Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 3 страница

Га­ли­мә үзе­нең дус кыз­ла­ры бе­лән кай­тыр­га дип юл­га чык­кач, арт­ла­рын­нан ияр­гән егет­ләр­нең кем­нәр икән­ле­ген бе­лә­се ки­леп, сөй­ләш­кән сүз­лә­ре­нә ко­лак сал­ды. Хә­лим абый­сы­ның та­вы­шы ише­тел­ми иде. Кыз­ның мо­ңа кә­е­фе кит­те. Ни­гә­дер кү­ңе­ле­нә Хә­лим абый­сы оза­та ки­лә­дер сы­ман то­е­ла иде. Югый­сә, тан­ца­га ал­гач, ул аңа:

— Сез­не, ту­таш, кап­ка тө­бе­гез­гә­чә ил­теп куй­мый бул­мас. Югый­сә ка­раң­гы төн­дә то­тып ашар­ла­рын­нан кур­кам,— ди­де.

Га­ли­мә нәр­сә әй­тер­гә дә бел­мә­де ул ва­кыт­та. Әм­ма оя­луы йө­зе­нә чы­гып, сер­не баш­ка­лар да си­зе­нү­дән ку­рык­ты, йө­зен егет­нең җил­кә эче­нә яшер­гән­дәй ит­те. Хә­лим мо­ны үзен­чә аң­ла­ды һәм:

— Рәх­мәт, Га­ли­мә ту­таш!— ди­де.

Юл­ла­ры күр­ше авыл­га ил­тү­че урам­га та­ба бо­рыл­ды. Як­ты ай кү­тә­рел­гән, авыл бе­тү­гә ачы­лып кит­кән япан-кыр­лар­да­гы ак кар кө­меш ке­бек як­ты­рып, бар та­раф­лар да бал­кып тор­ган­дай иде. Кай­та баш­ла­саң, бер сә­гать­ләп ба­ра­сы­ла­ры бу­лыр. Кыш­кы төн бе­раз сын­ган сы­ман. Юл­лар­ны трак­тор бе­лән чис­тар­тып ачып, та­кыр ясап куй­ган­нар.

Кыз­лар­ның уен-көл­ке­не бер авыз­дан сөй­лә­шеп ба­ру­ла­ры, ки­чә шау­кы­мы­ның тәэ­си­рен­нән ва­кыт-ва­кыт җыр­лап та алу­ла­ры йө­рәк­лә­ре­нә көч­ле дәрт би­рә. Чоң­гыл та­вы­на кү­тә­ре­леп кил­гән­нә­рен­дә, бө­тен дөнь­я­лык гү­я­ки уч тө­бен­дә кал­ган­дай кү­ре­нә. Арт­тан ия­реп ба­ру­чы егет­ләр, ша­ян­лык­ла­рын­да оны­ты­лып ки­теп, кыз­лар­ны уй­на­тыр­га те­ләп кы­лан­чык­ла­нып та ала­лар. Ә Хә­лим — юк. Аның вәгъ­дә­сез­ле­ге Га­ли­мә­нең бә­гы­рен кор­та, ачу­ын ки­те­рә. Җит­мә­сә егет­ләр­нең кы­ла­ну­ла­ры, һу­шын ал­ган­дай, наз­лы җа­нын ка­дер­сез­ли.

— Җит­те ин­де сез­гә!

Га­ли­мә­нең бу рә­веш­ле ачу бе­лән әй­теп кую­ын­нан һәм­мә­се дә са­га­еп ка­ла­лар. Тук­тал­ган­дай бу­ла­лар.

— Ни бул­ды шу­шы ка­дәр ачу­ла­ныр­лык?— ди­е­шә­ләр.

Шун­да Га­ли­мә­нең кү­ңел кыл­ла­ры­на арт­тан кил­гән ял­гыз аяк та­выш­ла­ры кар шы­гыр­дау­ла­ры бе­лән ки­леп ире­шеп чир­тә. Кыз кис­кен бо­ры­лып ка­рый һәм Хә­лим абый­сын кү­реп ала. Аның баш­ка­лар­га ты­ныч кы­на ия­реп ба­ру­ын тө­ше­нер­гә өл­ге­рә. Йө­рә­ге там­чы­дай өзе­леп төш­кән­дәй итә, су­лы­шын хәл­сез­лән­де­рә.

Га­ли­мә җыр­лар иде ме­нә хә­зер. Ни­гә­дер хәт­та үк­сеп елап та җи­бә­рә­се ки­лә. Ба­шы әй­лә­неп кит­кән­дәй. Ин­де тау сыр­ты­на ме­неп тә җит­те­ләр. Алар­ның авыл­ла­ры әнә ге­нә, өй тә­рә­зә­лә­рен­нән, урам ба­га­на­ла­рын­нан ут­ла­рын бал­кы­тып, бет­мәс-тө­кән­мәс ту­ган­лык хис­лә­ре бе­лән ту­лы­шып, нур эчен­дә уты­ра. Электр ут­ла­ры­ның са­ры ал­тын төс­ләр­дә бу­луы кө­меш кар тан­та­на­сын­да авыл­ны сер­ле таҗ итеп күр­сә­тә. Як­ты тул­ган ай, кү­ңел сө­е­не­че, җан­ның чик­сез­лек­кә тар­ты­луы, хис­ләр кай­нар­лы­гы — һәм­мә­се бер­гә ку­шы­лып, гү­я­ки моң­га, җыр­га әве­ре­лер­гә ти­еш.

­Бер­гә уз­ган як­ты сук­мак­лар­ны

­Хә­тер­ли­сең ми­кән, бә­гы­рем?..

Га­ли­мә­нең йом­шак кы­на чык­кан та­вы­шын баш­ка­лар кү­тә­реп ала­лар:

­Ни­чә тап­кыр бер­гә узыл­ган­дыр...

­ Яшь­ле­гем­не өзе­леп са­гын­дым!

Кыз­лар­ның җы­ры бе­рен­че мә­хәб­бәт, үт­кән го­мер ту­рын­да иде. Нин­ди га­дел­сез­лек: алар әле ге­нә яши баш­лап ки­лә­ләр, ә кү­ңел­лә­рен­дә ае­ры­лы­шу, яшь­лек­нең узып ки­түе са­гы­шы. Бу җыр алар­ны­кы тү­гел, баш­ка­лар­ны­кы югый­сә! Әм­ма бу җыр җәй­ге чел­лә­дә сар­га­ер­га өл­гер­гән ял­гыз яф­рак­ның җил ир­ке­нә би­ре­лү­ен­нән һәм шу­ның бе­лән ал­да көз­нең дә ки­лә­се бар­лы­гын ис­кәр­тү ке­бек яшәп ка­лыр­га өн­дәү­че хис­ләр­дән ге­нә ту­ган тү­гел­ме?

VI

Бу ин­де моң­су­ла­ныр­га өл­гер­гән Са­рай­лы авы­лы иде. Шу­шы ир­кен Са­рай­лы авы­лы­ның тук­лык­тан ки­ңәй­гән Са­рай­лы урам­на­ры иде. Яшь­ләр, бе­рен­че кап­ка­дан ук эреп юга­ла ба­рып, ахыр­да Га­ли­мә бе­лән Хә­лим­нең ике­сен ге­нә кал­дыр­ды­лар. Җы­лы өй­ләр­нең төн­ге са­ры күз­лә­ре нур­ла­нып то­ра­лар. Га­ли­мә ал­дан ат­лый. Ки­сәк ке­нә су­ык иңү­дән бар­лык­ка кил­гән көн­дез­ге җеп­шек кар пы­я­ла­ла­ры аның җи­ңел аяк адым­на­рын­нан да чел­тер-чел­тер уа­лып ка­ла­лар. Хә­лим са­быр. Эн­дәш­ми. Өч-дүрт адым арт­тан ки­лә би­рә. Хә­зер аны кыз­ның кы­зык итә­сен, үз кап­ка­ла­ры­на төн ка­раң­гы­лы­гы­на чум­ган­дай ке­реп юга­ла­сын да аң­ла­мый. Адәм ба­ла­сы шу­шы ка­дәр дә бер­кат­лы бу­ла ала ми­кән­ни? Ни­чә чак­рым оза­та ия­реп ки­леп тә, шу­шы хә­лен­дә ко­ры кай­тып ки­тәр­ме? Аның кү­ңе­лен­дә нин­ди уй­лар? Егет ке­ше ул ба­тыр бу­лыр­га ти­еш!

Га­ли­мә­нең ки­сәк ке­нә бо­ры­лып, үз кап­ка­ла­ры­на ке­реп юга­луы Хә­лим­не чын­нан да ап­ты­раш­та кал­дыр­ды бу­гай. Ул тук­тал­ды. Ни бо­ры­лып кай­тып ки­тә бел­мә­де, ни кап­ка тө­бе­нә кил­мә­де. Аң­сыз­лык­та тор­ды-тор­ды да, юлын бер­ни­чә адым дә­вам ит­те. Ары­рак ки­теп, шун­да ка­ра шәү­лә хә­лен­дә ба­сып тор­ды. Күз­лә­ре Га­ли­мә­ләр­нең тә­рә­зә­сен­дә иде бу­гай. Кыз аны кап­ка яры­гын­нан тын­сыз кү­зәт­те. Йө­рә­ге өзе­леп төш­сә, кай­нар кү­мер бу­лып ак кар өс­тен­дә тө­тен­ләр иде. Чик­сез дул­кын­ла­ну ки­че­рү аңа бет­мәс-тө­кән­мәс ке­бек то­ел­ган җан ләз­зә­те бир­де. Ул әле мо­ның из­ге мә­хәб­бәт оч­кы­ны икән­ле­ген бел­ми, тө­шен­ми, хәт­та си­зен­ми дә. Ба­ры тик ба­шы җи­ңел­чә әй­лә­неп кит­те. Үзен-үзе бе­леш­тер­ми урам ягы­на чы­гып бас­ты. Аңа аяк адым­на­ры хи­лаф иде­ләр. Ул ниш­ли, ни өчен мон­да чы­га, мон­да ба­сып то­ра — бо­лар­ның бер­се­нә дә җа­ва­бы юк. Аны Хә­лим күр­ми­ме­ни? Ни өчен ул бо­лай та­ба якы­ная? Ай, оят­лы бул­ды, хур­лык­ка кал­ды. Ин­де нәр­сә дип әй­тер? Ни өчен ке­реп йө­гер­де дә ка­бат егет­нең кар­шы­сы­на ки­леп бас­ты? Алар күп­тән­нән ин­де, әзәл­дән, дөнь­я­ның бар­лык­ка ки­те­ре­лү­ен­нән бир­ле бер-бер­сен бе­лә иде­ләр­ме­ни?

— Га­ли­мә, сез шу­шы йорт­та яши­сез­ме­ни?

Хә­лим­нең та­вы­шын­да нин­ди­дер ике­лә­нү, бор­чы­лу, га­җәп­се­нү төс­мер­лән­де. Бу миз­гел­дә кыз, аның күк­рә­ге­нә ба­шын са­лып, үзен бе­леш­тер­ми: “Җа­ным, бә­гы­рем!”— ди­де бу­гай? Һәр­хәл­дә Га­ли­мә эч­ке дөнь­я­сы бе­лән шу­шы рә­хәт­лек­не той­ды. Кү­ңе­лен ты­яр­га акы­лы­ның кө­че җит­мә­де. Мә­гә­ре ул үзен кул­га алыр­га ты­рыш­ты, егет­тән ике-өч адым гы­на чит­тә ба­сып то­ру­ын аң­лар­лык хә­ле­нә кайт­ты. Ярый әле күз ал­дын­да шәй­лән­гән хы­я­лый пәр­дә миз­гел эчен­дә та­рал­ды, ярый әле ул, Га­ли­мә, шу­шы Хә­лил абый­сы­ның күк­рә­ге­нә ба­шын сал­ма­ган, чит­тә ба­сып то­ра икән.

Кау­ша­ган та­вы­шы бе­лән егет та­гын да со­ра­вын ка­бат­ла­ды. Ул бе­лер­гә те­ли иде­ме, әл­лә кү­ңе­ле­нә кил­гән шу­шы әһә­ми­ят­сез со­рау­ны би­реп, нәр­сә дә бул­са әй­тер­гә, юга­лып кал­мас­ка те­ли иде­ме — бу хак­та уй­лар­га кыз­ның ба­шы­на да кил­мә­де, шун­лык­тан җа­вап та би­реп тор­ма­ды. Тә­не буй­лап кал­ты­ра­ну йө­гер­де. Аның һәр кү­зә­нә­ге кон­церт­та Хә­лим абый­сы җыр­ла­ган “Ка­ра ур­ман” кө­ен­дә са­таш­ты. Ме­нә ул көй бо­зыл­ды, ан­на­ры баш­ка­сы, Га­ли­мә­нең ял­гыз ба­шы­на җыр­ла­на тор­ган “Шәм­дәл­ләр­дә ге­нә ут­лар яна”­сы баш­ла­нып кит­те. Мо­ны­сы озын­га һәм озак­ка су­зыл­ды, ан­на­ры, ты­ныч­ла­на ба­рып, ка­я­дыр кү­ңел ти­рән­ле­ге­нә ке­реп югал­ды. Һәр тән кү­зә­нә­ге гү­я­ки ае­рым-ае­рым, үз баш­ла­ры­на, үз­лек­лә­рен­дә үз­лә­рен­чә яши баш­ла­ды­лар. Га­ли­мә үзен төн­ге ай як­ты­сын­да бар­лык­ка кил­гән кой­ма-кап­ка кү­лә­гә­сен­дә эреп югал­ган­дай хис ит­те. Кар­шын­да Хә­лим абый­сын тү­гел, гү­я­ки баш­ка бер ке­ше­не күр­де: ул озын буй­лы, саф як­ты нур­дан ко­ел­ган, шул тән сү­рүе эчен­дә ар­лы-бир­ле йө­ге­реш­кән төр­ле төс­тә­ге баш­ка бер нур­ла­ну­дан гы­на гый­ба­рәт иде. Ан­на­ры кыз үзе­нә бак­ты. Ул үзе дә саф нур икән. Әм­ма бу саф нур­лар тә­не буй­лап бер та­раф­тан икен­че­се­нә ти­гез агым­да ага­лар, әле кул­ла­ры­на, әле аяк­ла­ры­на йө­ге­рә­ләр, ә үзәк­тә — кып-кы­зыл гөл чә­чә­ге — яна да сү­нә, яна да сү­нә. Аһ гө­наһ шом­лы­гы, бө­тен­ләй дә ка­бын­мас­ка те­ләп сү­нә, әм­ма, Хо­дай­ның рәх­мә­те, ка­бат бал­кып ки­тә!

Мон­дый да озын миз­гел бу­ла ала ди­ме­ни? Са­та­шу­дыр бу. Әм­ма Га­ли­мә­гә бу са­та­шу хи­се тү­гел, ха­кый­кать, чын­бар­лык! Тор­мыш­та мон­дый хәл­ләр дә бу­ла­лар ми­кән­ни?

— Хә­лим абый, сез­нең ки­ре кай­та­сы­гыз да бар!

Мо­ны Га­ли­мә әйт­те­ме? Әйе, ул үзе әйт­кән икән шул.

Кыз сих­ри ха­лә­тен­нән ко­ты­лыр­га те­лә­де. Хә­лим абый­сы кар­шын­да мон­дый сә­ер хә­лен­дә ка­лу­ы­на эче пош­ты. Шул ук ва­кыт­та сих­ри чын­бар­лык­ны югал­та­сы да кил­мә­де. Ке­ше­нең хы­ял­да­мы, хис­тә­ме, әл­лә га­мәл­дә­ме ха­кый­кый яшә­вен кем бел­сен? Хы­ял, хис, га­мәл — шу­шы өч чын­бар­лык аны бар итә, шу­шы өч асы­лы аны юк­ка чы­га­ра. Адәм ба­ла­сы­ның акы­лы шу­шы өч үл­чәү тә­лин­кә­сен да­и­ми ти­гез то­тар­га ти­еш. Бу үл­чәү­дә ике ге­нә тә­лин­кә икән, әл­лә ни авыр­га да кил­мәс. Хы­ял һәм га­мәл үза­ра кар­шы ку­ел­ган­да, адәм ба­ла­сы алар­ны ти­гез то­тар­га ма­һир­лык та­бар. Күп­ләр тор­мыш­та хы­я­лын га­мә­лен­дә бар итеп яши­ләр. Әм­ма көн­нәр­нең бе­рен­дә һич­бер ка­нә­гать­лек та­ба ал­мый­лар. Го­мер­лә­ре­нең буш үт­кән­ле­ген аң­лый­лар. Хис һәм га­мәл бе­лән яшәү­че­ләр си­рәг­рәк. Алар­да кү­ңел си­зем­лә­ве көч­ле, эч­ке кү­зал­лау­ла­ры га­мәл­лә­рен мәгъ­нә­ле итә. Мон­дый ке­ше­ләр баш­ка­лар­га гү­зәл ке­бек то­е­ла­лар. Әм­ма алар да, буш­ка ян­ган шәм ке­бек, го­мер­лә­ре ис­раф бу­ла бар­ган са­ен, би­та­раф­лык чоң­гы­лы­на авы­ша то­ра­лар. Әгәр дә кем­нең­дер үл­чә­вен­дә хы­ял, хис һәм га­мәл тә­лин­кә­лә­рен күр­сә­гез, бө­ек­лек бе­лән оч­раш­ка­ны­гыз­ны бел­ми кал­ма­гыз. Ни өчен бу тә­лин­кә­ләр­дә акыл юк ди­гән уй сез­не бор­чы­ма­сын. Ан­дый ке­ше­нең акы­лы шу­шы тә­лин­кә­ләр­нең ти­гез­ле­ген сак­лау бе­лән мәш­гуль бу­лыр. Хы­ял, хис, га­мәл... Га­мәл, хы­ял, хис... Хис, хы­ял, га­мәл... Бо­лар ке­ше кү­ңе­ле­нең мең поч­мак­лы зат­лы брил­ли­ант ка­шы, ал­тын акыл­ның би­ба­һә та­җы.

Га­ли­мә шу­шы миз­гел­дә аның нур­ла­ны­шын той­ды. Әм­ма кү­ңе­ле бу өч як­лы үл­чәү тә­лин­кә­лә­рен то­тып то­ра алыр­лык ку­әт­кә ия тү­гел иде. Акы­лы­на мо­ның әһә­ми­я­те аң­ла­шыл­ма­ды. Ул әле елап җи­бә­рер, әле үп­кә­ләр, әле усал бер сүз әй­тер сы­ман иде. Шун­да Хә­лим абый­сы:

— Га­ли­мә, сең­лем!— ди­де аңа.

Әл­лә нәр­сә бул­ды. Кү­ңе­лен­дә саф­лык бар­лык­ка ки­леп, хы­ял, хис һәм га­мәл тә­лин­кә­лә­ре чай­ка­лып тор­ган шул сих­ри үл­чәү, авыш-кы­еш тиб­рә­лү­дән тук­тап, үз ал­ды­на, бер­нин­ди җеп­сез һәм эл­мәк­сез, сы­ек зәң­гәр күк йө­зе­нә элен­гән­дәй ку­ел­ды. Урам ба­шын­да кем­дер ачы итеп сыз­гыр­ды. Га­ли­мә­нең кү­зал­ла­ган шу­шы эч­ке су­рәт ва­кый­га­сы­на пәр­дә төш­те, ба­ры­сы да юк­ка чык­ты.

Кыз мон­дый си­хер­лә­нү­нең бар­лы­гын бел­ми иде. Бе­рәр шәф­кать ия­се­нә ки­ңәш со­рап сөй­лә­сә, ул аны мә­хәб­бәт дип атап, аң­ла­тып би­рер дә бәл­ки?

Адәм ба­ла­ла­рын­да сөю сә­га­дә­те төр­ле­чә хис ите­лә. Ул ка­бат­лан­мый тор­ган ки­че­реш­ләр­дән гый­ба­рәт. Үзе­гез­дә кө­тел­мә­гән бер­төр­ле сә­ер­лек бар­лык­ка кил­сә, бу шул хик­мәт­нең бил­ге­се ин­де. Га­ли­мә­не мо­ның өчен ачу­ла­ныр­га мөм­кин иде­ме соң?

— Ни­чек тә кай­тыр­мын әле. Ми­нем бит күр­ше авыл­га ка­дәр кыз­лар оза­та бар­га­ным юк иде. Ераг­рак ки­тел­гән шул...

Күк­тә­ге ял­гыз ай­ның са­быр­лык ту­лы нур­лы йө­зе дә Хә­лим абый­сы­ның үз җае бе­лән ир­кә итеп әй­тел­гән та­би­гый сүз­лә­ре­нә ти­рән мәгъ­нә өс­ти иде­ләр. Әм­ма Га­ли­мә­нең кү­ңе­ле­нә сих­ри шау­кым­ны кай­та­ра ал­ма­ды­лар. Кыз җит­ди­лән­де. Хис­ле кү­зә­нәк­лә­рен тән кап­чы­гы­на ты­гыз­лап бәй­ләп куй­ды. Чай­кал­ган кү­ңел диң­ге­зе­нең дул­кын­на­ры­на кар­шы акыл кы­я­сы­ның таш­лы ярын куй­ды:

— Нә­гый­мә апа­ны ачу­лан­ды­рып йө­ри­сез!

VII

Ке­ше кү­ңе­лен­дә хис рә­хәт­ле­ге нур­га әве­ре­лә һәм йө­зен­дә як­ты бу­лып бал­кып кү­ре­нә баш­лый. Адәм­нең бә­хе­те аның — ях­шы­лы­гын­нан! Дөнья шун­дый ин­де ул, гел хәй­лә­дән то­ра, хәй­лә бе­лән бар­ган, хәй­лә бе­лән тук­тал­ган. Ә Хә­лим­дә бер­ва­кыт­та да хәй­лә бул­ма­ды. Ул ар­ты­гы бе­лән дө­рес ке­ше. Шу­лай тәр­би­я­лә­неп үс­те. Һа­ман чис­та­лык­ка, пөх­тә­лек­кә ом­тыл­ды. Аның апа­ла­ры ма­лай ча­гын­нан аны күз уңын­нан ыч­кын­дыр­ма­ды­лар, ки­ем­нә­ре­нә дә ту­зан да кун­дыр­мый иде­ләр. Ак яка­лы күл­мәк­тән йө­реп өй­рән­гән ба­ла­га яз­гы-көз­ге урам бат­как­лык­ла­ры аша узып чы­гу да саз­лык­лар­га ба­ту ке­бек бер кур­кы­ныч, авыр хәл иде. Ерак ба­ба­ла­ры ягын­нан зат­лы нә­сел иде­ләр­ме, әл­лә ях­шы туф­рак­ка төш­кән ор­лык иде­ләр­ме — бил­ге­сез, әм­ма хә­лим­нәр га­и­лә­се авыл­ла­рын­да бер бу­лып ае­ры­лып тор­ды. Егет үзе дә зат­лы сый­фат­лар бе­лән җит­лек­те.

Ә дөнь­я­ның эче ту­лы хәй­лә икән­ле­ген ис­кәрт­кән идек бит. Хә­лим­нең шу­шы ыс­пай­лы­гы, саф­лы­гы, са­быр һәм ка­нә­гать­ле бу­луы күп­ләр­нең кү­зе­нә нин­ди­дер хәй­лә­кәр­лек сы­ман кү­рен­де. Егет бе­лән якын­нан ара­лаш­кан ке­ше­ләр исә ан­да­гы саф­лык­ның га­дә­ти һәм та­би­гый бу­лу­ы­на хәй­ран ит­те­ләр. Биг­рәк тә Га­ли­мә өчен Хә­лим абый­сы баш әй­лән­дер­геч олы бә­хет сы­ман то­ел­ды. Шу­шы хак­та уй­лау­га, тә­не буй­лап кур­ку кат­наш кал­ты­ра­ну йө­гер­де. Го­ме­ре­нә дә мон­дый ке­ше бе­лән оч­раш­ка­ны, бәл­ки оч­ра­шып та ара­лаш­ка­ны, ан­дый­лар­га игъ­ти­бар да ит­кән­ле­ге бул­ма­ган­лык­тан, ул хә­зер хә­тер­сез кал­ган­дай иде. Берь­ю­лы һәм­мә ке­ше, хәт­та әти-әни­се, сең­ле­се, абый­сы, күр­ше­лә­ре-ту­ган­на­ры — һәм­мә­се аңа бер­дәй чит-ят, ерак, ба­ры тик Хә­лим ге­нә бер­дән­бер якын, үз һәм ка­дер­ле сы­ман то­ел­ды. Ә югый­сә алар­ның сөй­ләш­кән сүз­лә­ре дә аз бул­ды, егет аны коч­ма­ды, хәт­та ко­чак­лар­га тал­пы­нып, иша­рә итеп тә ка­ра­ма­ды.

Алар, әй­дә, Хә­лим абый, без­нең Са­рай­лы урам­на­рын күр­сә­теп ки­ләм ди­гәч, авыл­ның ар­гы ба­шы­на­ча чык­ты­лар. Ан­да кол­хоз ам­бар­ла­ры, сы­ер, ат, баш­ка төр­ле тер­лек-ту­ар фер­ма­ла­ры иде. Ка­ра­выл­чы йор­ты­ның янын­да­гы ба­га­на ба­шын­да гы­на ял­гыз көч­ле ут яна. Бар­ча то­рак­лар җы­лы пар эче­нә чу­мып, су­кыр лам­поч­ка­ла­рын пыс­кы­тып, юр­ган ас­тын­нан күз кы­сып кы­на ка­рап ят­кан са­бый ба­ла­лар сы­ман ир­кә­лек­тә иде­ләр. Бо­лар­ның ба­ры­сы­на да Га­ли­мә­нең әти­се Са­ла­ват аб­зый җа­вап­лы. Аның әме­рен­нән баш­ка мон­да са­лам бөр­те­ге дә сел­ке­тел­ми. Ул — бри­га­дир, бө­тен авыл­га бе­рү­зе баш. Хө­кем­дар да, эш ба­ры­шын оеш­ты­ру­чы да. Ул Хә­лим абый­ла­ры­ның авы­лын­да гы­на кол­хоз ида­рә­се, авыл со­ве­ты, ма­ши­на пар­кы, баш­ка­сы бер­гә-бер­гә бул­ган­лык­тан, ху­җа өс­те­нә ху­җа, баш өс­те­нә баш, шун­лык­тан ир­кен­лек тә, тәр­тип бе­лән тор­мыш­ны алып ба­ру да, ке­ше­гә җай­лы мө­нә­сә­бәт тә юк. Са­рай­лы­лар ан­да бар­са­лар, бер-ике сә­гать эчен­дә хал­кын­нан, баш­лык­ла­ры­ның баш­баш­так­лы­гын­нан, энә­нең җеп­кә ял­ган­ма­вын­нан тә­мам ап­ты­рап, арып бе­теп, “Ну бо­лар­ны!” ­дип, уй-ни­ят­лә­рен дә таш­лап кай­тып ки­тү җа­ен ка­рый­лар. Ул авыл­да гү­я­ки та­би­гать тә баш­ка­ча­дыр сы­ман...

Урам­нан ат­лап уз­ган ва­кыт­та Га­ли­мә, су­зы­лып, Хә­лим абый­сы­ның ку­лын­нан җи­тәк­ләп ал­мак­чы иде, егет кур­ка кал­ды. Кыз­га, ба­ты­ра­еп, бу те­лә­ген ка­бат­лар­га ту­ры кил­де. Җит­мә­сә:

— Ия­реп йө­рер­гә мин бит әле әби бул­ма­ган!— дип ша­ярт­ты.— Абы­е­ма җи­тәк­лә­неп ба­рыйм! Кар­шы кил­мәс бит?

Хә­лим аның бу сүз­лә­рен үзен­нән кө­лү­е­ме, әл­лә якын итеп әй­тү­е­ме икән­ле­ген аң­лар­га-аң­ла­мас­ка бел­ми, бе­раз ва­кыт хәй­ран­лык­та бар­ды. Ул уе­ны-чы­ны ша­яр­ту­лар­дан кү­ңе­ле бе­лән үп­кә­ләү га­дә­тен бе­лә, әм­ма һич­ни эш­ли ал­мый. Җа­нын юа­тыр­га мәҗ­бүр. Юк­тан да кә­еф кы­ры­лу егет ке­ше эше тү­гел, имеш.

Ту­ган авы­лы урам­на­ры, агач­ла­ры, йорт­ла­ры, кой­ма­ла­ры Га­ли­мә­не як­лый иде­ләр­ме — ул сөй­лә­шү агы­мын да үз җа­е­на алып ба­рып, Хә­лим­не те­ләк­лә­ре­нә буй­сын­дыр­ды да куй­ды. Егет тул­ган ай як­ты­сын­да йол­дыз­лар­га күк­рәк те­рә­гән Са­рай­лы авы­лы мәгъ­рур тау­ла­ры­ның хо­зур­лы­гы­на да, йорт-ку­ра­ла­ры­ның эре­ле­ге­нә дә сок­ла­нып йөр­де. Бе­рен­че тап­кыр бул­ган җир­дә һәр­ва­кыт шу­лай: той­гы­лар яңа, хис­ләр саф, чис­та. Җит­мә­сә янын­да Га­ли­мә ке­бек дөнь­я­ның бер гү­зә­ле сай­рап ат­лый икән, егет ке­ше бә­хе­те өчен та­гын нәр­сә ки­рәк? Ба­ры­сы да бө­тен һәм ка­мил.

Йө­рә­ге­нә ур­гы­лып тул­ган рә­хәт­лек­тән Хә­лим наз­ла­на, ру­хын сө­ен­де­рә иде. Аның ва­кыт-ва­кыт Га­ли­мә­гә ка­рап ку­ю­ла­ры, кыз­ның да аны то­ю­ла­ры, оял­ган­дай сүз­сез ка­лу­ла­ры шу­шы рә­хәт­лек­кә та­гын да яңа көч һәм дәрт өс­ти тор­ды. Ут як­ты­сын­да хә­те­рен­дә кал­ган зәң­гәр як­ты күз­лә­ре, са­ры озын һәм ка­лын то­лым­на­ры, ак йө­зе, кы­зыл ирен­нә­ре хәт­та төн­ге ай нур­ла­ны­шын­да да Хә­лим­гә ачык кү­ре­нә иде­ләр ке­бек.

Га­ли­мә со­раш­ты­ра да со­раш­ты­ра. Аңа сту­дент­лар тор­мы­шы кы­зык­лы: ки­лә­чәк­тә үзе дә вуз­да укыр­га җы­е­на. Те­лә­ге — мә­дә­ни­ят өл­кә­сен сай­лау. Ин­де уй­лап та куй­ган: ре­жис­сер­лык­ка укыр­га! Хә­лим аның та­лант­лы бу­лу­ын, ба­ян­да да ях­шы уй­на­вын, җыр­га-би­ю­гә, ши­гырь сөй­ләү­гә дә ос­та­лык­ла­рын ин­де үз кү­зе бе­лән кү­реп бә­я­лә­гән­лек­тән, ки­лә­чәк ка­за­ныш­ла­ры­на шик бел­де­рә ал­мый. Инс­ти­тут­ка ке­рә алу­ы­на да өме­те зур­дан. Шун­лык­тан кыз­ның хы­ял­ла­рын да са­быр гы­на тың­лый. Күп ва­кыт­та сүз­лә­рен “ә­йе”, “дө­рес” ди­гән рас­лау кә­ли­мә­лә­рен­дә җөп­ләп ба­ра би­рә. Га­ли­мә аның ку­лы­на шун­дый итеп кы­сып то­тын­ган, хә­зер җи­бәр­сәң, егы­лып ки­тәр төс­ле.

Алар як­ты ай, ан­на­ры, аңа ку­шып, эре эн­җе бөр­тек йол­дыз­лар ту­рын­да сөй­ләш­те­ләр. Төн­ге күк йө­зе го­мер бул­ма­ган­ны сы­ек зәң­гәр як­ты иде. Таң­га әле­гә ерак. Ә күк­кә ка­ра­саң, җәй­дер сы­ман. Да­и­ми үз­гә­реш­сез бу ман­за­ра ни өчен­дер ке­ше­ләр­не үзе­нә ча­кы­рып то­ра. Ра­ке­та­лар ясап, очып ки­теп ка­рый­лар, ки­тап­лар язып, йол­дыз­лар­га сә­я­хәт­ләр ха­кын­да фа­раз­лы хы­ял­лар ко­ра­лар. “Ан­да ни­ләр бул­мас ди­сең, оч­сыз-кы­рый­сыз күк бит ул”,— ди­гән­ме Ту­ка­е­быз?

Хә­лим ни ка­дәр ге­нә хы­я­лый егет­ләр хи­са­бын­да йөр­мә­сен, Га­ли­мә­не җир өс­те­нә ки­ре кай­тар­ды. Алар мәк­тәп­тә уку ха­кын­да сөй­лә­шеп ал­ды­лар. Кыз:

— Сез­не укы­ту­чы­лар ке­реп сә­лам би­рер­ме дип ни­чек көт­те­ләр! Кү­рен­мә­де­гез!— ди­де, та­вы­шын­да бор­чы­лу һәм ка­нә­гать­сез­лек бил­ге­лә­ре күр­сә­теп.

Бо­лай да сүз­сез бар­ган егет бө­тен­ләй дә үз эче­нә чум­ды. Га­ли­мә­гә аңар­дан бе­рәр аваз ише­тү һәм тар­тып чы­га­ру да авыр иде. Шун­лык­тан ул күб­рәк үзе сөй­лә­де. Бер җеп­кә те­зе­леп бар­ган эн­җе бөр­тек­лә­ре ке­бек саф, хәй­лә­сез сүз­лә­ре Хә­лим­нең кү­ңе­лен­дә­ге боз­лар­ны эре­тер­лек иде. Шун­да кыз та­гын да со­рап куй­ды:

— Егет­ләр­нең ка­ла­да да йөр­гә­не, авыл­да да сөй­гән яры бу­ла ди­ләр... Дө­рес­ме?

Җа­вап бир­ми­чә кал­ды­рыр­га яра­мый иде. Әм­ма Хә­лим ике­лә­неп кал­ды. Аның озак уй­ла­вын­нан чы­гып, кем­ле­ген ачык­лар­га мөм­кин бу­ла­чак. Әм­ма кыз үзе дә со­ра­вын­нан шом­ла­нып кал­ган иде мө­га­ен. Хә­лим­нең ка­ла­да йөр­гән кы­зы бар­лы­гы ха­кын­да әй­түе аның йө­рә­ге­нә агу­лы ук сы­ман ки­леп ка­да­ла­сы.

— Юк, бу бар егет­ләр­гә дә ка­ра­мый! Мә­сә­лән, ми­ңа,— ди­де ул, ин­де те­ле ачы­лып. Әм­ма дә­лил­ләр­гә кө­че җит­мә­де, хы­я­лы да мөм­кин­лек бир­мә­де. Гү­я­ки ул нәр­сә­не­дер яше­рә­дер сы­ман то­ел­ды. Мон­дый егет­кә кем­нең дә бул­са күз сал­мый ка­луы сә­ер һәм шик­ле иде. Кыз, сүз дил­бе­гә­сен ку­лын­нан ыч­кын­дыр­мый­ча, шун­да ук ка­бат со­рау би­рер­гә ба­тыр­чы­лык ит­те:

— Ка­ла кыз­ла­ры ка­ра­ма­са­лар, ан­да чи­бәр-чи­бәр авыл кыз­ла­ры бет­кән­ме­ни? Әл­лә шу­шы ка­дәр дә ке­ше­дән кур­ка­сыз­мы?

Га­ли­мә­нең бу сүз­лә­ре, бе­рен­че­дән, егет­нең кү­ңел кыл­ла­ры­на чир­тү бул­са, икен­че­дән, сер­лә­ре­нә тө­ше­нер­гә ом­ты­лыш бе­лән бәй­ле, өчен­че­дән, Хә­лим­гә кү­ңе­ле ят­кан­лык­ны дә­лил­ләү рә­ве­шен­дә­рәк ки­леп чык­ты­лар. Шу­шын­дый кап­ма-кар­шы хис­ләр өер­мә­се һәм те­ләк-ом­ты­лыш дәр­те бер­гә җы­е­лып, бер йө­рәк­нең икен­че­се­нә һө­җүм итүе сый­фа­тын ал­ды. Хә­зер Хә­лим ка­ла­да йөр­гән кы­зы бар­лы­гын әйт­сә, Га­ли­мә аһ итә­чәк, юк икән­ле­ген яшер­ми­чә дә­лил­ләп бир­сә, мыс­кыл­ла­ну утын­да яна­чак. Аның эн­дәш­ми­чә ка­ла алуы кай­нар уй­лар эчен­дә ап­ты­ра­вын­нан исә дә, алар­ның очы­на чы­гу юлын тап­ма­вы әң­ге­рә­ле­ге­нә бә­ра­бәр ите­лә­чәк.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: