Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 12 страница

Кыз бе­раз­га ап­ты­раш­та кал­ды. Бәл­ки Нә­гый­мә апа­сы ту­рын­да, аның улы Хә­лим ха­кын­да, ара­ла­рын­да­гы “чы­бык очы — тал ба­шы” ди­гән­чә ге­нә бул­са да кар­дәш­лек, агай-эне­лек бар­лы­гын да уй­лап ал­ган­дыр, кем бе­лә? Ке­ше­ләр эчен­дә го­реф–­га­дәт нык­лы сак­ла­на, ту­ган­нар­га, агай-эне­ләр­гә өй­лә­нү ке­бек га­мәл юк бит, мак­тал­мый, гө­наһ­лы са­на­ла. Ә ул, Га­ли­мә, юләр кыз бул­ды, Хә­лим абый­сы­на тә­мам-тә­ма­мы­сын га­шыйк бул­ды. Аңа бу хис­тән ко­ты­лыр­га ки­рәк. Бө­тен соң­гы ва­кыт­лар­да­гы эш­лә­ре­нең ар­кы­лы-тор­кы­лы ки­лүе шу­шы ха­та­сы ар­ка­сын­да бу­лыр­га бик мөм­кин. Бу бит тәкъ­дир­нең үз кө­чен сиз­де­рүе!

— Юк, мин ки­лә ал­мыйм! Им­ти­хан­нар­га әзер­лә­нә­сем бар!

Га­ли­мә­нең мон­дый җа­ва­бын егет көт­кән иде­ме-юк­мы, хәй­ран итү­ен сиз­дер­мә­де, әм­ма бу ва­кыт­та аның ка­ра чәч­лә­ре кер­пе энә­лә­ре ке­бек тыр­па­еп, ак йө­зе та­гын да ага­рып кит­кән­дәй то­ел­ды.

— Мин ки­лер­мен! Ме­нә шу­шын­да! Кө­тәр­мен!— ди­де ул, ка­рар­лы ке­ше икән­ле­ген сиз­де­реп. “Е­ге­тең бар­мы әл­лә, әни­ең­нән ку­рык­мый­сың­дыр бит?” ке­бек сүз­ләр­нең бер­сен дә әйт­мә­де. Га­ли­мә Хәм­зә­дән дә, баш­ка­лар­дан да шу­ның ише мыс­кыл­лау­лар­ны ишет­кә­не бул­ган­га, Ил­ги­зәр­дән дә көт­кән иде. Әм­ма егет­нең кат­гый итеп әй­теп куюы, “ки­лер­мен” дип бел­де­рүе кыз­ның кү­ңе­лен­дә дә шул ук сүз­ләр бе­лән җа­вап би­рү те­лә­ген уят­ты.

Га­ләм ко­я­шы үз дәр­тен­дә як­тырт­кан­да да кү­ңел кү­гең бо­лыт ас­тын­да сар­га­еп то­рыр­га мөм­кин. Си­ңа бер­нин­ди рә­хәт­лек тә, шат­лык-сө­е­неч тә юк. Га­ли­мә­нең дә шун­дый кө­не бул­ды бү­ген. Һәм ме­нә кү­ңел офык­ла­ры чи­ген­дә таң бил­ге­лә­ре кү­ре­нә. Ул аңа як­ты көн алып ки­лер­ме, ка­ра бо­лыт­лы авыр яң­гыр­лар­мы? “Ир­тә аяз­ган — кич аяз­мас, кич аяз­ган — һич аяз­мас” — бу мә­каль һа­ва то­ры­шы­на нис­бәт­ле әй­тел­гән, ә аның эч­ке мәгъ­нә­се­нә яз­мыш хәс­рә­те­нең җы­ер­чык­ла­ры, ак чә­чәк­лә­ре, адәм ба­ла­сы­ның олы-ке­че тәҗ­ри­бә­се са­лын­ган: таң ир­тә ат­са — кич­лә­рең са­гыш­лы бу­лыр, ки­чен ге­нә та­ңың ат­са — бө­тен­ләй дә го­мер ит­мә­гән ке­бек то­е­лыр. Гыйб­рәт­ле дә, акыл­лы да.

Га­ли­мә, урам­га ке­реп югал­гач, кой­ма чит­лә­теп ке­нә ки­ре кил­де. Ил­ги­зәр һа­ман да ма­ши­на­сын куз­га­тып алып ки­тәр­гә кый­мый­ча уры­нын­да то­та иде. Ки­нәт сиг­на­лын бер­ни­чә кат рәт­тән кыч­кыр­тып ал­ды. Ан­на­ры гы­на, үкер­тә-үкер­тә, нефть про­мы­сел­лә­ре­нә та­ба куз­гал­ды. Ул ба­ра­сы як­та ут­лы фа­кел, ка­лын би­ек чан­нар, го­мер­гә гү­ләп уты­ру­чы би­на­лар, ба­га­на­лар, вин­тил­ләр, җир­гә чык­кан, җир­гә ке­реп кит­кән кәк­ре һәм ту­ры итеп су­зыл­ган, җит­мә­сә ачык төс­ләр­гә бу­ял­ган юан-неч­кә тор­ба­лар, ти­мер­чы­бык чел­тәр­ләр тарт­ты­ры­лып эш­лән­гән кой­ма­лар, олы авыр ач­кыч­лар то­тып ни­ләр­не­дер бор­га­лау­чы агай-аб­зый­лар бу­лыр­га ти­еш иде. Га­ли­мә элек­ләр­не, җәй кө­не җи­ләк­кә бар­ган­да, алар янын­нан үтеп кит­кә­лә­де ин­де. Ил­ги­зәр йөр­тә тор­ган­га ох­шаш­лы ма­ши­на­лар ул ва­кыт­та да ан­да бар иде­ләр.

Кой­ма бу­е­на сы­ен­ган ки­леш Га­ли­мә бер­ни­чә ми­нут юга­лып, тә­мам кур­кы­нып кал­ды. Ил­ги­зәр­нең бер­ни­чә тап­кыр сиг­нал би­рүе, ма­ши­на­сы­ның көч­ле ку­әт һәм дәрт бе­лән гү­я­ки эш аты­дай аш­кы­нып ки­теп ба­руы — бо­лар егет­нең кыз­ны кү­реп алу­ы­на, бу кү­ре­нү­ен­нән күп нәр­сә­ләр­не аң­лап өл­ге­рү­е­нә ях­шы дә­лил иде­ләр. Аңа ул ку­а­ныч­ны Га­ли­мә үзе бү­ләк ит­те. Хә­зер Хә­лим абый­сы­ның күз­лә­ре­нә ни­чек ка­рар да бу хәл­ләр­не ни рә­веш­ле аң­ла­тып би­рер? Йә йө­рәк, ниш­лә­тә­сең син чи­бәр ба­ла­ны, йә яшь­лек, ни­гә аны әле сал­кын­га ку­ып чы­га­ра­сың, әле кай­нар ут­лар­га ки­те­реп са­ла­сың? Әл­лә соң бу мә­хәб­бәт ял­кы­ны кем­нәр­гә­дер ут бу­лып то­е­ла да, га­шыйк җан­нар­га гөл­бак­ча сый­фат аң­ла­шы­ла­мы — Хо­дай бел­сен!

Шун­да гы­на Га­ли­мә бү­ген нәр­сә­дән кә­е­фе кит­кән­ле­ген, кая ка­чар­га бел­ми­чә, кай­тып йө­ге­рәм дип юл­га аты­лу­ын исе­нә тө­шер­де. Аның бер ге­нә га­е­бе юк исә дә, өс­те­нә яла ят­кач, хә­те­ре ка­лу га­за­бын­да җа­ны тә­мам ары­га­нын, Ил­ги­зәр алып кай­тып кил­гән­дә, оны­ты­лып ки­теп, ка­би­на­да йо­кы­га чу­му­ын шу­лай ук хә­те­рен­дә яңарт­ты ту­таш, тик ни­чек итеп кыю егет­нең ко­ча­гын­да ка­лу­ын күз ал­ды­на ки­те­рә ал­ма­ды. Хә­ер, зы­ян юк. Ил­ги­зәр аны ким­сет­мә­де. Гү­я­ки пы­я­ла ки­тер­гән­дәй итеп сак кы­на, җа­вап­лы­лык бе­лән күк­рә­ге­нә алып кы­на, ма­ши­на­сын ашык­тыр­мый гы­на алып кайт­ты. Кыз мо­ны си­зен­де, йө­рә­ген­дә­ге җы­лы­лык­ны да, ке­ше­чә мө­нә­сә­бәт­не дә той­ды. Ул мо­ңа ка­дәр үзен ал­тын таҗ­га утыр­тыл­ган эн­җе бөр­те­ге дип күз ал­ды­на ки­тер­гә­ли иде. Тик ан­дый мө­нә­сә­бәт­не ге­нә күр­мә­де. Ә бү­ген — баш­ка­ча бул­ды... Ал­тын таҗ... Эн­җе бөр­те­ге!

Ке­ше­ләр­гә, биг­рәк тә укы­ту­чы­ла­ры­на ка­ра­та ту­ган үп­кә­ләү хи­се дә оны­тыл­ды. Хә­зер Нә­гый­мә апа­сын­нан да оял­мас, алар­га элек­ке­чә кер­гә­ләп йө­рер, күп­тән хәл­лә­рен дә бе­леш­кә­не юк. Май­ның ур­та­ла­ры­на са­рык­лар да бә­рән­нә­ре бе­лән кө­тү­гә чы­га баш­лап, ул алар­ны тап­шы­рыр. Һе, кол­хоз­лар та­рал­ды, ә ул са­рык­лар­га ин­де кем­нәр ху­җа икән?

Эһ Хә­лим, Хә­лим! Ка­ни­кул­га дип кайт­тың да, Га­ли­мә­нең кү­ңе­лен тә­мам бу­тап таш­ла­дың. Югый­сә ба­ры тик ва­кы­тың­ны буш­ка уз­дыр­мас өчен кыз бе­лән мә­хәб­бәт те­ат­ры уй­нап алу гы­на уең­да бул­ган! Га­еп­сез Хә­лим­не “ка­ра­га буя­у” эше­нә ке­реш­кән­ле­ген үзе дә аң­ла­мый кал­ды.

Га­ли­мә­нең йө­рә­ге си­ке­рен­гә­ләп куй­ды. Күз ал­ла­ры ка­раң­гы­лан­ган­дай бул­ды. Хә­ле ки­теп ал­ды. Ни­чә көн­нәр ял һәм йо­кы күр­ми­чә, шул им­ти­хан­нар, БДИ дип ты­ры­шу­ла­ры­ның ахы­ры — тә­нен­нән ко­ты ка­чу иде бу. Бу­тал­ган­нан да ныг­рак бу­та­ла иде җа­ны. Әле ге­нә иң ыша­ныч­лы, зур бә­хе­те ке­бек то­ел­ган Хә­ли­ме ин­де хә­зер кыз та­ра­фын­нан ачу­ла­ныл­ды, гай­рә­те арыс­лан­га әве­ре­леп, би­ча­ра егет­нең кү­ңел­дә­ге су­рә­те дәһ­шәт бе­лән гү­я­ки чәй­нәп таш­ла­ныл­ды. Ил­ги­зәр исә, ак ар­га­мак­ны ияр­лә­гән шаһ­за­дә бу­лып, аны, Га­ли­мә­не, яман зат­лар­дан сак­лар өчен кы­лыч ай­кап, гөр­зи изәп ки­леп җит­те. Дию сый­фат­ка әве­ре­лер­гә тор­ган олы дөнья ефәк җәй­мә­дәй җә­е­леп кит­те.

Адәм ба­ла­сы кө­пә-көн­дез урам­нан аяк өс­те ат­лап бар­га­нын­да бо­лар­ны чын­бар­лык дип кү­зал­лар­га мөм­кин тү­гел, һәр­хәл­дә акы­лы уры­нын­да­гы һич­кем бо­лай эш­ли ал­мый. Мо­ны Га­ли­мә дә аң­лый, әм­ма үзе бе­лән бер­ни дә кы­лыр хә­ле юк. Ни өчен­дер Нә­гый­мә апа­сы кыз­га­ныч, ул бит Хә­ли­мен, уку­ны бе­тер­гәч, дип­лом алыр да һич­шик­сез авы­лы­на кай­тыр, мон­да зур те­рәк бу­лыр дип кө­тә. Тор­мыш­ла­ры җи­тү, әм­ма йорт­та ир ба­лаң эш­не то­ту мәгъ­куль. Га­ли­мә бе­лә: Хә­лим абый­сы кайт­ма­я­чак, ан­дый бул­дык­лы ке­ше­ләр авыл­га гы­на тү­гел, шә­һәр­гә дә сы­еп бет­ми­ләр әле. Дөнь­я­да бер бит ул, бер, ка­бат­лан­мас!

Кыз­ның күз­лә­ре­нә яшь­ләр кил­де. Ул үзен Хә­лим абый­сы та­ра­фын­нан таш­лан­ган, хәт­та мыс­кыл итеп кал­ды­рыл­ган ке­бек итеп той­ды. Югый­сә егет аңа бар­мак бе­лән дә ка­гыл­ма­ган иде бит, ба­ры тик Куш ка­ен алан­лы­гын­да алар үбеш­те­ләр ге­нә. Яр чи­те­нә чы­гып, ке­ше күр­мә­сен дип агач­лар ар­ты­на мах­сус по­сып. Шун­да да алар­ны кү­реп кал­ган­нар, шу­ны да әни­се Ка­ми­лә­гә җит­кер­гән­нәр. Ә Нә­гый­мә апа­сы, ише­теп, бел­мим, нәр­сә­ләр уй­ла­ган­дыр? Әле Ил­ги­зәр­гә уты­рып кит­кә­нен дә кү­реп кал­ган бул­са­лар? Юл­ла­ры да са­рык һәм бә­рән­нәр ас­ра­ла тор­ган фер­ма би­на­ла­ры янын­нан уза! Нә­гый­мә апа, Бә­кер ага, Хә­лим абый!.. Йа Хо­да, яра­та бит ул, бик тә якын кү­рә алар­ны, йорт­ла­рын­да­гы һәм­мә­сен дә, апа-се­ңел­лә­ре­нә, ала-ко­ла пе­си­лә­ре­нә ка­дәр! Ме­нә ул ак күл­мәк­тән шул йорт­ка ки­лен бу­лып тө­шәр иде сы­ман. Бә­кер ага зур тан­та­на бе­лән кап­ка ачар, Нә­гый­мә апа­сы аның аяк ас­ты­на ак мен­дәр ки­те­реп са­лыр да:

— Кы­зым,— ди­яр,— төк­ле ая­гың бе­лән! Бас­кан эзең ма­мык бул­сын, сөй­лә­гә­нең ши­кәр-бал бул­сын!..

Чәй ка­шы­гы бе­лән шун­да ки­лен­гә бал кап­ты­рыр­лар. “Ме­нә ки­ле­не­без ни­чек уң­ган!”— дип мак­тап, хәт­та җыр­лап та җи­бә­рер­ләр. Йо­ла­сы шун­дый, га­дә­те шу­шы рә­веш­ле га­сыр­лар­дан ки­лә. Хә­лим исә, би­ле­нә та­я­нып, күр­де­гез­ме, мин нин­ди кыз алып кайт­тым, та­вис ко­шы бит бу дип мак­та­нып ка­рап то­рыр. Эһ, бар әле кү­рә­се­ләр, бар әле! Га­ли­мә­нең туй­лар ка­рар­га бар­га­ны, ки­лен төш­кән­не күр­гә­не мең бул­ган­дыр. Ул ярат­ма­ган ке­ше­ңә кия­ү­гә чы­гу­лар, бә­хет­сез яшь­лек­ләр ту­рын­да­гы ри­ва­ять­ләр мө­га­ен ро­ман­нар­да гы­на язы­ла­дыр, бә­ет­ләр һәм җыр­лар­да гы­на әй­те­лә, көй өчен ге­нә, кы­зык­ка чык­сын дип шу­лай сөй­лә­не­леп ки­ле­нә тор­ган­дыр? Ә чын­лык­та ке­ше­ләр сө­е­шеп-яра­ты­шып ка­вы­ша­лар. Әнә Нә­гый­мә апа, Бә­кер агай, әни­се Ка­ми­лә... Аһ, юк икән шул, мо­ны­сы алай ук тү­гел! Ни­чә ишет­кән­нә­ре бул­ды, хә­зер дә бар:

— Са­ла­ват, син җир бит­кә кия­ү­гә чы­га­сы тү­гел идем мин!— дип әни­се елап, ба­ла­ла­ры ке­че­рәк чак­лар­да да, үсә төш­кәч тә һа­ман ата ке­ше­гә таш­ла­на иде. Ярат­ма­ган бул­ган икән!

XXII

Ки­чә­ге со­ци­а­лис­тик со­вет җәм­гы­я­те­нең та­мы­ры бе­лән йол­кы­нып алы­нып, тә­мам мыс­кыл ите­леп “эт авы­зы­на” таш­ла­ны­луы көл­ке дә, фа­җи­га ке­бек тә иде. Үсеп ки­лү­че яшь бу­ын ул җәм­гы­ять, ил ха­кын­да әл­лә нәр­сә­ләр ише­теп, шул дә­вер­дә га­ди ха­лык тә­мам ин­те­геп, га­зап­ла­нып, бер дә көн як­ты­сы күр­ми­чә яшә­гән­нәр икән ди­гән той­гы һәм хис­ләр­дә кал­ды­рыл­ган иде­ләр. Ал­га та­ба тор­мыш ни­чек бу­лыр — аны­сын уй­лау­чы юк. Бү­ген­ге­се — тай­гак боз ке­бек, бер дә уты­ра ал­мый­ча җә­фа­лан­ган бол­ган­чык су сы­ман. Элек­ләр­не “ми­нистр ке­бек баш­лы”, “а­ка­де­мик ке­бек акыл­лы” ди­гән гый­ба­рә­ләр бе­лән сөй­лә­шә тор­ган иде ха­лык, әм­ма шул ми­нистр һәм ака­де­мик ди­гән­нә­ре те­ле­ви­зи­он ка­нал­лар­дан еш кү­ре­нә, төр­ле авыр мәсь­ә­лә­ләр­гә аң­лат­ма­лар би­рер­гә ты­ры­ша баш­ла­гач, фа­раз­ла­ры­ның ха­кый­кать­кә ту­ры кил­мә­ве, яшә­еш-тор­мыш­ның бер та­раф­ка, өмет­ләр икен­че як­ка ки­теп, хы­ял­лар­ның һәм кү­зал­лау­лар­ның чу­ар­лык бе­лән тул­ган­лы­гы, те­ләк­ләр­нең баш­ка­лык бе­лән йө­рәк­ләр­не ян­ды­руы алар­ның да дан­лык­лы дә­рә­җә­лә­ре­нә тап тө­ше­рү­дән гый­ба­рәт иде. Гү­я­ки дөнья һа­ман да вак­ла­на бар­ды, ке­ше­лә­ре исә яшә­е­шен­нән дә ваг­рак­ка әве­рел­де­ләр. Бу хәл миз­гел эчен­дә бул­ган кү­ре­неш­ләр­не бар­лык­ка ки­тер­гән көч­ле да­выл­дан соң хә­ра­бә­лә­нү ке­бек, адәм баш­ла­рын­нан узып, ба­ла һәм ана үза­ра аң­ла­шу­дан тук­та­ган­дай, күр­ше һәм дус­лар­ны да шул яман­лык­ка тө­шер­де. Ал­га та­ба җәм­гы­ять бо­лай яши ал­ма­я­чак иде югый­сә. Әм­ма аны тө­зә­тә­се урын­га, һа­ман да үз­гәр­теп ко­рыр­га, яңа­дан баш­лап ни­гез­ләр­гә ты­рыш­ты­лар. Ке­ше­ләр­не бү­ген үте­реп бе­те­реп, ир­тә­гә ка­бат ту­дыр­саң гы­на бәл­ки ба­ры­сы да яңа­ча бу­лыр, кем бе­лә? Әм­ма бо­лай эш­ләү мөм­кин тү­гел һәм зур вәх­ши­ят икән­ле­ген кү­зал­лау авыр тү­гел.

Га­ли­мә кич­кә ка­дәр үз кү­ңе­ле бе­лән тарт­ка­лаш­ты. Өч тап­кыр урам­га чы­гып, кап­ка төп­лә­рен­нән су­зы­лып ка­рап, әле­ге дә ба­я­гы олы юл ягын кү­зәт­те. Мон­нан Чоң­гыл тау ягы да, аңа туп-ту­ры ме­неп ки­тү­че таш юл да ачык кү­ре­нә­ләр, әм­ма Ил­ги­зәр ки­леп тук­та­ган урын агач­лар, йорт­лар ар­тын­нан бе­лен­мәс­кә дә мөм­кин икән­ле­ген уй­лап хәс­рәт­лән­де кыз. Әгәр дә егет “ки­лер­мен, кө­тәр­мен” дип әйт­мә­гән бул­са, Га­ли­мә дә бо­лай ук бор­чыл­мас һәм бәр­гә­лән­мәс иде. Нәр­сә ин­де бу? Аны мәк­тәп­тә орыш­ты­лар, үп­кә­ләт­те­ләр, елат­ты­лар, аңа Хә­ли­ме җа­вап ха­ты язар­га да ва­кыт тап­мый, ин­де ай­дан арт­ты бу­гай, шал­ты­рат­мый да! Ә Га­ли­мә­нең кү­ңе­лен­нән бу бор­чу­лар сих­ри ка­нат бе­лән сы­пы­рып таш­лан­ган­дай юк­ка чык­ты­лар. Ил­ги­зәр! Сы­ен­дыр ко­ча­гы­ңа, Га­ли­мә­нең кү­ңе­ле та­гын бер кат ял ал­сын! Им­ти­хан­на­ры­на әзер­лән­гән көн­нә­рен­дә ту­таш­ның ба­шы­на шу­шы бә­ла ге­нә җит­мә­гән!

Аны­сы Хә­лим абый­сын оны­ту өчен баш­ка бер егет бе­лән кү­ңе­лен са­таш­ты­рып алу­ның фай­да­сы кү­рен­ми кал­мас! Ни­чә укып, ише­теп үс­те: “Чөй­не чөй бе­лән бә­реп чы­га­ра­лар!”— ди­де­ләр аңа, нин­ди кы­ен­лык­ка төш­сә дә, иң ях­шы ча­ра­сы шу­шы! Әм­ма кыз ба­ла мо­ның ни­чек һәм нәр­сә икән­ле­ген бар авыр­лы­гын­да күз ал­ды­на ки­те­рер­лек дә­рә­җә­дә кү­ңе­ле бе­лән дә, акы­лы бе­лән дә нык­лы ке­ше бу­ла ал­мый. Га­ли­мә бу хак­та ба­шы­на да ки­тер­ми. Йө­рәк януы ул бит җан­ның үз уры­нын­нан ку­ба­ры­лу­ын­нан да, хис­ләр­нең кай­нар­ла­нып ап­ты­ра­ту­ын­нан да ки­лә. Көт­мә­гән­дә авы­рый баш­ла­ган хәл­ләр­гә тө­шә­сең.

Сә­гать кич­ке җи­де­ләр иде. Эң­гер эле­неп ки­лә. Га­ли­мә, кү­ңе­ле си­ке­реп куй­га­нын то­еп, ин­де би­шен­че тап­кыр­га укый баш­ла­ган мәк­тәп дә­рес­ле­ген өс­тә­лен­дә кал­ды­рып, кап­ка тө­бе­нә җи­ңел­чә ки­ем­нән, ар­ка­сы­на ка­лын шәл сал­ган ки­леш ке­нә йө­ге­реп чык­ты да, көт­кән юл­га ка­рау­га ук, тау­дан тө­шеп ки­лү­че ма­ши­на­ны кү­реп тә ал­ды. Аның Ил­ги­зәр­не­ке бу­лу­ын­да ши­ге юк иде. Кат-кат күз са­лып тор­мый­ча, Га­ли­мә өй­гә ке­реп йө­гер­де. Кич туң­дыр­ган, көн­дез­ге ер­га­нак­лы үзән­нәр хә­зер кич­ке су­ык­тан боз эл­пә­се бе­лән тар­тыл­ган. Аяк ас­ты уры­ны-уры­ны гы­на бул­са да та­еп-та­еп ала иде.

Йө­рәк бер өз­гә­лән­сә, аны ты­ныч­лан­ды­ру өчен су­лар­га тө­шү­дән ге­нә фай­да юк. Үз ка­де­рен бел­мә­гән ке­ше­не баш­ка­лар хөр­мәт итә­ме? Бу­сы ин­де мең тап­кыр­лар ише­тел­гән сүз. Ке­ше ка­де­ре­нә хөр­мәт бе­лән җа­вап би­рү адәм­дә юк икән, ан­дый зат­ны кем ди­ләр? Әйе, үз ка­де­рен бел­мәү­че, ди­ләр!

Аны­сы да дө­рес сы­ман, мо­ны­сы да хак­тыр ке­бек. Акыл­лы ке­ше­ләр дөнь­я­да, күз бе­лән кү­реп, ко­лак бе­лән ише­теп, кү­ңел үл­чәү­лә­ре­нә сал­ган­нан соң гы­на га­мәл кы­ла­лар. Бе­рәү­ләр­гә мо­ның өчен ми­нут та җи­тә, икен­че­ләр­гә сә­гать тә аз. Ме­нә шу­шы бу­ла ин­де ул зат­лы­лык­та аер­ма. Та­би­га­те­ңә кар­шы ба­ру мөм­кин эш, аны­сы. Әм­ма кү­ңел тү­ре­ңә элен­гән үл­чәү­нең уры­нын куз­га­тып кую, тә­лин­кә­лә­ре­нең ти­гез­ле­ген бо­зып таш­лау ке­бек ин­де ул. Ни­чек яшәү­нең бер ге­нә төр­ле күр­сәт­мә­се әле­гә ка­дәр ке­ше­лек та­ра­фын­нан бер­ни­чә тап­кыр тәҗ­ри­бә кы­лы­нып ка­рал­ган, тик за­ма­на ди­гән ва­кыт бе­рәм­ле­ге ул күр­сәт­мә­нең асыл мәгъ­нә­сен үз­гәр­тә тор­ган. Яшәү сер­лә­рен ачык хис ит­кән ке­ше­ләр үз урын­на­ры­на ва­ем­сыз­лар­ны кал­дыр­ган­нар. Ала­ры — баш­ка­лар­ны. Сер­ләр оны­тыл­ган. Ан­на­ры, кем­дер ис­кә алып, алар­ны яңарт­кан. Үз за­ма­ны­на ярак­лы ит­кән. Шу­шы рә­веш­ле та­рих ди­гән бө­ек сә­хи­фә­ләр­дән гый­ба­рәт ка­лын да, кур­кы­ныч та, бу­тал­чык та “ки­тап” бар­лык­ка кил­гән. Без аны укый­быз, без ан­нан гыйб­рәт­ләр та­бып хәй­ран­га ка­ла­быз. Кү­ңел ко­я­шы­быз­ны бо­лыт­лар мәң­ге кап­ла­мас­лар төс­ле. Йө­рәк­ләр ши­гырь бе­лән ту­ла, җан сө­е­неч эчен­дә яши. Ә ни­чек ха­та­ла­на адәм ба­ла­сы?

Дөнь­я­да ке­ше­ләр га­дел хө­кем йөр­тә ал­мый­лар, шу­лай да аның тө­сен-рә­ве­шен ки­те­рә­ләр. Мо­ның өчен бик га­ди әй­бер­ләр эш­ли­ләр: дө­рес­лек “ба­га­на­ла­ры” утыр­та­лар, ка­нун­нар тө­зи­ләр. Шул нор­ма­лар­ны бо­зу — ха­та, алар­га буй­сы­ну — дө­рес. Әм­ма бу әү­вә­ле игъ­лан ите­лү, ан­на­ры ка­бул кы­лы­ну, ал­га та­ба буй­сын­ды­ры­лу бе­лән ха­кый­кать­кә, дө­рес­лек­кә әве­рел­де­ре­лә. Без ул ка­нун­нар­ның дө­рес­ле­ген рас­лау өчен ила­һи хис­лә­ре­без­не эш­кә җи­гә­без, фән­ни ни­гез­дә дә­лил­ләр ки­те­рә­без, та­гын да ни­ләр ге­нә кы­лан­мый­быз һәм кы­лан­дыр­мый­быз. Асыл­да бо­лар­ның бер­се дә ила­һи­ят эше тү­гел, ке­ше­ләр­нең үза­ра ки­ле­шүе ар­ка­сын­да гы­на ка­нун­ла­ша. Ди­мәк, адәм ба­ла­ла­ры­ның үза­ра ки­ле­шүе бар нәр­сә­ләр­не дә хәл итә. За­кон­лаш­ты­рып ку­ел­ган ка­нун­нар­ны җәм­гы­ять өс­тен­нән алып таш­лау кем­нәр­гә­дер га­дел­лек ке­бек то­ел­са, кем­нәр өчен­дер ул, ки­ре­сен­чә, га­дел­сез­лек сы­ман­рак аң­ла­шы­ла. Без ха­та­лы икән­без, га­мә­ле­без дө­рес­ме? Ке­ше­ләр ял­гы­шып ки­леш­ми­ләр­ме? Бе­рәү­ләр­не без, ял­гыш­са­лар да, “а­як­ла­ры та­еп кит­те”, ди­без, икен­че­ләр­не, аяк­ла­ры та­еп кы­на ал­са да, ха­та­лы итәр­гә ге­нә ат­лы­га­быз, га­еп­ле­гә чы­га­ра­быз. Яз­мыш йө­ге һәр­кем җил­кә­сен­дә дә ти­гез тү­гел.

Га­ли­мә­нең Ил­ги­зәр яны­на чы­гып йө­ге­рүе, аны кө­теп алуы, әм­ма оч­ра­шу­га сүз бир­мә­ве, ки­ре­сен­чә, кил­мә­вен те­лә­ве — бо­лар бер­се дә аның акы­лы­на, кү­ңе­ле­нә сый­ган нәр­сә­ләр­дән тү­гел иде. Нин­ди­дер авыр тәкъ­дир аның өс­тен­нән хө­кем йөрт­те. Га­ли­мә бу оч­ра­шу­га аш­кын­ма­ган­да да хак­лы бу­ла­чак иде. Йө­рә­ге ту­лып кай­нар­лан­ган яшь ка­ны аның акы­лын нин­ди­дер чә­чәк­ле бак­ча­лар­га, күз яу­ла­рын алыр­лык би­ек ак мәгъ­рур тау­лар­га, мәң­ге­лек яз хө­кем сөр­гән җы­лы ут­рау­лар­га — әл­лә-әл­лә кай­лар­га са­таш­ты­рып алып кит­те. Аның өчен баш очы­на гиль­о­ти­на бал­та­сы сый­фат­та кү­тә­рел­гән БДИ сы­нау­ла­ры да, кы­зын бү­ген­нән “боч­ка­га са­лып тоз­лап ку­яр­га” әзер әти-әни­се­нең чик­ләү­лә­ре дә — бер­се дә бер­нин­ди кар­шы­лык тү­гел иде­ләр, ба­ры тик Хә­лим абый­сы­ның нәр­сә әй­тә­чә­ге, эш­не бе­леп ала­ча­гы ко­тын ка­чы­ра. Әм­ма ул мон­да тү­гел, ерак­та, Ка­зан ка­ла­сы­ның таш кы­са­ла­ры­на тө­шәр­гә һәм юга­лып ка­лыр­га мәҗ­бүр эн­җе бөр­те­ге, зат­лы са­гы­шы гы­на!

Га­ли­мә­нең ке­сә те­ле­фо­ны шал­ты­ра­ган­да бию кө­ен җыр­ла­ту­га көй­лән­гән иде. Әни­сен­дә һәм ип­тәш кыз­ла­рын­да гы­на но­ме­ры бар, әм­ма шал­ты­ра­ты­шып сөй­лә­шү­че­ләр бү­ген­ге ли­мит-нор­ма­ла­рын ту­тыр­ды­лар ин­де. Әни­се, кы­зы­ның ки­нәт юга­лу­ын шәй­ләп, эз­ләр­гә мөм­кин, аны­сы. Әнә шал­ты­ра­та да бит!

— Әйе, әни­ем?

Җа­вап бир­гә­нен­дә та­вы­шын­да Га­ли­мә кау­шау бар икән­ле­ген той­ды. Әм­ма ул кау­ша­вы бе­лән ида­рә итә дә, аны яше­рә дә ал­ма­ды. Бу дул­кын­ла­ну тә­не буй­лап бер­ни­чә рәт йө­ге­реп уз­ды, йө­рә­ген уры­нын­нан куз­га­ту өчен җи­тә кал­ды. Кыз, кон­фет ур­лау­да то­тыл­ган ба­ла ке­бек, үзен кая ку­яр­га бел­ми­чә, шун­да адым­на­рын бу­тап өл­гер­де. Ашы­гып кой­ма бу­е­на ба­рып бас­ты. Ишек ал­ды ягын­да кем­нәр­нең­дер аяк адым­на­ры туң­ды­рып ал­ган кар­ны тап­тап, ашы­гып кап­ка­га та­ба ки­лә иде­ләр. Бер­се, ир ке­ше та­выш­лы­сы:

— Кем­дер ке­реп ки­лә­ме соң?— ди­де, аңа ха­тын-кыз:

— Кап­ка­ны бик­лә­гән идең­ме әл­лә? Ача ал­мый то­ра­дыр бит?— ди­де.

Ин­де үзен кү­рер­ләр, күз уң­на­ры­на эләк­те­рер­ләр ди­гән уе Га­ли­мә­не кур­кы­тып, алар­ның кап­ка ту­рын­нан тиз­рәк ки­теп ба­ру­ны акы­лы ях­шы­га са­нап, аяк адым­на­рын ашык­тыр­ды. Әм­ма кап­ка ачы­лып:

— Кем ба­ла­сы бу, Са­ла­ват­ның Га­ли­мә­се­нә ох­ша­ган,— дип әй­тү­лә­ре, чук­рак бул­ма­саң, ко­лак­ка ке­рер­лек дә­рә­җә­дә ише­те­леп, ту­таш­ны ар­тын­нан куа кил­де­ләр. Аның кау­ша­вын арт­ты­рыр­га шу­шы да җи­тә ка­лыр­лык иде.

— Сез­гә тү­гел иде!— ди­гән бул­ды ул.

Га­ли­мә­нең бу сүз­лә­рен те­ле­фон­нан сөй­лә­шү­гә ка­гы­лыш­лы дип уй­лап­мы, шал­ты­рат­кан ке­ше үзе­нә ка­бул ит­те, кап­ка­дан чы­гып бас­кан­нар — үз­лә­ре­нә. Мо­ңа ка­дәр тәү­фыйк­лы бу­луы бе­лән үр­нәк то­ел­ган кыз ту­рын­да бу аң­ла­шыл­мау­чы­лык баш­ка­ча уй­лый баш­лар­га әл­бәт­тә этәр­геч би­рә ала иде. Ярый әле кап­ка­дан ки­леп чы­гу­чы ир­ле-ха­тын­лы ке­ше­ләр тор­мыш ту­пас­лы­гын­нан шак­тый тау­шал­ган, фи­кер­гә-уй­га би­ре­лү­не, биг­рәк тә баш­ка­лар­ны хө­кем итү “ос­та­лы­гын­нан” ерак­лаш­кан адәм­нәр­дән иде­ләр ах­ры­сы. Га­ли­мә, әл­лә га­фу үте­нер­гә­ме ди­гән­дәй алар ягы­на бо­ры­лу­ы­на, кап­ка­ла­рын­нан ке­реп үк ки­тү­лә­рен шәй­ләп өл­гер­де. Аңа шун­да ук рә­хәт­рәк һәм кү­ңе­ле­нә ты­ныч­рак ха­ләт иң­де, җил­кә­сен­нән йөк төш­кән­дәй то­ел­ды.

Те­ле­фон­нан шал­ты­ра­ту­чы­ның но­ме­ры та­ныш­лар исем­ле­ген­дә юк иде. Әм­ма Га­ли­мә­нең йө­рә­ге ки­се­леп ал­ды. Бу бит аның Хә­лим абый­сы­ның та­вы­шы иде. Ни­гә ин­де ул аны та­ны­ма­ды? Хә­зер яңа­дан шал­ты­рат­ка­нын көт­сен­ме, әл­лә үзе, кү­ңе­лен­дә­ге се­рен яше­рә ал­мый­ча, соң­ла­мый шал­ты­рат­сын­мы? Ан­на­ры: “Ме­нә мин Ил­ги­зәр исем­ле егет яны­на оч­ра­шыр­га ба­рам”,— ди­сен­ме? Нин­ди юләр­лек бу. Ни­гә Га­ли­мә мон­да кил­де? Әнә аңа Ил­ги­зәр якы­ная, ку­лын­да­гы чә­чәк бәй­лә­мен су­за. Мө­га­ен җән­нәт бак­ча­сын­нан өзеп алып ки­тер­гән­дер, кы­зыл ро­за­лар, кып-кы­зыл гөл­чә­чәк­ләр! Нин­ди хуш ис­ле­ләр! Ә ни­чек чә­неч­ке­ле алар! Уч­ла­ры­на ка­да­ла­лар, бит­лә­ре­нә...

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: