрады:

– Атың кім?.. Мұнда сені кім жіберді?

– Атым Бигелді, мені осы арызға қол қойған жұмысшылар жіберді. Бәріміз ауырып қалдық, ахуалымызды айт деп жіберді. – Сені жақсы деп еді, ең бұзығы сен екенсің, ә!..

– Жоқ, жаңгүдей, мен бұзық емес, мына тамақ бұзық! Бәрімізді қыратын болған соң әкелдім!

– Мына қағазды кім жазды?

– Жабыла жалынып, жолдан өтіп бара жатқан біреуге жаздырдық.

– Өтірік сөз, кімнің жазуы екенін білемін, оны мен тексерім!.. Сен барып істей бер! Мына астық бітпей, жаңа астық берілмейді!

– Олай болса, мен істей алмайды екенмін, ауырып қалдым. Менің ақымның қалғанын бергізіңіз!

"Жаңгүдей" аяқ жақтағы "шәңсісіне" ым қақты да, жұдырығын столға түйіп қалып, шығып жүре берді. Тізімін ашып, есеп–шотын екі-үш рет қағып тастаған "шәңсің" екі сәрі беріп бізді жөнелтті.

Бигелді жалданған шаупаңның бергі жағында – Ақсуда оның жұмыс істесін көріп жүрген Малың дейтін шағын жер иесі хұйзу жолдан сөйлесе кетіп: "Жылдық ақыңа екі ағаш борми, бір ағаш бидай егіп беремін, маған тұр!" деп жабысты Бигелдіге. Тасжол жұмысының айлық ақысынан сол егінді тиімді көрген Бигелді соған барып жалданды. Оның жайлы орын тапқанын артынан білдік.

Бірақ, Биғазы жалданған Рузы қасапшы құмар ойнап, бір-ақ түнде құри ұтылыпты да, үй мүлкін де беріп құтылыпты. Өз құйрығынан айырылған қасапшыдан енді " бос түрме " табылар ма, жас тоқалы да басын ашып кетпекші болып жатқанда, Биғазы бұрынырақ шығып қайтып келді, сөйтіп жол құрылысына жарты еңбек күш болып орналасты.

"Әр ұлттың өз тіл жазуында мектеп ашылады" деген сөз мені елеңдетіп еді де, артынан "оқытушылардың еңбекақысы да, мектеп отыны да оқушылардан алынады екен" деген бір хабар қайғы болып орнай қалды. Мектеп шығындарын төлеп оқуды былай қойғанда, мына тұрмыста қағаз, қарындаш тауып оқу да мүшкіл еді. Он жастағы мені оқыту үшін, тоғыз жастағы Биғаділ кеудесін қақты.

– Қырау, отынды мен таптым, боқ тереміз, оны апам тапалайды, үйге де жағамыз, сенің мектебіңе де береміз! Оның жігерін шешем қостай кетіп, толықтыра түсті:

– Және маңайдан лақ, бұзау жиып берейін, күзге дейін соны өзің бақ! Молданың "жұмалығына" содан бірдеме құралып қалар!

Сөйтіп, мен кәрі кәсібімді қайта таптым. Емілдің көк жасаңы Ілушіндегідей отты еді. Мұнда да лақшы, бұзаушы көп екен. Олардың көбі өзім теңдес "қаңғыған қазақтың" баласы. Тіндәй сияқты зорекер қожайын бұл арада кезіге қоймады, ойын үшін ұйғыр балалар да келіп жүрді қасымызға, олардан бізге оншалық астамдық көрінбеді. Ондайлардың көрінбеуін мен алғашында "біздің көптігімізден" деп ойлап едім, кейінірек одан басқа да жаңалық жағдай бар екенін байқадым.

Бізден ересектеу, Үсен атты бір ұйғыр бала біздің "сарт" деп шақыруымызға шақшия қалды бір күні:

– Сарт демеңдер! Екінші олай айтсаңдар, гуңжуге айдап апарып қаматамын!

Менің достарым күлісе жауап қатты оған:

– Сартты "сарт" демей енді "шарт" деп айтайық па?! Бізді "қазақ" деп шақырсаңдар оған біз намыстанбаймыз ғой!

– "Сарт" қып туғызған әкеңнен көрмей, бізге неге шақшиясың?!

– Біз сендерді "қаңғыған қазақ", "қалендыр қазақ", "қоңқабай" дегендеріңе де көніп келеміз ғой.

– "Сарт" деген аттарың бастарыңа сарт ете түсетін тас емес қой. – Бұл сөздерге Үсеннің өзі де күлді. Ол бізден гөрі сауатты семьяның ескіше болса да оқып жүрген баласы екен, бізге анықтап түсінік берді:

– "Сарт", "қытай", "қоңқузы", "Қоңқабай" деген атаулардың бәрі де қорлау үшін шығарылған. Оған қазір «Гұңанжүй» (КГБ) қатты тыйым салып жатыр. Шың Дубан атамыздың шығарған алты саясатының біреуі – "ұлттар теңдігін" орнату. Енді он төрт ұлт тең болады, бірін–бірі қорламайды. "Ұйғыр", "қазақ", "ханзу", "манжу" өз атымен аталады.

Шың Сысайдың "алты ұлы саясатын" мен тұңғыш осы рет естіп, аңқиып қалыппын. "Алты саясатты" жаттап алыпты өзі, саусақпен бір-бірден санап айтып берді. Бұлардың ішінде мені ойландырмай-ақ түсінікті болғаны – "Совет Одағымен дос болу" деген екіншісі. "Өзі Совет Одағының жәрдемімен үкімет болған, досы емес пе" деп түйе салдым. "Енді мектепте Совет Одағындағы сияқты өкімет шығынымен оқытса екен!" деген үміт-тілеу қосыла қалды оған. Шашты "жаңгүдейдің" жауыздықты шауиеше ақыраңдамай, "жұмсақ" қана жүргізуі де, жол құрылысына Құсайынның бастық болуы да осы саясаттың салдары екенін байқағандаймын.

Тілеуім ол жылы да қабыл болмай, қыс бойы бізге көршілес, бір қаридың үйінде жүгініп құран жаттап шықтым. Менің оқи алуыма 1936 жылдың күзінде ғана мұрсат болды. "Қазақ мектебі" атына "Шәуешек көшесінде" мешіттің ауласынан екі ауыз үй, Төрт көшенің батыс жақ аузындағы жесір қатынның тап–тар ауласынан бір ауыз үй беріліпті. Мен сол жесір қатынның үйіндегі "бөлімше мектепке" түстім. Бір-екі жылдан бері татарша, ұйғырша-қазақша аралас тілде оқып жүрген ауқатты семья балалары мешіт үйіндегі негізгі мектепке қабылданыпты. Олардың мұғалімдері де әдемі киінген, ыңғай сұлу мұрттылар екен. Ал бізді оқытуға бөлінген мұғалім мен бір молда сүмірейінкілеу, өздерінің жалба-жұлба қораш оқушыларына лайық қораш мұғалімдер болып көрінді. Қораш болмаса "тілашары" мен "жұмалығы" жарытымсыз, ыңғай қораштардың балаларын оқытуға бөліне ме, негізгі мектептің оқушылары біздің мектептің алдынан тұмсықтарын көтере өтеді. "Диуана мектебі" деп қорлай өтеді.

Мен сол "диуана мектептің" сынауына үш күнде-ақ толдым да, бірінші кластан екінші класс қатарына көштім. Екінші кластың міндеттісі – Атабай дейтін мұғалім екен. Ана тілі мен есеп сабағын екі класқа да сол кісі беретін. "Байтұрсынов" емлесі маған бейтанысырақ болса да, дін сабағын бұрын біраз көргенімді байқап, өз класының орындығына отырғыза қойды ол. Нәбиолла атты молдамыз қынжылды оған:

– Бар тәуір шәкіртімді сен тартып әкете берсең, мені тотитады екенсің! – деп күлді.

– Осы бір бөлмеге отырған бар оқушы екеумізге ортақ емес пе, молдеке? Бірер айға жетпей-ақ қатарға қосылып кететін баланың алдын тоспаған жөн. Қайда отырса да дін сабағын сіз бересіз, "сенікі", "менікі" дегенді қоялық!..

Қытымыр екенін үш күнде білдіріп қойған молданың сабағын жақсы оқып жүрсем де, оған үрке қарап отыратын болдым. Ең қорқынышты белгісі – алға қарай итіне біткен шоқша қара сақалының сабағынан мүдірген шәкіртке ұмтыла қалтырайтындығы еді. Шәкірттер пешке жағуға әр күні қолтықтап келіп жүретін шидің ең ұзынынан іріктеп ширатқан өрме таяғын әмсе білеп отырып оқытатын. Ол: "Үй, дө…рыт аяқ!" деп қалғанда шәкірттердің бірі қайқаң ете түспейтіні қалмайтын. Өйтетіні, сол сөз шығысымен жуан өрме ши біреудің жауырынына шарт ете түсетіні, күн күркірегенде найзағай жарқылдағандай, бәріміздің арқамызға белгілі құбылыс еді.

Мен бұрын күннің күркіреуін "құдайдың ақыруы" деп түсінсем де, оның не деп "ақыратынын" ұқпайтындай болатынмын. "Тегі, құдай тағала да пенделеріне найзағай ойнатарда "өйт, дө.. ырт аяқ!" деп ақырады екен ғой! Деп ойлап, бұл тілді осы молдадан ұққандай сездім. Бірақ, күлкімен емес, тітіреп отырып "түсіндім". "Бір жауырынға шарт ете түскенде бар жауырын бүлкілдеп кетеді. "Найзағай" түсіп жатқан жаққа қарай алмай, бәріміз де бұғамыз. Мұнымызға Атабай мұғалім күлетін.

Бір күні менің алдымда емле жаздырып отырып, ақырын ғана сұрады ол:

– Сен де таяқ жеп пе едің?

– Жоқ, мені ұрмады.

– Онда неге дірілдеп отырсың?

– Білмеймін.

– Сен қорқақсың ба, ұялшақсың ба?

– Екеуі де, – деп мен тұқыра түстім. Мұғалім күліп жіберді:

– "Екеуі де" болып қалай күн көрмексің? Соның екеуі тұрмақ біреуі де болма, қорқарлық қылмысың болса, қорыққан жөн. Ұятты ісің болса, ұялу тіпті дұрыс. Ал, бекерге қорқа беретін болсаң, бір күні жүрегің қабынан шығып кетпей ме! Тектен текке ұяла берсең, өмір сүруге қабілетсіз ынжық боласың! Тұрмыс деген – күрес. Күресе білмесең күн көре алмайсың. Осы сөзді мен бәріңе айтамын! – деп мұғалім оқушылардың бәрін жағалата қарап шықты. – Қорқу да, ұялу да артық болып кетсе, жамандықтарың болады.

Екі-үш шәкіртін қатарынан шартылдатып өткен молда да бұл сөзді тыңдай қалып еді.

– Не бопты? – деп мұғалімге қарады.

– Сіз ана жаққа ақырғаныңызда, мына жақтағы балалар қалтырап жазуларын бұзып алды.

– "Тышқақтың арты өзіне аян", – деп күлді молда, – бұлар да ана үшеуінің ісін істеп отырған ғой. Өзара сөйлессеңдер, айтқанды тыңдамасаңдар, бәрің де ұстаз таяғынан құтыла алмайсыңдар, қорыққандарың жақсы!

– Молданың сабақ уақытында сөйлеспеңдер дегені дұрыс! – деп құптады мұғалім, – егер ұқпағандарың болса бізден сұраңдар! Сұраудан тартынбаңдар, түсіндіру біздің міндетіміз. Өз алдарыңа сөйлесіп кетсеңдер болмайды. – Күннің күркіреуіндегі әлгі бір мөлшерімді сұрап алғым келіп, молдаға қарай беріп едім, оған батылым жетпеді. Емле жазылып болысымен алдымдағы мұғалімге ұмтыла түсіп, ақырын ғана сұрадым:

– Мұғалім! – деп қалып едім, ол да ұмтылып, еңкейе тыңдады. – Күн күркірегенде "дөрт аяқ" деп күркірей ме?

– Не дейсің? – деп күлімсіреді мұғалім.

– Жазда күн күркірейді ғой, бірдеме деп ақырғандай естіледі ғой, сонда ол да "дөрт аяқ!" деп ақыра ма?

Мұғалім күліп алды да, аңыра қараған молдаға білдіргісі келгендей, күннің күркіреуін екі тасты бір-біріне ұрғанда шығатын дыбысқа ұқсатып түсінік берді.

– Оны кейін жаратылыс ғылымынан оқисың, – деді сонан соң, сөзін күбірге айналдырып жалғастырды, – бірақ молдаға мұндай сұрау қойма, мені мысқылдады деп түсінеді ол! Өзінің оқытып жатқан сабағынан білмей қалғаныңды ғана сұра!

Сөйтіп, мен бұл екі ұстаздың екі түрлі қалыптан шыққанын түсіне бастадым. Бұл жәйт "жұмалық" пен өздері көшіріп беретін оқулықтарының ақысын алуда айқын көрінді.

Әр бейсенбі күні әкелген тиын-тегеш жұмалығымызды молда шұқшия қарап, санап алады да, азырқанса бізге алара қарайды. Көзінің сондай ағын көріп қалған оқушы сабақ уақытында "су ми", "көзсіз", "ақпақұлақ" деп аталады да, сол күні оған "найзағай" көп түседі. Разы еткен оқушы маңдайы жарылып, "озып" шыға келеді.

Ал Атабай мұғалім санағаны былай тұрсын "жұмалыққа" қараудан да ұялады. Сондықтан, әкелгенімізді терезенің алдына қоя саламыз. Сабақ бітіп қайтар кезде қызарыңқырап барып жиып алады.

– Биылша осылай болды, балалар, – деді бір күні жиып алып жатып Атабай, – келер жылы үкімет ақысы шыққан соң бұл ұяттан құтылармыз!.. Қазір де молда екеуміздің айтарымыз: бізді разы етеміз деп ата–аналарыңды қинап қоймаңдар, шама шарқына қараңдар!

Мұғалім бұл сөзге келгенде сол молданың құйрығы қоныс таппай қипыжықтап кетті. Күле сөйлесе де күйе тойтарды:

– "Құдай берсе, қойныңа сал" дейді әпәндім, өзіміз жиып отырғанымыз емес, хукумат ал деп отыр ғой!.. Шәкірттердің тауанын қайтарма, бұлардан алмай кімнен аламыз.

Атабай мұғалім күлімсірей қарап сөйледі бізге:

– Молдекеңнің айтары әлі бар, балалар, қазір есіне түспей тұр, мен қосып қояйын "жоқты тап деген – кәпір" демекші бұл кісі.

– Иә, ол да бар ғой, бірақ, бір теңгесі жоқ ата-ана баласын оқуға бере ме, "барды жоқ деген – кәпір" деп алдымен айтылатын.

– Иә, ол да дұрыс, – деді мұғалім оған да күліп, – бірақ, "барға – қанағат, жоққа – салауат". Жұмалығың аз деп жұмаламаймыз, көп деп те көкке көтермейміз. Әйтеуір қайсысың жақсы оқысаң, бізге соның жақсы! Естуімізше, бейсенбі күннің жұмалығы үшін сейсенбі күннен бастап қыңқылдайтындарың бар екен, ол дұрыс емес. Бар болса әке-шеше өзі-ақ береді, бере алмай қалған күні үндемей жүре беріңдер! Оқыта білген молдаларың кешіре де біледі.

Оқуға уақытында түсе алмай, ақыл тоқтата келген өңшең естияр балалар масайрап жымиыса қарасты бір-біріне. Ширыққан молданың есіктен алдымен сақалы шыққанда ептеп күлісіп те алдық. Артынан ілесе шыққан Атабай мұғалімге молда ашуын білдірді:

– Әпәндім, "оқыта білген молда ақысыз да оқыта біледі" дедің бе ақырында! Жұтқыншағы жоқ, нан да жемейді деп қосуың ғана қалды ғой!..

Мұғалімнің күлкісі ғана естілді. Не деп жауап қайырып бара жатқанын ести алмай қалдық. Бірақ, дәл осы түйеше адымдап жүретін мол денелі, қызыл сары атандай Атабай болмаса, биыл да оқи алмайтындығымды түсіндім.

Расында да, осы ұстаз, өз жолында жүк қалдырмайтын нардай, молданың үлкен көмекейіне көлденең тұрып алған бөренедей көрінді бізге. Тері шалбары мен көнекөз қазақи күпісінің қыс бойы бір де ауыстырылмауынан тұрмыста қаншалық тапшы адам екендігі күнде мәлім бола тұра, ақша керек ететінін бір де көрсетпейді. Басқан жерлерінен құйын ойнатып, боран соқтыратын көп "дөрт аяқтың" арасында бір рет ашуланғанын да көрмеппін. Солай бола тұра сөзді тыңдатады ол. "Күн күркіреп", "найзағай жарқырап" тұрғанда да тәубесін ұмыта беретін тынышсыз "пенделер" Атабай мұғалім сабақ өткенде тып-тыныш отыратын болды. Сыйлау ғана емес, оны біз анамыздай аяймыз. "Жақсылықты білетін естияр оқушылар қасында отырған "есуасты" қабағымен иә, шынтағымен шектей салады". Сөзі де, жазуы да тайға таңба басқандай ап-анық, аз сөйлесе де нақ сөйлейтін осы алғашқы ұстаз зерегірек оқушыларға ғана емес, кейінірек бар оқушыға осындай аяулы болып кетті. Өзінің әрқандай оқушысына тең қарайтындығы әрқайсымызға терең әсер қалдырыпты.

Бойларына тоғытпайтын сұлу мұртты мұғалімдер, сол қыс аяқтай бере "диуана мектебіне" келгіштеп, біздің сабағымызды, өлеңімізді тыңдап кетіп жүрді де, "қораш" мұғалімімізді ортаға ала бастады. Артынан байқасақ, "негізгі мектепте" оқушылар айтатын ән-өлең жоқ екен. "Диуаналардан" соны үйреніп қайтуға келіп жүріпті. Қыстай үйренген төрт-бес өлеңіміздің әнін бізге айтқызып үйреніп, өлең сөзін мұғалімімізге жаздырып әкетті. Бәрі де Атабай мұғалімнің өзі шығарған өлеңдері екен.

Бір күні сұлу мұрттылардың үшеуі бір-ақ келді. Біреуі бізге сабақ өтіп, екеуі мұғаліміміздің екі жағына отырды. Үшеуі үш қарындаш ұстап күбірлесті де, үнсіз тұнжырап ұзақ отырысты. Екі жақтағы екеуі бір жазып, бір өшіріп, бастарын сипалай берді де, Атабай мұғалімнің астаудай басы бұрқырап кетті. Біз мүшкіл халге душар болғандықтарын білдік. Екі рет демалысқа шығып қайтып кіргенімізде бізге үнсіз отырып сабақ пысықтауды тапсырды да, төртеу болып күбірлесіп, жазғандарын талқыға салды. Бұл күні "дөрт аяқты" босырақ айтып, "найзағай" түсіре алмаған молдамыз да келіп, арттарынан қыдиып тұр еді.

– По!.. Бәрің өлең жазып, Абай болыпсыңдар ғой, – деп жымия тігілді.

– Жаңа үкімет Абай болмасымызға қоятын емес, молдеке! – деді Бірке атты кексе мұғалім, – он екінші апрель мерекесіне оқушылар тым болмаса бір күн кешке айтуға жететін ән керек екен. Мына сары атамның өркешіне келіп жабысып отырмыз, мақтау–алқау сөзіңіз болса мынаған біраз қосыңызшы, жеткізе алмай отырмыз!

– Жаратушы тәңірге де бір ауыз мақтау өлең шығара алмай жүргенде менен не шықсын! – деп сықылықтай күлді молда, – "қиссасіләмбия" мен "Бәдуамды" айт десең мен дайынмын!..

– Шыңдубан жанабына оныңызды қимайсыз ғой бірақ, – бір күлісіп алды да, өлеңдеріне қайта үңілісті олар.

– Сенің мынауың ауызға толымды сияқты, осыны басынан алайықшы! – деп Атабай мұғалім үлкенірек қағазға қайта реттеп, оқи көшірді:

"Данышпан көсем Шыңдубан,

Бостандық күнін туғызған..."

Молда бұған да бір сықылдап алды:

– Бәсе, сары атаныңыздың аузы толарлық қаңбақ табылмай ашығып отыр екен ғой!

– Молдаеке, балалардың сабағына қараңызшы! Біз тойып алып бір-ақ тұрамыз енді.

"Толымды мақтау", "толымсыз мақтау", "сиымды", "сиымсыз" десіп отырып, жазғандарының бәрін сыйғызған мұғалімдер, бір шумақтың үстінде ғана қағытпа пікірлер жүргізді.

"Жүз отыз қазақ баласын,

Оятып сезім-санасын,

Мектеп беріп оқытқан,

Керім Шиянжаң жасасын!"

– Мектепті бар ұлтқа Шыңдубан ашқызып отыр ғой, қазіргі қарайған, бар табысыңызды Дөрбілжіннің Керім Шияжаңына (әкім) ғана жазсақ, бұрмалағандық болып шықпасын?!

– Дубан жанабы мына жесір қатынды қайдан біледі! – деп молда төтелей соғып жіберді, осы Шиянжаң болмаса мешіттің анау үйі де, жесірлердің мына үйі де бізге биыл жоқ еді.

– Иә, ұлы данышпанның ұлы қамқорлығын бастан-ақ айтып келеміз ғой, мына кісінің еңбегі де қалмасын!

– Үлкен мектеп салғызып бергенде үлкен адамға арнап жазармыз, қазірше осылай тұрсын! Біреу көлденеңдеп мектебің қайсы десе, ұлы көсемге ұят болып қалар!

– Үй, осы мектеп жөнін айтып "жасасын" десек, мына кісі де ұялып жүрмесін, осы шумақ қалса қайтеді?!

– Жоқ, қалдырмайық! – деп күлімсіреді Атабай мұғалім, – ұялатын жәйт екенін білетін, қолынан келетін адамның ұялғаны пайдалы, қосалық! Бұл өзі біздің жай–күйімізді аян ететін шумақ. Балалардың несі кетеді, айта бермей ме! ––бұған бәрі күлді де, келісе қалды.

Шың Сысай өкіметі құрылған он екінші апрель мерекесін біз сол жылы осы өлеңмен құттықтап шықтық.

Алдымен "негізгі мектеп" оқушыларына қосылуға барып едік. Олар мерекеге біркелкі жаңа көк киім киіп дайындалыпты, бізбен бірге тізілуге намыстанып, "бөлек жүрсін!" деген күңкіл шығарды да, шулай жөнелді:

– Мұғалім Әбзи, аналардың киімі бір түрлі екен, бөлек жүрсін!

– Халпе әбзи, аяқтарын да бірдей алып жүре алмайды!

– Біздің тәртібімізді бұзады, молда Әбзи!

– Халпе әбзи, айырым мектеп қой, айырым жүрсін өздері!

– Қараңызшы, диуана сияқты, осылармен қайтып бірге жүре аламыз!

– "Диуана мектебі бізден аулақ жүрсін" Кет, пәлекет!.. Шайқы–бұрқы!..

Олардың мұғалімдері де күлісті бұл сөзге. Бәрі Атабай мұғалімді әжуалап тұрғандай көрінді. Мерекеге дайындаламыз деп ата–ананың мазасын алмауды айтқан сол кісі болатын: "жаңадан жаздық киім ала алатындарың мерекеге қарсы көк пұлдан алғызып киіңдер! Жаңадан ала алмайтындарың бұрынғы киімдеріңді жуғызып, жаматып кисеңдер де болар!" деп еді бізге. Мырза сабақтастарымыздың айбарына шыдамай біз де соған қарастық. Мұғаліміміз "еш оқасы жоқ" дегендей күлімсіреп қана, Исабек дейтін кәртең мұғалімге қарады. Мектеп бастығы сол кісі екен.

– Оқушыларымыздың халі осы!.. Жә, сіз не айтасыз? "Диуани мектебі" деген атпен "айырым", "аулақ" жүрейік пе?!.. Олай болса, қақпадағы мектеп туының біреуін бізге бере тұрсаңыз болғаны, біздің жігіттер де туысқансырай қоймас!

Исабек оқушыларының алдына келіп, ызбарлай қарап шықты.

– Сендерге айтарым, мектеп деп кім ұқтырды?.. "Диуана мектебі" дегенің қайсысың? Бұлар сендердің сабақтастарың! – деп ақырып жіберді Исабек, оқушылары жым-жырт бола қалды, – намыстанғандарың былай шық! – оқушыларынан ешкім шықпай қойған соң бізге қарады, – сендердің киімдерің ұқсамайды, мыналарға жалғасып, артына тізіліңдер! Егер енді бөлектейтіні болса, маған дереу мәлімдеңдер! Направ-во! Шагом... марш! – деп команда берді онан соң.

Ілушіндегі айбарлы Тіндайдың командасынан мына кісінің командасы жұмсақ та, ұғынықты естілді маған. Сонысы болмаса, сәулетті "армияның" артындағы шаңдай болып, көңілсіз ілестік. Лек-лек болып ағылған оқушы мен халық "Шәуешек көшесінің" басындағы "ұйғыр мектебінің" үлкен көшесіне қараған дарбазасы алдына келіп, сап-сабымен тұр екен. Қып-қызыл болып жасанған мереке сахнасы, керме тулар, "алты ұлы саясаты" бейнелейтін алты бұрышты жұлдыз сызылған қызыл тулар бүкіл көшеге қызыл дүние орнатып, қызыл нұр шашып тұрғандай көрінді. "Диуана мектебінің" оқушыларынан басқа адам біткен мәз-майрам. Ыңғай жақсы киінген жұрттың ішінде біз ғана диуана сияқты бұрынғыдан да жүдеп тұрдық, жамаулы қоңыр көйлек пен шоқпыт қара сымыма қараудан өзім ұялып, сахна жақтан көз алмай қойдым. Сонда да әлгі бір өлеңімізді әндетіп тұрдық. Әр ұлттық мектептер өз тілінде өлең айтып, ұрандатып–ұрарлатып кетті де, біздің өлеңіміз өзімізден басқаға естілмей қалды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: