Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 2 страница

Бу сүз­лә­рен әйт­кән­дә та­тар те­ле мө­гал­ли­мә­се йөт­ке­реп ал­ды. Соң­гы ай­лар­да сал­кын ти­де­реп, һа­ман да са­вы­гып җит­мә­ве аны кү­ңел­сез­ли һәм үчек­ли иде бу­лыр­га ки­рәк.

— Ютә­лем тә­ки бе­теп җит­ми, май да кай­на­тып эчеп ка­ра­дым, эч ма­ен,— ди­де.

Га­ли­мә бу ва­кыт­та ко­ри­дор тә­рә­зә­се янын­да, алар­дан ерак тү­гел ге­нә ба­сып то­ра иде. Аны эз­ләп та­бып, ба­ян ар­ты­на уты­рыр­га куш­кан де­жур укы­ту­чы да, баш­ка мө­гал­ли­мә­ләр яны­на ки­леп, сту­дент­лар­дан бү­ген ике кыз­ның сә­лам бе­лән ке­рү­ен, дә­рес­ләр бет­кән ва­кыт­ка ка­бат ка­гы­лып чы­га­сы­ла­рын әйт­те.

— Нин­ди ка­гы­лып-су­гы­лып чы­гу ин­де ул?— ди­де та­тар те­ле мө­гал­ли­мә­се, та­гын да ка­бы­нып ки­теп: — Кер­сен­нәр әле, ка­гы­лып кы­на чык­ма­сын­нар. Ба­ры­сын да бәй­нә-бәй­нә сөй­ләт­ми­чә чы­гар­мыйм мин алар­ны.

Аның бу сүз­лә­ре ко­ри­дор­ны ка­мап ал­ган­дай ит­те. Га­ли­мә, ба­ян­да ос­та уй­нау­чы кыз бу­ла­рак, тә­нә­фес ва­кы­ты җит­те исә, уку­чы­лар­ны би­е­тә, шул рә­веш­ле ял ит­тер­теп ал­дыр­та. Аңа ал­маш­ка җыр дә­рес­лә­рен алып ба­ру­чы мө­гал­лим абый да бар. Әгәр дә ул мәк­тәп­тә бул­са, Га­ли­мә­гә ба­ян ар­ты­на уты­ру тә­те­ми дә ди­яр­лек. Әм­ма ул кү­рен­мә­де.

Бү­ген Га­ли­мә­нең ба­я­ны ни­гә­дер са­гыш­лы-са­лын­кы көй­ләр­не ге­нә сай­ла­ды. Мәк­тәп буй­лап моң дәрь­я­сы агыл­ды. Кыз­ның күз ал­ды­на Бә­кер ага­сы, Нә­гый­мә апа­сы кил­де. Ул­ла­ры Хә­лим кит­кәч, та­гын да кер­гә­ли баш­лап, хәл бе­ле­шеп йө­рү­лә­рен яңар­тып җи­бә­рер әле. Ә хә­зер­гә мөм­кин тү­гел. Га­ли­мә әл­лә Хә­лим абый­сы­на кү­ре­нер­гә оя­ла, әл­лә аңар­дан кур­ка — бел­мәс­сең. Нин­ди­дер ят, нин­ди­дер әл­лә кем­дер сы­ман то­е­ла ул аңа.

IV

Сту­дент­лар бе­лән оч­ра­шу ки­чә­се­нә бө­тен мәк­тәп әзер­лән­де. Һәр ел са­ен шу­шы­лай ис­тә­лек­ле ки­чә­ләр бу­лып, кү­ңел­ле дә, моң­су­лы да хәл­гә тө­шә­ләр.

Хә­лим абый­сын оч­ра­шу ки­чә­се­нә ча­кы­рыр­га Га­ли­мә­гә йөк­лә­де­ләр. Ике көн ал­дан кер­гән иде, Нә­гый­мә апа:

— Өй­дә юк шул әле, ти­мер­че­лек­кә кит­кән иде, кай­тып җит­мә­де,— ди­де.

Ике­се бер­гә уты­рып, тат­лы җи­меш­ләр бе­лән чәй ясап эч­те­ләр. Бо­лар­ны сту­дент улы Хә­лим алып кайт­кан иде­ме икән, әл­лә ка­ла­да­гы кыз­ла­ры­мы — ул хак­та Нә­гый­мә апа әйт­мә­де. Га­ли­мә­нең ае­рым со­раш­ты­рыр­га җөрь­ә­те җит­мә­де. Ә чәй га­дәт­тә­ге­чә тәм­ле бул­ды.

Ан­на­ры, хуш­ла­нып, чәй­дән соң бе­раз ты­ныч­лап сөй­лә­шеп утыр­ды­лар. Бә­кер аб­зый йорт ара­сын­да эш­тә иде. Аның ишек ал­ла­рын­да узып-ки­теп йө­рү­лә­ре тә­рә­зә­ләр­дән кү­рен­гә­ләп кал­ды. Ил өс­те­нә әк­рен­ләп эң­гер тө­шә тор­ды. Күк йө­зе­нең зәң­гәр­ле­ге ге­нә ка­ла ба­рып, йол­дыз күз­лә­ре дә ачы­ла баш­ла­ды. Бүл­мә­дә як­ты ут элен­сә дә, ва­кыт-ва­кыт тә­рә­зә ягын кү­зә­түе сә­бәп­ле, Га­ли­мә­гә урам­да­гы үз­гә­реш­ләр бил­ге­ле иде. Хә­лим абый­сы һа­ман да кайт­ма­ды. Ва­кыт ди­гә­не ашы­га тор­ды. Өс­тәл­дә өе­леп ку­ел­ган ки­тап­лар-дәф­тәр­ләр Хә­лим абый­сы­ны­кы бу­лыр­га ки­рәк. Га­ли­мә­нең алар­га ка­рап уты­ру­ын­нан ча­ма­лап, Нә­гый­мә апа:

— Ка­зан­да укып ятуы гы­на җит­мә­гән, мон­да да шул өс­тәл ар­тын­нан ба­шын кү­тәр­гә­не юк,— дип, улын­нан зар­лан­ган­дай әй­теп куй­ды.— Шу­шы ка­дәр үк ярый­мы икән соң? Күп укы­саң, ки­тап ул зи­һен­не чу­ал­та ди әти­се...

Бо­лар­га кар­шы Га­ли­мә­нең әй­тер сү­зе юк. Ан­дый хәл­не ишет­кә­не бул­ма­ды. Әле­гә­чә мәк­тәп­тә һа­ман-һа­ман укыр­га күп­ме өй эше би­реп, өс­те­ңә тау ке­бек өя­ләр. Укы­ма­гыз ди­гән­нә­рен ишет­кә­не юк. Нә­гый­мә апа­сы да, Бә­кер ага­сы да ял­гы­ша бу­лыр­лар.

— Уку­дан зы­ян кил­ми ин­де, аны­сы...

Га­ли­мә­нең сүз­лә­ре зә­гыйфь чык­ты­лар. Бу аның ике­лә­нү­ен­нән тү­гел иде югый­сә. Әм­ма Нә­гый­мә апа­сы аның ул әйт­кә­нен­нән үзен­чә фи­кер ал­ды, гө­ма­нын тө­шен­де­реп тә бир­де:

— Бә­кер абы­ең кур­ка, күр­ше авыл­дан Ад­лер Ти­мер­га­лин ке­бек бу­ла күр­мә­сен, ди.

— Аның бе­лән нәр­сә бул­ган?— Га­ли­мә­нең ап­ты­рап ка­луы бу.— Та­ныл­ган фан­таст язу­чы...

— Шу­лай шул, язу­чы...— Нә­гый­мә апа ка­ра куе чәч­лә­ре­нең ише­леп чык­кан кыл бөр­тек­лә­рен җы­еш­ты­рып, яу­лы­гы эче­нә кыс­ты­ра-кыс­ты­ра яшер­де. Гү­я­ки до­га укып куй­ган­дай пы­шыл­дап алып, бит­лә­рен сиз­дер­ми ге­нә сы­пыр­ды. Ан­на­ры гы­на: — Бә­кер абы­ең әй­тә, Ад­лер, ди, күп уку­дан ил­гә кайт­ма­ды ул, ди... Кур­кам ин­де, бик кур­кам. Хә­лим улым төн­нәр буе йок­ла­мый­ча укып чы­га. Хә­те­ре бу­тал­ма­са гы­на ярар иде.

Элек­ләр­не, уз­ган га­сыр­ның ил­лен­че ел­ла­рын­да за­ма­на­сы шун­дый бул­ган: Ад­лер Ти­мер­га­лин­ның, ты­ел­ган дип са­нал­ган ки­тап­лар­ны укуы ар­ка­сын­да Дәү­ләт имин­ле­ге ко­ми­те­ты тыр­на­гы­на элә­геп, чак кы­на ха­рап бул­ма­ган­лы­гы ха­кын­да як­таш­ла­ры ише­теп бе­лә иде­ләр, әм­ма ха­тын­нар бу хә­бәр­не күп уку­дан юләр­лә­нә яз­ган дип аң­лап, бө­тен­ләй баш­ка­ча нә­ти­җә ясап куй­ган­нар. Бу хак­та Га­ли­мә ба­шы­на да ки­тер­мә­де. Әм­ма күп уку­ның зи­һен­гә зы­ян­лы­гы ха­кын­да ко­ла­гы­на ке­реп кал­ды. Ана­ны юа­тыр­га да сүз­ләр тап­ты:

— Бор­чыл­ма­гыз, Нә­гый­мә апа, улы­гыз­ның кү­ңе­ле саф, ди­ләр, ан­дый ке­ше­нең акы­лы бу­тал­мый тор­ган­дыр ул... Ад­лер абый әнә хә­зер нин­ди бө­ек ки­тап­лар яза, “Мил­ли­ят сүз­ле­ге” ге­нә ни то­ра!

Га­ли­мә­нең бу рә­веш­ле бик тә бел­дек­ле, дө­рес итеп әй­түе Нә­гый­мә апа­сын та­гын да шик­кә са­ла, бил­ге­ле. Шу­шы кыз ба­ла ка­ян ки­леп ул ка­дәр үк сүз­ләр сөй­ли алыр­га ти­еш әле?

— Әти-әни­ең ни хәл­ләр­дә, сең­лем? Кол­хоз фер­ма­сын­да бә­рән­нәр­не ка­рап аша­тып, кич­кә ябып кайт­кан­да, ка­рыйм, әти­ең­ме дип то­рам, дәү ат бе­лән ка­шев­ка­да узып кит­те бе­рәү. Тер­лек дух­ты­ры Са­мат аб­за­гыз икән. Тук­тап тор­ма­ды. Эше ашы­гыч иде­ме?

Аның бо­лай со­ра­га­ны сөй­лә­шү те­ма­сын алыш­ты­ру өчен җи­тә ка­ла ин­де.

— Рәх­мәт, Нә­гый­мә апа! Әт­кәм кө­не-тө­не эш­тә. Ән­кәм әй­тә, шул кол­хоз дип үлә­сең ин­де, ял да күр­ми­сең, ди. Әт­кәм бри­га­дир­лы­гын ни­чә таш­лап ка­ра­ды, ба­ры­бер ка­бат шул эше­нә кай­тар­ды­лар.

— Бер кү­нек­кән эш бул­гач, җа­ен да бе­лә, ке­ше­гә дә игъ­ти­бар­лы!

— Хә­лим абый­ны сту­дент­лар бе­лән оч­ра­шу ки­чә­се­нә ча­кы­рыр­га дип кер­гән идем...

Шун­да Нә­гый­мә апа­сы аңа бор­чы­лу кат­наш со­рау­лы күз­лә­ре бе­лән авыр гы­на сы­нап ка­рап ал­ды. Га­ли­мә­нең йө­зе­нә кы­зыл­лык йө­гер­де. Кыз үзе­нең сүз­лә­рен ки­ная бе­лән, егет эз­ләп йөр­гән ке­бек әйт­мә­де югый­сә. Ә ме­нә әл­лә ни­чек ки­леп чык­кан.

Шун­да Га­ли­мә ка­бат­ла­ныр­га мәҗ­бүр бул­ды:

— Хә­лим абый­ны сту­дент­лар бе­лән оч­ра­шу ки­чә­се­нә ча­кы­ру­ны ми­ңа йөк­лә­гән иде­ләр, Нә­гый­мә апа! Шу­ны күз­дә то­тып әй­тәм.

Ме­нә бу юлы кыз­ның сүз­лә­ре баш­ка­ча чык­ты, алар­да йө­рәк хис­лә­ре таш­кы­ны уры­ны­на ин­де тан­та­на­лы хә­бәр әһәң­нә­ре ге­нә кал­ган иде.

— Бор­чыл­ма, Га­ли­мә сең­лем, аң­ла­дым. Ка­бат­ла­ма­саң да бу­ла...

— Әл­лә ни­чек ки­леп чык­ты бит...

Нә­гый­мә апа­сын­да баш­ка ке­ше­ләр­дән күп­кә өс­тен эч­ке си­зем­ләү кө­че бар. Мо­ны Га­ли­мә бик ях­шы бе­лә. Мо­ның ни­ге­зе нә­се­ле зат­лы­лы­гын­нан икән­ле­ге ха­кын­да да ишет­кә­лә­гән­нә­ре бар.

Ин­де алар, чәй­лә­рен тә­мам­лап, түр як­та­гы йом­шак ди­ван­га кү­чеп утыр­ды­лар. Те­ле­ви­зор да үз җа­е­на эш­ли баш­ла­ды. Нә­гый­мә апа ку­лы­на бәй­ләү эш­лә­рен ал­ды. Шун­да Хә­лим кай­тып кер­де. Өй­лә­ре­нең урам ише­ге ягын­нан:

— Ән­кәй, бу мин әле!— ди­гән бел­де­рү та­вы­шы ише­тел­де.

Га­ли­мә­нең йө­рә­ге ур­та­лай ярыл­ган­дай хәл­гә ке­реп, тү­шәм­гә эле­неп тор­ган як­ты лам­поч­ка­лар­ның ут­ла­ры ка­раң­гы­ла­нып кит­кән­дәй то­ел­ды.

— Әй­дә, Га­ли­мә сең­лем, улым бе­лән бер­гә уты­рып чәй эчик!— дип, Нә­гый­мә апа ал­гы як­ка та­ба чы­гып кит­те. Га­ли­мә­нең урын­нан ку­бар­лык та хә­ле юк иде. Хә­лим абый­сы, аңа игъ­ти­бар ит­мәс­тән, түр як­ка ке­реп, өс­тәл­дә­ге ки­тап­ла­ры­на ка­рап тор­ды да ка­бат әни­се яны­на чык­ты. Га­ли­мә те­лен тү­гел, гү­я­ки бә­гы­рен тиб­рә­теп, шун­да хәт­та үз ко­ла­гы­на да ише­тел­мәс­лек дә­рә­җә­дә:

— Исән­ме­сез!— дип пы­шыл­дап кал­ды.

Дөнь­я­да ча­я­лы­гы, те­лә­сә — ба­ян­да уй­нау­чы, җыр һәм би­ю­гә ос­та­лы­гын яшер­мәү­че, кү­ңе­ле­нә кил­сә — ши­гырь сөй­ләү­че са­быр­сыз Га­ли­мә бе­лән шу­шы соң­гы көн­нәр­дә әл­лә нәр­сә бул­ды, юк кы­на сүз­ләр­дән дә ко­е­лып тө­шә баш­ла­ды. Ә мон­да Хә­лим абый­сы аңа күз дә са­лып тор­ма­ды, игъ­ти­ба­ры­на да ал­ма­ды. Ул шу­ның өчен сый­ныф­таш дус­ла­рын­нан ка­лып, бү­ген мәк­тәп­нең күр­ше авыл ба­ла­ла­ры­на дип бү­лен­гән ин­тер­нет ягын­да төн ку­нар­га кал­ды­мы­ни? Аңа то­рыр­га, кай­тып ки­тәр­гә ки­рәк. Ка­раң­гы төш­сә дә юл­ны та­бар. Мо­ңа ка­дәр йө­рел­де әле. Бер сә­гать­тән үз өй­лә­рен­дә бу­ла­чак! Ә мон­да...

Кыз оя­лу­дан ба­шын тү­бән сал­ган хә­лен­дә ди­ван­га се­ңә бар­ды. Һа­ман да куз­га­лып ки­тә ал­ма­ды. Ул бу ва­кыт­та ба­шын ка­нат ас­ты­на яшер­гән дә шу­лай дөнь­я­дан кач­кан­дай үзен хис ит­кән каз бәб­кә­сен хә­тер­лә­тә иде.

— Ни­гә, улым, Га­ли­мә бе­лән исән­ләш­мә­дең?— ди­де егет­кә әни­се.

— Кай­чан, ән­кәй? Бо­лай һәм­мә оч­ра­ган ке­ше бе­лән исән­лә­шәм ке­бек...

— Улым, күр­мә­дем ди­мә! Ан­да, түр як­та ди­ван­да Га­ли­мә сең­лем уты­ра, си­не сту­дент­лар ки­чә­се­нә ча­кы­ра кер­гән,— ди­де Нә­гый­мә апа, сүз­лә­рен ко­ры то­тып, ри­за­сыз­лы­гын та­вы­шы­на чы­га­рып.

— Га­фу, ән­кәй, га­фу!— дип, Хә­лим түр бүл­мә­гә ка­бат ки­леп кер­де, ди­ван­да гү­я­ки кая ка­чар­га бел­ми утыр­ган кыз­ны кү­реп ал­ды. Исән­ләш­те. Ан­на­ры:— Га­фу ите­гез, сең­лем, мин сез­не күр­мә­дем!— ди­де.

Га­ли­мә шун­да егет­нең ян­ды­рып ка­рап алу­ы­на тү­зә ал­мый­ча­мы, йө­зен кап­лар­га ит­кән­дәй са­быр­сыз­ла­нып, ка­лын са­ры чәч то­лы­мын күк­рә­ге­нә кыс­ты, ан­на­ры аны ике ку­лы бе­лән то­тып, ка­ен ага­чы­на то­тын­ган­дай һәм гү­я­ки аның ар­ты­на ка­чар­га те­лә­гән­дәй ит­те. Йө­зе­нә кы­зыл­лык иң­де. Кыз ба­ла­ны урын­сыз оял­ту­ын­нан Хә­лим үзе дә кы­ен­сы­ну ки­чер­де. Кау­ша­ды. Ки­ре чык­ты. Аның үзен бо­лай то­туы бүл­мә­гә ишек­тән ба­шын ты­гып алуы ке­бек бер тәэ­сир кал­дыр­ды.

— Ән­кәй, ул чи­бәр кыз­ның исе­ме ни­чек?— ди­де Хә­лим, та­вы­шы­на чык­кан кау­ша­вын яше­рә ал­мый­ча.

— Га­ли­мә, әйт­тем бит! Күр­ше авыл­дан,— ди­де Нә­гый­мә апа,— үзен­нән со­ра­саң да бу­ла иде. Без­нең ерак кар­дә­ше­без дә әле!

Аның бу сүз­лә­ре гү­я­ки: “У­лым, бу кыз ба­ла си­ңа хә­рам, кү­зең тө­шеп, оза­та ба­ра күр­мә!”— ди­гән­дәй ки­леп чык­ты­лар. Әм­ма мо­ның бе­лән ана үзе дә ки­ле­шер­гә те­лә­ми иде бул­са ки­рәк, баш­ка­ча да әй­теп куй­ды:

— Агай-эне ди­гән­дәй... Якын ту­ган­нар гы­на хә­рам... Ерак­лар хә­ләл ин­де аны­сы.

Ярый әле бу сүз­лә­ре­нә дикъ­кать ител­мә­де. Га­ли­мә нәр­сә уй­лар­га да бел­мә­де. Нә­гый­мә апа­сы да шу­шын­дый хәл­дә иде бул­са ки­рәк, бе­раз­га сүз­сез кал­ды­лар. Үз ба­ла­сын һәр­бер ана­ның бә­хет­ле итә­се ки­лә. Бик та­би­гый хәл бу. Түр­лә­ре­нә үз ка­нат­ла­ры бе­лән очып кер­гән асыл кош ке­бек шу­шы кыз­га үзе­нең улы­ның кы­сан­мы-ир­кен­ме ко­чак­ла­рын чит­лек итү уе ба­шы­на ке­реп ка­ра­ма­ган икән, ул ва­кыт­та Нә­гый­мә апа ха­кын­да нәр­сә уй­лап бу­ла ин­де?

— Әти­се Са­ла­ват абы­ең­ны, әни­се Кә­ри­мә апаң­ны бе­лә тор­ган­сың­дыр?

Улы­на аң­ла­тып би­рер­гә җы­ен­ган ана­ның ап­ты­раш­та­рак кал­ган кү­ңе­лен ты­ныч­лан­ды­рыр­га ашык­кан­дай Хә­лим дә:

— Ән­кәй,— ди­де,— бе­ләм, бик бе­ләм! Са­ла­ват абый­ның Са­рай­лы авы­лы бри­га­ди­ры икән­ле­ген дә...

Ә ме­нә Ка­ми­лә апа­ның нин­ди эш­тә икән­ле­ге аңар­га мәгъ­лүм тү­гел, хәт­та кү­реп тә бел­ми икән шул. Мо­ны­сын да әйт­те:

— Ә ме­нә әни­се Ка­ми­лә апа­ның...

— Мед­пункт­та эш­лә­вен дә бел­мәс­кә ин­де син, то­ма­на ба­ла тү­гел­сең лә!

Нә­гый­мә апа нин­ди ге­нә йом­шак кү­ңел­ле бул­ма­сын, ба­ры­бер дә авыл ха­ты­ны иде. Шун­лык­тан сүз­лә­рен­дә кис­кен­лек тә кү­рен­гә­ли. Әм­ма аның сиз­гер кү­ңе­ле җа­вап та­кыл­дар­га те­лә­гән үр­дәк­не­ке тү­гел, те­лен ге­нә тыя алыр­лык көч­кә дә ия. Шу­шы сый­фа­ты бе­лән ин­де Нә­гый­мә апа ке­ше ал­дын­да зат һәм аб­руй ал­ды. Аны авыл­да-чит­тә на­чар­га кер­теп сөй­ләр­лек һич­кем юк. Бар да хөр­мәт ит­те.

Ярый әле шун­да ке­че кыз­ла­ры мәк­тәп­тән кай­тып кер­де. Ул ан­да ди­вар га­зе­та­сы чы­га­ру бе­лән мәш­гуль бул­ган. Элеп тә куй­ган­нар. Бик ях­шы ки­леп чык­ты, ди.

Ә ме­нә ул Га­ли­мә апа­сын ке­рә-ке­реш­кә кү­реп ал­ды, сө­е­не­чен бел­де­реп, апам дип яны­на ки­леп утыр­ды, ко­чак­лап ал­ган­дай ит­те. Мо­ңа ка­дәр ки­нәт ты­гыз­лан­ган өй һа­ва­сы ир­ке­нә­еп, ачы­лып кит­те. Ра­йон үзә­ген­дә эш­ләү­че апа­сы да кайт­ты. Йорт эчен ул та­гын да ямь­ләп җи­бәр­де. Нә­гый­мә апа­ның сол­дат хез­мә­тен уз­ган олы улы Яр Чал­лы­дан ир­тә­гә апа­ла­ры-җиз­нә­лә­ре бе­лән кай­та­сы икән. Те­ле­фон­нан шал­ты­ра­тып әйт­кән.

— Ку­нак бу­лып йө­рү туй­дыр­ган икән алай­са!— ди­де­ләр аның ту­рын­да, ша­яр­ту һәм ри­за­сыз­лык кат­наш­тыр­ган аһәң бе­лән.

Шу­шы үз­гә­реш­ләр­дән фай­да­ла­нып, Га­ли­мә дә Нә­гый­мә апа­ла­рын­нан хуш­ла­шып чы­гып кит­те. Бу ва­кыт­та Хә­лим­нең дә әти­се Бә­кер ага­га яр­дәм йө­зен­нән “кул ас­ты­на ке­рер­гә” дип мал-ту­ар аб­зар­ла­ры ягын­да югал­га­ны кыз­га, тә­рә­зә­дән ут ян­ды­ру­лы ишек ал­ды ягын­нан шәй­ләп ка­луы сә­бәп­ле, ях­шы мәгъ­лүм иде. Егет­нең кү­зе­нә ка­бат ча­лын­ма­вы­на, фор­сат­тан фай­да­ла­на алу­ы­на ул чик­сез зур шат­лык ки­чер­де. Кау­шау­ла­ры югал­ган ке­бек то­ел­ды. Әм­ма адым­на­ры ешай­ган са­ен, ка­нат­ла­нып оч­кан­дай үзен хис ит­те. Бу аш­кы­нуы аны та­гын дул­кын­ла­ну, хис­ләр дөнь­я­сы­на алып кер­де. Ту­таш­ның кү­ңе­ле өмет, хы­ял, те­ләк ке­бек ом­ты­лыш­лар эчен­дә йө­зә бир­де. Мәк­тәп ишек ал­ды кыз­ны як­ты ут­ла­ры бе­лән үз итеп кар­шы ал­ды.

V

Ки­чә­гә Хә­лим бе­раз со­ңа­рып ки­леп кер­де. Аңа ка­дәр мәк­тәп ди­рек­то­ры ни­чә­мә тап­кыр зал­га күз са­лып чык­ты. Ва­кыт җит­кән иде, югый­сә, әм­ма ки­чә баш­лан­ма­ды. Бе­рәр сә­гать ал­дан ки­леп өл­гер­гән ча­кы­ру­лы ку­нак­лар­ның үза­ра сөй­лә­шер сүз­лә­ре дә бет­кән сы­ман. Бе­раз кай­наш­кан хәл­дә мәк­тәп уку­чы­ла­ры, төр­кем-төр­кем җы­е­лы­шып, ак яка, үтүк­лән­гән ки­ем­ле хәл­дә поч­мак­лар­га сы­ен­ган рә­веш­лә­рен­дә ка­ла бир­де­ләр. Оч­ра­шу уңа­ен­нан мәк­тәп кон­церт әзер­лә­гән иде. Баш­лап җи­бә­рү өчен ди­рек­тор­дан рөх­сәт көт­те­ләр. Ин­де ме­нә Хә­лим дә кү­рен­де. Аны гү­я­ки мең күз бе­лән кө­теп ал­ган­нар сы­ман иде. Дө­рес икән, ба­ры­сы да ди­яр­лек ул ки­леп кер­гән ишек­кә та­ба тар­ты­лып ал­ды­лар. Хә­лим ябык йөз­ле, ак чы­рай­лы, сар­гылт-кө­рән­рәк чәч­ле егет, бе­раз ал­су төс­кә ке­реп, кы­ен­сы­ну­ын җи­ңәр­гә ты­ры­шып:

— Исән­ме­сез!— ди­де, ба­шын как­ты.

Дус­ла­ры, та­ныш­ла­ры ара­сы­на ке­реп юга­лыр­га те­лә­гән­дәй һа­ман да ди­вар­лар­га якы­на­еп, сы­нау­лы ка­раш­лы күз­ләр­дән чит­кә­рәк ки­тәр­гә те­лә­де. Аның баш­ка­лар­дан кал­ку буе, тук­тау­сыз кул би­реп кү­ре­шү­лә­ре гү­я­ки су­га чу­ма-чу­ма йө­зеп ба­ру­чы ке­ше­не хә­тер­лә­тә иде­ләр. Ди­рек­тор­ның ка­бат ке­рүе, әнә икән дип Хә­лим ар­тын­нан ка­рап куюы, баш­ла­дык ди­гән­дәй ияк ка­гып ым би­рүе тан­та­на­лы ки­чә­нең фа­ти­ха­сы иде­ләр. Сәх­нә­гә кү­тә­рел­гән кыз­ның тал­чы­бык­тай би­ле сы­гы­лып кую, йө­зе­нә оял­чан­лык бил­ге­се бу­ла­рак кы­зыл­лык йө­ге­рү, җил­кә­сен­нән кай­та­ры­лып, бил­дән дә тү­бән­гә та­ба узып са­лы­нып тор­ган ка­лын са­ры чәч то­лы­мы­на игъ­ти­бар­лар­ның тар­ты­луы үзе бер әки­я­ти-сих­ри дөнь­я­ның күз ал­ла­рын­да ачы­лып ки­түе сы­ман то­ел­ды. Аның исе­ме сту­дент егет­ләр­нең ар­ты­гы бе­лән кы­зык­сы­ну объ­ек­ты­на әве­рел­де.

— Кем ул, кем?— ди­гән со­рау­лар һәм­мә­се­нең дә тең­кә­сен ко­ры­тып ал­ды. Ул да тү­гел, шу­шы ту­таш:

— Мәк­тә­бе­без­дә укып, ка­нат үс­тер­гән, төр­ле юга­ры уку йорт­ла­рын­да бе­лем алу­чы сту­дент­ла­ры­быз бе­лән оч­ра­шу ки­чә­без­нең баш­ла­ну­ын бел­де­рер­гә рөх­сәт ите­гез!— дип, һәр сүз­не тө­гәл яң­гы­ра­тып, ко­лак­ка һәм кү­ңел­гә та­би­гый­ле­ге бе­лән ятыш­лы ит­те­реп әй­тер­гә өл­гер­де. Аның сүз­лә­ре дә­ва­мын­да дәрт­ле тан­та­на­лы көй мәк­тәп за­лын күм­де. Ба­ян­да җыр укы­ту­чы­сы Фи­рис Гә­рә­е­вич уй­ный иде. Кү­ңел­ләр­гә бу тан­та­на­лык тә­мам хуш кил­де. Сту­дент­лар­га мәк­тәп ел­ла­рын­нан ях­шы та­ныш шу­шы ба­я­нист­ның уй­на­вы һәм ос­та­лы­гы хәт­та электр ут­ла­ры­на да як­ты­лык өс­тә­гән­дәй иде. Бу ин­де маг­ни­то­фон­нар­да һәр­төр­ле тә­лин­кә­ләр уй­на­тып ма­та­шу тү­гел, те­ре моң. Һәм­мә кү­ңел­ләр­не дәрт­лән­дер­ми ка­ла ала­мы соң мон­дый көй­че?

Ки­чә­не алып ба­ру­чы ту­таш Га­ли­мә иде. Җит­мә­сә егет­ләр­нең күз уң­на­рын ул да­и­ми нур­лан­ды­рып тор­ды. Аның әле ип­тәш­лә­ре бе­лән, әле ял­гы­зы гы­на ши­гырь­ләр дә сөй­лә­ве, бе­раз­дан хәт­та җыр­лау­ла­ры, би­ю­лә­ре — бо­лар ба­ры­сы да зур ос­та­лык һәм та­лант бе­лән баш­ка­ру­ла­ры чи­бәр­ле­ген та­гын да арт­ты­рып, яшь­ләр­нең күз ал­дын­да за­тын буй җит­мәс­лек би­ек­лек­кә кү­тәр­де.

Кон­церт та­би­гый агым­да бар­ды. Сту­дент­лар үз­лә­ре­нең уку йорт­ла­ры ха­кын­да, укып бе­тер­гәч кем бу­ла­чак­ла­ры ту­рын­да, хы­ял­ла­рын һәм өмет­лә­рен һич­бер яшер­ми­чә, кон­церт но­мер­ла­ры бе­лән ара­лаш­ты­ра ба­рып, көч­ле бер дул­кын­ла­ну бе­лән сөй­ли тор­ды­лар. Алар­ның да җыр-би­ю­гә, баш­ка­сы­на ос­та­лык­ла­ры бар икән. Мәк­тәп­тә үк кай­сы җыр­ла­ган, кай­сы­ла­ры би­е­гән, ә кем­нә­ре төр­ле көл­ке но­мер­ла­ры баш­кар­ган­нар, сту­дент бу­лу­ла­ры­на ка­ра­мас­тан, вуз­да да ос­та­лык­ла­рын үс­тер­гән­нәр. Һич­бер кы­ен­сы­ну күр­сәт­ми­чә, ал­дан әзер­лә­неп тә тор­мый­ча ди­яр­лек, кон­церт­ны дә­вам ит­тер­де­ләр.

Ме­нә нәү­бә­те җи­теп, сәх­нә­гә Хә­лим ча­кы­рыл­ды. Аның җыр­га ос­та­лы­гы мәк­тәп өчен бө­тен­ләй дә бил­ге­ле тү­гел иде. Хә­лим­нең яны­на ба­ян то­тып чы­гып бас­кан Га­ли­мә ту­таш­ны кү­реп, күп­ләр хәй­ран­лык һәм ап­ты­раш диң­ге­зе­нә төш­кән­дәй үз­лә­рен хис ит­те­ләр. Ба­ян “Ка­ра ур­ман” кө­ен баш­лап җи­бәр­де. Хә­лим­нән бу җыр­ны ерып чы­га алыр дип һич­кем көт­мә­де. Озын буй­лы, нык­лы гәү­дә­ле, ба­тыр кы­я­фәт­ле егет­нең бе­рен­че аваз­лар­дан ук һәм­мә кү­ңел­ләр­нең бик җи­ңел ге­нә тү­ре­нә уза­ча­гын сиз­ми дә кал­ды­лар. Хә­лим­нең са­быр, һәр аваз һәм моң тиб­рә­неш­лә­рен эч­тән то­еп, хис ит­те­реп җыр­ла­ган­да та­вы­шы кө­чәй­гән­нән-кө­чәя бар­ды. Биг­рәк тә чан­дыр гәү­дә­ле, ел­гыр күз­ле, һәр но­та һәм ми­лизм­га сиз­гер җыр укы­ту­чы­сы өчен кө­тел­мә­гән хәл иде бу­лыр­га ки­рәк, ул, оны­ты­лып ки­теп, уры­нын­нан ни­чә тап­кыр си­ке­реп ди­яр­лек тор­ды. Күп­ләр­нең җыр­га ку­шы­ла­сы кил­де. Әм­ма Хә­лим шул ук са­быр­лык һәм аһәң­ле зат­лы са­гыш эчен­дә тә­мам югал­ган­дай җыр­лый бир­де. Аның бәр­хет бас-ба­ри­тон та­вы­шы шун­дый да кө­тел­мә­гән, шун­дый да ягым­лы, рә­хәт той­гы-хис­ләр уя­тыр дә­рә­җә­дә тәэ­сир­ле иде.

Хә­лим җыр­лап тә­мам­ла­гач та, бо­лай гы­на тү­гел, аз бул­ды, бо­лай гы­на бет­мәс­кә ти­еш бит әле ди­гән­дәй, хис­ләр эчен­дә юга­лып, ки­чә­дә­ге­ләр гү­я­ки ри­за­сыз­лык, хәт­та аз­сы­ну-ка­нә­гать­сез кы­я­фәт­лә­рен­дә бе­раз тын утыр­ган­на­рын­нан соң гы­на, моң­лы-са­гыш­лы көй тәэ­си­рен­нән ай­нып, дәр­рәү кул ча­ба баш­ла­ды­лар. Аңар­дан мон­дый егет­лек­не көт­мә­гән­нәр, бу шу­лай ук кү­ңел­лә­рен­дә сок­ла­ну ка­тыш га­җәп­се­нү­гә әве­рел­де. Хә­лим­нең мог­җи­за­лы җы­рын­нан соң баш­ка кон­церт но­мер­ла­ры­ның тө­се ки­теп ал­ган­дай то­ел­ды. Бо­лай бар­ган­да, ки­чә кү­ңел­сез тә­мам­ла­ныр сы­ман иде.

Мәк­тәп аш­ха­нә­сен­дә ку­нак­лар­га чәй эчер­тү оеш­ты­рыл­ган икән. Әле хә­зер ге­нә та­рал­ма­я­чак­ла­ры бе­лен­де. Ал­да та­гын да җы­лы­рак әң­гә­мә­ләр ое­шып ки­тә­чәк, мо­ны һәр­кем бе­лә. Мәк­тәп ди­рек­то­ры, сәх­нә­гә кү­тә­ре­леп, тәб­рик сүз­лә­рен әйт­кән­нән соң, уку­чы­лар­ны, укы­ту­чы­лар­ны һәм сту­дент­лар­ны сый-хөр­мәт­кә ча­кыр­ды. Бу бик тә урын­лы бу­лып чык­ты. Зал­ны алыш­ты­ру хис­ләр-той­гы­лар­ны да үз­гәрт­те. Оч­ра­шу ки­чә­се ка­бат үз җа­е­на кай­тып, та­гын да кү­ңел­ле­рәк дә­вам ит­те. Ахыр­да уку­чы ба­ла­лар һәм сту­дент­лар ара­сын­да, ае­рым ко­ман­да­лар туп­ла­нып, “Ша­ян­нар һәм тап­кыр­лар яры­шы” уз­ды­рыл­ды. Га­дәт­тә­ге­чә бу бәй­ге­дә җи­ңү­че­ләр дә, җи­ңе­лү­че­ләр дә бул­ма­ды, бә­я­ләр ти­гез ки­леп чык­ты. Шул шат­лык һәм кул ча­бу­лар бе­лән ки­чә тә­мам­лан­ды. Сту­дент­лар­ның да, уку­чы­лар­ның да ашы­гып та­ра­лы­ша­сы­ла­ры кил­мә­де. Оч­ра­шу ки­чә­се­нең тәэ­си­ре алар­ның кү­ңел­лә­рен куз­гат­кан, хис­лә­рен дул­кын­лан­дыр­ган, җи­ңел ге­нә утыр­мас та, ах­ры.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: