Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 5 страница

Га­ли­мә, һа­ман да сер бир­ми­чә, көй­ле та­ба­лар­ны ка­рый, то­тып-то­тып, лам­поч­ка уты­на та­ба­рак ки­те­реп укы­ган­дай ите­нә тор­ды. Өс­тәл­дә­ге аяк­лы лам­па гүя аның сер­дә­ше ке­бек ко­ла­гы­на ни­ләр­дер пы­шыл­дый сы­ман. Ул, ише­теп, аң­лап өл­гер­ми­чә, со­рау­лы ка­раш бе­лән ка­бат ут­ка якы­ная, чи­ге­нә, шу­лай хә­рә­кәт­лә­рен­дә кат-кат ка­бат­ла­на. Ни өчен­дер ка­нә­гать ит­ми. Баш­ка тә­лин­кә-та­ба­га ябы­ша.

Кыз­лар­ны үчек­ләб­рәк үр­тәш­те­реп уз­ган те­ге ике егет, кы­ла­ныш­ла­рын­нан бе­раз ка­нә­гать­лек та­бып, ди­вар бу­ен­да­гы озын агач эс­кә­ми­я­ләр­гә ба­рып утыр­ды­лар. Шун­да гы­на Хә­лим дә аяк­ла­ры­на ял би­рер­гә ти­еш­ле­ген тө­шен­де. Ишек янын­да то­ру­дан ары­нып, ал­га­рак уз­ды. Якын­да­гы эс­кә­ми­я­дә урын ал­ды. Бо­тин­ка­ла­рын бер-бер­се­нә су­гып кую­ын­нан аның әле өше­гән тә­не­нең бо­зы эреп җит­мә­вен аң­лар­га мөм­кин иде.

Һәм ме­нә Га­ли­мә көй­ле тә­лин­кә­не куй­ды. Со­вет ис­тә­ле­ге ан­тик­вар уй­нат­кыч шы­гыр-шы­гыр та­выш­лар чы­гар­ды. Бу аның тә­лин­кә­не уй­на­тыр­га ма­та­шуы иде. Нин­ди җыр бу­ла­ча­гын көт­кән­дә, шак­тый җә­е­леп ки­теп, кыз­лар­га кар­шы як эс­кә­ми­я­дә утыр­ган те­ге егет­ләр­нең бер­се, әле­ге дә ба­я­гы җен­нән ку­рык­ка­ны, шун­да та­гын да әй­теп өл­гер­де:

— Га­ли­мә­нең ка­ла еге­тен күр­дең­ме? Ба­шы­на ак бү­рек ки­гән, кәт­тә дә ин­де үзе...

Хә­лим ку­лын­да­гы бү­рек­кә ка­рап ал­ды, аны яше­рер­гә ит­те. Әм­ма урын тап­ма­ды. Ку­лын­нан ыч­кын­дыр­ма­ды. Мо­ны да кәт­тә­лек ди­сә­ләр ин­де?

Те­ге егет та­гын нәр­сә­ләр әйт­кән­дер, ала­ры ук Хә­лим­гә ише­те­лер­лек бул­ма­ды­лар. Көй шы­гыр-шы­гыр баш­ла­нып ки­теп, ан­да бер урыс көч­ле дәрт бе­лән җыр­лый бир­де. Яшь­ләр ис­ке­чә­ләп би­ер­гә чык­кан­дай ит­те­ләр. Ара­ла­рын­да ак бү­рек­ле бе­рәү кү­рен­де. Те­ге егет­нең сөй­лә­вен­нән сүз­не Хә­лим үзе­нә нис­бәт итәр­гә өл­гер­гән­лек­тән, әү­вә­ле ап­ты­раш­та, ан­на­ры шик­кә кал­ды. Ак бү­рек ди­гән­нә­рен­дә, үзе­нең ак бәс сар­ган бү­ре­ген кү­зал­ла­са да, хә­зер ял­гыш­ка­нын күр­де. Аның әле ку­лын­да­гы үзе­нең баш ки­е­ме­нә ка­рап алу­ла­ры, әле би­ю­че­ләр ара­сын­да­гы ак бү­рек­не кү­зә­тү­лә­ре, әгәр аң­лар ке­ше бул­са, аңа һич­шик­сез кү­ңе­лен бор­чы­ган уй­лар­ны да тө­шен­де­реп би­рә ала иде­ләр.

Хә­лим ин­де бә­се эреп бет­кән ку­ян бү­ре­ген как­ка­лап ал­ды. Әм­ма оч­сыз­лы ти­ре­гә су үтеп өл­гер­гән, сук­ка­лау­дан гы­на баш ки­е­ме җи­ңе­лә­ер­гә те­лә­ми сы­ман кү­рен­де.

Көй­ле тә­лин­кә әй­лә­нә тор­ды. Мон­да­гы яшь­ләр­гә ях­шы та­ныш җыр­лар­дан то­ра иде бул­са ки­рәк. Би­ю­нең бер­сен икен­че­се алыш­тыр­ды. Ба­ры­сы да авыл­ча­рак сы­ман да, шә­һәр­чә ке­бек тә иде. Яшь­ләр та­ра­лы­шыр­га ашык­ма­ды­лар. Яр­ты сә­гать­ләп утыр­ган Хә­лим­нең күз­лә­рен йо­кы ба­са баш­ла­ды, ул бит­лә­рен уга­лап ал­ды. Аны хә­рә­кәт­лә­нер­гә, би­ю­гә ча­кы­рыр­га те­ләү­че та­был­ма­ды. Шу­лай юга­лып утыр­га­нын­да Га­ли­мә очып ди­яр­лек ишек­тән чы­гып кит­те. Те­ге ике тә­мә­ке­че егет­не, ак бү­рек­не күз­ләп эз­ләп ка­ра­са да, Хә­лим алар­ны да клуб эчен­дә тап­ма­ды. Бе­раз­дан куз­гал­ды, урам­га чык­ты. Га­ли­мә­дән ин­де җил­ләр ис­кән иде.

Шу­лай да Хә­лим алар­ның ура­мы­на та­ба ат­ла­ды. Ал­дын­да-ар­тын­да һич­кем кү­рен­мәү аңа ыша­ныч өс­тә­де. Җит­мә­сә га­ли­мә­ләр­нең кап­ка тө­бен­дә бер шәү­лә шәй­лән­де. Хә­лим аны та­нып ал­ган­дай иде, шу­ңа та­ба ашык­ты. Кыз чын­нан да егет­не кө­теп то­ра икән, җи­ңел ге­нә:

— Хә­лим абый, ни­гә бер дә би­е­мә­де­гез? Без­нең көй­ләр оша­ма­ды­мы әл­лә? Сез­нең ан­дый­лар­ны ишет­кә­не­гез юк икән­ле­ге­нә шик­лән­ми мах­сус көй­лә­теп куй­ган идем!— дип со­рап һәм сөй­ләп ал­ды.

Га­ли­мә­нең бо­лай ша­яр­туы егет­кә кү­ңел дәр­те би­рер­гә ти­еш иде. Нәкъ шу­лай бул­ды да. Ул да ша­яр­тып:

— Дәр­те бар, дәр­ма­ны юк ке­бег­рәк ки­леп чык­ты ин­де, әйе­ме?— ди­гән бул­ды.

— Дәр­ма­ны юк ке­ше төн­лә без­нең авыл­га ки­лә­ме ин­де?— Га­ли­мә шу­шы рә­веш­ле төрт­те­реп ала­сы ит­те, сүз­лә­ре һа­ман да ша­ян­лык бе­лән ту­лы иде­ләр.

— Вәгъ­дә­ләш­кән идек бит. “Вәгъ­дә — иман” ди­ләр­ме әле?

Хә­лим­нең бу әйт­кә­не дә кыз­ның кү­ңе­ле­нә хуш ки­лер­гә ти­еш иде. Ул:

— Шу­лай­мы? Бик дө­рес!— ди­де дә егет­не кул­тык­лап ук ал­ды.— Әй­дә­гез, урам әй­лә­неп ки­лә­без­ме?

Ин­де кар­лы бу­ран баш­лан­ган иде. Шу­лай да егет буй­сын­ды. Бер­ни­чә йорт янын­нан уз­гач, ки­ре кай­тып, тык­рык­ка бо­ры­лып, алар тү­бән­гә, агач­лар шау­ла­ган үзән­лек­кә та­ба тө­шеп кит­те­ләр. Мон­да сук­мак тар иде, Хә­лим­гә кыз ар­тын­нан ия­рер­гә ту­ры кил­де. Бу­ран­да агач­лар шау­лый. Ту­пыл­лар. Ә алар­ның ур­та­сын­да, алан­лык сы­ман ачык урын­да исә үз­гә төр агач­лар үсә икән.

— Бу без­нең Куш ка­ен алан­лы­гы,— ди­де Га­ли­мә, Хә­лим­не шун­да ка­дәр алып кил­гәч.— Мон­да кыз бе­лән егет үбеш­сә­ләр, мәң­ге­гә бер­гә бу­ла­сы­лар, имеш. Сез ыша­на­сыз­мы шун­дый әки­ят­ләр­гә, Хә­лим абый?

Бу сүз­ләр егет­кә ачык­тан-ачык үбе­шү­не тәкъ­дим итү икән­ле­ген кыз­ның тө­шен­де­рүе бу­ла­рак әй­тел­гән иде. Әм­ма Хә­лим­гә кы­ю­лы­гы җит­мә­де. Кыз­лар­ның пеш­мә­гән егет­ләр­не ярат­мау­ла­ры ха­кын­да ул ише­теп тә, ки­тап­лар­дан укып та бе­лер­гә ти­еш бул­са да, әле­гә та­би­га­тен җи­ңә ал­ма­ды. Га­ли­мә, аның бо­зау­лап то­ру­ын ка­бул итәр­гә те­лә­ми­чә, куш ка­ен ди­гән агач­ны коч­ты. Хә­лим­нең шун­да ар­ка­сын­нан гү­я­ки фә­реш­тә­ләр эт­те, ул да ка­ен­га икен­че як­тан ки­леп то­тын­ды. Сак­сыз­рак ки­леп чык­ты. Кыз бе­лән егет­нең кай­нар су­лыш­ла­ры-тын­на­ры бер-бер­се­не­ке­нә ку­шыл­ды­лар. Хә­лим, тә­мам оны­ты­лып, Га­ли­мә­нең бит очын­нан үбеп ал­ды. Кыз исә:

— Абау, Хә­лим абый, ниш­ли­сез?— дип чит­кә тар­тыл­ды, әм­ма кул­ла­рын ка­ен­нан ыч­кын­дыр­ма­ды, шул хә­лен­дә уң­лы-сул­лы чай­ка­ла бир­де. Төн­ге ка­раң­гы­лык­ның ак кар як­ты­лы­гын­нан бе­раз эң­гер хәл­гә ки­лүе, аш­кын­ган бо­лыт­лар ара­сын­нан кү­зәт­кә­ләп тор­ган ай­ның йө­зе һәм йол­дыз­лар­ның ярым йо­мык күз­лә­ре сер эчен­дә­ге сер­гә әве­рел­де­ләр. Ул да тү­гел, тык­рык­ның ар­гы ба­шын­да ике тә­мә­ке кү­зе шәй­лән­де. Га­ли­мә, шу­лар­ны кү­реп өл­ге­реп­ме, ки­нәт шым бул­ды, Хә­лим­гә дә эн­дәш­мәс­кә әмер би­реп:

— Т-э-с-с!— ди­де.

Егет ка­ен­га сы­ен­ды. Агач­ның кай­ры­ла­ры тат­лы ис та­ра­та иде­ләр. Хә­лим, алар­ның ху­шын­нан эреп, үзен дә ка­ен­дай то­яр­га мөм­кин иде. Аңа мо­ны Га­ли­мә дә ки­ңәш ит­те:

— Без, кү­рә­сез­ме, тот­тык та куш ка­ен бул­дык та куй­дык!— ди­де ул.— Тын гы­на то­ра­быз. Ә бу­ран...

Те­ге егет­ләр­нең кем­нәр бу­лу­ын Хә­лим ин­де аң­ла­ган иде. Алар­ның бер­се­нең бү­ген Га­ли­мә­не оза­тыр­га ни­ят ит­кән­ле­ген дә оныт­ма­ган­га, куш ка­ен ар­тын­да, ту­пыл­лар ара­сын­да шу­лар­ның усал­лы­гын­нан ка­чып ка­лу­дан да уңай­лы җай юк­лы­гын исәп­кә ал­ган­дай хә­рә­кәт­сез ка­ла бир­де. Шун­да ар­гы урам ягын­нан бу­ран ча­на­сы кыз­лар-егет­ләр чыр­кыл­да­га­нын ишет­те­реп алып кил­де, те­ге ике ут күз дә шул як­ка та­ба таш­ла­нып ки­теп бар­ды­лар.

X

Ке­ше­дә са­гы­ну ди­гән хә­тәр бар. Ул аның бе­лән бер ге­нә нәр­сә дә эш­ли ал­мый. Аңа хәт­та дә­ва да юк.

Хә­лим­нең кыш­кы ка­ни­кул­лар­дан тә­мам үз­гә­реп, ни­чек­тер олы­га­еп ки­теп ки­лү­ен курс­таш­ла­ры да той­мый кал­ма­ган­нар­дыр мө­га­ен. Юк­са аңа:

— Си­ңа әл­лә нәр­сә бул­ган әле?— дип, әле бүл­мә­дәш­лә­ре, әле та­ныш­ла­ры шик бел­де­рер­гә те­ләп әйт­мәс иде­ләр.

Ун­си­гез яшь­лек егет ке­ше юк­тан гы­на җит­ди­лек чо­ры­на ки­леп кер­ми. Бе­рәү­ләр­не мә­хәб­бәт ка­нат­лы итә, икен­че­ләр­не бо­зау­га әве­рел­де­рә. Көн дә са­гыш, төн дә хәс­рәт чи­гү. Та­би­га­тең нин­ди, син дә шун­дый­га әве­ре­лә­сең. Мә­хәб­бәт са­гы­шы — сал­кын кы­рау ке­бек, Кәйс ке­бек зат­лы чә­чәк егет­ләр­гә су­га һәм алар­ны ка­ра көй­де­рә, гамь җы­ю­чы Мәҗ­нүн сый­фа­ты­на кер­тә. Алар өчен яшәү­нең мәгъ­нә­се кыз ко­ча­гын­да тү­гел, бәл­ки сө­ек­ле­се­нең шәү­лә­сен бер кү­рү­дән ге­нә дә гый­ба­рәт бу­ла баш­лый.

Хә­лим мо­ңа ка­дәр лек­ци­я­лә­ре­нә ни­чек чын кү­ңел са­лып кил­сә, ку­шыл­ган­ны укып бар­са, мон­нан соң да ты­рыш­лы­гын кал­дыр­ма­ды. Се­ми­нар­лар­да, прак­тик дә­рес­ләр­дә ул һа­ман да ак­тив сту­дент иде. Егет гү­я­ки нәр­сә­не­дер оны­тыр­га те­лә­гән­дәй гый­лем дәрь­я­сы­на баш-аяк­тан чу­мып таш­ла­на, укы­ту­чы­ла­ры, хәт­та про­фес­сор­ла­ры да уй­лап ка­ра­ма­ган өл­кә­ләр­не ай­кый, тик ин­де ге­нә яңа бер ха­кый­кать­не ач­тым ди­гә­нен­дә ки­нәт су­ы­нып ка­ла. Мон­дый хәл күп­ләр­нең ачу­ын гы­на куз­га­тыр­га сә­ләт­ле. Хә­лим­гә җит­мә­сә про­фес­сор­ла­ры да үп­кә­ли баш­ла­ды. Ара-ти­рә:

— Еге­те­без­нең акы­лы ту­лы тү­гел­ме соң?— дип, үз­лә­рен һәм баш­ка­лар­ны шик­кә тө­ше­реп, аның дә­рә­җә­сен юк­ка чы­га­ру­чы­лар да та­был­ды. Хә­лим­нең кү­ңел уча­гын­да нин­ди ут­лар ян­ган­лы­гын бе­лер­гә те­ләү­че­ләр та­был­ма­ды.

Һәр ке­ше өчен үзе ге­нә мин. Ул гү­я­ки дөнь­я­ның кен­де­ге сы­ман тоя үзен. Баш­ка­лар­ны сан­га ал­са, кө­не та­ра­ер сы­ман. Шу­шы рә­веш­ле яшәү аңа бер­ни бир­ми югый­сә. Әм­ма үз­гә­рә дә ал­мый.

Хә­лим­нең үз эче­нә бик­лә­нә ба­руы көн­нән-көн­гә кө­чәй­де ге­нә. Га­шыйк бул­ган­дыр ди­сә­ләр, кү­зе төш­кән кыз-җил­кен­чәк­не янә­шә­сен­дә күр­мә­де­ләр. Аның ка­ра­шын­нан мә­хәб­бәт са­гы­шын то­ем­лар­га мөм­кин бул­са да, га­мә­лен­дә ан­дый эш­лә­ре кү­рен­мә­гәч, һа­ман ял­гы­зы йөр­гә­нен­дә баш­ка­лар­га оч­рап тор­гач, бу хак­та уй­лар­га да мөм­кин тү­гел иде.

Ә ме­нә бер­көн­не Хә­лим­нең йө­зе­нә ел­маю кайт­ты. Мо­ның сә­бә­бе бик га­ди икән­ле­ген бе­рен­че бу­лып бүл­мә­дәш­лә­ре бел­де­ләр. Ул Га­ли­мә­дән хат ал­ды. Аны кат-кат укып чык­ты. Шун­да ук уты­рып җа­ва­бын да яз­ды. Ке­сә те­ле­фо­ны кул­да ча­гын­да элем­тә­сез то­ру сә­ер, әл­бәт­тә. Ә ме­нә хат алу — бу­сы ин­де оны­ты­лып бар­ган бә­хет!

Шу­шын­дый кү­тә­рен­ке көн­нә­ре­нең бер­се иде. Гү­я­ки мо­ңа ка­дәр дөнь­я­лык йө­зен бо­лыт­лар кап­лап тор­ган да, яңа, хә­зер ге­нә ко­яш чы­гып, һәм­мә та­раф­лар як­ты­рып кит­кән.

Ин­де та­би­гать­кә дә яз ки­леп, мәң­ге кит­мәс­кә җы­ен­ган сы­ман кы­лан­ган ак кыш­ның ка­лын кар то­лы­бын сал­ды­ра баш­ла­ган март ае­ның ахы­ры иде бу. Сту­дент­лар ту­лай то­ра­гын­да җыр­лы-би­ю­ле ки­чә оеш­ты­ры­лып, яшь­ләр шун­да ашык­ты­лар. Энә төр­тер­лек тә урын кал­ды­рыл­мый­ча, еге­те-кы­зы мөм­кин ка­дәр бер-бер­се­нә елы­ша, ке­ше­дә ке­ше­нең эше юк, һәр­кем үз дәр­тен­дә ги­зә. Хә­лим яны­на авыл­даш­ла­рын­нан ике кыз, бер егет ку­нак бу­лып ки­леп, алар да бәй­рәм­гә дис­ко­те­ка за­лы­на төш­те­ләр. Го­мер­гә үз мәр­тә­бә­сен юга­ры дип бел­гән, те­лә­гә­нен та­ба, кап­ка­нын өз­ми кал­дыр­мау­чы га­ярь егет­ләр дә ара­да бу­лып, яңа кыз­лар­ның чи­бәр­лек­лә­рен йө­рәк үл­чәм­нә­ре­нә са­лып тор­мас­тан, үз-үз­лә­рен то­тыш­ла­рын­нан ах­ры­сы, ул чи­бәр­кәй­ләр­не май­лы кал­җа­дан, ва­кыт­лы очып кер­гән төн кош­ла­рын­нан са­нап, ачык бил­ле, кыс­ка итәк­ле күл­мәк­лә­ре­нә мө­киб­бән ки­теп, нәф­се кар­мак­ла­рын те­ләк һәм әр­сез­лек агы­мы­на сал­ды­лар. Бу аң­ла­шы­ла да иде. Җа­ны те­лә­гән­не ашап өй­рән­гән ул егет­ләр үз­лә­рен шак­тый ир­кен йөрт­те­ләр. Мо­ны кү­реп тор­ган Хә­лим­гә кыз­лар­ны бәй­рәм­нән алып чы­гып кы­на ки­тәр­гә иде югый­сә. Әм­ма га­ярь егет­ләр җан­нар­ны ау­лый бе­лә­ләр, чи­бәр­кәй­ләр­нең үз­лә­ре­нә ошап өл­гер­гән иде­ләр бул­са ки­рәк, алар һа­ман да бер­гә кал­ды­лар, гү­я­ки мо­ңа ка­дәр дә үза­ра бе­ле­шеп һәм яра­ты­шып яшә­гән­нәр ди­яр­сең. Мо­ны кы­ла­ну дип тә, их­лас­лык бил­ге­се хи­са­бын­да да шик­лән­ми­чә ка­бул итәр­гә мөм­кин. Кыз­лар­ның җа­вап­сыз­лы­гы гы­на шик уят­кан ах­ры­сы.

Хә­лим ул ки­чә­дә үзен бик бор­чу­лы тот­ты. Га­ярь егет­ләр­нең кем­лек­лә­рен һәм нин­ди бу­лу­ла­рын бел­ми то­рып, алар­га ир­кен ко­лач ачу әдәп ка­гый­дә­лә­ре­нә сый­ма­са да, кыз­лар ахыр­га та­ба оны­ты­лып ки­теп, тә­мам ту­га­рыл­ды­лар. Хә­ер, алар гы­на тү­гел, бәй­рәм­дә­ге күп­че­лек яшь­ләр үз­лә­рен шу­лай тот­кан­дай то­ел­ды­лар.

Ин­де ва­кыт та соң иде. Ку­нак­ла­рын оза­тыр­га җы­ен­ган Хә­лим­не га­ярь егет­ләр ура­тып алып:

— Син нәр­сә, ке­ше мә­хәб­бә­те­нә ар­кы­лы тө­шәр­гә үзең­не кем дип бел­дең? Шө­реп­лә­рең бу­ша­ган бул­са, хә­зер ны­гы­та­быз аны!— ди­де­ләр.

Алар­ның бе­раз сал­ган­лы­гы, җит­мә­сә йод­рык күр­сә­теп җиң сыз­га­ну­ла­ры сә­ер, әм­ма кө­те­лер­лек хәл иде. Ул ике га­ярь егет тү­бән­рәк курс­та уку­чы сту­дент­лар­дан бу­лып, бер­се үзен “Мак­си”, икен­че­се исә “К­линс­кий” ди­гән исем­нәр­дә атап, күп ва­кыт­та ка­ра май­ка­дан күк­рәк­лә­рен ки­е­реп йө­рү­чән иде­ләр. Бе­рәү­ләр ку­ша­мат­лар­дан үз­лә­рен сак­ла­са­лар, бо­лар ки­ре­сен­чә, шу­шы­лай исем­лә­нү­лә­рен­нән тәм та­ба, мәр­тә­бә кү­рә. Хә­лим­нең зал­дан ашы­гып чы­гу­ын хә­тер­ләп то­рып, “Мак­си” атал­га­ны аны:

— Дус­тым, сүз бар иде,— ди­гән бу­лып, ту­лай то­рак­ның душ ко­е­ну бүл­мә­лә­ре ур­наш­кан под­вал­га ил­тү­че бас­кыч яны­на ча­кыр­ды. Кыз­лар ха­кын­да бе­леш­мә алыр­га исә­бен­дә бар­лы­гын аң­лап, Хә­лим һич­бер шик­лә­нү­сез ияр­де. “Мак­си” ке­бек егет­ләр­гә ыша­ныр­га яра­ма­ган­лы­гын уй­лар­га ва­кы­ты җит­мә­гән­дер ин­де. Хә­ер, кыз­лар ар­ка­сын­да га­ярь егет­ләр кар­шын­да ав­то­ри­те­ты кү­тә­ре­лү­не дә өмет итәр­гә ха­кы бул­ган­дыр.

Әм­ма, бас­кыч­тан иңеп җит­мәс бо­рын, “Мак­си”, җә­һәт ке­нә бо­ры­лып, көт­мә­гән­дә Хә­лим­нең ко­лак тө­бе­нә сал­лы йод­ры­гы бе­лән ме­неп тә төш­те. Мон­дый хәл бу­лыр­га ти­еш­ле­ген ба­шы­на да ки­те­реп ка­ра­ма­ган би­ча­ра егет тә­гә­рәп ки­тә яз­ды, шу­лай да:

— Сез нәр­сә?— дип, ап­ты­ра­вын һәм хәй­ран­лы­гын да бел­де­рер­гә ашык­ты.

Су­гы­шыр­га кул­ла­ры кы­чы­тып тор­ган адәм­нәр да­и­ми рә­веш­тә шу­шы­лай кө­тел­мә­гән­чә эш итәр­гә яра­та­лар. Алар әү­вә­ле йом­шак та­выш бе­лән бик тә үз итеп, си­не якын­га алып сөй­ләш­кән­дәй итә­ләр, шу­лай мак­сат­ла­рын ак­рын-ак­рын җай­лап алып, аш­кын көч бе­лән бе­рен­че һө­җүм­не ясый­лар. Ай­ныр­га, акы­лы­ңа ки­лер­гә өл­гер­гән­че кыс­рык­лап, йө­рә­ге­ңә кур­ку са­лып, тиз ара­да өс­тен чы­га­лар. Әм­ма Хә­лим, тәкъ­ди­ре шу­лай на­сыйп ит­кән­ме, ай­ка­лып кит­кән ва­кы­тын­да “Мак­си”­ның йө­зе­нә уч тө­бе бе­лән элә­геп, аны шу­шы җай бе­лән таш идән­гә йөз­тү­бән тә­гә­рәт­кән иде. Го­мер­гә дә ке­ше­гә сук­ка­ны бул­ма­ган, кө­рәш һәм төр­теш ысул­ла­рын бел­мә­гән би­ча­ра егет өчен бу хәл бик тә га­җә­еп то­е­лып, хә­рә­кәт­сез ят­кан дош­ма­ны­ның ял­гыш­лык бе­лән үте­ре­леп кую­ын­нан кур­кып, нәр­сә эш­ләр­гә дә бел­ми аяк өс­те аһ эчен­дә кал­ды. Ул да тү­гел, “К­линс­кий” да кү­рен­де. Аңа тә­гә­рәп ят­кан “Мак­си” ага­рын­ган Хә­лим­нән дә кыз­га­ныч­рак то­ел­ды­мы:

— Мон­да нәр­сә бул­ды? Үте­реш!— дип ша­ран яр­ды. Хәт­та бу гы­на аз, ту­лай то­рак­та бәй­рәм көн­нәр­не үз те­ләк­лә­ре бе­лән тәр­тип сак­лар­га алы­ну­чы ак­ти­вист сту­дент­лар да кү­рен­де­ләр. Хә­лим­нең исән-имин то­руы, “Мак­си”­ның йөз­тү­бән җә­е­леп ау­нап ятуы алар өчен дә гай­ре та­би­гый хәл иде. Шу­лай ук:

— Мон­да нәр­сә бул­ды?— дип ап­ты­раш­та кал­ды­лар.

— Ни бул­сын, үте­реш!— ди­де, һа­ман да ка­лай әтәч­лә­нү­ен­нән су­ы­на ал­ма­ган “К­линс­кий”.

XI

Әгәр дә бар ке­ше дә бер­дәй бер үк сүз­не сөй­ли баш­лый­лар икән, яки ва­кый­га­сы нәкъ шу­лай бул­ган, яи­сә алар­ны кем­дер юри, мах­сус рә­веш­тә көй­ләп, үза­ра җай­лап-яраш­ты­рып то­та. Га­дәт­тә фи­кер төр­ле­ле­ге әһә­ми­ят­кә ия. Ке­ше­ләр­дә бер үк ва­кый­га­га яки кү­ре­неш­кә ба­ры тик бер ге­нә төр­ле мө­нә­сә­бәт бу­ла ал­мый. Бу та­би­гый. Хәт­та ко­яш­лы көн дә кем­нәр­не­дер сок­лан­ды­ра, кем­нәр­не­дер рән­җе­тә ке­бек то­е­ла. Ак­лы-ка­ра­лы әй­бер­ләр­не га­дәт­тә без, ак, ди­без, яки ка­ра ди­я­рәк дә­лил­ли баш­лый­быз. Аның хәт­та яки ак урын­на­ры, яи­сә ка­ра җир­лә­ре кү­бе­без­гә кү­рен­ми баш­лый. Ниш­ли­сең, бу — ке­ше, адәм­нең үз өле­ше, ул шу­шы мәгъ­нә­сез­ле­ген го­ме­ре бу­е­на йөк итеп кү­тә­реп яшәр­гә ти­еш­ле. Ба­ры тик аң­лы­лар гы­на, ар­ка­ла­рын­да шу­шын­дый тәкъ­дир биш­тә­ре бар­лык­ны си­зе­неп, га­мәл­дә һәм хө­кем­дә са­быр бу­ла­лар.

“Хә­лим­нең эше” груп­па уты­ры­шы­на ку­е­лып, аның үзен­нән тү­бән­рәк курс­та уку­чы сту­дент­ны кый­нап таш­ла­вы мәсь­ә­лә­се өс­тән-өс­тән ге­нә тик­ше­ре­леп бә­я­лән­де. Сту­дент­лар тәр­би­я­сен оеш­ты­ру үзә­ге ди­рек­то­ры, утыз биш яшь­ләр­дә­ге ир ке­ше, үзе­нең хә­рә­кәт­лә­ре бе­лән үк чи­керт­кә­не хә­тер­ләт­кә­нен сиз­де­реп, кем­ле­ген ал­дан ук уты­рыш­та­гы­лар­га аң­лат­ты сы­ман. Ул әле мон­нан, әле ан­нан, ал­лы-арт­лы та­выш бир­гән­дәй, реп­ли­ка­лар­ны мул кул­ла­на тор­ды. Ә Хә­лим үзен ак­лар­га ты­ры­шып ка­ра­ды:

— Ул ми­не ча­кы­рып ал­ды, бе­рен­че баш­лап сук­ты, егы­лып кит­кә­нем­дә ку­лым аңа эләк­те,— ди­гән ге­нә иде, шун­да ук Сту­дент­лар тәр­би­я­сен оеш­ты­ру үзә­ге ди­рек­то­ры:

— Кем­не бу ял­ган бе­лән ышан­ды­рыр­га уй­лый­сыз,— дип, чи­керт­кә­дәй дерт-терт итеп аваз сал­ды.— Без­не ах­мак­ка са­на­ма­гыз!

Хә­лим үзе­нә ку­нак бу­лып кил­гән кыз­лар һәм егет ха­кын­да сөй­ләр­гә ти­еш иде. Алар­ны юри мах­сус ча­кы­ру­ын­да, кы­лан­дыр­тып би­е­тү­ен­дә, ан­на­ры, ахыр чик­тә, баш­ка­лар­дан көн­лә­шеп, йод­рык уй­на­ту­га кү­чү­ен­дә га­еп­лә­нә баш­лан­ды. “Эш­нең” шу­шы юнә­леш­кә ке­реп ки­түе ни сә­бәп­ле­дер һич­кем­не ап­ты­раш­та кал­дыр­ма­ды. Груп­па ста­рос­та­сы, өл­кән­нәр­гә яла­гай­ла­нып яшәр­гә ба­ла ча­гын­нан өй­рән­гән ке­ше икән­ле­ген дә яше­реп тор­мас­тан:

— Хә­лим­нең тәр­ти­бе без­не күп­тән бор­чый иде ин­де,— дип сөй­ли баш­лап, аны дә­рес­ләр­дә хәт­та укы­ту­чы­ла­ры бе­лән бә­хәс­лә­шү­лә­рен­дә га­еп­лә­де. Се­ми­нар­лар­да чын­нан да үзен ак­тив тот­кан егет мө­га­ен баш­ка­ча уй­лый иде, ап­ты­рап кит­те. Ал­дан әзер­ләп ку­ел­ган сүз­ләр бе­лән та­гын да өч сту­дент чы­гыш­лар яса­ды­лар. Ике­се — кыз, бер­се егет иде. Хә­лим алар­ның мо­ңа ка­дәр дус һәм якын бу­лып сөй­лә­шеп йө­реп тә, бү­ген үз­лә­рен баш­ка­ча то­ту­ла­ры­на тә­мам хәй­ран кал­ды. Ан­нан ва­кый­га­ның ни­чек шу­лай ки­леп чык­кан­лы­гы ха­кын­да ачык­лап со­рап ка­рар­га те­ләү­че та­был­ма­ды, мо­ны ки­рәк­кә дә са­на­ма­ды­лар. Бар­лык чы­гыш­лар һәм га­еп­ләү­ләр Хә­лим­нең кот­чык­кы­сыз на­чар ке­ше икән­ле­ген дә­лил­ләү­ләр­гә ко­рыл­ган иде­ләр. Ул, бо­лар бе­лән ки­ле­шер­гә те­лә­ми­чә, ачу­дан кай­нар­ла­нып-кай­нар­ла­нып чык­ты. Әм­ма сүз әй­те­ре­нә дә ирек ку­ел­ма­ды. Ди­рек­тор әфән­де:

— Сез сөй­лә­де­гез ин­де!— дип аны кис­те, шу­лай Хә­лим­нең иел­мәс ба­шын гү­я­ки ча­бып тө­шер­де.

Егет­кә үз яз­мы­шы­на буй­сы­ну­дан баш­ка ча­ра кал­ма­ган иде. Их­ты­я­ры бе­лән ге­нә ин­де ул бер­ни эш­ли ал­ма­я­чак. Ба­ры­сы да, хәт­та әле ки­чә ге­нә дус һәм якын бу­лып йөр­гән груп­па­даш­ла­ры да бү­ген үз­лә­рен баш­ка­ча то­та­лар. Усал күз­лә­ре бе­лән аңа тө­бәл­гән­нәр.

Үзе­нең бер­гә укы­ган ип­тәш­лә­ре ту­рын­да Хә­лим мон­нан соң нәр­сә уй­лар­га ти­еш бу­ла­чак соң — бу мәсь­ә­лә һич­кем­не кы­зык­сын­дыр­мый иде бу­гай. Алар, ки­ре­сен­чә, баш­ка төр­ле ял­гы­шу­дан кур­ка­лар. Мо­ны мөм­кин ка­дәр яше­рер­гә ты­ры­ша­лар. Хә­лим­дә­ге са­быр­лык һәм аның кы­на ба­шын иеп уты­руы җы­е­лыш рә­ис­ле­ген үз ку­лын­да шы­гыр­да­тып тот­кан “Тәр­бия ди­рек­то­ры”­ның кө­чен та­гын да арт­ты­рып, егет­нең һә­ла­кә­тен якын­лаш­ты­ра бар­ды. Сүз­не га­фу үте­нү, ял­гы­шу­да үке­нү­гә ка­дәр ки­те­реп җит­кер­де­ләр. Мес­кен сту­дент үз яз­мы­шы бе­лән ки­ле­шер­гә ти­еш һәм биш­кул­лап ри­за ке­бек той­гы уят­ты. Аның сүз­сез­ле­ге, бар­ча төр­ле хө­кем­нәр­не дә ка­бул итә­мен ди­гән­дәй ба­шын тү­бән са­лын­ды­руы җы­е­лыш­ның мак­сат­лы һәм тө­гәл тәр­тип бе­лән тө­зе­лү­е­нә, алып ба­ры­лу­ы­на бәй­ле иде. Ха­кый­кать һич­кем­не кы­зык­сын­дыр­ма­ды. Җы­е­лыш­ның эч­тә­ле­ге һәм фор­ма­сы үза­ра бе­рек­кән иде­ләр. Хә­лим­не ба­ры тик мог­җи­за гы­на кот­ка­рыр­га ти­еш. Ул да бул­са бик га­ди, те­ге га­ярь егет­ләр­нең шу­шы миз­гел­дә та­гын да бе­рәр эт­лек ясау­ла­ры­на гы­на бәй­ле. Әм­ма ан­дый хәл бул­ма­ды. Мө­га­ен тәкъ­дир хө­ке­ме ва­кый­га­лар­ның баш­ка төр­ле, дө­рес юл­га ке­реп ки­тү­ен те­лә­мә­гән­дер? Хак ул, ке­ше­ләр ни­ка­дәр зы­я­лы һәм тәр­би­я­ле бул­са­лар, алар шул­ка­дәр тәкъ­дир хө­ке­ме­нә, яз­мыш­ка ты­ныч кы­на буй­сы­на­лар, әгәр дә кем­дә дә их­ты­яр көч ала икән, ул ке­ше­ләр­дә зы­я­лы­лык һәм әдәп мәр­тә­бә­се ча­ма­га сы­яр­лык дә­рә­җә­дә дә та­был­мас­ка мөм­кин. Адәм ба­ла­ла­ры үз­лә­рен әдәп һәм әх­лак кы­са­ла­рын­да тор­мыш итү­че итеп күр­сә­тү­чән­нәр. Алар тор­мыш те­ат­рын­да сай­лап ал­ган роль­лә­рен ос­та уй­ный бе­лә­ләр. Әм­ма асыл­ла­ры ме­нә шул их­ты­яр һәм тәкъ­дир фәл­сә­фә­се кы­са­ла­рын­да ачы­ла да куя.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: