Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 14 страница

Га­ли­мә­гә бу уй­ла­рын­нан авыр бу­лып кит­те. Бер тук­тау­сыз йө­зе кы­зар­ды, йө­рә­ге ша­шын­ды, акы­лы са­таш­кан­дай то­ел­ды. Кө­не-тө­не им­ти­хан­нар дип ты­ры­шу­ла­ры, мәк­тәп­тә га­еп­сез ка­гу­ла­ры, әни­се­нең “а­лай яра­мый”, “бо­лай ки­леш­ми” ди­я­рәк “чу­кып” алу­ла­ры, Хәм­зә­се, Ил­ги­зә­ре, баш­ка­сы — бо­лар ба­ры­сы бер­гә яшь, чи­бәр, әле­гә ни акы­лы, ни аңы уты­рып җит­мә­гән, хис таш­кы­ны­на ва­кыт-ва­кыт га­рык ите­лер­гә мәҗ­бүр кыз ба­ла­ның зи­һен тә­гәр­мәч­лә­рен чы­гыр­ла­рын­нан чы­га­рыр­га бик җит­кән иде­ләр. Һәм ме­нә ул хә­зер кыч­кы­рып җи­бә­рер һәм са­та­ша баш­лар сы­ман итеп үзен си­зе­нә, әм­ма, шул ук ва­кыт­та, бик тә акыл­лы­ла­на ба­ру­ын да тоя. Дөнь­я­лык гү­я­ки аның кар­шын­да ак җәй­мә ке­бек тә­гә­рәп ачы­лып ки­тә дә, Нә­гый­мә апа­сы­ның да хәй­лә­кәр­ле­ге ачы­ла, әни­се­нең дә ах­мак­лык ту­ты­рыл­ган зи­һен тус­та­га­ны тү­ге­леп ки­тә, Хә­лим абый­сы­ның да ка­ла кы­зы бе­лән урам­нан ба­ру­ла­ры ки­но­да­гы­ча күз ал­дын­да кү­ре­нә баш­лый, Ил­ги­зәр­нең дә куш ка­ен­га ба­шын сө­яп ела­вы кар­ти­на­сы бар­лык­ка ки­лә. Ә ни­чек алар һәм­мә­се дә бер-бер­сен­нән ае­ры­лып то­ра­лар! Хо­лык­ла­ры, йөз­лә­ре бе­лән дә! Ә куш ка­ен яф­рак яр­ган­дыр. Га­ли­мә юл буе агач­ла­ры­ның ямь яшел күл­мәк ки­гән­ле­ген, кул­ла­рын бол­гап кал­ган­дай тиб­рә­нү­лә­рен бү­ген хә­тер­ләп өл­гер­гән иде бит! Әти­се­нә дә шу­лар­ны күр­сәт­мәк­че иде. Оны­тыл­ган! Ул куш ка­ен да тә­мам оны­тыл­ган! Яшел­дер, тә­мам ямь-яшел­ләр­дер!

Га­ли­мә җи­ңел­чә күл­мәк­тән шун­да та­ба, тык­рык сук­ма­гы буй­лап тө­шеп йө­гер­де. Чә­ен әзер­ләп бе­те­реп ма­та­шу­чы алъ­яп­кыч­лы әни­се дә, ишек ал­дын­да кыш кал­ды­рып кит­кән чүп­ләр­не се­бер­гә­ләп ма­таш­кан әти­се дә — ба­ры­сы-ба­ры­сы да:

— Син кая, кы­зым?— дип ап­ты­рап, ар­тын­нан ка­рап кал­ды­лар.

Ул ишек­лә­рен, кап­ка­ла­рын да, ку­лы җи­теп ябар­га өл­гер­ми­чә, ка­е­ры­лып ачыл­ган хәй­ран­лык­та­гы авыз­лар ке­бек кал­ды­рып, тә­мам оны­ты­лып, гү­я­ки бе­рүк соң­га кал­ма­га­ем ди­гән ке­бек шул куш ка­ен­на­ры яны­на йө­гер­де. Ан­да Га­ли­мә Хә­лим абый­сы бе­лән үбеш­кән иде бит! И аның чи­бәр, дөнья бә­һа­се то­рыр­лык куш ка­ен­на­ры! Хә­зер Га­ли­мә алар яны­на ба­рып җи­тәр, үз­лә­рен бе­рәм-бе­рәм ко­чар, үбәр!

Ка­ен­нар­ның яз­гы җы­лы­дан бө­ре­лә­ре ачыл­ган, вак-вак яшел яф­рак­ла­ры чы­га баш­ла­ган, ә күз­лә­рен­нән яшь­ләр та­ма иде. Ни­гә дип елый­лар икән алар? Әйе, Га­ли­мә­не са­гын­ган­нар шул, га­дел­сез оны­ту­ы­на ап­ты­ра­ган­нар! Ни­чек бо­лай мөм­кин иде.

Кыз­ның юка итәк­лә­рен җил тиб­рәт­те. Ак, вак яшел чә­чәк­ле, сы­лу тә­не­нә ятыш­лы күл­мәк­лә­ре дә кыз­ны нәкъ ка­ен­нар­ның үз­лә­ре бе­лән пар ит­кән иде­ләр. Га­ли­мә аяк­ла­ры­на ка­ра­ды. Ак оек­ча­ла­ры, ка­ра күн баш­мак­ла­ры аның за­ты­на тиң иде­ләр. Кыз бе­раз гы­на итә­ген дә кү­тә­рә төш­те. Аяк­ла­ры­ның төз­ле­ге һәм ма­тур­лы­гы аңа көт­мә­гән­дә кү­ңел ты­ныч­лы­гы бир­де­ләр. Ул шау­лы рух диң­ге­зен­нән ты­ныч дөнья яры­на чы­гып бас­кан зат­лы ту­таш­тай той­ды үзен. Ан­на­ры, ак ка­ен­ны коч­кан җи­рен­нән, бу ха­ләт­тән көл­ке та­бып, ки­нәт ар­ты бе­лән бо­рыл­ды да, аңар­га ар­ка­сы бе­лән сө­я­леп бас­ты. Дөнь­я­да ка­ен­нар­ның яз­гы хуш исен­нән ур­наш­кан тан­та­на­лык иде. Сы­нык агач бо­так­чык­ла­ры һәм төрт­мә та­мыр­ла­ры ара­сын­да җир­дә үсеп утыр­ган сап-са­ры бе­рән-сә­рән чә­чәк­ләр­не кү­реп, Га­ли­мә алар­га җы­лы итеп ел­май­ды. Шу­лай ты­нып кал­ды. Бе­раз­дан кем­нең­дер ты­ныч кы­на җыр­ла­вы ише­те­леп ал­ды. Бә­хет өчен ди­еп дөнь­я­га ике нә­фис яр ту­ган­нар да, за­ма­на­ның кы­рыс­лы­гы алар­ны аер­ган, ме­нә ин­де ял­гыз каз­лар ке­бек бер-бер­сен эз­ләп күк­ләр­дән-җир­дән хә­бәр би­рә­ләр, әм­ма та­бы­ша һәм ка­вы­ша гы­на ал­мый­лар — җыр шул ту­ры­да иде. Көе дә, сүз­лә­ре дә ха­лык­ның моң­лы йө­рә­ген­нән сы­гы­лып чык­кан һәм мәң­ге­лек­кә та­ба ка­нат­ла­нып очып ки­теп бар­ган. Ме­нә бү­ген ул ка­бат ки­ре кай­тып ки­лә. Җыр­ны әл­лә күз яшь­лә­рен там­ды­ру­чы елак ка­ен­нар җыр­лый­лар, әл­лә ин­де бе­рәр моң­лы бән­дә­се, оны­ты­лып ки­теп, кү­ңе­лен­дә­ге бар­ча сер­лә­рен кү­зен ачып ки­лү­че та­би­гать­кә сөй­ли?

Га­ли­мә шун­да су буе ягын­нан кү­тә­ре­леп ки­лү­че Ил­ги­зәр­не кү­реп ал­ды. Егет­нең ку­лын­да су­лы том-ту­лы чи­ләк иде. Урам­да­гы ко­лон­ка­дан ал­мый­ча, мон­да, яр ас­тын­да­гы сал­кын чиш­мә­гә тө­шеп, нәр­сә эш­ләп йө­ри ул?

Ил­ги­зәр дә юка күл­мәк­тән ге­нә кал­ган. Аның кай­нар бе­ләк­лә­ре яз­гы ко­яш­ның әр­сез күз­лә­ре­нә көч һәм ку­әт бил­ге­лә­рен күр­сә­теп уй­ный­лар. Маң­гай һәм баш тү­бә­се өлеш­лә­рен­дә кыс­ка һәм кер­пе энә­лә­ре рә­ве­ше­нә ки­те­ре­леп кис­те­рел­гән ка­ра чәч­лә­ре­нә ге­нә кыз элек игъ­ти­бар ит­кән бул­ган, әм­ма му­ен һәм җил­кә тур­ла­рын­да озы­на­еп һәм бөд­рә­лә­неп тор­ган­на­ры­на күз дә сал­ма­ган бул­ган икән. Төз бо­рын, кы­сын­кы ирен­нәр, кис­кен ка­раш­лы күз­ләр һәм их­ты­яр кө­чен сиз­де­реп то­ру­чы ит­ләч бит оч­ла­ры Ил­ги­зәр­нең дөнь­я­да үзе­нә ти­еш­ле­не һәм ки­рәк­ле­не һич­шик­сез ка­е­рып ала­ча­гы ха­кын­да сөй­ли иде­ләр ке­бек. Һәм бо­лар мәр­тә­бә­сен са­быр­лык ди­гән таҗ би­зи!

Га­ли­мә, егет­нең күз­лә­ре бе­лән оч­раш­кач, йө­рә­ге­нә кур­ку йө­герт­те­реп, тиз­рәк ка­ен ар­ты­на яше­рен­де. Шу­шы гы­на җит­мә­гән иде: Ил­ги­зәр аның ха­кын­да нәр­сә уй­ла­я­чак ин­де хә­зер?

— Исән­ме, Га­ли­мә!

— Исән­ме, Ил­ги­зәр абый!

“А­бый”? Бу сүз­не Ил­ги­зәр­гә ка­ра­та кыз­ның әйт­кә­не юк иде тү­гел­ме? Ни­чек ара­лар­ны якы­най­та икән бу сих­ри сүз — “а­бый”!

Куш ка­ен ар­тын­да по­сып тор­ган җи­рен­нән Га­ли­мә чы­гар­га мәҗ­бүр бул­ды. Ул үзе дә бу миз­гел­дә дөнь­я­ның иң сих­ри чи­бәр­кәй­лә­рен­нән бер­се, ә бәл­ки бер­дән­бе­ре иде.

Ил­ги­зәр, ку­лын­да­гы чи­лә­ген җир­гә ку­еп:

— Ме­нә егет­ләр­гә чиш­мә суы бул­сын ди­гән идем. Алар чәй­ләр­гә яра­та­лар. Со­ра­ган да иде­ләр. Бу чиш­мә­гез­нең суы тәм­ле икән. Исе­мен бел­мә­дем... Мин аны “Га­ли­мә­ләр чиш­мә­се” дип йөр­тәм,— ди­де, кү­ңел­гә шун­дый да ятыш­лы, хуш ки­лер­лек итеп әйт­те ки, кыз­ның дөнь­я­сы як­ты ко­яш­ка ко­лач­ла­рын ач­ты.

Егет­нең киң күк­рәк­лә­ре­нә якы­наюы бул­ды, шун­да ук Га­ли­мә үзе­нең хәл­сез­ле­ген, их­ты­яр­сыз ка­лу­ын той­ды. Ил­ги­зәр­нең олы кул­ла­ры аның ба­шын­нан сый­па­ды­лар. Кыз ин­де бө­тен­ләй оны­тыл­ды, егет­нең ко­ча­гы­на кер­гә­нен си­зен­ми дә кал­ды, ә те­ле са­та­шу­лы сүз­ләр ка­бат­ла­ды:

— Ки­рәк­ми, Ил­ги­зәр абый! Ки­рәк­ми...

Әм­ма кыз­ның пы­шыл­дау гы­на бу­лып чык­кан сүз­лә­ре егет­нең ко­лак­ла­ры­на сих­ри аваз­лар бу­ла­рак ише­тел­гән­ле­ген ул бел­ми иде. Әү­вә­ле тын­на­ры­на тын­на­ры ку­шыл­ды, ан­на­ры — ирен­нә­ре. Бу шу­шы ка­дәр дә кө­тел­мә­гән һәм та­би­гый ки­леп чык­ты бул­са ки­рәк, алар үз­лә­ре дә нәр­сә эш­лә­гән­нә­рен аң­лаш­мый кал­ды­лар. Тик ко­ры­ган агач бо­та­гы “керт” итеп сын­ды, кыз­ның са­ми­ми йө­рә­ге “дерт” итеп куй­ды. Ил­ги­зәр дә, ба­шын кыз­дан алып, ар­ты­на, та­выш кил­гән як­ка бо­ры­лып ка­ра­ды. Ка­ен­нар ара­сын­да ка­бак ке­бек олы би­те­нә гү­я­ки ябыш­ты­ры­лып кы­на эш­лә­нел­гән авыр ирен­ле авы­зын ачып, ком­сыз со­ры күз­лә­ре бе­лән ка­рап то­ру­чы Хәм­зә кү­рен­де. Аның сүз­лә­ре һич­шик­сез:

— Әти­е­ңә әй­тәм!— дип, ба­ла­лар­ча ки­леп чык­ты­лар. Һәм ул, әл­лә күр­гән ва­кый­га­дан ят­сы­нып, әл­лә үз сүз­лә­рен­нән оя­лып, ки­нәт бо­рыл­ды да йө­ге­реп ки­теп, ка­я­дыр юк бул­ды. Га­ли­мә дә чит­кә­рәк тар­тыл­ды. Ил­ги­зәр дә сих­ри мә­хәб­бәт шау­кы­мын­нан чык­ты. Ин­де алар ара­сын­да­гы ике ат­лам җир ыша­ныч­лы чик иде.

— Га­ли­мә, бе­лә­сең­ме?.. Бу ка­ен­нар ара­сын­да мин си­не гел шу­шы­лай ба­сып то­ра­сың­дыр ке­бек кү­зал­лый идем!

Сүз­лә­рен Ил­ги­зәр озак җый­ган ке­бек итеп, ашык­мый­ча те­зеп-те­зеп ке­нә әй­теп бир­де. Аның эч се­ре бө­тен­ләй дә кал­ма­ган, шу­шы җөм­лә­се бе­лән дөнь­я­лык хө­ке­ме­нә ба­ша­як чы­га­рып би­рел­гән ке­бек то­ел­ды. Кыз­га алар­ны ише­тү рә­хәт тә, ку­а­ныч та иде.

— Бу ак ка­ен­нар, Га­ли­мә, нәкъ си­не хә­тер­лә­тә­ләр. Яр бу­е­на чы­гып ба­сып, шу­шы те­кә кал­ку­лык­тан әнә ан­да, ерак­ка тө­бәл­гән­нәр дә, юл­дан кем­нең­дер кай­тып ки­лү­ен кө­теп то­ра­лар­дыр сы­ман!

Мон­дый сих­ри сүз­ләр­не адәм ба­ла­ла­ры сөй­ли дә, уй­лап та чы­га­ра бел­мәс­кә ти­еш иде­ләр. Дө­рес, юл­дан кай­тып ки­лү­че ул ке­ше­не әйт­кән­дә Ил­ги­зәр үзен исәп­тә тот­ты, бил­ге­ле. Мо­ны кыз да аң­ла­ган­дай иде. Әм­ма ул юл­дан Га­ли­мә бе­лән кү­ре­шер­гә дип ки­лү­че Хә­лим абый­сы кү­ре­нер­гә ти­еш! Кыз да, ка­ен­на­ры да аны кө­тә­ләр. Ә Ил­ги­зәр шун­да ял­гыш­мый: за­рык­ты­лар бит ин­де ка­ен­на­ры! Ка­ра кыш­тан бир­ле ни­чә көн­нәр уз­ды, ни­чә ай­лар... Фев­раль иде... Март... Ап­рель... Йөз көн­гә дә тул­ма­ган икән бит әле, ә ел­лар һәм га­сыр­лар кич­кән-үт­кән ке­бек то­ел­ды.

Кү­ңел тү­рен­нән Га­ли­мә Хә­лим абый­сы­ның ера­гая ба­ру­ын то­яр­га ти­еш иде. Аның уры­нын ба­тыр Ил­ги­зәр­нең яу­лап алу­ын әле­гә ул тө­гәл ге­нә бел­мә­де. Га­ли­мә­гә төр­ле чу­ар хис­ләр эчен­дә ка­лу, кай­нар һәм сал­кын той­гы­лар­ны берь­ю­лы ки­че­рү мо­ңа ка­дәр бул­ган­ча кү­ңел­гә тәэ­си­ре бе­лән дә зур яңа­лык һәм ма­вык­тыр­гыч ләз­зәт ке­бек то­ел­ды. Ул әле күк­ләр­гә аш­кан, әле ка­нат­ла­нып ерак­лар­га оч­кан, әле, йө­рә­ге­нә са­гыш ту­лып, диң­гез төп­лә­ре­нә чум­ган ке­бек итеп үзен бел­де. Ә югый­сә ба­ры тик бер ге­нә нәр­сә, мә­хәб­бәт ди­гән тор­мыш уча­гы­ның ял­кын очы аңа ти­еп уз­ган иде. Кыз тә­га­ен гы­на кем­не яра­ту­ын тө­гәл бе­лә­дер ке­бек тә сы­ман: ул аның Хә­лим абый­сы! Ә Ил­ги­зәр? Ә Ил­ги­зәр ул баш­ка ке­ше, үз бак­ча­сын са­таш­ты­рып, ада­шып очып кер­гән ят кү­бә­ләк ке­нә. Тик аны­сы да бар бит әле аның: шул ада­шып кер­гән кү­бә­ләк­ләр ар­тын­нан кыз­лар­ның чә­чәк-гөл ке­бек кү­ңел­лә­ре тар­ты­ла да бит ин­де һәм мәң­ге­гә ада­шып өл­ге­рә­ләр. Җир йө­зен­дә мо­ңа ка­дәр яшә­гән мең­нәр­чә, мил­ли­он­нар­ча ха­тын­нар һәм кыз­лар бе­лән шу­лай бул­ма­ды­мы? Бәл­ки мо­ңар­дан чы­гар­ма бар, бу ка­гый­дә тү­гел, ди­яр­сез? Дө­рес әй­тә­сез, ка­гый­дә тү­гел! Әм­ма чы­гар­ма­сы да юк. Әле бү­ген­гә­чә тор­мыш шу­шы рә­веш­тә яшәп кил­де, ке­ше­не та­би­га­те ал­дый бир­де. Ир­тә­гә баш­ка­ча дә­вам ит­сен өчен ке­ше­лек­нең яңа баш­тан үлеп те­ре­лүе шарт. Нух пәй­гам­бәр ва­кый­га­ла­ры­ның ка­бат­ла­нуы ки­рәк. Ке­ше­лек үз тәкъ­ди­рен баш­ка­ча үз­гәр­тә ал­мый ми­кән­ни? Яңа әдәп-мо­раль, яңа әх­лак ка­гый­дә­лә­ре, яңа яшә­еш фәл­сә­фә­се бе­лән мо­ңа ире­шеп ка­ра­ган­нар, бил­ге­ле. Без дә шу­лар­ның тәкъ­ди­ри дә­вам­чы­ла­ры­быз. Кү­ңе­ле­без­гә ак бу­лып то­ел­га­ны чын­лык­та ка­ра тү­гел­ме, ди­без. Ә асыл­да ба­ры­быз да рә­хәт ке­нә яшәр­гә те­ли­без. Бе­рәү­ләр мо­ңа үз җай­ла­ры өчен ге­нә ты­ры­шу бе­лән ире­шә­ләр, икен­че­ләр исә баш­ка­лар­га яр­дәм итү­дә бә­хет та­ба­лар. Бер­се­нә дә җи­ңел тү­гел, әм­ма тор­мыш би­на­ла­ры­ның кир­печ­лә­ре әл­лә кай­чан­нан ни­гез­лә­ре­нә те­зе­леп ме­нә тор­ган, кү­тә­рел­гән, аны бү­ген ге­нә җи­ме­реп таш­лап, яңа­ча тө­зү мөм­кин тү­гел. Яши­без, ты­ры­ша­быз, үп­кә­ли­без, хәй­ран итә­без. Усал­лар, үз җай­ла­ры өчен ты­ры­шу­чы­лар, шу­ның ише һәм баш­ка­лар өс­тен чы­га то­ра­лар, җә­за­сын да та­ба ба­ра­лар. Ур­так мән­фә­гать­не кай­гыр­ту­чы­лар ха­кын­да ба­ры тик ки­тап­лар гы­на язы­ла, хи­кә­я­ләр­дә ге­нә сөй­лә­не­лә, җыр­лар гы­на чы­га­ры­ла.

Ә Га­ли­мә мән­фә­гать ту­рын­да уй­лап та ка­ра­ма­ды. Аңа Ил­ги­зәр­нең мә­хәб­бә­те рә­хәт­лек, ки­лә­чәк тор­мы­шы­на ыша­ныч би­рә иде югый­сә. Ул мон­дый той­гы­лар­ны Хә­лим абый­сы бе­лән бул­ган­да та­ты­ма­ды. Аның ал­дын­да ни­гә­дер кау­шый, сүз әй­тер­гә дә кур­ка, чак кы­на ка­гы­лу­ын­нан да юга­лып ки­тә тор­ды. Мә­хәб­бәт ан­дый га­зап­лы бу­ла ал­мый ул ди­сә­ләр, Га­ли­мә ыша­ныр иде­ме? Ыша­на ал­мас иде дә, ме­нә хә­зер...

Ә Ил­ги­зәр? Ни­чек рә­хәт Ил­ги­зәр бе­лән бу­луы аңа! Бер­нин­ди кау­шау да, оя­лу да юк. Дөнь­я­лар ир­кен, рә­хәт! Ил­ги­зә­ре аны әле ге­нә чә­чәк ит­те, ин­де ка­ен бе­лән тиң­лә­де, ай, ко­яш, йол­дыз — бер­се дә кал­ма­я­чак! Һәр сү­зе Га­ли­мә­не ышан­ды­ра­чак, нур­га кү­мә­чәк! Мә­хәб­бәт ме­нә шу­шын­дый бу­ла ул ди­гән­нә­рен ишет­сә, кыз ул ке­ше­гә ыша­ныр иде­ме? Әйе, ышан­мый да кал­мас иде. Ә бәл­ки ыша­ныр­га ки­рәк­ми­дер? Ул ял­гы­ша, ада­ша гы­на тор­ган­дыр? Кыз үзе Ил­ги­зәр­не яра­та­мы соң?

Га­ли­мә бер­нин­ди дә җа­вап та­ба ал­мый иде. Кем­не сөя, кай­сын үз итә, йө­рә­ген ба­гыш­лар­га ти­еш­ле ярын күр­сә­теп би­рер­гә ни­гә бу­лыш­мый­сыз, ке­ше­ләр? Әл­лә сез­нең өчен ба­ры­бер­ме?

Ке­ше­нең кү­ңе­ле­нә кат­на­шыр­га-тык­шы­ныр­га яра­ма­ган­лы­гын бе­лә­без, аңа гы­на өй­рә­неп бет­кән ин­де без! Үз кү­ңе­ле­без ту­ты­гу­дан тү­гел бу, әх­лак тө­шен­чә­лә­ре­нә буй­сы­ну ар­ка­сын­да да тү­гел, ә бәл­ки яшәү­нең асыл ка­нун­на­рын­нан бер­се шу­шы. Ке­ше үз бә­хе­тен үзе эз­ләп та­бар­га ти­еш­ле, ул бә­хе­те баш­ка­лар ку­лы­на ки­леп кер­гән­че, бил­ге­ле. Ан­на­ры кай­та­рып алу мөм­кин­ле­ге дә кал­ма­вы бар!

XXV

Көн­нәр ямь­лә­нә баш­ла­ды­мы, Ка­зан шә­һә­ре бу­шар­га то­ты­на. Гү­я­ки кар­лар бе­лән бер­гә ке­ше­лә­ре, ма­ши­на­ла­ры да эри. Ка­ла чи­тен­дә­ге авыл­лар­га, бак­ча­лар­га, йорт­лар­га бер­дәй җан ке­рә.

Бу га­дәт бо­рын­гы­дан ук шу­лай кил­гән. Бол­гар чо­рын­да да, ис­ке ки­тап­лар­да языл­ган хә­бәр­ләр­дән бил­ге­ле, ха­лык бу рә­веш­ле яшә­гән: кыш­ла­рын — шә­һәр­ләр­дә, җәй­лә­рен — сәй­рам­нар­да, авыл­лар­да. Ал­тын Ур­да дә­ве­рен­дә дә шу­шын­дый ук яшәү рә­ве­ше “чә­чәк ат­кан”. Баш­ка төр­ле мә­дә­ни яшә­еш бар икән дип ха­лык күз ал­ды­на да ки­те­рә ал­ма­ган. Ме­нә та­гын шу­шы тәр­тип­ләр ки­ре кайт­ты­лар. Әм­ма бай­лык­та һәм мул­лык­та яшәү­че­ләр әле­гә төр­ле ку­рорт­лар­га, әл­лә кай­да­гы ерак, зәң­гәр диң­гез­ле ил­ләр­гә ак­ча бе­те­рер өчен ял­га ки­теп ба­ру­ны мәс­ли­хәт кү­рә­ләр, шун­дый бә­хет­не оша­тып алып өл­гер­де­ләр. Әл­лә нин­ди сә­я­хәт­ләр, дөнья ти­рә­ли әй­лә­нү­ләр, га­ләм киң­лек­лә­ре­нә ра­ке­та­га уты­рып чы­гу­лар — те­лә­ге­ңә һәм ак­ча­ңа кү­рә ба­ры­сы да мөм­кин. Тук­та­ту­чы юк си­не! Хә­ер­ле сә­фәр!

Га­ли Дау­то­вич, бер ай­га бу­лыр­мы, ял­га ки­тәр­гә җы­е­ну­ын хез­мәт­кәр­лә­ре­нә бел­дер­де. Сер ит­ми­чә ге­нә:

— Га­рәп Әмир­лек­лә­ре­нә ба­рыр­мын, ах­ры­сы!— ди­де, зур тан­та­на бе­лән әй­теп.

Аң­ла­шыл­ды: үзе уры­ны­на кем­не бул­са да кал­ды­ра­чак, бил­ге­ле. Ва­кыт­лы­ча бул­са да ху­җа ро­лен һәр­кем­нең уй­нап ка­рый­сы ки­лә. Хә­лим­нең дә кү­ңе­лен­дә ыша­ныч зур. Һәр эшен Га­ли Дау­то­вич бе­лән ки­ңә­шеп баш­ка­ра кил­де. Фир­ма эшен­дә­ге һәм­мә сер­не ул ях­шы кү­зал­лый. Оеш­ты­ру ос­та­лы­гы да бар. “Шеф”, ча­кы­рып алып, “сез­не руль ба­шын­да кал­ды­рам” дип әй­тер ке­бек иде. Икен­че көн­не бил­ге­ле бул­ды: Аль­берт­ны тә­га­ен­лә­гән!

Мо­ңа Хә­лим­нең бе­раз кү­ңе­ле ки­тел­де. Эш­не оеш­ты­ру­да йом­шак, бу­тал­чык һәм ка­рар­сыз ке­ше­дер сы­ман иде Аль­берт. Ан­дый ке­ше­нең кул ас­тын­да эш­лә­ве дә үзе үк га­зап. Дө­рес, алар дус­лар. Әм­ма Аль­берт­ның үзе баш бу­лып бер ге­нә эш­не дә баш­ка­рып чы­га ал­га­ны юк. Ярый да На­дия аңа яр­дәм­гә кил­де. Шу­ның ар­ка­сын­да бе­раз кү­тә­ре­леп кит­те егет. Ә бо­лай һа­ман үз бак­ча­сын­да шал­кан гы­на үс­те­реп ята­чак пош­мас ба­бай ке­бек бит.

Фир­ма­да ро­ле ки­ми ба­ру­ын Хә­лим аң­лар­га ти­еш иде. Га­ли Дау­то­вич­ның үп­кә­лә­тү те­лә­ге дә бар­лы­гын исә­бе­нә ал­ды. Ар­тык ке­ше­гә әве­ре­лү­ең­не то­ю­дан да кы­е­ны юк, бил­ге­ле. Та­би­га­те­нә кү­рә Хә­лим­гә са­быр­лык би­рел­гән­лек­тән, ул чит­тән кү­зә­теп то­рып, ты­ныч кы­на фи­кер йөр­тә алыр­лык дә­рә­җә­дә үзен нык тот­ты. Үп­кә­лә­вен сиз­дер­мә­де. Мө­га­ен мо­ны Га­ли Дау­то­вич “е­гет­кә ба­рып җит­мә­де” дип ка­бул ит­те бул­са ки­рәк, та­гын да бе­рәр хәй­лә ки­те­реп чы­га­ра­сы ит­те: Аль­берт­ка хез­мәт ха­кын ике тап­кыр арт­ты­рып куй­ды. Мо­ны­сы ук На­ди­я­нең дә ачу­ын чы­гар­ды. Әм­ма Хә­лим һа­ман да ты­ныч ка­лыр­га ты­рыш­ты. Егет­нең исә­бе дө­рес иде: Га­ли Дау­то­вич мөм­кин ка­дәр элек­ке­ге “эз­ләр­не” бу­таш­ты­рыр­га, офис­та ха­ос ту­ды­рыр­га, хәт­та хез­мәт­тәш­ләр­не үза­ра тарт­ка­лаш­ты­рыр­га, шу­ның бе­лән фир­ма­ны ябып ку­яр­га уй­лый — аң­ла­шы­лып то­ра. Мак­са­ты да бил­ге­ле аның, “су­ны бол­га­тып, эре ба­лык чүп­лә­де­ләр” бит, һа­ва са­тып ак­ча эш­лә­де­ләр. Дүрт-биш ке­нә йө­зәр мил­ли­он­лы-мил­ли­ард­лы бул­ма­ган мон­дый ке­рем­не ул ка­ян та­бар иде? Хә­лим­нең ки­ңә­шен то­туы, аңа эш­нең йө­гә­нен тот­ты­руы аны шу­шы уңыш­ка ки­тер­де. Мон­дый эш ике тап­кыр ка­бат­лан­ма­я­чак дип бе­лә ул. Һа­ва сат­кан өчен дә ба­шын­нан сый­па­ма­я­чак­лар. Шу­лай тү­гел­ме?

Га­ли Дау­то­вич­ның фи­кер­ли бел­мәү ар­ка­сын­да да ир­тә­ме-соң­мы ба­ры­бер ха­та яса­я­ча­гын Хә­лим, акыл­лы егет бу­ла­рак, аң­лар­га ти­еш иде. Дө­рес, хез­мәт ха­кын бир­гән­дә языл­ган өч­лә­тә-дүрт­лә­тә пре­ми­я­не ал­ган­да кү­ңе­ле бул­ды ху­җа­га ка­ра­та. Әм­ма ши­ге дә төш­те: Га­ли Дау­то­вич саф ке­рем­нән аңа про­цент­лар тү­гел, бәл­ки ме­нә шу­шы ти­ен­нәр­не ге­нә тот­ты­рып ко­тыл­мак­чы. Ул ва­кыт­та ук егет­нең исә­бе дө­рес­кә кил­гән. Ин­де хә­зер бер баш­ла­нып кит­кән про­цесс­ны тук­та­тып бул­ма­я­чак. Әй­лә­нә бар­ган тә­гәр­мәч кы­зу­лы­гын арт­ты­ра. Мо­ны да аң­лар­га ки­рәк! Шу­лай да ва­кый­га­лар­ның ахы­рын кү­рү Хә­лим­гә кы­зык иде. Үзе­нең ал­да­нуы бер хәл, мо­ны ин­де тө­зә­теп бул­мый. Ме­нә Га­ли Дау­то­вич ал­га ка­рап нин­ди хәй­лә­ләр ко­ра икән соң — шу­лар­ны бе­лер­гә иде.

Хә­лим һәм­мә нәр­сә­нең дә ачык һәм ачык­лан­ган бу­лу­ын яра­та. Тор­мыш­ка җит­ди ка­ра­вы аның үз шә­хе­се­нә та­ләп­чән­ле­ген­дә үк си­зе­лә иде. Мо­ның бе­лән ул баш­ка­лар­га кы­ен­лык­лар ту­ды­ра, биг­рәк тә үз мән­фә­гать­лә­рен өс­тен һәм юга­ры тот­кан ке­ше­ләр­гә аның бе­лән авыр. Ко­рыл­ган хәй­лә­лә­ре, ас­тыр­тын эш­лә­ре егет­кә кү­ре­неп, ачык аң­ла­шы­лып то­ра. Мо­ның баш­ка­лар­га да шу­шы­лай то­е­лу­ын­да ши­ге юк. Әм­ма ял­гы­ша: бө­тен ке­ше­ләр дә ачык күз­ле, тор­мыш­ны үтә кү­рү­чән бу­лып бе­тә ал­мый­лар.

Хә­лим­нең хәй­лә­гә им куя тор­ган га­дә­те дә бар. Үзен ал­да­ган­на­рын бе­лә то­ра, әм­ма кар­шы чык­мый. Рә­хәт­лә­неп ал­дый би­ре­гез, кы­зык бит, мин дә ал­да­на бе­ләм дип, те­атр уй­на­ган­дай хәй­ран ит­ми. Со­ңын­нан шу­шы “йом­шак­лы­гы” өчен үзе­нә үп­кә­ли, бил­ге­ле. Тик та­би­га­те бе­лән бер­ни дә эш­ли ал­мый.

Хәй­лә­кәр ке­ше­ләр­не җе­не сөй­мә­сә дә, үзе­не­ке һа­ман да хәй­лә­ле ке­бек ки­леп чык­кан­га, Хә­лим­нән җи­тәк­че­лә­ре шик­лә­нә, хез­мәт­тәш­лә­ре зар­ла­ныр­га гы­на то­ра. Югый­сә бу га­мәл­лә­ре ба­ры тик аның зи­рәк­ле­ген­нән ге­нә ки­лә. Бө­тен дөнья банк­рот­лык һәм кри­зис чо­ры­на чум­ган ва­кыт­та, төр­ле хә­бәр­ләр­не фай­да­ла­нып, ме­нә бит нәр­сә май­та­рып таш­ла­ды­лар: го­мер­гә кө­нен-көн­гә көч­кә ял­гап ба­рыр­га хө­кем ител­гән га­ди һәм га­дә­ти бер рек­ла­ма фир­ма­сын ай ди­гән­дә ак­ча бе­лән күм­дер­де­ләр. Дө­рес, ул ак­ча әле­гә бер банк­тан икен­че­се­нә сә­я­хәт ясап йө­рү­дә, эз югал­тып ап­ты­ра­ту­да. Һәр йө­ре­шен­дә аны ике­гә яки өч­кә бүл­гә­ли­ләр бу­лыр. Ан­на­ры, бил­ге­ле бер бу­таш­ты­ру бул­ган­нан соң, алар­ны ка­бат бер счет­ка җы­я­чак­лар аны­сы. Кү­че­рә­ләр, ала­лар, яңа­дан са­ла­лар. Шу­шы рә­веш­ле бер­ни­ка­дәр сә­я­хәт итеп ары­гач, бер “баш­лы” банк­та сак­ла­нып, то­нып то­ра­чак­лар алар. Хә­ер, бо­ла­рын да Га­ли Дау­то­вич­ка шу­шы ук егет, Хә­лим, ачык­тан-ачык ки­ңәш ит­те. Әү­вә­ле ыша­ныч­лы юл, дө­рес ча­ра сы­ман то­ел­ма­ган иде. Бак­са­лар, мо­ңар­дан да ку­лай­ра­гы та­был­ма­ды. Хә­зер “Мил­ли гас­кә­ри­ләр фон­ды” бө­тен­ләй юк, ак­ча­сын да әл­лә ни­чә эт бе­лән ис­нә­теп эз­лә­теп ка­ра — та­бып бул­ма­я­чак. Алар­ны яше­рү, бер счет­тан икен­че­се­нә кү­че­рү, тар­ка­ту һәм җыю бе­лән ае­рым-ае­рым өч ке­ше шө­гыль­лә­нә­ләр. Бе­рәр­се­нең нәф­се­нә кот­кы ке­реп, бар­лык сум­ма­ны да җи­ңел ге­нә үз­ләш­те­рү мөм­кин­ле­ге бул­ма­сын өчен Га­ли Дау­то­вич ул ак­ча­лар­ны мах­сус рә­веш­тә төр­ле-төр­ле банк­лар­га сал­дыр­ды, тар­кат­тыр­ды. Схе­ма­лар­ны үзе эш­лә­де, шун­лык­тан һич­кем­нең ба­шы­на бу сер­ләр­гә тө­ше­нү бә­хе­те тә­те­мә­я­чәк. Мо­ны хәт­та Хә­лим дә бел­ми, аның кат­на­шын­нан баш­ка хәл ител­де ул схе­ма. Егет­не фир­ма ал­дын­да тор­ган проб­ле­ма­лар­дан мөм­кин ка­дәр чит­ләш­те­рер­гә ты­ры­шу­ның сә­бә­бе га­ди: ар­ты­гын бе­лә, күп­не аң­лый, бер-бер мә­кер­ле га­мәл дә кы­лып таш­ла­вы бар, сиз­ми дә ка­лы­ныр, янә­се!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: