Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 7 страница

— Әйе, аны­сы бар. Бу әле әзер­лек ке­нә. Егет­ләр ха­кын­да әй­тәм!

— Ә бо­лар­мы? “А­җа­ган” уй­нау­чы­лар бу­лыр­га ки­рәк!

— Бик алай ук тү­гел дә... Әм­ма сез­дә дә хак­лык бар... Ышан­ды­рып җит­кер­ми шул!

Га­ли Дау­то­вич уй­га би­ре­леп ал­ды, аның бу ва­кыт­та озын­ча йөз ча­лым­на­ры җы­е­лып, тү­гә­рәк­лә­неп кил­де­ләр, ел­гыр күз­лә­ре бер нок­та­да кал­ды­лар. Ан­на­ры ул уры­ны­на ба­рып утыр­ды да, өс­тә­лен­нән баш­ка су­рәт­ләр­не алып, бе­рәм-бе­рәм егет­кә күр­сә­тә баш­ла­ды:

— Бо­ла­ры?.. Бо­ла­ры?.. Бо­ла­ры — баш­ка! Шу­лай­мы?

Алар­да кы­рыс йөз­ле, су­гыш­чан рух­лы, мак­сат­ла­ры­на ире­шү өчен ут­ка-су­га ке­рер­гә әзер, ка­ра ка­муф­ляж­лы егет­ләр су­рәт­лән­гән иде­ләр. Ча­лым­на­рын­да га­дел­сез­лек­не сөй­мәү, ту­гы­ры хез­мәт хи­се бал­кып то­ра. Бо­лар ти­гез саф­лар­да да тү­гел, кай­сы­ла­ры уты­рып то­ра­лар, кай­сы­ла­ры аяк өс­те бас­кан­нар. Мыл­тык­лы, ав­то­мат­лы, буш кул­лы...

— Кү­ре­неп то­ра — чын ка­һар­ман­нар, ут­ны-су­ны кич­кән егет­ләр!

Хә­лим­нең мон­дый бә­я­се Га­ли Дау­то­вич өчен яңа­лык тү­гел иде бу­лыр­га ки­рәк, ул үзен­дә һич­нин­ди үз­гә­реш бар­лык­ка ки­лү­не дә сиз­дер­мә­де. Шу­лай да:

— Ме­нә шу­лар­ны кү­рә бе­лү сә­лә­те­гез өчен ча­кыр­дык та ин­де,— дип әй­теп куй­ды. Әм­ма әме­рен җит­ке­рер­гә ашык­ма­ды. Өс­тәл­дә уң ку­лы­ның бар­лык бар­мак­ла­рын берь­ю­лы һәм ал­маш-тил­мәш, ае­рым көй чы­гар­ган­дай, тиз-тиз би­е­теп ал­ды. Аң­ла­шы­ла: ул уй­ла­на иде.

— Нәр­сә бул­ды соң?.. Га­ли Дау­то­вич?— Хә­лим шун­да “шеф­”ы­на гү­я­ки тиз­рәк уй­лар­га һәм ае­рым ка­рар­га ки­лер­гә яр­дәм итәр­гә ашык­ты. Аның бо­лай со­ра­вы җи­тәк­че­нең ты­ныч­лы­гын боз­ды. Ул ни­ка­дәр ка­ты чик­лә­век ке­бек адәм бул­ма­сын, ва­тыл­ды да кит­те. Әм­ма сүз­лә­ре әле­гә бер­ни ха­кын­да да бел­дер­ми иде­ләр ке­бек.

— Ни бит әле... Шу­шы фо­то бу­ен­ча ях­шы ма­те­ри­ал әзер­ләр­гә ки­рәк!

Ул те­ге әби һәм “А­җа­ган” уен­чы­лы су­рәт­не Хә­лим­гә яңа­дан бир­де:

— Ә мон­да­гы егет­ләр­не ме­нә бо­лар­да­гы­ча үз­гәр­тер­гә ки­рәк иде!

Кы­рыс ка­һар­ман су­гыш­чы­лы фо­то­су­рәт­ләр бу ва­кыт­та Хә­лим­нең ку­лын­да иде­ләр. Тик алар­ны Га­ли Дау­то­вич ки­ре үзе­нә ал­ды да:

— Эш­ләп бу­лыр­мы?— дип со­ра­ды, Хә­лим­дә әби­ле су­рәт­не кал­ды­рып.

— Бо­лар­ның сез­дә­ге­лә­ре кав­каз­лы ка­һар­ман­нар шул,— ди­де егет, бу­ла­чак эш­нең авыр­лы­гын то­еп.— Алар­га та­би­гать үзе кы­рыс йөз ча­лым­на­рын бир­гән. Ә бо­ла­ры — без­нең та­тар, рус, ма­ри ба­ла­ла­ры­дыр ин­де. Авыз­ла­ры — чүл­мәк, уй­ла­рын­да — бә­леш, эш­лә­ре — чып­чык те­зен­нән.

XIV

Ин­тер­нет яңа­лык­лар­дан Хә­лим “Та­тарс­тан Де­мок­ра­тик Рес­пуб­ли­ка­сы” игъ­лан ите­лү­ен, пре­зи­ден­ты итеп ака­де­мик Вил Мир­за­я­нов сай­ла­ну­ын, ә хө­кү­мәт ба­шы­на Фәү­зия Бәй­рә­мо­ва­ны ку­ю­ла­рын укып бе­лә иде. Яр Чал­лы шә­һә­рен­дә “Та­тар Мил­ли Мәҗ­ле­се”­нең съ­ез­ды 2009 нчы ел­ның ба­шын­да уз­ды­ры­лып, аның де­ле­гат­ла­ры-де­пу­тат­ла­ры һәм­мә та­тар исе­мен­нән сөй­ләп, хә­зер­ге Та­тарс­тан рес­пуб­ли­ка­сын Рә­сәй хө­кү­мә­те ку­бы­зы­на би­ю­че бер мар­җа су­рә­тен­дә күр­сә­теп, аның сә­я­си, икъ­ти­са­ди, иҗ­ти­ма­гый хә­лен­нән кө­леп чы­гыш­лар яса­ган бу­лу­ла­рын егет бер­нин­ди авыр­лык­сыз кү­зал­ла­ды. Ул съ­езд­да һич­шик­сез мил­ли фа­на­тик­лар да ча­кы­ру­лы, де­ле­гат-де­пу­тат­ла­рын да кем­нәр­дер һәм, һич­шик­сез, бик тә яше­рен, бер­кем­гә бел­дер­ми­чә сай­ла­ган­на­рын аң­ла­вы да авыр тү­гел иде. Ас­тыр­тын га­мәл­дә акыл­га та­я­ну­га ка­ра­ган­да, кур­ку һәм хәй­лә­не эш­кә җи­гү хә­ер­ле­рәк, бил­ге­ле. “Та­тар Мил­ли Мәҗ­ле­се”, Хә­лим­нең кү­зә­тү­лә­ре һәм уен­ча, нәкъ ме­нә шу­лай эш итә. Кай­чан һәм кем­нәр бу пар­ла­мент­ның вә­кил­лә­рен сай­лау­ла­ры тө­гәл бил­ге­ле тү­гел, әм­ма аның де­пу­тат­ла­ры­ның бел­де­рү­ен­чә, алар­ны зур һәм кат­лау­лы де­бат­лар-бә­хәс­ләр­дән соң, та­тар иҗ­ти­ма­гый оеш­ма­ла­ры үз ара­ла­рын­нан күр­сә­теп, чын де­мок­ра­тик юл­лар бе­лән тәкъ­дим ит­кән­нәр. Ярар, ала­ры шу­лай­дыр.

Бо­ла­ры ка­лып тор­сын. Хә­лим өчен алар әл­лә бар, әл­лә юк. Ул шу­шы пар­ла­мент­ның фай­да­лы сә­я­си уен гы­на икән­ле­ген, әм­ма иң авыр, хәт­та их­ти­мал­лы, мөм­кин­лек би­рел­гән ва­кыт­лар­да да ида­рә ба­шы­на ме­неп уты­рыр­га һәм үз тәр­тип­лә­рен ур­наш­ты­ра баш­лар­га те­лә­мәү­лә­рен ачык күз ал­ды­на ки­те­рә ала иде. Шун­лык­тан Мил­ли Мәҗ­лес­кә җит­ди ка­ра­ма­ды. Вә­кил­лә­ре­нең ил эчен­дә әл­лә ни кар­шы­лык­лар һәм өс­тә­мә мөм­кин­лек­ләр күр­ми­чә, ха­лык­ны үз мән­фә­гать­лә­рен як­лар­га оеш­тыр­мый­ча һәм җи­тәк­лә­ми­чә яшәү­лә­рен дә ул бе­лә. Кыс­ка­сы, Мил­ли Мәҗ­лес­нең зы­ян­га да, фай­да­га да тү­гел икән­ле­ген аң­лый. Дө­рес, алар­ны суд­ка бир­гә­ләп ма­та­шу­чы­лар та­бы­лыр. Бу­сы да ба­ры тик алар­ның кө­чен бар­лау, кем­лек­лә­рен ачык­лау, җан­на­рын үр­тәп алыр өчен, баш­ка­лар­ны кур­ку­га са­лу фай­да­сы­на баш­ка­ры­лыр.

Ә ме­нә бы­ел ин­тер­нет хә­бәр­лә­ре шу­шы мил­ли пар­ла­мент ти­рә­сен­дә ка­ра бо­лыт­лар­ны ку­ер­тып ал­ды. Хәт­та бик җит­ди тон­да тән­кый­ди чы­гыш­лар да бул­ды. Хә­лим әү­вә­ле алар­га ыша­нып ка­ра­ма­ды. Әм­ма һәр­кем­нең те­лен­дә йө­реп, төр­ле төс­ләр һәм эч­тә­лек­ләр ала бар­ган “Я­ңа­лык­лар” мәсь­ә­лә­нең шак­тый кат­лау­лы икән­ле­ген аң­лар­га яр­дәм ит­те. Мил­ли аз­чы­лык ил­дә ида­рә­не үз ку­лы­на алыр­га ом­ты­лыш ясап, бу те­лә­ген та­гын да кө­чәй­тү юнә­ле­шен­дә “су­ган суы сы­гу” бе­лән ге­нә шө­гыль­лән­ми, бәл­ки “ат­ла­рын чап­ты­ра һәм ярыш­ты­ра” баш­ла­ган бу­лып чык­ты. Мил­ли Мәҗ­лес де­пу­тат­ла­ры үз­лә­ре­нә сә­я­си ста­тус та­ләп ит­кән­ле­ге, “мил­ли пре­зи­дент”­ның исә сы­е­ну эз­ләп чит ил­дә ка­чып ятар­га мәҗ­бүр­ле­ге жур­на­лист хал­кы­на бил­ге­ле иде. Рәс­ми ил баш­лык­ла­ры бу хә­бәр­ләр­дән кот­сыз ка­лыр­га ти­еш иде­ләр. Мон­дый ва­кыт­та мат­бу­гат­та те­ге яки бу як­ны як­лап шау-шу баш­ла­ныр­га ти­еш. Әм­ма ял­кау та­тар гә­җит­че­лә­ре бер­ни эш­лә­мә­де­ләр һәм бел­мә­гән­дәй кы­лан­ды­лар. Бо­лар­дан чы­гып Хә­лим бер нә­ти­җә­гә кил­де: рәс­ми ил баш­лык­ла­ры үз мәр­тә­бә­лә­рен Мәс­кәү ал­дын­да як­лар һәм сак­лар өчен гү­я­ки үз­лә­ре шу­шы вир­ту­аль Та­тар Де­мок­ра­тик Рес­пуб­ли­ка­сы “о­е­шу­га” яр­дәм итә­ләр бул­са ки­рәк, югый­сә ва­кый­га­лар са­ры­лы-яшел­ле төс­ләр алыр иде­ләр. Ил­дә ге­нә тү­гел, дөнья кү­лә­мен­дә бар­ган икъ­ти­са­дый кри­зис та алар өчен бер­ни тү­гел­дер сы­ман. Әнә га­зе­та­лар, үз га­дәт­лә­рен­чә олы­ны ке­че итеп, ке­че­не дәү ясап, кы­зык­лы-кы­зык­лы мә­ка­лә­ләр һәм хә­бәр­ләр бе­лән ба­сы­лып чы­га то­ра­лар. Әм­ма ни Мил­ли Мәҗ­лес, ни ил проб­ле­ма­ла­ры­на бәй­ле ма­те­ри­ал­лар­га урын та­был­ма­ды. Алар­ның ки­рә­ге дә юк иде. Ха­лык ин­тер­нет хә­бәр­лә­рен­нән дә ап­ты­раш­та, ин­де та­тар га­зе­та­ла­ры да яза баш­ла­са­лар — кот­сыз ка­лыр­сың! Ты­ныч кү­ңел бе­лән, ин­де биш йөз ел­лап мич ба­шын­да ар­ка җы­лы­тып ят­кан ки­леш дөнь­я­сы­на тө­ке­реп яшәр­гә өй­рә­неп җит­кән та­тар­ның мүк­ле җа­ны өчен йом­шак та­выш­лы, бал­лы-май­лы га­зе­та­ла­рын­нан да ях­шы­сы юк икән.

Хә­лим алар­дан ку­шыл­ган эш­кә бәй­ле бер ге­нә дә ятыш­лы яз­ма да та­ба ал­ма­ды. Күп оч­рак­лар­да әл­лә кай­чан гы­на укы­ган, ин­де яңа­дан, ка­бат­ла­нып бас­ты­рыл­ган ма­те­ри­ал­лар ке­бек кү­рен­де кү­бе­се.

Аңа Га­ли Дау­то­вич: “Кай­нар кан­лы ма­те­ри­ал бул­сын!”— ди­де. Хә­лим хис­кә кү­мел­гән мә­ка­лә­ләр­не сөй­ми, ва­кый­га һәм фәл­сә­фә таш­кы­ны бер­гә ту­кы­лып, шул рә­веш­ле чу­ар ту­кы­ма ха­сил ите­леп языл­ган­нар­ны фир­ма ху­җа­сы­ның хуш күр­гән­ле­ген ачык той­са да, бу хак­та ка­бат­лап әй­теп ка­рар­га, ку­шыл­ган эш­тән баш тар­тыр­га те­лә­сә дә, мо­ның ар­тык икән­ле­ген тө­ше­неп, ахыр­да ри­за­лы­гын ис­кәрт­те. Әм­ма “шеф”, га­җәп­лә­нү­ен йө­зе­нә чы­гар­мый­ча гы­на:

— Сез­дән мо­ны кем со­ра­ды әле?— дип, ки­тәр­гә ку­шып кул иша­рә­се яса­ды: — Ба­ры­гыз, яр­ты сә­гать ва­кыт сез­гә!

Ун­биш ми­нут эчен­дә Хә­лим те­ге фо­то­га бәй­ле баш­ка бе­рәр ма­те­ри­ал та­был­мас­мы ди­гән ни­ят­тә та­гын мат­бу­гат ор­ган­на­ры­ның ин­тер­нет сайт­ла­рын ак­та­рып чык­ты. Бер фай­да­сы да бул­ма­ды. Ан­на­ры биш ми­нут­лап шул фо­то­су­рәт­кә ка­рап утыр­ды. Ба­шы­на бер ге­нә фи­кер дә кил­ми иде. Га­ли Дау­то­вич аңа:

— “Мил­ли хәр­би бри­га­да­лар” ди­гән баш ас­тын­да ки­чек­мәс­тән “кай­нар” ма­те­ри­ал ки­рәк!— ди­де.

Кая ди ул “кай­на­ры”, “су­ы­гы” да юк әле мон­да!

Соң­гы биш ми­ну­ты да бе­тү­гә та­ба ашы­гып йө­ге­рә баш­ла­ды. Хә­лим үзе­нең ал­ты-җи­де җөм­лә­лек хә­бәр­не әзер­ләп өл­гер­мә­я­чә­ген аң­ла­ды. Бер ге­нә дәрт­ле фи­кер дә аның хис­лә­рен куз­га­тыр­лык тү­гел иде. Шу­лай да: “Та­тар­ның да уя­ныр кө­не бар икән! Мил­ли гас­кә­ри бри­га­да­лар ое­ша баш­ла­ды. Егет­ләр бү­ген-ир­тә­гә кан­лы су­гыш­ка ке­рер­гә әзер­лек­лә­рен бел­де­реп: “Яу, яу!”— дип оран сал­ды­лар. Мил­ләт­нең гай­рәт­ле ул­ла­ры, Азат­лык бай­ра­гы ас­ты­на җы­е­лы­гыз! Сез­не дан­лы көн­нәр кө­тә!”— ди­гән сүз­ләр­не язып, кә­га­зен тот­кан хәл­дә Га­ли Дау­то­вич ка­би­не­ты­на та­ба юнәл­де.

“Шеф” те­ле­фон­нан сөй­лә­шә иде, “ә­йе”, “я­рар” сүз­лә­ре бе­лән әйт­кән­нә­рен тә­мам­лап, труб­ка­сын өс­тәл­гә куй­ды, Хә­лим­гә уты­рыр­га куш­ты да:

— Бул­ды­мы?— дип со­рап, егет­нең ку­лын­нан яз­ма­сын ал­ды.

Га­дәт­тә ху­җа үз бүл­мә­се­нә кер­гән хез­мәт­кәр­лә­ре­нә уты­рыр­га урын тәкъ­дим ит­ми тор­ган иде. Шу­ңа да Хә­лим аяк өс­те ка­ла бир­де. Ян­да­рак — би­ек һәм озын көз­ге, бө­тен бүл­мә аның ча­гыл­ды­ру­ын­да ка­бат­ла­нып кү­ре­неп то­ра. Әм­ма нин­ди­дер сә­ер­лек бар, дөнь­я­лык ан­да ки­ре ягы бе­лән ачыл­ган­дай. Ике метр­га өч метр зур­лы­гын­да­гы ал­ты квад­рат метр­лы ху­җа ка­би­не­ты җи­һаз­га да бай тү­гел, ба­ры­сы да ки­рәк­ле­ләр ге­нә: компь­ю­тер, прин­тер, ка­ләм, кә­газь һәм ике-өч ки­тап­лы шкаф-киш­тә­лек, өс­тәл, шеф крес­ло­сы, әл­бәт­тә һәм арт­сыз урын­дык. Аңа ка­рап ал­саң, уты­рыр­га бик җай­сыз итеп эш­лән­гән­дер сы­ман той­гы ка­ла.

— Ни, әйе...

Га­ли Дау­то­вич шун­да бик тә ка­нә­гать­сез бу­лу­ын бел­де­рер­гә те­лә­гән­дәй егет­кә кү­тә­ре­леп ка­ра­ды. Хә­лим аның ка­ра­шын көз­ге­дән күр­де, шу­ңа да күз­лә­ре ту­ры­дан-ту­ры оч­раш­ма­ды­лар. Бу хәл аның кау­шау­дан ко­ты­луы өчен ку­лай бу­лып чык­ты.

— Уты­ра­сыз­мы ин­де сез, юк­мы?— ди­де ху­җа, ачу бе­лән бел­де­реп. — Җил­кә­лә­ре­мә ба­сып тор­ган­дай то­е­ла­сыз!

Ан­нан мон­дый сүз­ләр­не ишет­кә­не бул­ма­гач, Хә­лим­нең кү­ңе­ле ап­ты­раш бе­лән тул­ды. Фир­ма­да әле­гә кис­кен сөй­ләш­кән бер ге­нә ке­ше дә юк иде. Алар­ның кол­лек­ти­вы ни­чек­тер ма­тур гы­на ки­ле­ше­неп, үза­ра хәл­лә­ре­нә ке­ре­шеп, яр­дәм­лә­шеп эш­лә­де­ләр. Шеф үзе дә бик са­быр, ты­ныч хо­лык­лы, үтә сак ке­ше ке­бек то­е­ла иде. Алай тү­гел икән бит. Бү­ген, шу­шы сә­гать эчен­дә ге­нә дә икен­че тап­кыр ка­ты то­рып сөй­лә­шә, дул­кын­ла­на, әм­ма мо­ны сиз­дер­мәс­кә ты­ры­ша. Хә­лим үзе дә афә­рин егет­ләр­дән бул­ды ин­де, мак­тап туй­мас­лык бер ах­мак! Утыр, ди­ел­гәч, уты­рыр­га иде, язып ки­тер, ди­ел­гәч, язып ки­тер­де бит!

Ко­ла­гын­нан эләк­те­ре­леп, тып ит­те­реп ки­тер­теп утыр­тыл­ган усал ма­лай ке­бек, егет шым хә­лен­дә урын­дык­ка ка­дак­лан­ды. Ху­җа аның бу хә­рә­кәт­лә­ре­нә игъ­ти­бар ит­мә­де. Те­ле­фо­ны шал­ты­рап алып, кем бе­лән­дер “я­рар” һәм “юк” сүз­лә­рен ге­нә алыш­ты да, Хә­лим­гә ка­рап:

— Ба­рып чык­кан­га ох­ша­ма­ган,— ди­де.— Мо­ны сез яз­ды­гыз­мы?

Со­ра­вы — мыс­кыл­лау иде. Хә­лим аны дө­рес аң­ла­ды. Әм­ма сер бир­мә­де, ях­шы­га әй­тел­гән ке­бек ка­бул итеп:

— Әйе!— ди­де.— Мон­дый өтек җан­нар ту­рын­да бо­ла­ры да күп әле!

Га­ли Дау­то­вич үзе­нең ак озын­ча чы­ра­ен та­гын да су­зын­кы­рак итеп, кы­лыч бо­ры­нын шө­кәт­сез рә­веш­тә юга­ры­га чө­еп алып, сы­ек зәң­гәр­ле­ге ар­ка­сын­да төс­сез сы­ман кү­рен­гән ми­шә­ри ел­гыр күз­лә­рен күз­лек пы­я­ла­сы аша гү­я­ки Хә­лим­нең йө­зе­нә таш­лап-ыр­гыт­ты­рып ал­ды. Егет­нең әү­вә­ле җа­ны су­ы­ры­лып, ан­на­ры бер нок­та­га җы­е­рыл­ган­дай бул­ды. Шу­ңа да бик сә­ер ел­ма­еп, хәт­та кө­леп җи­бәр­де һәм:

— Га­ли Дау­то­вич, та­был­ды!— дип, үзе дә кө­тел­мә­гән­чә әй­теп куй­ды.

Ху­җа­ның өме­те сү­нәр­гә өл­гер­гән иде­ме, әл­лә Хә­лим­нең нәр­сә бул­са да тәкъ­дим итә алу­ы­на шик­лә­неп­ме, йө­зен­дә­ге сал­кын­лык­ны югалт­мый­ча со­рау бир­де дә:

— Нәр­сә ин­де ул та­гын? Юк! Мон­дый фо­то ас­ты­на ях­шы, йө­рәк ян­дыр­гыч яз­ма би­реп бул­мый. Ба­ры тик: “Кү­ре­гез без­нең мес­кен­лек­не!” ди­гән сүз­ләр­не ге­нә те­зү отыш­лы. Фай­да­сыз эш бу!— ди­де, уй­ла­рын яшер­ми­чә.— Без­нең та­тар — чал­ба­ры ти­шек, авы­зы ачык бит ул! Күз­лә­рен ка­ра син алар­ның — йо­кы­ла­ры туй­ма­ган са­бый­лар ке­бек бо­лар. Гү­я­ки ни­чә­мә йөз ел бу­е­на, бу­ын­нан-бу­ын­га си­хер­ле су эчер­теп кил­гән­нәр дә йок­лат­кан­нар, зо­ба­ни­лар яса­ган­нар. Прог­рам­ма­лы ро­бот­лар ке­бек. Уя­на­лар, то­ра­лар, ашый­лар, эш­ли­ләр, ятып йок­лый­лар — көн­нән-көн­гә шул ук хәл. Сә­гыйть Рә­ми­ев әйт­меш­ли “а­гач кап­ла­ган, яф­рак­ла­рын как­ма­ган!..”

— Без­нең мил­ли гас­кә­ре­без туп­ла­на баш­ла­ды. Ара­да су­гыш авыр­лы­гын күр­гән га­ярь офи­цер­лар, ба­тыр сол­дат­лар, ал, кы­зыл, зәң­гәр һәм баш­ка төр­ле бе­рет­лы­лар бар. Ба­ры­сы да мил­ләт өчен кө­рәш­кә әзер. Әгәр дә син мил­лә­тең­не сө­ю­че ке­ше икән­сең, мил­ли гас­кә­ри­ләр­гә ку­лың­нан кил­гән­чә ак­ча­ла­та бу­лыш! Ко­рал — ме­нә нәр­сә без­гә ки­рәк! Мил­ли гас­кә­ри­ләр мил­лә­те­без­гә ирек тә, ки­лә­чәк тә яу­лап би­рер... Без­нең исәп-хи­сап сче­ты­на ак­ча­ла­ры­гыз­ны кү­че­ре­гез!

Хә­лим шу­шы сүз­лә­рен те­зеп әй­теп чык­кач, Га­ли Дау­то­вич, дө­рес ише­тәм­ме дип, тә­мам ап­ты­раш­та кал­ды. Бу ва­кыт­та күз­лә­ре, кеч­ке­нә нок­та­лар­га әве­ре­леп, кы­лыч бо­ры­ны тө­бе­нә җы­ел­ган­нар да, миң рә­ве­шен­дә кал­ган­нар сы­ман иде. Хәт­та каш­ла­ры да кыс­ка­рып һәм ко­е­лып бет­кән­дәй то­ел­ды. Ул шу­лай уты­ра би­реп, ай­ныр­га, як­ты дөнь­я­га чы­гар­га те­лә­мә­гән төс күр­сәт­те. Хә­лим исә, бу про­ект­ның шу­лай ук отыш­лы ва­ри­ант тү­гел­ле­ген аң­лап, чы­гып ки­тим­ме ди­гән­дәй уры­нын­нан куз­гал­ды. Әм­ма Га­ли Дау­то­вич аңа ашык­мас­ка иша­рә ит­те. Хә­лим­гә тот­кар­ла­ныр­га ту­ры кил­де. Мо­ңа ка­дәр шеф­ның та­выш кү­тә­реп ачу­лан­га­ны юк иде. Фир­ма­да эш­ләү­че­лә­ре ба­ры тик аны үп­кә­лә­тү­дән ге­нә кур­кып эш­кә соң­га кал­мас­ка, ку­шыл­ган­ны ва­кы­тын­да баш­ка­рып ку­яр­га ты­ры­ша­лар. Шу­лай да ара­да чы­гым­чы бо­зау бул­мый кал­мый. Кол­лек­тив бит ул. Хә­лим­нең үзе­нә шул ке­ше бу­лу яз­ган­лы­гын, бү­ген­ге кө­не — бә­хе­те­нә йол­дыз­лар­ның һәм һәр­төр­ле пла­не­та­лар­ның, баш­ка­лар­ның кар­шы чык­кан кө­не икән­ле­ген уй­лап алыр­га өл­гер­де. Яшь кан акыл­га да ку­әт би­реп ке­нә то­ра, хы­ял-фан­та­зи­я­сен тук­тау­сыз эш­лә­тә. Әм­ма аңар­дан фай­да су­кыр бер ти­ен дә тү­гел. “Төп­тән уй­лый бел­мә­гәч аны!”— дип, Хә­лим үзен би­тәр­ләп алыр­га ашы­га. Бу аның кү­не­гел­гән га­дә­те. Үзен­нән ка­нә­гать­сез ке­ше баш­ка­лар­ны да чу­кып кы­на то­ра ул. Шу­лай тү­гел­ме­ни?

Га­ли Дау­то­вич исә Хә­лим­нең әйт­кән­нә­рен­нән бу ва­кыт­та тор­мыш кар­ти­на­сы ко­рып ал­ды бул­са ки­рәк, оны­ты­лып, хәт­та күз­лә­рен дә йо­мып уты­рып тор­ган­нан соң, алар­ны киң итеп ки­нәт ачып җи­бә­реп, егет­кә тө­бәл­де дә:

— Ба­рып чы­га­чак­мы?— дип со­рап куй­ды.

— Ә ни­гә?— ди­де Хә­лим.— “Б­леф” тек, “б­леф” бул­сын! Кон­фет­ны кә­га­зе­нә ка­рап са­тып ала­лар. Рек­ла­ма за­ма­ны бит! Иде­о­ло­ги­я­не хә­зер рек­ла­ма алыш­тыр­ды.

Бу ка­дәр “а­кыл­лы” бу­лу­ы­на егет үзе дә сок­ла­ныр­га ти­еш иде. Әм­ма Га­ли Дау­то­вич­ның ты­ныч ка­луы аны са­га­ер­га мәҗ­бүр ит­те. Алар­ның уй­ла­ры акыл ор­би­та­сын­нан чы­гып кит­кән, буш­лык­та йө­зә иде­ме — әң­гә­мә­лә­ре дә­вам итә ал­мый­ча та­гын өзел­де. Бу юлы да Хә­лим куз­гал­ды, Га­ли Дау­то­вич аны кул иша­рә­се бе­лән ка­бат урын­ды­гы­на утырт­ты. Күз­лә­ре йо­мы­лып, уй­лап алыр­га өл­гер­гәч:

— Ахы­ры нәр­сә бе­лән бе­тә­се, шәт, аң­ла­шы­ла тор­ган­дыр?— дип со­ра­ды.

Әм­ма хә­зер егет­кә те­кә­леп ка­ра­ма­ды. Аның авыр ка­раң­гы ка­ра­шын­нан ко­тыл­ган Хә­лим­гә су­лыш алуы да җи­ңе­лә­еп кит­те. Ин­де егет үзе бу юлы җа­вап би­рер­гә ашык­ма­ды, сүз дил­бе­гә­сен Га­ли Дау­то­вич ир­кен­дә кал­дыр­ды. Хә­лим­нең тәкъ­ди­ме чын­нан да “чис­тей­шей во­ды блеф” иде. Ул мо­ны ку­шыл­ган эш­нең мәгъ­нә­сез­ле­ген бел­де­рер өчен тәкъ­дим ит­те­ме, әл­лә чын­нан да шу­лай ки­рәк дип бе­леп эш­лә­де­ме — бо­ла­ры ук фир­ма ху­җа­сы­на әһә­ми­ят­ле дә тү­гел иде сы­ман. Шу­ны сиз­де­реп­ме:

— Бу эш­не баш­ка­рып чы­гар­га “дух” җи­тәр­ме соң?— дип со­ра­ды.

Аның бу сүз­лә­ре дә җа­вап­сыз ка­лыр­га ти­еш­ле дип үр­тәл­де Хә­лим. Бу “ти­еш­лек” бе­лән ул гү­я­ки эч­тән Га­ли Дау­то­вич­ка кар­шы әй­тә, әм­ма тыш­тан бик тә ты­ныч кү­ре­нә­дер ке­бек үзен бе­леп, һа­ман да сер­ле кы­я­фәт­тә ка­ла бир­де. Егет­нең кү­ңе­лен­дә диң­гез­ләр кай­на­ган­лы­гы кү­зәт­чел Га­ли Дау­то­вич­ка мәгъ­лүм бу­лыр­га ти­еш исә дә, ул аңа бәй­лә­неп тор­ма­ды, ба­ры тик та­гын ка­бат­ла­нып со­ра­ды:

— Мон­дый эш­не ку­рык­мый эш­ләр­гә ки­рәк­ле­ген аң­лый­сыз­дыр?

Со­рау­лар­ның бо­лай күп би­ре­лүе һәм бер­сен икен­че­се ияр­теп ка­бат­ла­нуы үз­лә­ре үк үгет-нә­сый­хәт­кә әве­ре­леп кит­кән­дәй то­ел­ды­лар. Га­ли Дау­то­вич гү­я­ки: “Е­гет, мо­ны эш­лик, әм­ма җа­вап­лы­лык­ны үз җил­кә­ңә ал ин­де, әй­дә!”— ди­гән ке­бек үзен то­та иде. Бу сүз­ләр­не Хә­лим­нән әйт­те­рә­се ки­лә, ба­ры­сы өчен дә үзем җа­вап би­рә­чәк­мен ди­гә­нен кө­тә, ә егет алай ук бер­кат­лы тү­гел, “шеф”­ның үзен­нән ир мәр­тә­бә­се өме­тен­дә ка­ла би­рә.

— Әгәр дә бу эше­без ба­рып чык­са, яки без­не ак­ча­га кү­мә­чәк­ләр, яки утыр­тып ку­я­чак­лар!— Га­ли Дау­то­вич­ның йө­зен­дә, ни хик­мәт, җы­лы ел­маю иде.

Хә­лим бу юлы да эн­дәш­мә­де. Ул һа­ман да: “А­га­ем, сез­гә ал­тын­ның кай­да ят­кан­лы­гын күр­сәт­тем, ин­де ка­зып та алып би­рим­ме­ни?”— ди­гән сы­ман кы­я­фәт­тә иде. Кү­ңе­ле дә, зи­һе­не дә буш тү­гел.

— Ярар, шу­лай хәл итик!— дип уры­нын­нан кү­тә­рел­де Га­ли Дау­то­вич, гү­я­ки озын кы­лыч бо­ры­ны бе­лән ка­би­не­тын ай­кап ал­ган­дай ба­шын чай­кал­ды­рып кы­на ияк ка­гып.— Рек­ла­ма за­ма­ны ди­сез ин­де, ә?

Хә­лим бу юлы җа­вап бир­гән­дәй “ә­йе” ди­гән ым как­ты, шеф­ка шу­шы җи­тә кал­ды, ул, кы­зу­лык­ка кү­чеп:

— Рек­ла­ма бул­гач, мә­гез, рек­ла­ма итеп ясап кер­те­гез!— дип, егет­кә текст­лы кә­га­зен һәм фо­то­ны ки­ре бир­де.— Бо­лар бе­лән ке­ше кы­зык­ты­рып бу­ла ди­ме­ни? Акыл­лы итеп эш­ләр­гә ки­рәк!

XV

Хә­лим­нең соң­гы көн­нә­ре шул­ка­дәр ты­гыз үтә тор­ды­лар, ул ва­кыт­ны җит­ке­рә ал­мау­дан га­җиз­лә­нә баш­ла­ды. Дө­рес, әү­вә­ле эш­лә­ре бо­лай­га ки­тәр ке­бек тү­гел иде. Ае­рым исәп-хи­сап бе­рәм­ле­ген күр­сә­теп, та­тар­ның мил­ли гас­кәр­лә­ре оеш­ты­ры­лу, та­тар “Мил­ли Мәҗ­ле­се” эш­чән­ле­ге­нә бәй­ле бер­ни­чә хә­бәр әзер­ләү, пре­зи­дент Мир­за­я­нов­ның рәс­ми хө­кү­мәт­кә кар­шы кис­кен тән­кый­ди чы­гы­шын ур­наш­ты­ру, Бәй­рә­мо­ва­га бер­ни­чә яз­ма ба­гыш­лау — бо­лар ике көн рәт­тән һич­кем­не кы­зык­сын­дыр­ма­ды­лар ди­яр­лек. Әм­ма өчен­че көн­не хәл бө­тен­ләй баш­ка­ча­рак бул­ды. Җир­ле һәм үзәк­тә­ге бер­ни­чә те­ле­ви­зи­он ка­нал үз­лә­ре­нең яңа­лык­ла­рын­да Га­ли Дау­то­вич сайт­ла­рын­нан ае­рым хә­бәр­ләр­не “су­ы­рып алып”, үз­лә­рен­нән дә чик­сез дул­кын­лан­дыр­гыч һәм хы­я­лый кү­зал­лау­лар, фи­кер­ләр өс­тәп ре­пор­таж­лар бир­де­ләр. Ос­та­лык­ла­ры шул­ка­дәр ка­мил иде алар­ның, хәт­та танк­лар, су­гыш са­мо­лет­ла­ры-оч­кыч­ла­ры, төр­ле шарт­лат­кыч-зе­нит ко­рыл­ма­ла­ры — бо­лар ба­ры­сы да хәр­би хә­рә­кәт­ләр­дән кү­че­реп алы­нып, хә­бәр­ләр­гә “ял­ган­ган” иде­ләр. Чын­нан да Җир йө­зен­дә Та­тарс­тан ди­гән ил эчен­дә ка­ты бә­ре­леш­ләр ба­ра ди­яр­сең.

Бу яңа­лык­лар сә­га­те-ми­ну­ты бе­лән ха­лык­ны аң­сыз кал­дыр­ды. Уен эш тү­гел, бу “та­тар­лар ки­лә” дип ша­яр­тып җыр­лау гы­на­мы! Чын мәгъ­нә­сен­дә шул та­тар­ның Ак­сак Ти­мер за­ман­на­рын­нан соң бе­рен­че тап­кыр уя­нуы сы­ман ка­бул ител­де. Мо­ңа ка­дәр та­тар­ны арт­та кал­ган Чың­гыз хан кыр­гый­ла­ры бу­ла­рак кы­на күз ал­ды­на ки­тер­гән адәм­нәр, за­ман­ча ко­рал­лы, кы­рыс кис­кен ка­раш­лы, их­ты­яр һәм те­ләк ку­ә­те бе­лән ны­гы­ган та­тар мил­ли су­гыш­чы­ла­рын эк­ран­нан күр­гәч, ир­тә­гә дөнь­я­ның бе­тә­чә­ген­нән зар хәл­дә кал­ды­лар. Өчен­че көн­не те­ле­ви­зи­он тап­шы­ру­лар: “Хө­кү­мәт кая ка­ра­ган? Күз тө­бен­дә ге­нә та­тар­лар су­гыш­ка әзер­лә­неп ят­кан. Та­тарс­тан хө­кү­мә­тен суд­ка би­рер­гә! Та­тар­лар­ны Рә­сәй­дән ку­ар­га!”— ди­гән, әле ки­чә ге­нә то­ле­рант­лык ча­ңын ка­гып, бү­ген ка­бат шо­ви­нист­ка әве­рел­гән ха­лык­ның аһ-за­ры бе­лән ту­лы иде. Шу­шы ре­пор­таж­лар йом­га­гын­да мәгъ­рур Ка­зан­ның як­ты һәм ты­ныч йө­зе, чи­бәр кыз­ла­ры ке­бек са­ми­ми­ле­ге бу ап­ты­ра­шу­ны та­гын да кө­чәйт­те. Көн­нең икен­че яр­ты­сын­да Та­тарс­тан­ның ур­ман­на­ры, ба­су­ла­ры-кыр­ла­ры, тау­ла­ры һәм һәр­бер чо­кыр-ча­кы­ры дис­тә­ләр­чә вер­то­лет­лар, кос­мос­та­гы ясал­ма ияр­чен­нәр­нең цифр­лы күз­лә­ре бе­лән кат-кат тик­ше­ре­леп, ин­тер­нет­та­гы хә­бәр­ләр­нең ту­лы­сын­ча ял­ган һәм саф­са­та икән­ле­ген те­ле­ви­зи­он ка­нал­лар та­гын яңа­лык­лар итеп тап­шыр­гач, Хә­лим уй­лан­ган эше­нең ба­рып чык­ма­вын аң­лар­га мәҗ­бүр бул­ды. Шу­лай да аның та­гын бер мөм­кин­ле­ге, хәй­лә­ле шан­сы бар иде. Аны фай­да­лан­мый ка­лу, бе­лә то­рып уен­га кат­наш­мау хә­зер ин­де хә­ер­сез эш ке­бек то­ел­ды. Так­та­га фи­гу­ра­лар те­зел­гән, дош­ман­нар кем­нәр, төс­лә­ре нин­ди — ачык­лан­ган, ка­гый­дә­ләр бил­ге­ле, ин­де уен­ны баш­ла­ды­лар, дә­вам гы­на итәр­гә ки­рәк. Дө­рес, алар­ны Дәү­ләт имин­ле­ге ко­ми­те­ты егет­лә­ре ир­тә­ме-соң­мы исәп­ләп чы­га­ра­чак, әм­ма аңын­чы тук­тар­га яра­мый. Га­ли Дау­то­вич хә­зер­гә “юк бу­лып то­рыр­га” тәкъ­дим итеп ка­ра­ды. Әм­ма Хә­лим, бет­кән ба­шын тә­мам кор­бан итәр­гә җы­е­нып:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: