КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 14 страница

— Ниш­ләп куз­гал­мый уты­ра­сың? Ко­да, кил, кү­реш!— дип, Әнәс­не ко­да­гые куз­га­та. Бу­сы да җир­гә ба­са.

— Абау,— ди ма­лай­ла­ры,— бу ку­ык­лар­ның бер аяк­ла­рын­да — ча­ба­та, икен­че­сен­дә — чи­тек!..

Ко­да­лар сер бир­ми­ләр.

Ку­нак­ның кө­не та­тар­да өч бу­ла ин­де ул! Ки­ме — ярый, ар­ты­гы — ки­леш­ми!

Ки­тә­се көн­нә­рен­дә ко­да­лар Әнәс бе­лән Хә­биб­не оза­та чы­га­лар. Ху­җа­ның ма­лае да шун­да. Ку­нак­лар­ның арт­ла­рын­нан кап­ка­лар­ны ябып ка­ла­лар.

— Әл­хәм­дү­лил­лаһ, кит­те­ләр, Зө­бә­ер ку­нак­ла­ры,— дип, әти­се­нең ты­ныч­ла­нып әй­тү­е­нә, улы өс­тәп куя:

— Олак­ты­лар, Зө­бә­ер ку­ык­ла­ры! Әл­лә кем бул­ган­нар, имеш! Ике­се­нә бер пар чи­тек­лә­ре дә юк! Мак­тан­чык­лар. Ку­ык очыр­тыр­га яра­та­лар!

Шул ва­кый­га­дан бир­де, Хә­биб бе­лән Әнәс ар­ка­сын­да ин­де, Зө­бә­ер авы­лы хал­кын һәр та­раф­та “Зө­бә­ер ку­ык­ла­ры” дип йөр­тә баш­ла­ган­нар, ди­ләр. Шу­ңа кү­рә дә, Ак­та­ныш ягы ке­ше­сен оч­рат­са­гыз:

— Сез Зө­бә­ер­не­ке тү­гел­ме?— дип со­ра­гыз, шун­да ук кем­ле­ген кал­ды­рыр, ку­ы­гы “пышт” итәр.

1999–2000.

­ТЕ­ЛЕ­ФОН ХИК­МӘ­ТЕ

­ Хи­кә­я

Мин дә ке­ше­чә бул­дым: те­ле­фон куй­дырт­тым. Дан­лык­лы бер та­тар язу­чы­сы­ның те­ле бе­лән әйт­сәк — “е­рак­тан сөй­лә­шү тор­ба­сы” ин­де бу. Бик уңай­лы нә­мәр­сә. Ка­зан­ның те­лә­сә кай­сы поч­ма­гын­да яшәү­че те­лә­сә нин­ди дус­ты­ңа, та­ны­шы­ңа шал­ты­ра­та­сың. Мах­сус тә­гәр­мә­че дә бар икән. Номер­лар су­гыл­ган. Шу­ны бор­галап бе­те­рү­гә, каз бә­бкә­се ке­бек бер нәр­мә­сә озын-озын итеп би­бел­ди, “пи-пи...” ки­лә баш­лый. Әһә, ча­кы­ра, ди­мәк ки, шал­ты­рый. Кү­тә­рә­чәк­ләр.

А­ла­лар.

— Әлү-ү?— ди­сең, бе­раз су­зып кы­на.

— Әлү!— ди, те­ген­дә­ге ке­ше.

— Хәл­ләр ни­чек?— ди­сең.

— Бик шәп әле­гә!— ди ул да. Әм­ма ха­фа­га ка­ла: — Бу кем әле?

Те­лә­сәң, Мө­хәм­мә­дә­мин­нең исе­мен әйт, Гыйль­мет­дин, ди­ген, Ка­ма­лет­дин. Аер­ма­сы юк! Си­не ба­ры­бер та­ны­мый­лар, чөн­ки йө­зең кү­рен­ми аңа. Туй­ган­чы сөй­ләш, гәп ор, сә­я­сә­тен, икъ­ти­са­дын, әдип­лә­рен һәм мә­бип­лә­рен, ягъ­ни жур­на­лист­ла­рын эт итеп сүк, ачу­лан, һич­ни бул­ма­я­чак. Сүз — си­не­ке, ко­лак — аны­кы. Тың­ла­сын, ишет­сен, бел­сен! Бе­раз күз­лә­ре ачыл­сын!

Әй­тәм бит, бу “е­рак­тан сөй­лә­шү тор­ба­сы” әкә­мәт тә ях­шы нәр­сә, бил­лә­һи. Ха­тын: “Е­рак Көн­чы­гыш­ка да, хәт­та Әме­ри­кә­гә дә шал­ты­ра­тыр­га, те­лә­гән ке­шең бе­лән гәп орыр­га мөм­кин”,— ди. Шу­лай икән ул!

Бер­көн­не тә­гәр­мә­чен бор­га­лый тор­гач, Вла­ди­вос­ток­ка эләк­тем. Аер­ма­чык ише­те­лә ин­де, рәх­мәт яу­гы­ры.

— Әлү-ү?— дим, ул да:

— Әлү! Әйе, тың­лыйм!— ди.

— Бу мин әле,— мин әй­тәм,— Ка­зан­нан.

— Кай­дан-кай­дан?— ди.

И ко­лак ке­ше­дә.

— Ка­зан­нан!— дим.

— Ка­на­да­дан?..

“Я­рар,— дип уй­ла­дым,— бу ах­мак ми­не Ка­на­да­дан шал­ты­ра­ту­чы­га нис­бәт ит­сен. Хәл­лә­рен бе­ле­шим әле!”

— Ях­шы, бик ях­шы!— ди бу, чу­кын­чык, та­вы­шы да ма­тур, чи­бәр ха­тын-кыз за­тын­нан бу­лыр­га ки­рәк. Ко­ла­гы­на бе­раз “ток­мач эл­гән­дә”, ягъ­ни мәсә­лән, оч­ра­шу-ка­вы­шу мәсь­ә­лә­сен хәл ит­кән­дә, бе­рәр ад­рес-ма­зар бир­гән­дә — на­чар бул­мас.

— Та­гын ни­ләр бар?— ди­гән бу­лам.

— Ме­нә әле ун-ун­биш ми­нут кы­на элек “Гап­те­ри” исем­ле тай­фун үтеп кит­те. Нәкъ без­нең йорт тү­бә­се­нә япон­нар­ның су­пер­за­ман­ный ки­бе­тен ки­те­реп таш­ла­ды. Ул ки­ем-са­лым­ны, са­выт-са­ба­ны, ка­дак чү­кеч­не, та­гын әл­лә ни­ләр­не кая ку­яр­га бел­гән юк,— ди.— Ки­тер­гәч-ки­тер­гәч, бе­рәр азык-тө­лек уни­вер­ма­гын ау­дар­ма­ган шун­да,— дип зар­ла­на. Имеш, биш йорт аша бе­рәү­нең тү­бә­се­нә ба­лык­чы­лар ко­ра­бын ки­те­реп кап­ла­ган, бө­тен мәче­ләр шун­да таш­лан­ган, га­җәеп са­сы ис шә­һәр­гә та­рал­ган икән.

Ме­нә ке­ше­ләр ни­чек шәп яши, ма­лай! Хо­дай тә­га­лә ки­бет­ләр­не дә өс­лә­ре­нә ки­те­реп ау­да­ра. Ә без­гә — юк! Бе­рәр ма­га­зин­га кер­сәң, элекләрне шар­ тә­гә­рә­теп ке­нә чы­га идек, хә­зер күз әй­лән­де­реп ке­нә йө­ри­без.

Бер­ва­кыт, “е­рак­тан сөй­лә­шү тор­ба­сы­ның” тә­гәр­мә­чен тә­гә­рә­тә тор­гач, Әме­ри­кә­гә эләк­кән­мен. Ха­рап бу­ла яз­дым, бил­лә­һи!

— Бу — Ка­зан­нан, Гыйль­мет­ди­нов Ка­мил Ба­ри­е­в­ич бу­ла­мы?— дип со­рый бит те­ге.

— Ни­чек?— мин әй­тәм.— Ка­ян бел­де­гез? Үзем шал­ты­ра­ту­чы, сүз тү­гел!— дим.— Кем бу­ла­сыз әле?

— Блин­ны Клин­ны!— ди бит бу, Әме­ри­кә­нең пре­зи­ден­ты икән. Егы­лып ки­тә яз­дым.

— Без,— ди бу,— һәм­мә нәр­сә­не бе­леп то­ра­быз. Кем шал­ты­ра­ту­га ка­ра­мас­тан, исе­ме, фа­ми­ли­я­се, ту­ган елы — ба­ры­сы да бил­ге­ле бу­ла.

— Ни­чек?— дим.

— Ме­нә шу­лай!— ди.

— Әле өчен­че көн­не ге­нә те­ле­фон куй­дырт­тым. Сез тү­гел, номе­рын үзем дә бел­мим хә­зер­гә!— дим.

— Ни­чек алай?— ди бу.— Язып ку­е­гыз, ки­рә­ге чы­гар: биш-биш-ун­биш-егер­ме биш!

— Бу сез­не­ке­ме?— дим.

— Юк, сез­не­ке,— ди,— ах­мак!

— Алай икән!— ди­дем дә, рәх­мәт әй­теп, сөй­лә­шү­не өз­дем. Ну, со­ңын­нан үкен­дем ин­де, шал­ты­рат­кач, Блин­лы Клин­ның үзе­нә эләк­кәч (ях­шы ке­ше ди­ләр аны), со­рар­га иде, ни хәл­ләр икән ан­да, яң­гыр­лар ява­мы? Һа­ва то­ры­шы ни­чек? Юк­са, без­дә яң­гыр да явым, ун­би­шен­че көн рәт­тән. Ап­ты­ра­тып бе­тер­де.

Я­рар, ул олы ке­ше­не юк бе­лән бор­чу ях­шы бул­мас иде ба­ры­бер. Ме­нә, те­ле­фо­ным­ны бел­дем әле:

— Биш-биш-ун­биш-егер­ме биш!

Ха­тын­га яз­ды­рып өл­гер­мә­дем, “е­рак­тан сөй­лә­шү тор­ба­сы” би­ер­гә то­тын­ды. Шал­ты­рый.

Ал­дым.

— Ка­мил Ба­ри­е­вич­мы?— ди, мө­лә­ем та­выш.

— Әйе,— мин әй­тәм.

— Хәл­ләр ни­чек?

— Ях­шы!

— Хә­мит Зә­би­ро­вич­ны бе­лә­сез­ме?— ди бу.— Үтә чык­кан ах­мак, шар­ла­тан ке­ше!

— Дө­рес,— мин әй­тәм,— Хә­мит Зә­би­ро­вич — нәкъ шун­дый ке­ше. Әм­ма сез аны бе­леп бе­тер­ми тор­ган­сыз­дыр әле! Ул — на­дан, карь­е­рист! Бер ти­ен­лек акы­лы юк. Әл­лә кем бу­лып йөр­гән бу­ла. Бү­ген генә әле ми­не ачу­ла­нып ма­таш­ты. “Ни­гә дө­рес хи­сап­ла­ма­дың? Син тө­зет­кән йорт ише­леп төш­те!” ди. Ах­мак ул!

— Ах­мак?— дип со­рый те­ге.

— Ах­мак!— мин әй­тәм.— Ха­ты­нын Ва­фа ка­раш­ты­рып йө­ри, ә ул сәр­кә­ти­бе бе­лән се­бе­ре­лә.

— Ни­чек?— ди бу.— Ка­ян бе­лә­сең?

— Мин алар­ны үзем та­ныш­тыр­дым, ни­гә бел­мәс­кә!— дим.

— Аһ син, фә­лән фәс­мә­тән,— дип кы­зып кит­мә­сен­ме бу. “Е­рак­тан сөй­лә­шү тор­ба­сы” кай­нар ти­мер ке­бек ут бул­ды. Ко­ла­гым­ны пе­ше­рә баш­ла­ды. Го­ме­рем­дә ха­ты­ным да бу ка­дәр шак­шы сүз­не берьюлы өс­те­мә түк­мә­гән­дер.

— Ка­ра­гыз әле, кем соң сез?— ди­дем, тә­мам ап­ты­рап.

— Ах­мак син, ду­рак!— ди бу, кө­пә-көн­дез ке­ше­не мыс­кыл итеп.

— Сез нәр­сә?— дим.

— Ә сез нәр­сә?— ди.

— Кем соң сез?— дим.

— Ах­мак, аң­гы­ра, мо­кыт!— ди бу, та­гын да би­тәр­ләп.— Хә­мит Зә­би­ро­вич­ның үзе бу­лам. Мон­нан соң кү­зе­мә кү­ре­нә­се ит­мә, эшең­нән сөр­дем!— диде дә те­ле­фо­ны өзел­де.

Ме­нә шу­лай, те­ле­фон хик­мәт­ле нәр­сә икән ул. Пре­зи­дент­лар бе­лән дә әл­лә кем итеп сөй­ләш­те­рә, эшең­нән дә сөр­де­рә!

Сен­тябрь, 1999.

­ТА­ТАР МӘС­ЬӘ­ЛӘ­СЕ

­ Хи­кәя

Җи­меш­ле агач­ның ба­шы да са­лы­нып то­ра, чөн­ки буш бул­мый.

Ярый, мо­ны гы­на бел­мә­гән ке­ше юк. Әм­ма шу­ны­сы да бар әле аның, ху­җаң нин­ди — син дә шун­дый! Акыл­лы ху­җаның ку­л ас­тын­да ах­мак ке­ше­ләр эш­ли ал­мый. Ягъ­ни, ху­җаң ах­мак бул­са, син дә шун­дый­га әве­ре­лер­гә мәҗ­бүр­сең. Мә­гәр ул акыл­лы икән, акыл илә­гең­не тиз ара­да вак­ла­тыр­га ти­еш­сең! Югый­сә, ми­нем бер та­ны­шым әйт­меш­ли, та­тар күр­ми­чә ышан­мый.

Шу­лай­дыр ин­де, шу­лай­дыр. Алай ук итеп әйт­мә­сә­ләр дә ярар иде!

Бер­ва­кыт Ка­зан хал­кы олуг мәр­тә­бә­ле җый­на­лы­шу ясап, га­лим-го­ла­мә һәм дә ша­гыйрь вә әдип­ләр ча­кы­ры­лып, гый­лем эс­тәү­дә мәгъ­рур та­лип вә та­ли­бә­ләр са­нал­ган сту­дент­лар бе­лән бер­лек­тә зур тан­та­на уз­ды. Юби­лей шә­рә­фе га­ять кү­ңел­ле һәм дә ялык­ты­ру­сыз бу­лыр ди­гән өмет­тә һәм ча­кы­ры­лу­ым сә­бә­бен­дә со­ңар­мый­ча ки­леп җит­кән, киң һәм озын зал­ның йом­шак кә­нә­фи­лә­ре­нең бер­се­нә чум­ган идем. Та­ныш-бе­леш­нең һәм күз­гә әле­гә ча­лын­ма­ган, әм­ма исем­нә­ре ин­де ко­лак­ка ке­рә баш­ла­ган әл­лә кем­нәр янын­да бе­раз кы­ен­рак ке­бек то­ел­са да, кү­ңе­лем­не ка­мил итеп, бер-бер­сен ал­маш­ты­рып һәм алыш­ты­рып тор­ган чи­рат­та­гы но­тык­чы-кот­лау­чы­лар­дан соң, тәртип белән без­нең ху­җа­га да сүз бир­де­ләр. Озак­ка су­зыл­ган шау­лы кул ча­бу­лар­дан бе­раз кау­ша­ган иде­ме, сәх­нә­нең зур­лы­гын­да ада­шып уң­лы-сул­лы йө­рен­де дә, тәб­рик кә­ли­мә­сен­нән бе­рен­че җөм­лә­се­нә ке­реш­те.

Мон­дый ки­чә­ләр­дә ка­бат­ла­ну га­лә­мә­те бар ин­де ул. Әм­ма без­не­ке ори­ги­наль­лек өчен­дер ин­де:

— Мин сез­гә бү­ләк­нең зу­ры­сын, тө­ше­реп ка­рый тор­га­нын алып кил­дем,— дип, янын­да­гы ха­ным­га та­ба ку­лын суз­ды.

Ха­лык ни уй­лар­га да бел­ми­чә ап­ты­раб­рак кал­ды. “Чын­нан да чи­шен­де­рер ми­кән­ни?”— дип, яшь­ләр аяк оч­ла­ры­на­рак бас­ты­лар. Ми­нем йө­зе­мә оят кы­зыл­лы­гы йө­гер­де: кем ху­җа­сы, ди­гән­дә, аның кул ас­тын­да эш­лим тү­гел­ме?..

— Та­тар тө­ше­реп ка­ра­мый­ча ышан­мый,— ди­я­рәк, аң­лап өлгер­мәү­че­ләр­гә дә ба­рып җи­тәр­лек итеп ка­бат­ла­ды тәб­рик­че ху­җа­быз.

Кем­дер хи­хыл­да­ды, кем­нәр­дер ухыл­да­ды. Янә­шәм­дә­ге­ләр ми­ңа бо­ры­лып ка­ра­ды­лар: имеш, ише­тә­сең­ме, ху­җаң ни­чек сөй­ли, зы­я­лы­лар мәҗ­ле­сен са­вым­чы­лар уты­ры­шы бе­лән бу­та­ган, ах­ры­сы?!.

Бил­лә­һи, җир ти­ше­ге ачыл­са, ке­реп ки­тәр­гә мөм­кин идем. Әм­ма ан­дый фор­сат иреш­мә­де. Тә­муг кы­зыл­лы­гы кап­лан­ган йө­зем­не яше­рер­гә те­ләп, ба­шым­ны ас­ка идем, тә­мам бө­крә­еп, уры­ны­ма сең­дем. Та­гын ни ка­бат­лый ин­де? Өчен­че тап­кы­рын да әйт­сә, хур­лы­гы ни то­ра! “Ах­мак,— ди­я­чәк­ләр үзен.— Ху­җа­сы нин­ди — ишә­ге дә шун­дый!”— дип, үзе­мә дә мө­һер са­ла­чак­лар һәм хез­мәт­тәш­лә­рем­не дә ке­ше са­нын­нан чы­га­ра­чак­лар.

Аһ әйт­те, та­гын-та­гын ка­бат­ла­ды. Ха­лык егы­лы­шып-тә­гә­рә­шеп көл­де. Бак­сам, ул фо­то­ап­па­рат бү­ләк итеп ма­та­ша икән. Тө­ше­реп ка­ра­мак­чы. Әм­ма черт­лә­тә тор­ган төй­мә­сен та­ба ал­мый­ча азап­ла­на үзе.

Гөлт итеп ут чык­ты. Хы­ял­лан­ган иде, ме­нә тө­ше­реп тә ка­ра­ды ин­де...

Ал­га та­ба ни-нәр­сә сөй­лә­неп ма­таш­ка­ны ише­те­лер­лек тү­гел иде. Бе­раз­дан ха­лык ты­ныч­лан­ды. Әм­ма ул:

— Ме­нә тө­ше­реп тә күр­сәт­тем,— дип мак­та­нып куй­ды. Сүз­лә­ре аер­ма­чык ише­тел­гән­лек­тән, ха­лык шарт­ла­ды. Бу юлы­ мин дә кө­лү­ләр­гә ку­шыл­дым.

— Тө­ше­реп күр­сәт­те,— ди­де­ләр күр­ше­дә­ге­ләр.

— Әл­лә нәр­сә тү­гел икән,— ди­де­ләр икен­че­ләр.

— Күр­мә­гән­не күр­дек,— ди­де­ләр өчен­че­ләр.

— Оят­сыз икән бу,— ди­де­ләр өл­кән­рәк­ләр.

— Ах­мак!— ди­де­ләр әдәп һәм гыйз­зәт тәр­ти­бен бе­лү­че­ләр.

Ә мин авы­зым­ны ер­дым.

— Сез­нең ху­җа­гыз шу­шы­мы­ни ин­де?— дип төрт­те­рү­че­ләр­гә баш ка­гып кы­на, юләр­ләр­чә җа­вап бир­дем. Хә­зер акыл­лы сый­фат­лар­га ия адәм за­ты сы­ман итеп үзем­не күр­сә­тер­гә ма­та­шу­ым­нан фай­да юк иде.

Әйе, ни­чә­мә мең ха­лык ал­дын­да тө­ше­реп күр­сәт­те бу!

Зал­дан чы­гып олак­тым. Кай­тып ки­тү­ең ях­шы­рак бу­лыр, мо­ны дус­лар-та­ныш­лар мең кат­ла­тып ис­кә тө­ше­рә­чәк­ләр әле!

Әм­ма бе­леп тор­сын­нар, яше­рен ба­ты­рын тү­гел, ху­җа­быз на­чар ке­ше­ләр хи­са­бы­на кер­ми, оч­рат­кан­да да сүз кат­мый­ча кал­мый, ша­яр­тыр­га, төрт­мә сүз­ләр бе­лән күңелне кы­тык­лар­га да бик ма­һир. Кыс­ка­сы, җор тел­ле ул. Дө­рес ан­дый ке­ше­гә ат кә­ми­тен­дә мә­зәк­че һө­нә­ре ки­ле­шә­рәк тө­шәр иде дә, әм­ма алай ди­мә­гез!

Шу­лай бер­көн та­гын да бер җый­на­лыш­ка кит­тем. Бу юлы­ “Ча­кы­ру” бе­лән тү­гел, бәл­ки мәҗ­бү­ри рә­веш­тә шун­да бу­лыр­га ти­еш идем. Соң­га кал­мыйм дип ир­тә­рәк юл­га чык­тым. Йөр­гән-бул­ган җир­дә тү­гел, Ка­зан­ның мин бел­мә­гән очын­да ук икән. Җит­мә­сә соң­га ка­лыр­га да яра­мый. Ми­нем бә­хет­кә ки­рәк­ле ав­то­бус, озак көт­тер­мәс­тән, шы­гыр­дый-мы­гыр­дый ки­леп тә җит­те, утыр­тып алып та кит­те. Ис­кәрт­кә­нем­чә, ад­рес­ны тө­гәл ге­нә бел­мим, ча­ма­лап та­бар­мын әле, ди­дем. Ял­гыш­мам, адаш­мам ке­бек иде. Әм­ма...

Бер ке­ше­дән со­рап ка­рыйм, икен­че­сен­нән. Җил­кә­лә­рен ге­нә си­кер­тә­ләр, бел­ми­ләр. Хәй­ран итәм.

— Ан­дый оеш­ма­ның бар­лы­гын да бел­ми­без шул,— ди­ләр.

Җит­мә­сә кыш­ның иң яман, кар­лы-бу­ран­лы кө­не. “Шу­шы ти­рә­дә генә бу­лыр­га ти­еш!”— дип, урам­нар­ны биш кат әй­лән­дем. Ары­рак кит­тем. Та­гын да, та­гын да ары­рак ат­лый тор­гач, шә­һәр чи­те­нә үк чы­гып җи­теп кил­гән­ле­гем­не ча­ма­лап, кул сел­тәп кай­тып ки­тәр­гә ит­тем. Ин­де ге­нә ав­то­бус якын­лаш­кан­да:

— Тук­та әле, бү­тән як­ка та­ба­рак ба­рыйм,— дип, ары­ган аяк­ла­рым­ны та­гын да ашык­тыр­дым һәм күп­ме эз­лә­теп җәфала­ган оеш­ма­ның ише­ге­нә ки­леп төр­тел­дем. Хо­дай шом­лы­гы­на, ху­җам бе­лән йөз­гә-йөз ту­ры кил­дек.

— Ни­гә со­ңар­ды­гыз?— дип со­ра­ма­сын­мы.

Яше­реп то­ра­сы тү­гел, дө­ре­сен әйт­тем:

— Ада­шып йөр­дем...

— Һе...— дип көл­де ху­җам.— Кеч­ке­нә ге­нә Ка­зан­да мон­дый да мәр­тә­бә­ле һәм зур оеш­ма­ны та­ба ал­мас­ка­мы? Ике ка­ен ара­сын­да ада­шып йөр­гән ке­бек!

Ке­ше­ләр­нең бар­лык го­мер­лә­ре юк­тан бар, бар­дан юк икән­ле­ген мин бел­ми идем. Дөнь­я­да дө­рес яшәп бу­ла, әм­ма мәгъ­нә ди­гән бө­ек сый­фат­ны хәй­лә һәм мә­кер ала­ма­сы бе­лән бик җи­ңел кап­лап куя бе­лү­че­ләр ба­ры­бер өс­тен чы­га. Әм­ма ху­җа­лар­га үп­кә­ләр­гә яра­мый.

Би­ча­ра.

Үп­кә­ли баш­ла­сам, ике як­та да аның иге-чи­ге бул­ма­сын аң­лап, кә­е­фем тә­мам кы­ры­лып, уй­ла­рым­ның мәгъ­нә­сез­ле­ген­дә адаш­тым. Та­тар­лы­гым ки­ре­лек бе­лән мәй­дан­га чык­ты. Чын мил­ләт ба­ла­сы бу­ла­рак, көл­ке­гә тук­тау­сыз ка­ла­ча­гым­ны әле­гә аң­ла­ма­ган­мын.

Шу­шы ва­кый­га­дан соң ху­җам­ның те­ле­нә кер­дем. Җае чык­кан са­ен ми­ңа төрт­те­рү­ләр­не ул үзе­нә га­дәт ит­те. Бу аның үземнең мәртәбәле за­тым­нан кө­лү­ен­нән тү­гел иде дип бе­ләм. Ә ул шу­шы рә­веш­ле һаман да ша­яр­та һәм мо­ны дәртенә күрә зур зи­рәк­лек са­ный баш­ла­ды. Мо­ны­сын гы­на аң­лыйм да, югый­сә, әм­ма кү­ңе­лем аның сук­ты­ру­ла­рын ка­бул итә ал­мый ап­ты­ра­та.

Шу­лай да та­тар­лык­ны җи­ңү җа­ен та­бар­га ти­еш идем. Бе­ләм, югый­сә, иң ча­ра­сыз чак­та да ке­ше­гә сүз­сез ка­лу, эн­дәш­ми­чә то­ру­дан ях­шы­рак һәм ку­лай­рак ки­ңәш юк. Та­тар­ны сүз бе­лән тү­гел, сүз­сез­лек бе­лән җи­ңәр­гә ге­нә мөм­кин.

Һәм ме­нә шу­лай эш­лә­дем дә. Әм­ма бу ча­рам­ның тиз­дән га­дә­те­мә әве­ре­лә­сен бел­мә­дем. Дөнья йө­зен­дә һәр­кем үзен мәң­ге­лек дип уй­лый шул. Ә ху­җам — мо­ның ачык ми­са­лы.

Эн­дәш­ми йө­рү­ем­нән мә­кер һәм хәй­лә кү­реп бу­лыр­га ки­рәк, аның кү­ңе­лен шик вә шөб­һә би­ләп ал­ган­лы­гын күз ка­ра­шын­нан ук тоя баш­ла­дым. Кем­дә мон­дый уй­лар оя­лый, ан­да, кур­ку хи­се бе­лән бер­гә, үзен сак­лау той­гы­сы уя­на. Ни әйт­сәм дә ху­җам фи­ке­рем­не ка­бул ит­мә­я­чәк, ул алар­дан на­чар­лыкка алачак, өс­те­нә атыл­ган таш­ны гы­на кү­рә­чәк. Адәм ба­ла­сы асыл­ына күрә, ях­шы­лык­тан да яман­лык эз­лә­я­чәк.

Аһ го­мер, ваһ го­мер. Си­нең агы­шың кыя таш­лар­дан тү­бән таш­ла­ну­чы тау ел­га­сы ке­бек тә, боз­га тө­рен­гән нә­ни инеш сы­ман да. Ә ми­нем ак бо­лыт ке­бек ты­ныч кы­на йө­зә­сем-йө­зә­сем ки­лә. Кем­нәр­дер аның шәү­лә­лә­рен күл һәм ел­га өс­лә­рен­дә шәй­ләр­ләр, кай­сы­ла­ры күк­кә ба­гып тор­ган­да кү­рер­ләр. Ты­ныч яшәү бә­хе­тен дөнь­я­лык­та аз­лар, бик аз­лар гы­на та­тый. Әм­ма аның бө­ек фәл­сә­фә­се­нә үтеп кер­сәң, тор­мы­шың олы мәгъ­нә­гә ире­шә, яшә­еш­нең бә­хе­те һәм тә­ме ар­та.

Ми­нем бер күр­шем бар иде. Аның те­лен­дә һа­ман сүз бул­ды. Ша­яр­тып әй­тел­сә дә мыс­кыл­лау ке­бек ише­те­лә иде әйт­кән­нә­ре. Дө­рес гый­ба­рә икән ул: кар­га­ның кар­кыл­да­вы бәл­ки үзе­нең ко­ла­гы­на ягым­лы бу­лып ирешә­дер дә, әм­ма ул ба­ры­бер сан­ду­гач тү­гел шул, тавышы җан­ны ки­сә. Күр­шем­нең дә ша­яр­ту­ла­рын­да на­чар­лык юк ке­бек, әм­ма авы­зын­нан сү­зе чы­гу бе­лән үк, бә­гырь­не әвеш-тә­веш ба­шы көй­дер­телү­дән ге­нә ха­сил кы­лын­ган сөң­ге ке­бек ти­шеп үт­кән­лек­тән, авыр той­гы­лар эчен­дә үп­кә­ләп ка­ла­сың.

Юк, яра­мый, үп­кә­ләр­гә яра­мый. Бу хәл бер дә ях­шы нәр­сә тү­гел. Үп­кә­лә­мәс­кә ты­ры­шып, ул ни­чек мыс­кыл­ла­са да кү­неп, буй­сы­нып то­ру ти­еш иде дип бел­дем. Әм­ма күр­шем­не бу ха­лә­тем бер дә ты­ныч­лан­дыр­ма­ды. Ул һа­ман да ша­яр­та тор­ды, мыс­кыл­лый бар­ды. Күр­ше ха­кын хак­лау ти­еш иде, бе­ләм. Күр­ше ха­кы — Тәң­ре ха­кы, ди­ләр, аның өле­ше­нә ке­рәм­ме ин­де.

Бу юлы да шу­шы­лай эш­лә­дем. Ху­җа­лар­ны, имеш, Ал­ла­һы тә­га­лә без­нең өс­кә мах­сус үзе сай­лап йөк итә, кем­ле­ге­без­гә нис­бәт­тә би­ре­лә­ләр алар. Иле на­чар икән, па­ди­ша­һы да шун­дый. Шу­шы фәл­сә­фә­гә буй­сын­мый ха­кым юк иде.

Кай­ча­гын­да бә­гырь ки­се­леп, бор­чы­лып йө­рү­лә­рем көн­нәр­дән көн­нәр­гә кү­чә, тә­мам ты­ныч­ла­нып җит­кә­не­мә ка­дәр акы­лым­ны шаш­ты­ру гы­на тү­гел, баш­ка­лар­га ка­ра­та бул­ган мө­нә­сә­бәт­лә­рем­не дә ту­пас­лан­ды­ра иде. Мон­дый ва­кыт­ла­рым­да мө­га­ен күп­ләр ми­ңа үп­кә­лә­гән­нәр­дер дә, бер­ни эш­ли ал­ма­я­чак­мын шул! Әле ге­нә са­быр­ ит­сәм, икен­че юлы кай­нар­ла­ну­ым йө­зе­мә чы­га...

Бү­ген ир­тә­рәк ба­рыйм әле ди­гән мак­сат бе­лән эше­мә ки­леп җит­кән идем, юлым­да ху­җам оч­ра­ды да:

— Сез дә эш­ли­сез­ме­ни?— дип со­ра­ды. Һәм мин бо­рыл­дым да кай­тып кит­тем.

2000— 2001 ел.

­ДҮ­СЕМ ӘҮ­ЛИ­Я­СЕ

­ Хи­кәя

Ба­ла­чак­ның из­ге миз­гел­лә­ре хә­тер­дә ях­шы сак­ла­нып кал­ган. Нәкъ ме­нә шун­дый ва­кыт­ла­рың­ны са­гы­на­сың икән ул. Алар ис­кә төш­кән­дә гү­я­ки бә­хет иле­нә сә­я­хәт итеп ала­сың.

Авыл­да җәй­ге рә­хәт чак­лар. Уй­нап туй­мый­сың. Күм­хуҗ­ның чө­ген­дер ба­су­ын­да­гы ки­шәр­лек­лә­ре­без­нең эш­лә­неп бет­кән, бә­рәң­ге төп­лә­ре өел­гән, пе­чән­гә тө­шәр ал­дын­нан шундый вакытларда тор­мыш бү­ләк ит­кән ике-өч көн бу­ла. Эш­ләр­дән ары­нып, очы­быз бе­лән бер йо­мар­лам ма­лай­лар рә­хәт­лә­неп кич­кә ка­дәр, хәт­та ка­раң­гы төш­кәч тә, өй­лә­ре­без­гә юк­сы­нып ча­кы­рып ал­мас­лар, шау ки­леп уй­ный­быз. Ра­сих та, Әмир дә, Дил­бәр дә, Ле­нар, Ай­рат һәм Фә­нис тә — һәм­мә­без бер­гә, төр­ле­дән-төр­ле уен­нар бе­лән ма­вы­гып ки­теп, та­мак ачу­ны да, йо­кы­ны да оныт­абыз. Ки­чен кайт­кан кө­тү­дән кем­нәр­нең бе­рән-сә­рән са­рык бә­ти­лә­ре йө­ге­ре­шеп әле юга­ры оч­ка ме­неп ки­тә­ләр, әле без­нең тү­бән оч­ка да тө­шеп җи­тә­ләр. Зәй­нәп әби дә яныбыздан гына инде биш тап­кыр уз­ган­дыр? Ку­лын­да ипи кы­ер­чы­гы бу­лып, без­дән:

— Ул­ла­рым, ми­нем са­рыгымны күр­мә­де­гез­ме?— дип со­ра­ды.

Уен­нан тук­тап, аның яны­на җы­е­лып, бе­ре­без­не икен­че­без ашык­ты­рып, сү­зен бү­леп:

— Күр­дек-күр­дек, ул юга­ры оч­ка ме­неп кит­те бу­гай!— ди­дек. Әм­ма хак­тан да аның са­ры­гы икән­ле­ге­нә ыша­ны­чы­быз юк исә дә, ял­гы­шу­ы­быз­ны һәм ял­гыш­ты­ру­ы­быз­ны уй­лап та бир­мә­дек.

Ул ва­кыт­лар­да авыл­лар­да ял­гыз әби­ләр күп иде­ләр. Кай­сы­ның ирлә­ре су­гыш­та үлеп кал­ган­нар, кай­сы­ла­ры­ны­кы, әй­лә­неп кайт­са­лар да, окоп­та ти­дер­гән сал­кын­на­ры азып, ал­ган яра­ла­ры ачы­лып, ин­де гүр ия­се бу­лыр­га да өл­гер­гән­нәр. Ә ба­ла­ла­ры ил буй­лап та­ра­лы­шып һәм та­ра­ты­лып бет­кән.

Без хәбәрдар идек: Зәй­нәп әби­нең улы әфи­сәр­лек­тә, хәр­би хез­мәт­тә йө­ри. Ара-ти­рә кай­тып та кү­рен­гә­ли. Ә әни­се — мон­да, авыл­да ял­гы­зы го­ме­рен ки­че­рә. Бе­лә-бел­гән­ебездән бир­ле шул ук как­ча, тын­гы­сыз әби ул. Аның кә­җә­се дә бар иде әле. Югал­га­ны­на күп­тән. Ә са­ры­гы бер дә кайт­мый кал­мый иде дә, ме­нә ул да ка­йда­дыр ада­шып йө­ри баш­ла­ган икән.

Зәй­нәп әби, юга­ры оч­тан әй­лә­неп ки­леш­ли, яңа­дан без­нең ян­нан узып кит­те. Без:

— Әл­лә эз­лә­шик­ме? Хә­зер та­ба­быз аны, әбе­кәй!— дип, аңа ияр­мәк­че бул­дык.

— Юк шул ул, авыл­ны биш әй­лән­дем, та­вы­шы да ише­тел­ми,— дип, Зәй­нәп әби бор­чы­лып әй­тә куй­ды.— Йөр­мә­гез...

Әм­ма дә ни­ят­лә­неп өл­гер­гән идек ин­де. Эз­ләү эше­нә ке­реш­тек. Озак йө­рел­де. Зур, ту­лы, ма­тур, яп-як­ты ай да ка­лык­ты. Ка­раң­гы­лык­ны җи­ңеп, тау сырт­ла­ры­на гы­на тү­гел, аның ну­ры иң­кү­лек­ләр­гә дә үтеп кер­де. Тик Зәй­нәп әби­нең ак, елак са­ры­гын эз­ләп та­бу без­гә дә на­сыйп бул­ма­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: