КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 18 страница

— Ки­леп тә җит­те­ләр­ме­ни?— дип со­ра­ды.— Яр­ты ел укы­ма­ган­ны бер көн­дә ерып чы­га­быз­мы?

— Үзең кем? Шу­шы­лай ук ин­де!

Аның төрт­те­реп әйт­кән сүз­лә­ре­нә шул ук рә­веш­тә Ре­ги­на җа­вап бир­гән­лек­тән егет ап­ты­раб­рак кит­те, те­ле көр­мәк­лән­де, әм­ма җи­ңел ге­нә би­ре­шә­се дә кил­ми иде. Тик нәр­сә әй­тер­гә дә бел­мә­де. Та­гын да шу­лай ка­ты бә­рел­сә, мес­кен сту­дент­ка­ны үп­кә­лә­тер­гә дә мөм­кин иде. Кү­ңе­лен­нән юнь­ле­рәк сүз эз­ләп ка­ра­ды, тиз ге­нә бер­нәр­сә дә исе­нә төш­мә­де. Ах­мак­лы­гы­на акы­лы ша­шын­ды, әм­ма чи­ше­леш үзен­нән-үзе ки­леп чык­ты.

— Мин дә шул ин­де...

— Шу­лай ди­дем бит...

— Ә сез кү­рә­зә­че тү­гел­ме?

Кыз­га аның бу ша­яр­туы оша­ды. Җа­вап би­реп тор­ма­ды, конс­пект­ла­ры­на чум­ды. Егет­кә, ыч­кын мон­нан, укыр­га ко­ма­чау­ла­ма, ди­гән төс­ле ка­рап кы­на куй­ды. Хан­бал­ны үз яны­на бәй­лә­де. Ни­чек бо­лай бул­ды соң әле бу? Егет, кыз­ны үп­кә­ләт­кән­ле­ген аң­лап, га­фу үте­нү җа­ен эз­лә­де. Бе­рәү­ләр бул­са­лар, то­рып кы­на ки­тәр­ләр, сөй­лә­шеп тә ма­таш­мас­лар иде. Әм­ма Хан­бал да, Ре­ги­на да алай эш­ләр­гә җы­ен­ма­ды­лар. Бер­се һа­ман конс­пект­ла­рын ак­тар­ды, икен­че­се аны күз­лә­вен­дә иде.

Май ае­ның неч­кә бил­ле исеп, якын ти­рә­дә ге­нә үс­кән агач­лар­дан хуш ис алып кил­де. Ре­ги­на ка­лын һәм ка­ба­рын­кы чәч­лә­рен кү­тә­реп-кү­тә­реп бол­ган­ды. Аның са­ен кыз алар­ны ку­лы бе­лән бас­ты­рып ку­яр­га ты­рыш­ты. Әм­ма дәф­тәр­лә­рен­нән ае­рыл­ма­ды. Ул да тү­гел, та­гын тал­гын ис­кән май җи­ле алар янын­да кис­кен­лә­шеп ал­ды, Ре­ги­на­ның чәч­лә­ре Хан­бал­ны­кы­на урал­ды, бит­лә­рен кап­ла­ды. Егет­нең кү­ңе­ле­нә рә­хәт бу­лып кит­те. Чәч­ләр­дән кил­гән саф һәм күз-баш­ны то­ма­лан­ды­рыр­лык хуш ис Хан­бал­ны хә­рә­кәт­сез ит­те. Күп­ме шу­лай дә­вам ит­кән­дер, егет бу хак­та уй­лан­ма­ды, бәл­ки кыз­ның алар­ны җы­еп ал­ма­вын те­лә­де, бөд­рә­лә­рен сиз­дер­мәс­кә ты­ры­шып кы­на үп­те һәм: “Шу­шы рә­веш­ле чәч­лә­ре­без чәч­ләр­гә бәй­лән­сә иде!”— дип, әл­лә нин­ди бер юләр те­ләк те­лә­де. Аның пы­шыл­да­вын тө­гәл ишет­мә­сә дә, Ре­ги­на, ба­шын кү­тә­реп, нәр­сә эш­ли икән ди­гән­дәй аңа ка­ра­ды, тиз­рәк га­фу со­рар­га ашык­ты:

— Һай, ачу­лан­ма­гыз ин­де, мин бит бел­мә­дем! Биг­рәк оны­ты­лып кит­кән­мен!— дип, чәч­лә­рен то­лым­га җы­еш­ты­рып ал­ды, икен­че ягы­на әй­лән­де­реп тө­шер­де дә, түш ке­сә­сен­нән тас­ма чы­га­рып, оч­ла­рын шу­ның бе­лән бу­ып куй­ды. Бу хә­рә­кәт­лә­ре егет­нең бә­гы­ре­нә үт­те, ху­шы алы­ну­ны кө­чәйт­те. Ул хә­зер кыз­ның кар­шы­сы­на егы­лыр­га һәм аңа мә­хәб­бә­те тө­шү­гә ант итәр­гә әзер иде, әм­ма ры­царь­лар за­ма­ны уз­ган бу­лу сә­бәп­ле мон­дый юл­га ба­ра ал­ма­ды, үзен тиз кул­га алыр­га өл­гер­де.

— Зы­ян юк!

Ре­ги­на та­гын бер кү­тә­ре­леп ка­ра­ды. Нәр­сә әй­тә икән бу ди­гән­дәй сүз­лә­рен сең­де­реп бе­раз гы­на уй­ла­нып тор­ды,— Хан­бал­ның ни өчен шу­лай дип сүз кат­ка­нын кай­та­рып со­ра­мак­чы иде­ме?

— Чәч­лә­ре­гез­гә, мин әй­тәм, чәч­лә­рем бәй­лә­нү­дән!

— Ә-ә-ә,— дип суз­ды кыз,— кө­не җил­ле бит, кү­тә­рә­ләр дә ала­лар, кү­тә­рә­ләр дә ала­лар.

Яз­гы ко­яш­та сту­дент­лар янын­да ик­мәк ка­ты­сы чүп­ләп га­дәт­лән­гән кү­гәр­чен­нәр мон­да да ки­леп җит­те­ләр, гү-гү сөй­лә­неп, гөл­дер-гөл­дер сер­ләр алыш­ты­лар. Алар­га рә­хәт, за­чет-им­ти­хан­нар баш ка­ты­ра­сы­ла­ры юк. Яра­ты­ша­лар, ко­чы­ша­лар ин­де. Оя ко­ра­лар.

— Кү­гәр­чен то­тып би­рим­ме?

Хан­бал нәр­сә әйт­кән­ле­ген үзе дә бе­леш­тер­ми кал­ды бу­гай. Хә­зер йө­рә­ге­нә кур­ку йө­гер­де,— бир то­тып ди­сә, си­кер­сен­ме­ни арт­ла­рын­нан?

— Ма­чы тү­гел­сез­дер бит?

— Шу­лай да...

— Ки­рәк­ми, күр­ми­сез­ме­ни, ни­чек та­ту гөр­лә­шә­ләр?.. Абау, күз­лә­ре кы­зыл, кып-кы­зыл икән бо­лар­ның!

— Әл­лә бе­рен­че тап­кыр кү­рә­сез­ме?— Хан­бал бу юлы кет­кел­дәр­гә һәм кыз­ны үп­кә­лә­тер­гә бер дә җы­ен­мый иде, әм­ма Ре­ги­на сүз кү­тә­рә тор­ган ке­ше бу­лып чык­ма­ды, ах­ры­сы.

— Күр­сә соң, ни га­е­бе бар?

— Юк-юк, авыр әйт­кән­мен икән, га­фу ите­гез...

Кыз, җа­вап бир­ми­чә, та­гын конс­пект­ла­ры­на чум­ды, егет үзал­ды­на янып-пе­шеп уты­ру­ын дә­вам ит­тер­де. Хә­зер аны Ре­ги­на үзе­нә бәй­ләп куй­ган, буй­сын­дыр­ган, ая­гын­нан ек­кан иде. Ка­ра­шы ан­нан ае­рыл­ма­ды. Күз­лә­ре һәр йөз сы­зы­гын өй­рән­де. Абау, бит очын­да ма­тур гы­на ка­ра ми­ңе дә бар тү­гел­ме соң? “Йөз­кә­ен ак, бит очы­на миң ярат­кан...” Шу­лай­рак бул­са ки­рәк Дәр­де­мәнд­тә, нәкъ шун­да­гы­ча тү­гел­ме соң бу сы­зык­ла­ры­ның дә­ва­мы да? Күк­рәк­лә­ре дә киң, чәч­лә­ре дә ка­лын һәм озын! Бу кы­я­фәт­не ясау­чы ата бе­лән ана, әл­лә та­би­гать­ме, бер дә кыз­ган­мый­ча, ка­мил­лек­нең бар­лык мөм­кин­лек­лә­рен фай­да­лан­ган­нар, дө­рес эш­лә­гән­нәр!

Юк­тан сүз баш­лау бе­лән баш­ла­нып кит­кән бу уты­ру­ын­да Хан­бал чын мәгъ­нә­сен­дә са­та­шып, үз-үзен бу­тап, га­шыйк бу­лып бет­те. Чын­бар­лык­ка ка­ра­ган­да, фан­та­зи­я­се аңар­га күб­рәк тәэ­сир ит­те. Хис­лә­рен ал­да­ды һәм хис­лә­рен­дә ал­дан­ды. Аның шу­шын­дый кө­не, шу­шын­дый сә­га­те иде­ме, бил­ге­сез, әм­ма гый­шык биз­гә­ге­нә ка­буы факт иде.

Алар ма­тур гы­на дус­ла­шып һәм йө­ре­шеп кит­те­ләр. Ре­ги­на ге­ог­раф­фак­та им­ти­хан­нар бир­гән­дә Хан­бал аны кө­теп ала, оза­тып куя баш­ла­ды. Кай­ва­кыт егет яны­на ки­леп, ту­лай то­рак­та кич­кә ка­дәр уты­ра, хәт­та Хан­бал­га им­ти­хан со­рау­ла­ры­на әзер­лә­нер­гә дә ко­ма­чау­лый тор­ган иде.

Җәй­ге ял­дан алар бер-бер­сен са­гы­нып кил­де­ләр, бу мә­хәб­бәт­лә­ре­нең дә­ва­мы из­ге га­и­лә тө­зү бе­лән тә­мам­ла­ныр­га ти­еш бул­са да, көт­мә­гән­дә кыз егет­тән баш тарт­ты.

Ре­ги­на мәк­тәп ел­ла­рын­да җәй­ге ял­лар­га авыл­да­гы та­тар әби­се­нә кай­та тор­ган бул­ган, шу­ңар­га кү­рә та­тар­ча­ны су ке­бек эчә иде, әм­ма уни­вер­си­тет­ка укыр­га кер­гәч, Ка­зан әби­лә­рен­дә яшә­ве ар­ка­сын­да, алар­ның кө­е­нә ке­реп ки­теп, тор­мыш­ка ка­раш­ла­ры да үз­гә­реп бет­те. Әм­ма ул Хан­бал бе­лән та­тар­ча да, рус­ча да рә­хәт­лә­неп сөй­лә­шә иде. Егет бел­мә­де, со­раш­ты­рыр­га ки­рәк тә са­на­ма­ган­дыр, кыз­ның исе­ме та­тар га­дә­тен­чә чит ха­лык­тан алын­ган бу­луы да шик ту­тыр­ма­ган­дыр, фа­ми­ли­я­се дә та­тар­ча, ягъ­ни Әми­ро­ва, әти­се­нең исе­ме дә та­тар — Га­ли, әм­ма әни­се ягын­нан ул мар­җа кан­лы иде. Ре­ги­на аны Ка­зан әби­лә­ре­нә алып кер­гәч ке­нә бел­де. Кыз­ла­рын та­тар­га кия­ү­гә бир­гәч, үзе­нә дә ях­шы мө­нә­сә­бәт­тә бу­лыр­лар дип уй­ла­ган иде дә, ки­ре­сен­чә ки­леп чык­ты. Ре­ги­на­ның Ка­зан әби­се шун­да ук Хан­бал­ны ярат­ма­вын сиз­дер­де һәм ки­ре как­ты, бер-ике тап­кыр авыр ка­ра ка­раш­ла­ры бе­лән ка­рап кы­на куй­ды да, шу­ның бе­лән бет­те, чәй­гә дә ча­кыр­ма­ды. Шун­нан соң бо­зы­лыш­ты­лар алар. Ре­ги­на егет бе­лән бө­тен­ләй дә сөй­ләш­мәс бул­ды. Ин­де дә ар­тын­нан Хан­бал кат-кат кил­гә­ли, ялы­на да иде, шун­да әй­теп сал­ды:

— Ми­нем ярат­кан еге­тем бар, си­не ал­дап кы­на йөр­дем! Бо­лай, ва­кыт­ны уз­ды­ру өчен ге­нә! Эз­ләп, ап­ты­ра­тып-йө­дә­теп йөр­мә!— ди­де һәм әби­лә­ре йор­ты ягы­на елый-елый йө­гер­де.

Хан­бал үп­кә­лә­де, бу ка­дәр дә ак­мак хәл­дә әле­гә кал­ган­лы­гы бул­мау сә­бәп­ле ул ап­ты­ра­ган ха­ләт­тә иде. Хәт­та уни­вер­си­те­тын таш­лап, ка­я­дыр ола­га­сы да кил­де. Әм­ма ва­кыт ке­бек са­вык­ты­ру­чы көч юк икән ул. Оч­раш­ма­гач, аның ха­кын­да уй­ла­ма­гач (ә уй­ла­та иде бит, бик уй­ла­та), Ре­ги­на­ны оны­та тө­шеп, баш­ка бер­кай­чан да кыз­лар бе­лән бу­тал­мас­ка үз-үзе­нә сүз би­реп, ты­ныч­лык­ка иреш­те...

Бас­кыч­тан кү­тә­рел­гән­дә дя­дя Фё­дор тук­тап-тук­тап ял ит­те, Хан­бал аны узып ки­тү­не ки­рәк са­на­ма­ды. Фа­тир­ла­ры­ның ише­ге ач­кыч­ка бик­ле тү­гел икән. Эч­кә уз­ды­лар. Бер бүл­мә­ле бит бо­лар­ны­кы да. Тә­рә­зә­лә­ре подъ­езд­га ка­ра­гач, өч дип уй­ла­ган иде егет, ял­гыш­кан. Ни­чек бо­лай? Аң­ла­мас­сың хә­зер­ге йорт­лар­ны. Мө­га­ен алар­ның күр­ше­се, икен­че подъ­езд ягын­нан бул­ган фа­тир йә дүрт, йә биш бүл­мә­дән то­ра­дыр!

Рус йор­тын­да әл­лә ни җи­һаз юк ин­де ул. Әм­ма Фё­дор дә­дәй­ләр­нең ике те­ле­ви­зо­ры, ях­шы шкаф­ла­ры, кух­ня җи­һаз­ла­ры — һәм­мә­се дә зат­лы һәм күз­гә бә­реп то­ру­чы­лар­дан иде. Элек­тән шу­лай бул­ган­нар­дыр ин­де.

Авы­рып яту­чы Мар­фа тү­ти бе­лән Хан­бал тү­бән­се­неп ке­нә исән­ләш­те. Ике ел ин­де бер йорт­та яшәү­лә­ре­нә ка­ра­мас­тан, алар бик си­рәк кү­ре­шә, ан­да да егет эш­кә ашык­кан­да яки ачы­гып кай­тып бар­ган­да гы­на. Исән­лә­шә дә ки­теп ба­ра. Ни сөй­ләш­сен ул аның бе­лән? Те­ге ва­кыт­та, бе­рен­че оч­раш­кан­на­рын­да ях­шы ка­бул ит­сә­ләр, хә­зер бәл­ки баш­ка­ча­рак да бу­лыр иде. Ярар, бул­ган эш бет­кән ин­де!

— По­дой­ди ко мне поб­ли­же...

Мар­җа кар­чык­ның та­вы­шы авыр һәм сал­кын иде. Фа­тир­ла­ры да ка­раң­гы­ла­нып кит­кән төс­ле. Үлем вә ка­бер ты­ныч­лы­гы иң­гән­ме, җан өшет­кеч, әм­ма тын­чу. Шу­лай да Хан­бал мөм­кин ка­дәр якын ке­ше­лә­ре ке­бек үзен то­тар­га ты­рыш­ты. Әби яны­на ки­леш­ли өс­тәл­гә күз таш­ла­ды. Ан­да ике те­лег­рам­ма ята иде. Язу­ла­ры ачык кү­ре­неп, алар­га кат­на­шы бул­ган­га, Хан­бал бе­раз ие­лә тө­шеп укы­ды: “Не бес­по­кой­тесь, бу­дем в кон­це не­де­ли. Жди­те!”

“Ба­рып җит­кән­нәр икән!”— дип уй­лап куй­ды егет үзе сук­кан те­лег­рам­ма­лар­ны исәп­тә то­тып, икен­че­сен ку­лы­на алып та тор­мас­тан. Эч­тә­лек­лә­ре бер үк ке­бек то­ел­ды.

Урын яны­на уты­ру­га, Мар­фа тү­тәй егет­нең кул­ла­рын эз­ләп тап­ты, сал­кын бар­мак­ла­ры һәм уч­ла­рын­нан Хан­бал­ның җа­ны­на кур­ку йө­гер­де. Ни­гә ча­кыр­ган ин­де бу кар­чык аны? Ни эше төш­кән?

— Не бой­ся, сы­нок!..

“Нин­ди “сы­нок” ди ул аңа? Ярар, ита­гать өчен­дер ин­де!”— Хан­бал, үзе­нең күз­лә­рен­нән бу кар­чык нәр­сә уй­ла­ган­на­рын си­зе­нер, бе­леп алыр дип, шун­да ба­шын тү­бән ий­де.

— Хрис­та ра­ди про­шу, прос­ти ме­ня, сы­нок!..

“Нәр­сә өчен га­фу итәр­гә ти­еш әле ул аны?”

— Это я тог­да на­пе­ре­кор вс­та­ла, по­ме­ша­ла. Это я Ре­ги­ну, внуч­ку мою, лю­би­мую, раз­лу­чи­ла с то­бой!

Кар­чык­ның та­вы­шы авыр гы­на ише­те­лә, сал­кын чы­га иде. Аның пы­шыл­дау­га тар­тым сүз­лә­рен Фё­дор ко­лак­ла­ры­на кул­ла­рын ку­еп, якын­рак ки­леп тың­лар­га ты­ры­ша, әм­ма Хан­бал ят­сы­на иде. Егет баш­та­рак Мар­фа­ның сүз­лә­ре­нә ты­ныч кы­на, әһә­ми­ят бир­ми­чә, игъ­ти­бар­сыз утыр­ды. Тик үлем хө­ке­ме аның бә­гы­рен умы­рып ал­ды һәм, эш­нең нәр­сә­дә икән­ле­ген тө­гәл аң­лап, шун­да ул әй­теп сал­ды:

— За­чем? По­че­му?

Аның бо­лай кыч­кы­рып җи­бә­рү­ен әби кө­теп тор­ган иде бул­са ки­рәк, бер дә сел­кен­мә­де, күз­лә­рен дә шар­дай ач­ма­ды, авыр һәм сал­кын сүз­лә­рен дә­вам гы­на ит­тер­де:

— Из-за тво­е­го от­ца...

— Он тут причём, что он пло­хо­го сде­лал?..

Әби­нең күз­лә­рен­дә ап­ты­раш иде. Хан­бал­ның чын­нан да бу хак­та күп нәр­сә­ләр­не бел­мә­вен тө­ше­неп җит­те. Бу нә­ти­җә­сен­нән соң, бо­лай да авыр уй­ла­ры, су­ы­нып, сал­кын кур­гаш ке­бек ха­ләт­кә кер­де­ләр. “Ди­мәк, бу егет бер нәр­сә­дә бел­ми, Ре­ги­на ар­тын­нан да чын кү­ңел­дән йөр­гән! Юк-юк, дө­рес тү­гел, ал­дар­га, ал­дар­га, мыс­кыл итәр­гә ге­нә шу­лай кы­лан­ган ул! Ал­ма ага­чын­нан ерак тә­гә­рә­ми! Аны, Мар­фа­ны, әти­се ни­чек мыс­кыл итеп кит­те, бу­сы да шу­лай бу­ла­сы иде. Әле ярый ва­кы­тын­да ко­ма­чау­лап кал­ды, оны­гын кот­кар­ды!”— Мар­фа­ның га­фу үте­нә­се җир­дән элек­ке уй­ла­ры яңа­дан ка­ба­рып чык­ты­лар, егет­не ачу­ла­нып таш­лар­га уй­ла­ды. Әм­ма үлем­нең сал­кын ку­лы бу кы­зу­лы­гын шун­да ук су­ыт­ты һәм аңа ты­ныч­ла­ныр­га та­гын бе­раз ва­кыт бир­де. Әгәр дә яр­лы­кау үте­нә­се бар икән, ул аны хә­зер эш­ләр­гә ти­еш, ан­на­ры ки­рәк тә бул­ма­вы мөм­кин!

Хан­бал, Мар­фа тү­ти­нең күз­лә­ре ар­тык зур ачыл­ган­лы­гын кү­реп, кур­ка­рак кал­ды: “Ү­леп ки­тә күр­мә­сен бу кар­чык, үзең­не га­еп­ләү­лә­ре бар!”— дип, бү­тән алай оры­лып бә­рел­мәс­кә кү­ңе­лен ны­гыт­ты, тың­лап бе­те­рер­гә дә чы­гып та­яр­га гы­на ки­рәк.

— Я зна­ла тво­е­го от­ца, его зва­ли Са­му­и­лом!

“Нин­ди Са­му­ил ди ул та­гын? Хан­бал­ның ата­сы та­тар һәм чын мө­сел­ман иде! Нәр­сә­дер бу­тый бу кар­чык!”— Егет аның әйт­кән­нә­рен ки­ре ка­гар­га ашык­ты:

— Нет, зва­ли Ис­ма­ги­лом. Ва­ли­ев Ис­ма­гил На­ди­ро­вич!

Әм­ма мар­җа кар­чы­гы Хан­бал­ның сүз­лә­ре­нә ко­лак та са­лып тор­ма­ды, үзе­не­кен сөй­лә­вен­дә бул­ды:

— Он был мо­им пер­вым и лю­би­мым му­жем! И ты на не­го очень по­хож, и во­ло­сы, и нос, и рот — всё-всё. Тог­да ты, с Ре­ги­ной мо­ей, пришёл, я те­бя сра­зу уз­на­ла. Ес­ли бы твой отец ме­ня тог­да не об­ма­нул, я бы не вс­та­ла суп­ро­тив ва­шей люб­ви. Что-то про­бу­ди­ло в моём серд­це не­на­висть к те­бе. И я ска­за­ла внуч­ке, что ты не чист ду­шой, что на те­бя на­деж­ды нет. Она зна­ла, что я ни­ког­да не вру, что ска­жу, то и сбу­дет­ся. А про те­бя я от не­на­вис­ти так ска­за­ла. Бед­ная, она не по­ка­зы­ва­ла, но очень пла­ка­ла… Я и сде­ла­ла её нес­част­ной. Не по люб­ви жи­вут с му­жем, она все те­бя вс­по­ми­на­ет. Я знаю, не го­во­рит, не пи­шет, не сп­ра­ши­ва­ет, а всё про те­бя ду­ма­ет. У них и доч­ка есть, а семья всё не ла­дит­ся…

Әби­гә бу сүз­ләр­не әй­тү авыр иде, та­ма­гы кип­те, әм­ма сүз­дән тук­та­ма­ды, Хан­бал­ның ку­лын да җи­бәр­мә­де:

— Я с тво­им от­цом, с Са­му­и­лом, из со­сед­них де­ре­вень бы­ли. Ой как лю­би­ла я его, а он, ви­ди­мо, нет… Ни­как, ви­ди­мо, не смог за­быть свою та­та­роч­ку…

Ул та­тар кы­зы­ның нин­ди бә­ла­ләр­гә тар­ган­лы­гын ише­теп бел­сә дә, Мар­фа тү­тәй Хан­бал­га ала­рын ук әй­тер­гә те­лә­мә­де:

— Он ей и дос­тал­ся, а же­ла­ла я. Тог­да не ду­ма­ла, что смо­гу без не­го жить. А вот и про­жи­ла! Ви­ди­мо, судь­ба бы­ла… И у вас судь­ба бы­ла. Я зна­ю… Бог не сде­лал бы те­бя мо­им со­се­дом. Ес­ли тог­да я не сог­ре­ши­ла бы, то не бы­ло бы все­го это­го. Ви­ди­мо я суп­ро­тив Бо­га пош­ла. Прос­ти ме­ня, сы­нок, и исп­равь мою ошиб­ку. Не хо­чу с та­ким гре­хом этот мир ос­та­вить. Всё ос­таль­ное, то, что я сде­ла­ла, не грех, а жизнь. А вот это — единст­вен­но­е… Про­шу, сы­нок, прос­ти ме­ня!

Хан­бал ярар ди­гән­дәй ба­шын гы­на сел­ке­де, әм­ма аңар­га хә­зер ба­ры­бер иде. Әгәр дә Ре­ги­на ярат­кан бул­са, әби­се­нең сү­зе­нә ка­рап тор­мас иде бит, шу­лай­мы? Ди­мәк, сө­ю­лә­ре шул­ка­дәр­ле ге­нә бул­ган. Уз­ган­ны кай­та­рып алу мөм­кин тү­гел, ки­сел­гән ик­мәк­не ял­га­мый­лар. Шу­лай да га­фу ти­еш ул Мар­фа тү­ти­не. Ба­шын сел­кеп ке­нә тү­гел, те­ле бе­лән әй­теп!

— Ко­ли это­го на­до... То про­щаю!..

Әби аның бу сүз­лә­рен­нән соң куз­га­лып ук куй­ды, әм­ма йө­зе­нә нур һәм ел­маю йө­гер­мә­де.

— Нет, сы­нок, дай мне сло­во, что сде­ла­ешь так, что­бы и Ре­ги­на ме­ня прос­ти­ла! Про­шу те­бя! Же­ни­тесь! Возь­ми её за­муж, соз­дай с ней семью, тог­да я бу­ду прощён­ной!..

Мар­фа тү­ти күз­лә­рен йом­ды. Хан­бал аның бу сүз­лә­рен­нән соң си­ке­реп ди­яр­лек тор­ды, аның кул­ла­ры үлеп яту­чы мар­җа әби­нең сал­кын уч­ла­рын­нан азат иде. Арт­ка чи­ген­де. Әм­ма шул ва­кыт­та Мар­фа тү­ти кап-ка­ра күз­лә­рен йо­тар­дай бу­лып ач­ты, алар төп­сез ко­е­дай иде­ләр. Ә төс­лә­ре зәң­гәр иде­ләр тү­гел­ме соң? Зәп-зәң­гәр иде­ләр бит!

Хан­бал­ның ко­ты оч­ты, жу ит­кән йө­рә­ге кү­бә­ләк­тәй бәр­гә­лән­де.

— Не ухо­ди, сы­нок, пе­рек­рес­ти ме­ня!.. Фё­дор, ска­жи ему, как на­до пе­рек­рес­тить!

Хан­бал ша­шы­ныр дә­рә­җә­гә җит­те. Мө­сел­ман ба­шы бе­лән ни­гә ди әле чу­кын­дыр­сын ул аны, бул­ма­ган­ны!

— Я знаю, что ты не поп. Ты — ба­сур­ма­нин! Но всё рав­но, пе­рек­рес­ти, это­го ни моя, ни твоя ре­ли­гия не зап­ре­ща­ет!

Мар­фа тү­ти­нең та­лә­бе Хан­бал өчен кот­чык­кы­сыз авыр иде. Әм­ма ул чы­гып та йө­ге­рә ал­ма­ды. “Ка­ян аң­ла­сын ди бу ком­му­нист­ка ис­лам ди­нен! Үзе­не­кен бе­лүе дә ча­ма­лы гы­на­дыр әле!”— дип уф­тан­ды, кү­ңе­лен егет ты­ныч­лан­ды­ру­га исәп то­тып. Бу мар­җа әби­нең шә­хес куль­ты кор­ба­ны зво­нарь кы­зы икән­ле­ген ба­шы­на да кер­теп ка­рый ал­мый иде ул. Дя­дя Фё­дор шун­да Хан­бал­ның ку­лын­нан тот­ты һәм кар­чы­гы­ның өс­тен­дә тә­ре хә­рә­кә­те ясап йө­ре­тер­гә мәҗ­бүр ит­те. Егет та­гын да кур­ка кал­ды. Әм­ма Мар­фа тү­ти күз­лә­рен ач­ты һәм:

— Спа­си­бо,— ди­де,— а те­перь — про­щай­те...

Та­гын күз­лә­ре йо­мыл­ды. Хан­бал ишек­кә таш­лан­ды һәм, үз фа­ти­ры­на тө­шеп, ван­на бүл­мә­се­нә ашык­ты, ку­лын кат-кат са­бын­лап юар­га ке­реш­те. Үзен гү­я­ки си­хер­лән­гән ке­ше ке­бек той­ды.

Кич­кә Мар­фа тү­ти, бу дөнья бе­лән мәң­ге­лек­кә хуш­ла­шып, үз­лә­ре­нең Хрис­тос­ла­ры кар­шы­сы­на ки­теп бар­ды. За­ры­гып көт­кән ба­ла­ла­ры икен­че көн­не ге­нә ки­леп җит­те­ләр, подъ­езд тө­бе­нә кы­зыл өс­ле, ка­ра тә­ре­ле гроб-та­бут кап­ка­чы чы­гып сө­ял­де, күр­ше-ти­рә һәм кар­дәш-ыру­ла­рын­нан кү­ре­неп-ки­теп йө­рү­че­лә­ре күп иде.

XX

Бу оч­сыз­лы дөнь­я­ны таш­лап кит­кән Мар­фа тү­ти Хан­бал­ны авыр уй­лар­га са­лып кал­дыр­ды. Ул ба­ры тик үзе­нә ка­гы­лыш­лы нәр­сә­ләр­не ге­нә аң­лап, сүз­нең кал­га­ны ни ха­кын­да икән­ле­ген ачык бе­лә ал­ма­ды. Һәр­хәл­дә әни­се, уф­тан­ган ва­кыт­ла­рын­да, әти­се­нә бер мар­җа­сы ха­кын­да исе­нә тө­шер­гә­ли то­рган иде. Ва­кы­тын­нан элек агар­ган чәч­лә­рен дә ма­лай ча­гын­да Хан­бал шул мар­җа­дан кү­рә иде, әни­се би­ча­ра­ны кыз­га­нып елый, әти­се Ис­мә­гыйль­нең ни сә­бәп­ле эч­кән­ле­ген дә бел­ми, аң­ла­мый иде. Хә­зер бу аң­ла­ма­ган, җа­вап­ла­ры та­был­ма­ган кү­ңел хәс­рәт­лә­ре­нең бар­ча­сы да бер­дәй итеп шу­шы мәр­хү­мә тү­тәй Мар­фа на­му­сы­на йөк­лә­де. Әти­се­не­ке тү­гел, хәт­та үз яз­мы­шы да шу­шы мар­җа әби бе­лән ки­леп бәй­лә­нүе ар­ка­сын­да, аңар­га ка­ра­та бер ге­нә хөр­мәт хи­се кал­мый­ча, үл­гән ке­ше ар­тын­нан на­чар сүз әй­теп оза­ту яра­ма­ган­га гы­на ты­е­лып, ачуы һәм әр­нү­лә­ре­нә таш бас­ты­рыр­га ты­рыш­ты.

Әм­ма мон­да Мар­фа тү­ти­нең га­е­бе аз иде. Төп сә­бәп — аның Са­му­ил­га ка­ра­та го­ме­ре буе сак­ла­ган мә­хәб­бә­те­нең ахыр чик­тә ты­е­ла ал­мас­лык нәф­рәт­кә әй­лә­неп ки­тү­ен­дә. Бе­рәү­ләр­не сөю мәң­ге­лек сә­га­дәт­кә ки­те­рә, баш­ка­лар­ны­кы Ал­ла­һы тә­га­лә­гә гый­шык то­ту, гый­ба­дәт итү­гә әве­ре­лә, кем­нәр­нең мә­хәб­бә­те чик­сез диң­гез ке­бек кү­ре­неп, хис­лә­ре кү­бә­ләк төс­ле бер чә­чәк­тән икен­че­се­нә кү­че­неп оча би­рә, ә Мар­фа­ны­кы ул нәф­рәт­кә әве­рел­де. Алай да бул­га­лый икән ул бу тор­мыш­та, бер­ни кы­лыр­га мөм­кин тү­гел.

Көт­те бит ул, бик көт­те Са­му­ил­ның, төр­мә­дән чы­га­ры­лып, авы­лы­на кай­тып тө­шә­сен. Ин­де дә хә­бәр-хә­те­ре ише­тел­мә­гәч, җы­ен­ды да ту­ры алар­га дип кит­те. Сал­кын ок­тябрь ае иде. Җир туң­ды­рыр­га өл­гер­гән, әм­ма кар кү­рен­ми дә кү­рен­ми. Гү­я­ки ул да Са­му­ил­ның кайт­ка­нын кө­тә. Ә Мар­фа­ның тү­зәр­ле­ге кал­ма­ды, кит­те чы­гып, ту­ры алар­ның авы­лы­на юл ал­ды. Бәл­ки кайт­кан­дыр, сә­ла­мәт­ле­ге ях­шы тү­гел­дер, өен­дә­дер? Мар­фа­сын са­гын­ган, үлеп кө­тә, ки­леп кү­ре­нер дип өмет­лә­нә­дер, уй­лый­дыр?

Ми­ләш­лә­ре яф­рак кой­ган, әм­ма тәл­гәш­лә­ре кып-кы­зыл бу­лып уты­ра. Кар­ны кө­тә­ләр, ан­нан соң җы­яр­лар үз­лә­рен.

Әни­се идән­гә чү­гә­ләп утыр­ган хәл­дә зур та­бак юып ма­та­ша иде, Мар­фа ки­леп кер­гәч, ап­ты­раб­рак ки­тте. Ник рус­ча бер кә­ли­мә сүз бел­сен. Йорт­та та­гын да икен­че ке­ше — Са­му­ил­ның сең­ле­се бар икән. Са­быр һәм күн­дәм ге­нә кыз ба­ла. Алар бер-бер­сен та­ны­ма­са­лар да, кем­нәр икән­ле­гек­лә­рен си­зе­неп, кү­ңел­лә­ре бе­лән то­еп бел­де­ләр.

— Кы­зым, бу ба­ла те­ге күр­ше авыл урыс­лар­ны­кы, абы­ең­ның йө­ре­гә­не бул­са ки­рәк, бар әле, укы­ту­чы апаң Са­ни­я­не ча­кыр­тып кил. Әйт, без­гә, ди­ген, бер урыс апа кер­де, мар­җа те­лен аң­ла­мый­быз, кү­реп чык­сын әле. Ашык, мәк­тәп­кә ки­теп бар­ган­чы...

Мар­фа яны­на арт­сыз урын­дык ки­те­реп куй­ды­лар. Өс­тәл­гә ча­кы­рып ма­таш­ма­ды­лар, бер поч­мак­ка гы­на утырт­ты­лар. Ар­ты­гы Мар­фа­ның үзе­нә дә ки­рәк тү­гел иде. Тө­ен­че­ген тез­лә­ре­нә куй­ган хә­лен­дә бер-ике кә­ли­мә сүз әй­теп ка­ра­ды, ана ке­ше аң­ла­ма­ды.

— Я за Са­му­и­лом приш­ла, уви­деть его хо­те­ла. Долж­ны бы­ли вы­пус­тить, ду­ма­ла, он до­ма.

— Әл­лә нәр­сә­ләр ди ин­де бу. Бе­рәр ки­рәк әй­бер­се бар ми­кән­ни?

Алар ка­ра­шып ал­ды­лар. Ана ке­ше сә­ке­гә ки­леп утыр­ган иде ин­де. Мар­фа урын­дык­та урын ал­ды. Һич­нәр­сә аң­ла­та ал­ма­ган­лы­гын тө­шен­де. Шу­лай уты­ра бир­де­ләр. Ана да ни ди­яр­гә дә бел­мә­де, күз­лә­рен­нән кү­реп то­ра сы­ман, бу ба­ла та­тар­ча аң­лый­дыр төс­ле. Әм­ма нәр­сә ди­яр­гә үзе­нә?

— Чәй яңар­тыйм әле бул­ма­са, са­ма­выр ку­еп җи­бә­рим! Хә­зер, ба­лам, укы­ту­чы бар без­дә, бик ях­шы мө­гал­ли­мә, урыс­ның үзен са­тып җи­бә­рер­лек. Ка­ла кы­зы. Сөй­ләш­те­рер ул үзең­не. Ә мин са­ма­выр куя то­рыйм, хә­зер...

Өс­тәл ба­шын­нан са­ма­вы­рын куз­га­тып, аны мич яны­на ки­те­рә-ки­те­рә сөй­лән­де ана. Су өс­тәп, ал­дан те­леп ку­ел­ган чы­ра­га ут йө­гер­теп мәш кил­де. Мар­фа уры­нын­нан куз­га­лып куй­ды, ана ку­лын­нан алып, үзе эш­ләр­гә те­лә­де, әм­ма алай ярый­мы-юк­мы икән­ле­ген бел­мә­ве сә­бәп­ле урын­ды­гын­да ка­ла бир­де. Ул ара­да кы­зы йо­мыш­тан кай­тып та җит­те, ке­рә-ке­реш­кә:

— Мәк­тәп­кә ба­рыш­лый кү­реп чы­гар­мын ди­де. Җы­е­на иде!— дип бел­дер­де дә, ап­ты­ра­ган күз ка­раш­ла­рын те­кәп, сә­ке­гә ме­неп утыр­ды. Ана да, са­ма­выр тор­ба­сын учак төн­ле­ге­нә көй­ләп, кы­зы янын­да урын ал­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: