КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 17 страница

XVIII

Аль­би­на, шу­шы кыйс­са­ны укып чык­кач, бе­раз­га аңы­ша ал­мый­ча­рак кал­ды. Бо­лай ук кү­ңел­сез бу­лып бе­тәр­гә ти­еш тү­гел иде бит. Ал­га та­ба ак­тар­ды. Ан­да та­гын да бер­ни­чә хи­кәя би­ре­леп, ала­ры туз­га яз­ма­ган ах­мак көл­ке әсәр­лә­рен­нән, ки­рәк­сез сүз бот­ка­ла­рын­нан гы­на гый­ба­рәт иде.

Кулъ­яз­ма­ны өс­тәл­дә кал­ды­рып, Аль­би­на ка­бат уры­ны­на ке­реп ят­ты. Ни хик­мәт, күз­лә­ре­нә йо­кы пәр­дә­се элен­мә­де. Кай­тып-кай­тып уй­ла­на бир­де. Ерак га­рәп илен­дә мон­нан мең дүрт йөз ел­лар элек бул­ган ва­кый­га­лар, ни­чек ке­нә ис­ке һәм ис­кер­гән ке­бек то­ел­ма­сын­нар, бү­ген­ге дөнья төс­ле үк ачык һәм аң­ла­еш­лы, ха­кый­кать­нең үзе ке­бек үк бер­кат­лы сы­ман иде­ләр. Ул за­ман­нар­да бән­дә­ләр нин­ди уй-хис­ләр ки­чер­сә­ләр, бү­ген дә ул шу­лай. Яра­та­сың икән — яра­та­сың ин­де, оя­ты да оны­ты­ла, гай­бә­тен дә ко­лак ишет­ми баш­лый. Ан­ың Ген­на­дий бе­лән бул­ган мә­хәб­бә­те нәкъ шул рә­веш­ле тү­гел иде­ме соң? Юк, кыз­га­ныч, әм­ма тү­гел иде! Вә­ли­шин аны ал­дау яр­дә­мен­дә яу­лап ал­ды, кү­ңел тү­рен­дә әле ге­нә ка­бы­ныр­га әзер чын мә­хәб­бәт уча­гы­ның яна баш­ла­га­нын кө­теп тә тор­ма­ды. Баш­ка бе­рәү өл­ге­рер дип ку­рык­ты­мы? Ак­ла­ныр­лы­гы юк! Мө­хәм­мәд пәй­гам­бәр­не­ке ке­бек из­ге хис­ләр эчен­дә җит­лек­мә­де аның сөю-мә­хәб­бәт ом­ты­лыш­ла­ры. Кил­де бит ул Ала­бу­га­га, кы­зы бе­лән ки­я­ве­нең тор­мыш­ла­ры бо­зы­ла баш­лау­га ук ки­леп җит­те, эз­ләп тап­ты, хәт­та чит тел­ләр ка­фед­ра­сын­да укы­ту­чы­лык эшен алып бар­ган Аль­би­на­ны ку­дыр­там дип тә кур­кыт­ты.

— Ул,— ди­де, Вә­ли­шин­ны хур­лап,— карь­е­ра­сын гы­на сөя тор­ган ке­ше, ба­ры тик ма­тур әй­бер­ләр­гә ге­нә кы­зы­га, тәм­ле ашар­га яра­та. Сез тиң һәм пар ке­ше­ләр тү­гел! Аның бе­лән бә­хет та­ба ал­ма­я­чак­сыз! Ке­ше сө­я­ген­нән тө­зел­гән йорт­та яшәү мөм­кин бул­ма­ган төс­ле, га­и­лә җи­ме­реп тор­мыш ко­ру мөм­кин эш тү­гел. Һәр­ва­кыт шу­шы­лай яшь-чи­бәр ка­лыр­мын дип уй­лый­сыз­мы? Үтә һәм сү­нә алар ба­ры­сы да! Кү­реп то­рыр­сыз, әйт­кән иде ди­яр­сез: сез­не дә таш­лап ки­тә­чәк әле ул!..

— Мин аны яра­там дип әйт­кә­нем бар­мы соң?— Аль­би­на бу ком­сыз күз­ле карт­лач­ка шу­шы со­ра­вы бе­лән җа­вап бир­де ул ва­кыт­та. Ин­де һич­нәр­сә­дән кур­кып тор­мый, ба­тыр чак­ла­ры иде, чөн­ки бе­лә: югал­тыр һич­нәр­сә­се юк аның, хәл­лә­рен бө­тен шә­һәр сөй­ли.— Ни­гә ми­ңа кил­де­гез? Үзе­нә әй­те­гез, сөй­лә­гез, аң­ла­ты­гыз! Ку­рык­мый­ча бел­де­ре­гез: ми­не ты­ныч­лык­та кал­дыр­сын!

Са­бир Габ­дел­бә­ро­вич бик ри­за иде. Ул гы­на да тү­гел, Аль­би­на­ның үзен кур­ку­сыз һәм ир­кен то­ту­ын­нан фай­да­ла­нып, ин­де карт­лык­тан кал­ты­ра­на баш­ла­ган кул­ла­рын әле би­ле­нә, әле ар­ка­сы­на суз­ды. Тот­ка­лап та ма­таш­ты. Мо­ны кү­рә то­рып, кыз юри игъ­ти­бар ит­мә­гән­дәй кы­лан­ды. Карт­лач, мес­кен, нин­ди эш бе­лән кил­гән­ле­ген дә оны­тып, аңа ябы­шыр­га әзер иде. Та­гын да бе­раз ко­тырт­са, ул тә­мам Аль­би­на­ның аяк ас­ла­ры­на ятып, та­бан­на­рын ялар­га әзер бул­ды. Те­ле сөй­лә­гә­нен ко­ла­гы ишет­мәс дә­рә­җә­гә бо­лай да җит­кән иде.

— Син, кы­зым, ар­ты­гы бе­лән гү­зәл­сең! Без­нең чор­да си­нең ке­бек­ләр юк иде шул. Кай­лар­да ту­дың да, кай­сы су­лар­да юы­нып үс­тең?

Аль­би­на чит­кә ат­ла­са, ди­ван­да утыр­ган карт­лач­ның ку­лы шун­да та­ба үре­лә, ян­на­ры­на ки­те­реп ку­нак­ла­тыр­дай бу­ла иде. Әм­ма на­чар да ке­ше бу­лып чык­ты. Ки­я­ве­нә, кай­тып, бик яман итеп сөй­лә­де.

Икен­че көн­не Ген­на­дий үзе ки­леп җит­те. Кыз, әл­бәт­тә, ба­ры­сын да бәй­нә-бәй­нә сөй­ләп бир­де, хәт­та нәр­сә әйт­кән­лек­лә­рен дә сүз­гә сүз ка­бат­ла­ды. Вә­ли­шин­га җи­тә кал­ды, тә­гә­ри-тә­гә­ри көл­де.

— Ну карт­лач, үз ба­шы­ңа гы­на йөр­гән­сең икән, ми­нем бе­лән көч сы­на­шып ка­ра хә­зер!— дип ку­ан­ды һәм бу ки­лү­ен­дә ашы­гып ки­теп бар­ма­ды, ә рәт­тән өч көн яшә­де. Ма­ши­на­сын кай­та­рып җи­бәр­де. Ир­тән лек­ци­я­лә­рен-дә­рес­лә­рен үт­кә­рер­гә кит­кән Аль­би­на­ны кө­теп-кө­теп ал­ды һәм га­и­лә­се бе­лән ара­ны тә­мам өз­гән­ле­ген бел­дер­де. Әм­ма кыз мо­ңа сө­ен­мә­де. Чөн­ки хә­зер аңар­га ба­ры­сы да ин­де ба­ры­бер иде. Өй­рә­нел­гән. Ген­на­дий­дан ул ар­ты­гын та­ләп ит­ми.

Шу­шы хак­та бел­дер­гәч, Вә­ли­шин чы­гы­рын­нан чык­ты. Нин­ди­дер өчен­че ке­ше ара­ла­рын­да пәй­да бул­ды дип уй­ла­ды, хәт­та икен­че көн­не инс­ти­тут­ка ка­дәр Аль­би­на­ның ар­тын­нан бар­ды, кө­теп алып, оза­та кайт­ты. Сө­яр­кә­сен чын­нан да һич­кем­гә би­рә­се кил­ми иде аның.

Кал­ган­на­ры үз җае бе­лән, ни­чек­тер җи­ңел ге­нә ки­леп чык­ты. Кил­де, алып кит­те. Баш­та ту­ган йор­ты­на. Ан­да мо­ңа ка­дәр бел­дер­мә­гән һәм әле­гә исән-имин яшәп ят­кан әти-әни­лә­ре бе­лән та­ныш­тыр­ды. Алар, әл­бәт­тә, ап­ты­ра­шып кал­ды. Шул ук көн­не Ген­на­дий бе­лән Аль­би­на Ка­зан­га юл ал­ды­лар. Озак­ла­мый Вә­ли­шин­ны өл­кә ком­со­мол кон­фе­рен­ци­я­се эшен­нән алып очыр­ды. Әле дә ва­кы­тын­да ки­тә бел­де. Тиз­дән ком­со­мол­ның да, хәт­та ком­му­нист­лар­ның да ки­рә­ге кал­ма­ды. Хә­зер, әнә, ба­ры­сы да һа­ман бер­гә, бер үк төр­ле­ләр һәм бер үк ка­зан­да кай­ный­лар. Ә ул ка­зан­на­ры биз­нес-ком­мер­ция дип ата­ла. Дө­рес­рә­ге — спе­ку­ля­ция ин­де! Элек­ке­чә үк бер-бер­сен ал­дый­лар, ни­чә­мә төр­ле һәм җәп­ле хәй­лә­ләр ко­ра­лар, әле бер­сен, әле икен­че­сен “ян­ды­ра­лар”, ан­нан та­гын бер­гә­ләп сөй­рә­шеп чы­гар­ган­дай итә­ләр, әл­лә ни­ләр эш­ләп бе­те­рә­ләр. Бо­ла­ры ба­ры­сы да Аль­би­на­га ка­раң­гы һәм кы­зык­лы да тү­гел. Ник чу­кы­ны­шып бет­ми­ләр шун­да! Элек үз­лә­ре үк спе­ку­ля­ци­я­не яман­лый­лар, хур­лый һәм мыс­кыл­лый иде­ләр, хә­зер исә күк­ләр­гә чө­еп мак­тый­лар, әм­ма шу­ны ук биз­нес һәм ком­мер­ция дип атый­лар.

Аль­би­на­ның бу уй­ла­рын­нан һәм оны­ты­лып уку­ын­нан ба­шы ка­бар­ган төс­ле иде. Сә­га­те­нең соң икән­ле­ге­нә игъ­ти­бар итеп, ут­ла­рын сүн­дер­де һәм йок­лар­га ят­ты: “Ген­на­дий ал­да­ды, бү­ген дә кайт­ма­ды!”

Тө­не буе са­та­шып чык­ты ул. Имеш, янын­да Хан­бал­ның ят­ка­нын кү­реп, аның бе­лән мә­хәб­бәт­лә­рен алы­шып, әл­лә ни­ләр бу­лып бет­те. Әм­ма бо­лар­ны кү­рү аңа рә­хәт­лек һәм тә­не­нә ләз­зәт би­рә төс­ле иде.

... Маң­га­ен­нан кем­дер рә­хәт ке­нә итеп сы­пыр­ды, ул йом­шак­лык­тан бө­тен тә­не­нә наз йө­гер­де. Кай­нар ирен­нәр­нең үбүе җа­нын тиб­рәт­те. Һәм ко­чак­лар­га дип кул­ла­рын кү­тә­реп, Аль­би­на уя­нып кит­те.

— Ген­на­дий, ма­ту­рым, кайт­тың­мы­ни?

Ха­ным үзе­нең ирен көт­мә­гән иде. Ко­яш чык­кан. Дө­рес­рә­ге, бу ләз­зәт­кә чум­ды­ру­чы­сы Ген­на­дий дип кү­ңе­ле­нә дә ал­ма­ган, һа­ман да шул ки­чә укы­ган кыйс­са­сы һәм гө­на­һы аны ал­дый­лар, хис­лә­рен үз­лә­ре­нә буй­сын­ды­рып, та­гын-та­гын да ада­шу­ын те­ли­ләр иде. Әм­ма ире­нең көт­те­реп-көт­те­реп тә кайт­мый­ча, ин­де оны­ты­ла баш­ла­гач шу­лай ир­тән­ге сә­гать бе­лән ир­кә­ләп үбүе бер төш һәм хы­ял гы­на төс­ле иде. Са­та­ша бул­са ки­рәк.

— Ниш­лә­дең?

Ген­на­дий, Аль­би­на­ның зу­ра­еп ачыл­ган күз­лә­рен­нән кур­кып кит­кән­дәй, ап­ты­рап со­рау бир­де.

— Ниш­лә­дең? Биг­рәк сә­ер ка­рый­сың!

— Ап­ты­раб­рак кит­тем! Син ни­чек? Ай­зик та та­выш бир­мә­де бит. Ни­чек бо­лай җи­ңел ге­нә ки­леп кер­дең?

Элек­ләр­не, ире кай­тып җит­кән­дә, җи­де төн ур­та­сы бул­сын, Аль­би­на аның аяк та­выш­ла­рын­нан һәм ач­кыч­ла­рын шал­ты­ра­ту­ын­нан ук уя­нып ки­тә, ба­рып ут ян­ды­ра, су­ын­ган чә­ен яңар­та тор­ган иде. Ә бү­ген ни­чек си­зен­ми­чә кал­ды әле? Кар­та­еп ба­ра­мы әл­лә?

— Ә мин ни­гә ишет­мә­дем?

— Бел­мим,— дип көл­де ире,— бел­мим! Хәт­та Ай­зик та са­гын­ган, би­ча­ра, ике тап­кыр аваз бир­де. Мин дә дө­бер-ша­тыр ки­леп кер­дем, ә син йок­лый­сың да йок­лый­сың. Бе­рәр да­ру эч­мә­гән идең­ме соң?

Нин­ди да­ру ди ул? Аль­би­на ки­чә­ге ва­кый­га­лар­ны тиз ге­нә күз ал­дын­нан ки­чер­де, хә­те­ре­нә укы­ган кыйс­са­сы кил­де. Әм­ма ире­нә бе­рен­че­се ха­кын­да әйт­мә­де, икен­че­сен ге­нә бел­дер­де:

— Си­нең бүл­мә­дән бер кулъ­яз­ма тап­кан идем. Кы­зык­лы гы­на. “Мө­хәм­мәд пәй­гам­бәр һәм сө­ек­ле­се Хә­ди­чә­нең мә­хәб­бә­те, яки Олуг гый­шык сер­лә­ре” дип ата­ла. Укып чык­ма­дың­мы?

Ген­на­дий ул пап­ка ха­кын­да ин­де күп­тән­нән оныт­кан иде. Исе­нә дә тө­ше­рә ал­мый­ча ап­ты­ра­ды. “Ә­гәр дә ша­ярт­ма­са, бе­рәр ха­ным­ның ха­тын яки мәк­түп-за­пис­ка­сын әйт­мә­сә ге­нә ин­де юри шу­лай?”— дип, тиз­рәк бел­мә­меш­кә са­лы­ну­ын йө­зе­нә чы­га­рыр­га һәм әй­теп бе­те­рер­гә ашык­ты:

— Нин­ди кулъ­яз­ма, һич аң­ла­мыйм!

Аль­би­на, өс­тәл чи­те­нә үре­леп, тел­гә ал­ган пап­ка­ны ку­лы­на эләк­те­реп, якын­рак тар­та баш­ла­ды, әм­ма яңа гы­на уян­ган тә­не әле ны­гып җит­мә­гән, бар­мак­ла­ры йом­шак иде. Кул­ъяз­ма идән­гә тө­шеп, та­ра­лыр­га да өл­гер­де. Чә­чел­гән бит­лә­рен тиз-тиз җый­наш­ты­рып, Ген­на­дий аны кү­тә­реп ал­ды һәм бер дә әл­лә нәр­сә тү­гел­ле­ге­нә сө­е­неп куй­ды.

— Ә-ә, бу икән әле! Хә­те­ре­мә төш­те. Бер язу­чы бе­лән та­ныш­тыр­ган­нар иде. Со­ңын­нан бер­ни­чә тап­кыр ки­леп-ки­теп тә йөр­де, шу­шы кулъ­яз­ма­сын кал­дыр­ды. Биг­рәк­ләр бер­кат­лы иде дә ин­де. Ки­тап итеп бас­ты­рып чы­га­рыр­га сөй­ләш­кән идек, ва­кы­тын­да ки­ле­ше­нү тө­зел­ми­чә ка­лын­ды. Ул ара­да кә­газь ха­кы күп­кә үсеп кит­те. Әсәр чык­мый­ча оны­тыл­ган. Яр­дәм итү­не со­ра­ган иде бу­гай әле, бер нәш­ри­ят та­бып ал­ган. Шу­лай кал­ды да кал­ды ин­де. Әл­лә укып чык­тың­мы?

— Ә үзең укы­ма­ган идең­ме?

— Юк, әл­бәт­тә, мин бит та­тар­ча ки­тап­лар укы­мыйм. Үзең дә бе­лә­сең, кы­зы­гын тап­мыйм...

— Рус­ча­сын да укы­га­ның юк ин­де...

— Бар иде, соң­гы­сы, мон­нан си­гез ел­лар элек, Па­вел Кор­ча­гин­ның “Ко­рыч ни­чек чы­нык­ты” әсә­рен, аны­сы­ның да яр­ты­сы­на ка­дәр дә җи­тә ал­ма­дым, ах­мак һәм ми­кә­нә ке­ше­ләр ту­рын­да языл­ган бу дип таш­ла­дым!— Шун­да кулъ­яз­ма­га те­кә­леп ка­рап тор­ды да өс­тәп куй­ды: —Мо­ны си­ңа укы­тыр­мын да бә­я­ләр­сең ди­гән идем!.. Ну, ни­чек? Укып чык­тың бит, шу­лай­мы?

— Әйе, укы­дым! Шу­ңа кү­рә дә бү­ген йок­ла­ныл­ган ин­де, ки­чә шу­шы­ның ар­ка­сын­да соң ятыл­ды.

— Ну, ни­чек?

— Ми­ңа оша­ды, кы­зык­лы итеп языл­ган!

— Си­ңа оша­са, баш­ка­лар да яра­та­чак ин­де аны, бе­леп то­рам! Юк­ка ав­то­рын үп­кә­ләт­кән­мен икән, ва­кы­тын­да бас­тыр­та­сым, яр­дәм күр­сә­тә­сем кал­ган!

— Мон­дый акыл­лы ке­ше­ләр, син аны сә­ер ди­дең­ме әле... Мон­дый акыл­лы ке­ше­ләр юга­лып ка­ла тор­ган бул­мый­лар­дыр, әл­лә кай­чан ки­та­бы са­ту­да бар­дыр ин­де!

— Бел­мим шул, бе­ле­шер­мен әле... Син ми­не кө­тә­сең­ме, хә­зер?!.

Ген­на­дий шу­шы сә­ер со­ра­вы бе­лән сөй­лә­шү­не тә­мам­лап, шун­да тиз-тиз чи­ше­нер­гә ке­реш­те. Аль­би­на, мо­ңа ка­дәр бу­лып уз­ган һәм кү­ңе­ле ки­чер­гән бар­лык ва­кый­га­лар­ны оны­тып, аның ир­кә­лә­вен-яра­ту­ын кө­тә баш­ла­ды, ире ки­леп ягыл­ган­чы ук тә­не буй­лап дәрт кай­нар­лы­гы йө­гер­де...

Әм­ма йө­рә­ге үз эшен баш­кар­ды. Аль­би­на­ның җы­лы ку­е­нын­да яту­чы Ген­на­дий ин­де аңа чит, авыр һәм тәм­сез то­ел­ды. Ки­чә Хан­бал бе­лән ул үзен шун­дый яшь, шун­дый бә­хет­ле итеп хис ит­кән иде, ә бү­ген, аның өчен карь­е­ра­сын­нан һәм дус­ла­рын­нан баш тарт­кан, егыл­ган җи­рен­нән аяк­ка ба­сып кит­кән, си­гез яшь­кә өл­кән ире янын­да шә­хе­сен әби­чә, ки­беш­кән ха­тын сый­фа­тын­да той­ды. Мо­ңа ка­дәр ан­дый ямь­сез уй­лар бер ге­нә тап­кыр да ба­шы­на ке­реп ка­ра­ма­ган иде­ләр. Дөнь­я­ны си­зем­лә­ве үз­гә­реп кит­те­ме? Хә­зер үз ир­кә­се һәм бә­хе­те аңа чит, чир­кан­чык бу­лып то­ел­ды. Күз­лә­рен йом­ды. Ире­нә ку­лын һәм тә­нен ти­дер­мәс­кә ты­рыш­ты, әм­ма Ген­на­дие үз эшен баш­кар­ды, са­та­ша-са­та­ша ди­яр­лек Аль­би­на­ның бө­тен җир­лә­рен дә ялый бир­де. Мо­ңа ка­дәр шу­шы ире бе­лән һәм ба­ры тик аның бе­лән ге­нә бә­хет­ле бул­дым вә бу­ла­чак­мын дип уй­ла­ган ха­ным­ның үз-үзе­нә ачуы кил­де, тә­нен эт ис­нә­гән һәм юеш­ләт­кән­дәй хис ит­те.

XIX

Ир­тән­ге ко­яш­ның нур­ла­рын­нан ир­кә­лә­неп уян­ган Хан­бал ки­чә­ге хәл­лә­ре ха­кын­да нәр­сә уй­лар­га да бел­ми­чә ят­ты. Аңа рә­хәт иде. Мо­ңа ка­дәр бер ге­нә тап­кыр да ха­тын-кыз на­зы­ның нәр­сә икән­ле­ген юнь­ләп бел­мә­гән хәл­дә яшә­гән икән. Го­ме­ре­нең за­я­га уз­ган­лы­гын шун­нан күр ин­де. Юк­ка­мы хәт­та га­и­лә­лә­ре бул­ган хез­мәт­тәш­лә­ре, бе­рәр чи­бәр­не оч­рат­са­лар, кем һәм нин­ди икән­лек­лә­рен дә оны­та­лар? Һай ша­ян­нар, һай на­ян­нар! Алар­ны тор­мыш­ның тө­бе­нә төш­кән­нәр икән дип уй­лый­сың, ә ки­ре­сен­чә бит, рә­хәт­лә­нә­ләр ге­нә икән! Кая бу оят? Кай­да кит­те кы­ен­сы­ну, гө­наһ өчен үр­сә­лә­нү, шик­лә­нү, гай­бәт һәм сүз­дән, ачу­ла­ну­лар­дан кур­ку? Кем­нең кем­дә ни эше бар? Юк шул, юк!

Әм­ма Хан­бал үзе­нең нин­ди хәл­дә кал­ган­лы­гын аң­ла­мый, ул тә­мам исер­гән, мә­хәб­бәт­нең тә­мен­нән акы­лын югалт­кан, җа­ны кыйб­ла­дан тай­пыл­ган иде. Ком­му­нис­тик мо­раль һәм иде­о­ло­гик ка­гый­дә­ләр җи­ме­ре­лү­гә, алар­ны алыш­ты­рыр­дай бер ге­нә дә яңа нәр­сә мәй­дан­га чык­мау ар­ка­сын­да гы­на тү­гел, бәл­ки ул яшә­гән дә­вер һәм җәм­гы­ять че­реп ба­ра, Хан­бал ке­бек мең­нәр шу­шы про­цесс­ның кор­ба­ны бу­ла­рак һә­ла­кәт­кә ки­лә­ләр һәм шу­шы бе­тү, ха­рап ите­лү­не ях­шы, рә­хәт, хәт­та бә­хет дип кү­рә­ләр. Ә чын­лык­та сә­га­дәт алар­ның янын­нан гы­на үтеп ки­теп ба­ра. Югал­ган ты­ныч­лык­тан рә­хәт та­бу ке­бек тә мәгъ­нә­сез нәр­сә бар ми­кән бу тор­мыш­та? Хан­бал үзе дә бел­мәс­тән кү­ңел ты­ныч­лы­гын югал­тып, из­ге мә­хәб­бәт уры­ны­на бо­зык­лык һәм гө­наһ­ка бат­кан бер бән­дә ге­нә тү­гел­ме соң? Һәр­хәл­дә шу­шы рә­веш­ле фи­кер­ләр иде акыл­лы мо­ра­лист. Ба­ры­сын да бәй­нә-бәй­нә те­зеп са­лып, ча­гыш­ты­рып һәм нә­ти­җә­ләр чы­га­рып. Бу урын­да мин үзем дә аны як­лар идем. Шу­лай да, мо­раль-әх­лак ка­гый­дә­лә­рен­нән тыш, тор­мыш­ның үз ка­нун­на­ры бар, алар уй­лап чы­га­рыл­ма­ган­нар, яшә­еш­нең ба­шын­да ук, адәм ба­ла­ла­ры та­би­гать ко­ча­гын­да яшә­гән ва­кыт­лар­дан бир­ле ур­на­шып кал­ган­нар. Алар­ны чит-ят күз­ләр­дән ерак­ка­рак яше­рер­гә мөм­кин. Ул ка­гый­дә­ләр­гә һич­кем­не өй­рәт­ми­ләр, алар яши, яшә­я­чәк. Мә­хәб­бәт­тә гө­наһ бу­ла ал­мый, ан­да тик из­ге­лек һәм өс­тен­лек ке­нә бар. Әгәр дә мә­хәб­бәт­тә гө­наһ кү­ре­нә тор­ган икән, ул ва­кыт­та нәф­рәт­тә дә ях­шы­лык яшәр иде, явыз­лык­ның ке­ше­лек­кә кар­шы ку­ел­ган­лы­гын бе­лә­без, из­ге­лек­нең тан­та­на итүе өчен кө­рә­шә­без. Ди­мәк, без мо­ңа кү­не­гер­гә һәм мә­хәб­бәт­нең ба­ры тик ях­шы­лык кы­на, из­ге­лек ке­нә икән­ле­ген та­ныр­га өй­рә­нер­гә ти­еш­без. Мә­хәб­бәт көч­ләп кил­ми, аны за­ры­гып кө­теп ала бе­лер­гә һәм го­мер бу­е­на сак­лар­га гы­на өй­рә­нер­гә ки­рәк!

Хан­бал­ның уй­ла­ры­на чик юк иде. Алар аны ал­җыт­ты­лар, ул та­гын да йо­кы­га кит­те. Ка­бат уян­ган ча­гын­да ко­яш ин­де шак­тый кү­тә­рел­гән, кух­ня­да­гы кул сә­га­те тук­тап кал­ган иде. Егет ра­ди­о­ны ял­га­ды, ва­кыт­ны ме­нә-ме­нә әй­тер­ләр дип кө­тә иде, ише­ген­дә зво­нок бир­де­ләр. Чык­са, та­гын шул рус. Бу юлы әл­лә тө­нен йо­кы­сыз үт­кә­рүе ар­ка­сын­да, әл­лә го­мер ит­кән хы­ты­ны­ның үлем тү­шә­ге­нә ятуы хәс­рә­те аны тә­мам бас­кан, сүз­сез­лән­де­реп кал­дыр­ган? Баш­ка ва­кыт бул­са, Хан­бал­ны ал­дан кул кү­тә­реп кар­шы алыр, аның бе­лән туй­ган­чы бә­хәс­лә­шер, үзе­не­кен өс­тен­гә чы­га­рыр, әгәр дә егет би­реш­мә­сә, үп­кә­ләп ди­яр­лек бер-ике усал сүз ка­тар иде.

— Что слу­чи­лось, дяд Фё­дор, за­хо­ди­те, сей­час чай пос­тав­лю!

Хан­бал аңа мөм­кин ка­дәр ях­шы мө­нә­сә­бәт­тә бу­лыр­га те­лә­де. Элек­тән, күп­тән кил­гән та­ныш­лык­ла­ры дә­ва­мын­да үч­ләш­кән чак­ла­ры да бар иде, ә мон­дый кай­гы­лы ва­кы­тын­да алай яра­мый. Яз­мыш­тыр ин­де, за­ма­нын­да егет­нең бә­хе­те­нә аяк чал­ды, үзе ге­нә тү­гел, ха­ты­ны бе­лән бер­гә, бәл­ки ях­шы­га гы­на эш­лә­гән­нәр­дер, оны­тыл­ды бит ин­де.

— Нет уж, сы­нок, за­ха­жи­вать не ста­ну! У ме­ня к те­бе де­ло.

Карт­лач та­гын кал­ты­ра­на баш­ла­ган­дай то­ел­ды. Егет үзен ты­ныч тот­ты: “Бәл­ки та­гын те­лег­рам­ма би­рер­гә ки­рәк­тер, кил­мә­де­ләр ми­кән­ни?”

— Что, на­вер­ное еще те­лег­рам­му пос­лать? Мо­жет не по­лу­чи­ли?

— Нет, сы­нок, по­лу­чи­ли они, я знаю...

Ка­ян ки­леп Хан­бал аңа “сы­нок” бул­сын ди ин­де? Һа­ман шу­лай ышан­ды­рыр­га те­лә­гән ке­бек кы­лан­ган­дай итә, бел­ми­ме­ни, кү­рен­ми­ме? Егет­нең мо­ңа бик исе ки­тә ин­де!.. Ә чын­лык­та “сы­нок” ата­ла­чак ва­кыт­ла­ры бар иде бит, ярат­ма­ды­лар Хан­бал­ны. Ә тор­мыш үзен­чә эш­лә­де. Ки­те­реп, алар­ны күр­ше­ләр яса­ды. Ярар, бул­ган — бет­кән, яңар­тып то­ра­сы юк!

— Об­рат­ная приш­ла, в кон­це не­де­ли бу­дут... Я ведь и вче­ра зво­нил, нес­коль­ко раз под­хо­дил, знал что до­ма то кто-то есть, но не отк­ры­ли...

— Это, на­вер­ное, дяд Фё­дор, ра­дио вк­лю­чен­ное ос­та­лось...

Хан­бал ял­ган­лый бел­ми иде, йө­зе­нә кы­зыл­лык йө­гер­де. Әм­ма карт­лач­ка мо­ның шу­лай­мы-тү­гел­ме икән­ле­ге ки­рәк бул­ма­ды.

— Мне ведь ни­че­го не на­до. Всё де­ло в мо­ей ста­руш­ке. Про­сит она те­бя к се­бе, очень про­сит. Не знаю по­че­му, она сов­сем это, по­хо­ро­ше­ла, мо­жет и вс­та­нет. Мо­жет ви­ду не по­да­ет? По­ми­рать, го­во­рит, ей по­ра, вре­мя, го­во­рит, под­жи­ма­ет. Мо­жет, я го­во­рю, свя­щен­ни­ка поз­вать? На­ши обы­чаи это­го тре­бу­ют, зна­е­те, на­вер­ное, не­бось, учё­ный че­ло­век. А она, нет, го­во­рит, у ме­ня ни­ка­ко­го гре­ха пе­ред бо­гом. За­чем, го­во­рит, мне свя­щен­ник? Я всю жизнь ком­му­нист­кой бы­ла. Дру­гую ве­ру ис­по­ве­до­ва­ла, в дру­го­го бо­га ве­ри­ла. Он пой­мет, он все пой­мет и прос­тит! По­ни­ма­ешь что го­во­рит? А у неё дед-то зво­нарём был, я знаю, из од­но­го се­ла мы с ней! Баш­ко­ви­тый был му­жик, учё­ный че­ло­век! Марк­са и Ле­ни­на на­и­зусть знал. За это и пост­ра­дал, царст­во ему не­бес­ное! Он-то её и приу­чил к это­му ком­му­низ­му, Мар­фу мою, бед­ня­гу! Она ни од­ной де­монст­ра­ции не про­пус­ка­ла, в из­би­ра­тель­ных кам­па­ни­ях да­же по но­чам до­мой не при­хо­ди­ла, всё там де­жу­ри­ла. А де­мок­ра­тов не лю­бит, об­ма­ны­ва­ют, го­во­рит, они на­род... Вот ведь что!

Рус­ның сү­зе бет­мә­сен аң­лап, Хан­бал аны та­гын фа­ти­ры­на үтәр­гә ча­кы­рып ка­ра­ды, ә ул шун­да ук ки­ре как­ты. Яңа гы­на сүз­сез ке­бек то­ел­ган карт­лач­ның, ха­ты­ны янын­да уты­рып, ба­шы­на җы­ел­ган фи­кер­лә­рен берь­ю­лы чы­га­рып тү­гүе иде­ме бу, әл­лә ин­де ак­ла­ну­ы­мы, аң­ла­шыл­ма­ды. Эш­нең нәр­сә­дә икән­ле­ге ахыр­да гы­на бе­лен­де.

— Так вот, моя Мар­фа го­во­рит, при­ве­ди ко мне то­го маль­чи­ка, та­та­ри­на, ко­то­рый под на­ми, на треть­ем эта­же жи­вет!.. Ты уж её из­ви­ни, она пер­вый раз те­бя маль­чи­ком наз­ва­ла, а до это­го все сы­нок да сы­нок, и мне с то­бой спо­рить зап­ре­ща­ла. А я, не будь я ста­рым ду­ра­ком, все её не слу­ши­вал. Боль­но ты мне од­но­го та­та­ри­на на­по­ми­нал, я на не­го зло имел, поэ­то­му-то и все хо­тел те­бя ни­же се­бя пос­та­вить. И вот, я про то­го та­та­ри­на, ока­зы­ва­ет­ся, был прав! Но она всё мне го­во­ри­ла, что не прав­да это. А всё те­бя прис­мат­ри­ва­ла. И вот она, моя ста­руш­ка, вче­рась го­во­рит, при­ве­ди ко мне это­го маль­чи­ка, та­та­ри­на, знашь, го­во­рит, ко­го я имею в ви­ду! А я сра­зу про те­бя ей го­во­рю. А она го­во­рит, да-да, то­го са­мо­го! А те­бя до­ма не бы­ло. А она го­во­рит, что ты до­ма, я, го­во­рит, знаю, он там! Сов­сем за­пу­та­лась, бед­ня­га. Это от пред­чувст­вия смер­ти, на­вер­ное. А се­год­ня бу­дит и го­во­рит, умо­ля­ет, что ей уже по­ми­рать по­ра, хо­чу, мол, на­пос­ле­док кое пе­ред кем из­ви­нить­ся! Я, го­во­рит, пе­ред ним ви­но­ва­тая!.. Пом­нишь, го­во­рит, он с на­шей внуч­кой при­хо­дил, с доч­ки­ной, к нам до­мой, ког­да ещё на Ки­ро­ва в ком­му­нал­ке жи­ли? Го­во­рит, это я их раз­лу­чи­ла, на­пе­ре­кор их люб­ви ста­ла… Я его сра­зу уз­на­ла! Пой­ди, го­во­рит, по­зо­ви!

Хан­бал бо­лар­ны ях­шы бе­лә иде, әм­ма ул үп­кә­се күп­тән оны­ты­лып, яз­мы­шы­на буй­сын­ган­лык­тан, бу мар­җа әби­не бер дә кү­рә­се кил­мә­де. Аңа ан­да ни кал­ган? Чын­нан да бар­сын­нар да поп­ла­рын ча­кырт­сын­нар, аңа сөй­лә­сен, әм­ма Хан­бал­га тү­гел!

— Нет, я не пой­ду!..

Рус кар­ты мо­ны ук көт­мә­гән иде бу­гай, ап­ты­раб­рак кал­ды. Ни­чек­тер авыр итеп егет­кә ка­ра­ды. Хан­бал аның ка­раш­ла­рын кү­тә­реп ка­лыр­га җы­ен­ма­ды, аңа хә­зер яки ише­ген бик­ләп ку­яр­га, яи­сә ба­рыр­га ту­ры ки­лер ин­де. Тап­кан­нар поп, ата­кай! Рус бу­лып яшәп тә үз дин­нә­рен бел­ми­ләр!

— Лад­но...— Егет ки­ре уй­ла­ды.— Я пе­ре­ду­мал, пой­ду...

Тиз ге­нә әй­лә­неп тө­шәр­мен дип Хан­бал ише­ген ач­кыч­ка бик­ләп тә тор­ма­ды, дя­дя Фё­дор­ның ар­тын­нан кү­тә­ре­лә бир­де. Карт­лач­ның адым­на­ры авыр һәм ак­рын иде­ләр. Егет­кә уй­ла­рын тәр­тип­кә са­лу өчен бу фай­да­га кит­те. Ки­чә­ге рә­хәт­лек­ләр­нең ка­бат­ла­ну­ла­рын те­ләп хы­ял­ла­нып ма­таш­кан җи­рен­нән, шул мә­хәб­бәт ро­ман­ти­ка­сын таш­лап, ин­де хә­зер тор­мыш­ның ка­ты үзә­не­нә төш­те. Ре­ги­на­сы күз ал­дын­да из­ге су­рәт рә­ве­шен­дә яңа­рып, ачу­ла­ныш­кан көн­нә­ре хә­те­рен­дә яңар­ды.

Алар уни­вер­си­тет­ның икен­че кур­сын­да укы­ган ва­кыт­ла­рын­да та­ныш­ты­лар, дө­рес­рә­ге, күп­тән кү­реш­кән­нә­ре бу­лып та, бер-бер­сен чит­тән ге­нә кү­зә­теп йө­ри иде­ләр. Ал­ла­һы тә­га­лә­нең из­ге бер сә­га­тен­дә, ике­се­нең дә йө­рәк­лә­ре ял­гыз­лык авыр­лы­гын сиз­гән чак­ла­рын­да, дан­лы уку йор­ты­ның Төп би­на­сы кар­шын­да­гы бак­ча­да утыр­ган­да сөй­лә­шеп кит­те­ләр. Ре­ги­на, яз­гы сес­сия зачёт­ла­ры­на әзер­лән­гән­дәй, дәф­тәр-конс­пект­ла­рын ак­та­рып ма­та­ша иде. Хан­бал кө­леп ке­нә:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: