КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 20 страница

Мар­фа үзен мес­кен итеп, җе­бек ке­ше­дәй той­ды. Әм­ма чәч­рәп тә ки­тә ал­ма­я­чак иде ул. Ха­тын­нар ара­сын­да шак­тый бу­та­лып, рә­ис­ле­ген­нән фай­да­ла­нып кур­кы­тыр­га, җан­на­ры­на үтә бе­лер­гә өй­рә­неп ал­ган Фё­дор тан­та­на итәр­гә әзер­лән­де. Хәт­та кыз ри­за­ла­ша кал­са, ал­га та­ба ни­чек эш йөр­тер­гә ти­еш­ле­ген дә уй­лап ку­яр­га өл­гер­де. Бу аның бә­хет сә­га­те иде­ме, әл­лә яз­мы­шы шу­шы­ңа көй­лә­неп ку­ел­ган­мы — аның акы­лы ях­шыр­ган­нан-ях­шыр­ды, те­ле ос­тар­ган­нан-ос­тар­ды. Мар­фа­ны тә­мам бу­тап таш­лап, ела­тыр дә­рә­җә­гә җит­кер­де, ча­ра­сыз­лы­гын­нан фай­да­ла­нып, үзе­нең хәй­лә вә оят­сыз­лык кай­чы­сы бе­лән йө­рәк-ба­выр­ла­рын­нан кис­кә­лә­гән­нән-кис­кә­лә­де. Бо­лай да бу­йсын­ма­са, ул аның баш­ка юлын бел­ми дә иде, югый­сә.

— Мин ри­за,— ди­де Мар­фа, үзе­нә-үзе хө­кем чы­га­рып,— те­лә­сәң, ба­шым­ны кис, әм­ма гай­бә­тем­не ге­нә чы­гар­ма!

Кыз­ның күз­лә­рен­нән Фё­дор хәй­лә си­зе­неп ал­ды: “Ни­чек шо­ма ко­тыл­мак­чы бу­ла! Ашык­мый тор әле, җан ки­сә­гем, эш­не бо­лай­рак итәр­без аны! Бер эләк­тер­гәч, җи­бә­рү юк ин­де, өмет тә ит­мә, ба­шы­ңа да ки­тер­мә!”

— Мин си­ңа кия­ү­гә бү­ген үк чы­гар­га ри­за дип әйт!

Егет сүз би­рү­не ка­бат­лау­ны та­ләп ит­кәч, Мар­фа эн­дәш­ми тор­ды, әм­ма ул ара­да: “Бет­кән баш — бет­кән ин­де, ми­нем хә­зер кем­гә ки­рә­гем бар!”— дип ни­ят­лә­де дә:

— Мин си­ңа кия­ү­гә чык­кан­га са­ныйм үзем­не!— ди­де.

Бү­ре­не ек­кан ку­ян төс­ле тан­та­на ит­те Фё­дор. Лам­па­га ашы­га-ашы­га ут эл­де, бүл­мә як­ты­рып кит­те. Ка­раң­гы чы­рай­лы оят­сыз Фё­дор кар­шын­да кар кы­зы төс­ле ак һәм чи­бәр Мар­фа ба­шын ас­ка иеп то­ра иде.

“Ич­ма­сам ут кы­на ян­дыр­ма­ган бул­са да ярар иде, бу шык­сыз­ның йө­зен күр­мәс идем!”— дип уй­ла­ды ул. Әм­ма аның бе­лән бер­гә го­мер буе ни­чек яшә­я­чә­ге ха­кын­да уй­лап ба­шы­на да керт­мә­де, аны­сы­на ка­ра­ган­да мо­ны­сы әһә­ми­ят­ле­рәк иде, югый­сә. Акы­лы чу­ар­рак ча­гы шул!

— Мө­һе­ре — үзе­без­дә, ке­нә­гә­се — кул­да! Бү­ген үк тер­кәп кал­ды­рыйк!— дип, Фё­дор, уты­рып, кә­газь­лә­рен ту­ты­ра баш­ла­ды һәм бе­раз­дан Мар­фа­га якын­рак ки­лер­гә куш­ты, аңа ка­ләм суз­ды: — Ме­нә мон­да им­за­гыз­ны кал­ды­ры­гыз, сө­ек­ле ха­ным!

Мон­да­мы?— Мар­фа ме­нә хә­зер ире бу­лыр­га җы­ен­ган бу адәм­не урын­ды­гы-ние бе­лән тә­рә­зә­дән алып очы­рыр иде дә...

— Нәр­сә? Им­заң­ның рә­ве­шен оныт­тың­мы әл­лә?

Ка­тып кал­ган кыз­га Фё­дор та­ләп­чән эн­дә­шер­гә ки­рәк­ле­ген ях­шы бе­леп эш ит­те. “Ки­ре уй­лап куя күр­мә­сен та­гын!”— дип ку­рык­са да, бу кур­ку хи­сен җи­ңәр­лек ке­нә үзен­дә көч тап­ты. Мар­фа­га төр­теп ал­ды:

— Әй­дә!

Кыз аңы­на кил­де, йө­зе­нә кө­лем­се­рәү йө­гер­де, әм­ма ты­ныч кы­на:

— Ни­чек итеп ку­яр­га? Во­лко­ва­мы, әл­лә си­не­ке итеп­ме?— дип со­ра­ды.— Ип­тәш Зай­цев?

Бу аның бе­рен­че адым­нан ук мыс­кыл­лау юлы­на ба­суы иде.

Кө­тел­мә­гән сә­ер со­рау­ны ишет­кәч, Фё­дор ел­ма­еп җи­бәр­де, әм­ма аңа бу миз­гел­дә йом­ша­рыр­га яра­мый иде. Ка­ты­рак әйт­мә­сә, кыз хә­зер үк ки­ре уй­лар­га мөм­кин.

— Үзең­не­кен! Үзең­не­кен! Ми­не­кен куя баш­лар­га өл­ге­рер­сең, ал­да тор­мыш озын әле!

Мар­фа­га ба­ры­бер ке­бек то­ел­ды. Гү­я­ки ул үзе­нә үлем ка­ра­ры чы­гар­ган кә­газь­гә им­за са­ла­мы­ни, кул­ла­ры ак­рын гы­на хә­рә­кәт­лә­нә. Кая кит­те аның әле бер сә­гать элек ке­нә бул­ган усал­лык­ла­ры, ир­ләр­чә тә­вәк­кәл­лек­лә­ре? Бер­се дә юк, бер­се дә кал­ма­ды! На­му­сың тап­ла­ну, гай­бәт­нең та­ра­лу кур­кы­ны­чы ал­дын­да би­ре­шә икән бу ха­тын-кыз. Мо­ны ир­ләр аң­лый­мы­ни! Ар­ты­гы бе­лән неч­кә, бик сак то­ем бе­лән ге­нә мо­ңа ире­шер­гә мөм­кин шул. Ир­ләр­дә хо­лык ту­пас­рак бит ул.

“Вол­ко­ва” дип им­за­сын кал­дыр­гач, Мар­фа, өс­те­нә ту­нын ки­еп, чы­гып ки­тү ягы­на ашык­ты. Әм­ма Фё­дор аның ча­бу­ы­на бас­ты.

— Кая кит­тең әле бо­лай? Ирең­не кал­ды­рып­мы?

Ник­ләр өчен ге­нә тук­тат­ты да шу­шы сү­зен әйт­те ин­де? Чак кы­на са­быр итәр­гә бул­мый иде­ме­ни?

Мар­фа үз-үзен бе­леш­тер­ми чы­гып йө­гер­де. Җәя­ү­ле бу­ран киң рус авы­лы ура­мы буй­лап ча­ба, кыз­ның ча­бу­ла­рын ача, йө­зе­нә бә­ре­лә. Ме­нә ул кар­га кап­ла­нып төш­те, елап җи­бәр­де. Мо­ңа ка­дәр, Са­му­и­лын югал­туы бе­лән ки­леш­кән төн­нән бир­ле бо­лай бу­ша­нып, дөнь­я­ның яман­лы­гы­на ачу­ла­нып, йө­рәк тү­рен­дә­ге мә­хәб­бә­тен ка­һәр­ләп, яз­мы­шы­на кө­е­неп бу ка­дәр үк­се­гә­не юк иде. Яңа гы­на йө­зе­нә бәр­гән җәя­ү­ле бу­ран аның ялан ба­шын­нан, туз­гы­ган чәч­лә­рен­нән, ар­ка­сын­нан сый­па­ды, юа­тыр­га те­лә­де. Адәм ба­ла­ла­ры­ның са­гы­шын алыр­га та­би­гать­нең кө­че җит­мә­сә, кем­нең ку­лын­нан кил­сен, бер Ал­ла­һы тә­га­лә­нең ге­нә шул!

Бу ка­дәр ела­ган­нан соң Мар­фа­ның кү­ңе­ле бу­ша­нып-бу­шап кал­ды, ул үзе­нең ах­мак­лы­гы­на сә­ер­се­неп ба­шын кү­тәр­де: “Ни­гә әле мин бо­лай бе­те­ре­нәм, Фё­дор да на­чар ке­ше тү­гел бит! Бел­гән юк, кем­нәр­не нин­ди хәл­ләр­гә кал­ды­рыр әле, очы-кы­рые кү­рен­ми!”— ди­де дә, үз яз­мы­шы­на ри­за­ла­шып, ида­рә йор­ты­на та­ба ки­ре кит­те.

Ире Фё­дор ишек тө­бен­дә бер­ни бул­ма­ган­дай ба­сып то­ра иде. Мар­фа аңа бер сүз эн­дәш­мә­де, ишек­не киң ачып эч­кә үт­те, идән­дә ау­нап ят­кан ка­лын яу­лы­гын кү­тә­реп ал­ды, би­я­ләй­лә­рен те­ген­дә-мон­да ти­бел­гән җир­лә­рен­нән эз­ләп тап­ты, чы­гып ки­тәр­гә дип бо­рыл­ды. Кур­кып кит­те. Ан­да, аны ты­ныч кы­на кү­зә­теп, ка­раң­гы­да Фё­дор то­ра иде.

— Син тыш­та кал­ган идең бит!

— Тыш­та бул­са ни, ке­реп ба­сар­га да рөх­сәт юк­мы­ни?— Фё­дор мыс­кыл­лы гы­на ел­мая бир­де.

— Ми­ңа кай­тыр­га ки­рәк!

Мар­фа ялын­ган кы­я­фәт­тә ире­нә ка­ра­ды. Әм­ма мо­ны­сы: “Мин те­лә­сәм, кай­тыр­сың!”— ди­гән төс­ле, ка­ра йө­зе бе­лән те­кә­леп, кот­сыз ел­маю­ын дә­вам ит­тер­де.

— Фё­дор, җи­бәр ин­де ми­не, кай­тыйм!..

Ха­ты­ны тә­мам ко­е­лып төш­кән һу­шын көч­кә-көч­кә ге­нә җы­еп үте­нә иде. Ире һа­ман да ел­мая бир­де. Әм­ма ишек тө­бен­нән бе­раз чит­кә­рәк бер-ике адым ат­ла­ды да:

— Кая?— дип җи­ке­рен­де.— Кая ки­тә­сең әле син? За­кон­лы ирең кар­шың­да то­ра, ә син “ки­тәм” ди­сең?

Ашык­мый­ча, ак­рын­лап кы­на, хө­кем­дар­лар­ча әй­тел­гән авыр сүз­лә­ре Мар­фа­ның ко­ла­гын яр­ды, ул та­гын да ко­е­лыб­рак төш­те һәм елап җи­бәр­де. Бер ял­гы­шы бе­лән шу­лай ир та­ба­ны ас­ты­на егы­лыр­мын дип ба­шы­на да ки­тер­мә­гән иде, биг­рәк тә мәл­гунь Фё­дор кар­шы­сын­да бит, бү­тән­нең ал­дын­да бул­са, бер хәл иде. Юк, дил­бе­гә­не ку­лын­нан ял­гыш ыч­кын­дыр­ды ул бү­ген, уры­ны да бу тү­гел иде, ке­ше­се дә ул тү­гел! Кай­та­рып алыр әле, кай­нар та­ба­да би­е­тер! Ко­лы яса­мак­чы­мы? Ки­ре­се ки­леп чы­гар, бә­гы­ре­нә үтеп, йө­рәк ка­нын эчәр Мар­фа! Бү­ген буй­сын­ган исәп­лән­сен, ал­да күз кү­рер! Таш­лап ка­чар­дай итәр әле үзен! Кап­тыр­дым ди­гән бу­ла­мы? Ни­чек ки­леп эләк­кә­нен үзе дә сиз­ми ка­лыр, го­мер буе та­бан ас­ла­ры­на ка­дәр юар. Юк­са тө­бәк­кә бер дип ул без­нең Мар­фа ди­гән сүз­ләр хә­рам­га чы­гар, кү­реп то­рыр!.. “Мин җә­һән­нәм­не күр­дем, аңар­га мо­ңар­дан да күб­рәк итәм, тә­муг ясыйм!”— дип уй­ла­ды һәм кү­ңе­ле­нә шул ни­я­тен са­лып куй­ды. Ая­гы­на эс­кән­җә тө­ше­реп га­рип­лән­гән Фё­дор бу ва­кыт­та тор­мы­шы нин­ди ка­ты кыс­кыч­ка ки­леп кер­гә­нен бел­ми һәм тө­шен­ми, ки­ре­сен­чә, бә­хет­кә чум­дым дип тан­та­на итә иде әле­гә.

XXI

Фё­дор шу­шы Мар­фа­ның ире бу­лыр­га күп­тән җы­е­нып, ни­я­тен­нән ки­сәр­гә мөм­кин са­нал­ган егет­ләр­нең ба­ры­сын да кыз­дан чит­лә­ште­рер­гә өл­гер­гән иде. Хәт­та Ис­мә­гыйль­нең дә ба­шы­на җи­тәр­гә әзер бул­ды. Те­ге ян­гын ар­ка­сын­да көн­дә­ше на­хак рә­веш­тә тот­кын­лык­ка төш­кәч, бу та­тар мәң­ге дөнья йө­зен күр­мәс дип уй­ла­ган иде дә, аның төр­мә­дән ко­ты­лып чык­ка­нын ишет­кәч, бе­рәр хәй­лә та­бып, ха­рап итеп таш­лар­га ки­рәк үзен ди­гән те­лә­ген­дә йөр­де, план­нар кор­ды. Әм­ма акы­лы бе­лән ул ни­я­те­нең очы­на ба­рып чы­га ал­мый­ча, ни­чек эш­лә­сә дә уңыш­лы тә­мам­лан­мас ке­бек иде аңар­га. Бу юлы да Фё­дор­га оч­рак яр­дәм­гә кил­де. Бу­ла бит шу­лай, бе­рәү­ләр­не, акыл­ла­ры бар сә­бәп­ле, тор­мыш яр­дәм­нән таш­лый, үз көч­лә­ре бе­лән иреш­сен­нәр өчен алар­га бар юл­лар­ны яба, ә икен­че­ләр­гә, алар­ның тин­тәк икән­лек­лә­рен бе­леп­ме, гел яр­дәм итеп, оч­рак­лы ва­кый­га­лар рә­ве­шен­дә те­лә­гә­нен ал­ды­на чы­га­рып куя. “Би­рим ди­сә ко­лы­на, чы­га­рып са­лыр юлы­на” ди­гән сы­ман.

Ул ва­кыт­та Мар­фа урын өс­тен­дә ята иде. Фё­дор үзе­нең авыл­даш­ла­ры бе­лән дәү­ләт­кә аш­лык тап­шы­рыр­га ка­ра көз­дә олау бе­лән кил­де. Ту­ры прис­тань­гә җи­бәр­де­ләр. Бар­жа­лар­га бу­ша­тыр­га ки­рәк иде. Чи­рат­ка бас­ты­лар. Яр­ты сә­гать­ләп тор­ган­нар­дыр, Ка­зан­нан ки­лү­че теп­ло­ход тук­тал­ды, ан­нан биш­тәр­лә­рен ас­кан кар­чык-кор­чык, ки­лен-ки­лен­чәк төш­те, төр­кем­нә­рен­дә ир-ат хал­кы аз иде. Ара­да бер­сен Фё­дор ерак­тан ук та­нып ал­ган ке­бек той­ды. Кал­ку гәү­дә­се, ты­ныч һәм сал­лы адым­на­ры кем икән­ле­ген, ка­ра төс­тә­ге ки­е­ме, ка­раң­гы­ла­нып кит­кән хәс­рәт­ле йө­зе исә кай­дан кай­тып кил­гән­ле­ге ха­кын­да сөй­ли­ләр сы­ман. Әм­ма Ис­мә­гыйль якы­най­ган са­ен, та­ныш ке­бек то­ел­ган­лы­гы юк­ка чы­гып, чит-ят бән­дә­гә ох­шап кал­ды. Фё­дор шик­лә­неп ал­ды: бәл­ки ул тү­гел­дер?

Алар­ның күз­лә­ре оч­раш­ты­лар. Ис­мә­гыйль, бел­гән ке­ше­сен күр­гәч, ел­ма­еп ук җи­бәр­де. Мар­фа­сы­ның авыл­да­шы бит, ни хәл­лә­ре бар икән? Со­ра­сын, әле кай­чан кү­ре­шер­ләр?

— Сә­лам, Фё­дор! Та­ны­мый­сың­мы әл­лә, шик­лә­неп ка­рый­сың?

Ис­мә­гыйль киң кү­ңел бе­лән ку­лын суз­са да, те­ге ян­гын кө­нен­нән соң үз-үзен то­ты­шын исен­дә сак­ла­ган Фё­дор сал­кын­рак бу­лыр­га ты­рыш­ты. Ни­гә ди әле ачы­лып кит­сен? Күз атып йөр­гән кы­зың­ны, ба­ла­чак­тан кү­реп, яра­тып йөр­гән ке­шең­не тар­тып ал­сын да Фё­дор аңа авыз җә­еп тор­сын әле! Шу­лай да җа­вап­ка ку­лын суз­мый­ча ка­ла ал­ма­ды:

— Сә­лам-сә­лам!

— Ни­гә бик кү­ңел­сез әле?

Сүз­гә ке­ре­шер­гә те­лә­мә­гән ке­ше төс­ле кы­я­фәт чы­гар­ган Фё­дор шун­да яны бе­лән бо­рыл­ды. Аның бу хә­рә­кә­тен­нән шик­лә­неп кал­ган Ис­мә­гыйль ки­теп бар­мак­чы иде, те­ге җи­ңен­нән эләк­те­реп тук­тат­ты:

— Син без­нең авыл­га ки­леп йөр­мә, бел­дең­ме!

— Нәр­сә­гә? Ми­нем га­е­бем юк бит!

Ис­мә­гыйль­нең как­ча йө­зе тар­ты­лып кит­те, яңа гы­на ерып җи­бәр­гән авы­зы җы­ел­ды, ачы­ла баш­ла­ган тө­се ко­е­лып төш­те. Аның кү­ңе­ле соң­гы ва­кыт­лар­да күр­гән җә­бер­ләр ар­ка­сын­да ар­ты­гы бе­лән са­гай­ган иде. Эчен­дә үч һәм ачу йөрт­кән Фё­дор ка­ты­рак сөй­лә­шер­гә ты­рыш­ты, ме­нә хә­зер яка­лап алыр­га да, ар­ба ас­ты­на ау­да­рып, изеп-тап­тап таш­лар­га те­лә­де. Әм­ма бу ка­дәр үк вәх­ши­лә­нер­гә җөрь­әт итә ал­ма­ды. Ни­чек тә бо­лай гы­на, мыс­кыл­ла­мый-нит­ми җи­бә­рер­гә исә­бен­дә юк иде.

— Мар­фа кия­ү­гә чык­ты, си­не кө­теп тор­ма­ды! Ша­ярт­кан гы­на ул си­не, бе­леп тор!— дип ыр­жай­ды.— Без­нең авыл­га ки­леп йө­ри­се бул­ма, оч­ра­шыр­га те­лә­гең бар икән — оныт! Юк­са, бел, кайт­кан җи­ре­ңә ка­бат ки­тәр­гә ту­ры ки­лер! Аң­ла­дың­мы?

— Мар­фа кия­ү­гә чык­ты? Кай­чан? Ни­чек?..

Мо­ны­сын ук Ис­мә­гыйль көт­мә­гән иде бул­са ки­рәк, со­рау ар­ты со­рау­лар яу­дыр­ды да, дул­кын­ла­ну­дан төр­мә һа­ва­сы тә­мам боз­ган күк­рә­ге ял­кын­сы­нып, ка­ты йөт­ке­рә баш­ла­ды, Фё­дор­ның аш­лык тө­я­гән ар­ба­сы­на бө­ге­леп төш­те. Аның бу хә­лен баш­ка олау­чы­лар да күр­де­ләр, әм­ма яны­на ки­лү­че кү­рен­мә­де. Әгәр дә алар бо­ры­лып ка­ра­ма­са­лар, Фё­дор кү­н ите­ге бе­лән Ис­мә­гыйль­нең эче­нә ти­беп тә җи­бәр­мәк­че иде, шик­лә­нә кал­ды: та­тар­лар­ны куз­га­туы бар!

— Нәр­сә, си­не кө­теп то­рыр дип уй­ла­дың­мы? Ки­рәк ди аңа ку­лак ял­чы­сы! Ах­мак, ди, ул!

Йөт­ке­рү­дән тук­тап, Ис­мә­гыйль күз­лә­рен Фё­дор­га тө­бә­де. “Ал­дый­сың бит, шак­шы урыс!”— дип уй­лый төс­ле иде ул. Кул су­за кал­са, яка­ла­шыр­га да мөм­кин иде Фё­дор, аңа шул гы­на ки­рәк бит! Әм­ма Ис­мә­гыйль баш­ка бер ге­нә со­рау да бир­мә­де, юлын дә­вам ит­те­рер­гә уй­лап, ар­ка­сы­на буш биш­тә­рен җай­ла­ды, шу­лай да, тук­та­лып:

— А-алай икән,— дип әй­теп куй­ды.— Ире кем соң? Кем­гә бар­ды?

Фё­дор бу оч­ра­шу­да бе­рен­че тап­кыр ел­ма­еп җи­бәр­де, тә­мә­ке­дән сөр­сеп-сар­га­еп бет­кән теш­лә­ре ыр­жа­еп ал­га чык­ты.

— Мин ул, ди­сәм, нәр­сә әй­тер­сең?

— Син? Ни­чек син?

Ис­мә­гыйль мо­ңа ыша­на ал­мый иде. Шул­ка­дәр­ле чи­бәр­лек­лә­ре бе­лән бу кот­сыз­га ни­чек ка­ра­ган икән дип уй­лар­га аның ту­лы ха­кы бар иде, әм­ма со­ра­вы икен­че төр­ле яң­гы­ра­ды:

— Син яшь бит әле, сол­дат хез­мә­те­нә дә бар­ма­ган! Юк­тыр-юк­тыр, мөм­кин тү­гел!

Фё­дор та­гын да зә­һәр­рәк итеп көл­де.

— Сол­дат хез­мә­те кач­мый ул! Ә Мар­фа кач­ты ме­нә үзең­нән! Рә­хәт­лән­де­реп яши­без әле!

Фё­дор­ның бу рә­веш­ле мыс­кыл­лау­ла­рын ахы­ры­на ка­дәр тың­лап то­рыр­га Ис­мә­гыйль­нең хә­лен­нән кил­мә­де. Аның күз­лә­ре­нә кай­нар яшь­ләр ты­гы­лыр­га, егет­не агы­зып ки­тәр­гә әзер. Кач­сын ул мон­нан, ераг­рак, ке­ше-ка­ра күр­ми тор­ган җир­гә!

Әм­ма ая­гын­нан ни­дер то­тып кал­ган төс­ле, әл­лә йө­рә­ге өзе­леп төш­те­ме, әл­лә Фё­дор­ның ял­га­ны җи­бәр­ми­ме? Хәл­сез­лә­неп кал­ды. Аның ка­ра­вы Фё­дор, кө­тел­мә­гән­дә мәсь­ә­лә­нең үз фай­да­сы­на хәл ите­лү­е­нә тан­та­на итеп, һа­ман да ел­мая-кө­лә иде. Бу мәс­хә­рә ха­лә­тен­дә озак ка­ла ал­ма­ган бу­лыр иде бе­рәү­ләр. Әм­ма Ис­мә­гыйль та­гын да сал­кын итеп Фё­дор­ның күз­лә­ре­нә ка­ра­ды да:

— Мин­нән сә­лам әйт, бә­хет­ле яшә­сен!— дип чын кү­ңе­лен­нән әйт­те.— Ә син бе­леп тор, аны юк­ка рән­җе­тә­се, ке­ше ал­дын­да ким-хур итә­се, ким­се­тә­се бул­ма! Ишет­сен ко­ла­гың!

Мо­ңа Фү­дор­ның ачуы ка­бар­ды, ерык авы­зы ши­ңеп төш­те.

— Си­нең ан­да ни эшең бар!— дип, та­гын да ка­ты бә­ре­лер­гә, Ис­мә­гыйль­не кыз­ды­рыр­га, ка­лай әтәч­лә­нер­гә аш­кын­ды. Әм­ма эше ба­рып чык­ма­ды. Ис­мә­гыйль:

— Ишет­тең­ме?— ди­де, ка­ты­ла­нып.

Та­тар­ның усал күз ка­ра­шын­нан һәм җит­ди сү­зен­нән соң үз ял­га­ны ачы­лу­дан шик­лә­неп кал­ган Фё­дор­ның җа­ны кал­ты­ран­ды. Яшь ае­рым­лык­ла­ры, дөнь­я­га ка­раш­ла­ры­ның ике төр­ле­рәк бу­луы, бер­се­нең ир­ле­ге, икен­че­се­нең са­бый­лы­гы үз­лә­рен сиз­дер­де­ләр. Әгәр дә Ис­мә­гыйль шун­да өс­тәп та­гын бер-ике сүз дә әйт­сә, ка­ты­рак эн­дә­шү­ен дә­вам ит­сә, Фё­дор ту­лы­сын­ча би­ре­шә­чәк һәм ша­ярт­кан идем дип бел­де­рер­гә дә мөм­кин иде, әм­ма ала­рын­да баш­ка сөй­лә­шү кү­рен­мә­де. Ис­мә­гыйль, кис­кен ге­нә бо­ры­лып, юл­дан юга­ры­га та­ба ме­неп кит­те. Бе­раз бар­гач тук­тал­ды, аның йөт­ке­рүе ка­бат­лан­ды. Ул ара­да Фё­дор­ның ип­тәш­лә­ре:

— Кем иде ул, кем иде? Те­ге та­тар тү­гел иде­ме?— дип, яны­на җы­е­лыш­ты­лар. Бер-бер кы­зык ише­тә­се­лә­ре ки­лә иде.

— Юк иде, ул тү­гел иде!— ди­де Фё­дор, ачуы ка­ба­рып.— Был­тыр мин­нән бу­рыч­ка ак­ча алып тор­ган адәм иде, һа­ман кай­та­рып бир­ми!

Ул та­гын ял­ган­ла­ды. Әм­ма ара­да та­нып ка­лу­чы­лар да бул­ган икән.

— Шул иде, шул иде!..— ди­гән­нәр дә та­был­ды.

— Бө­тен­ләй дә бе­те­реш­кән, би­ча­ра!..

Шун­да алар­ны ашык­ты­рып бар­жа ягы­на ча­кырт­ты­лар. Бар­сы да, ар­тык сүз ку­ер­тып тор­мас­тан, үз ар­ба­ла­ры­на та­ра­лыш­ты.

Кайт­кан­да Фё­дор ба­ры бер нәр­сә­дән, Ис­мә­гыйль­нең, юл­да оч­рап, бе­рәр­се­нә уты­рып, сер­не бе­лү­ен­нән, ял­га­ны то­ты­лып, ха­рап­лар ите­лә­сен­нән шик­лә­неп, аты бе­лән олау ал­дын­нан чап­тырт­ты. Әм­ма шик­лә­нүе бер дә урын­сыз бул­ган. Ис­мә­гыйль алар­га оч­ра­ма­ды. Үз­гә юл­дан кит­кән­ме, әл­лә ин­де ра­йон үзә­ген­дә тот­кар­лан­ган­мы, бо­ла­ры ук бил­ге­сез кал­ды. Баш­та­рак Фё­дор аны авыл­ла­ры­на ки­леп чы­гар, Мар­фа­ны эз­ләр­гә, сөй­ләш­те­рер­гә ма­та­шыр дип тә уй­ла­ды. Әм­ма егет кү­рен­мә­де. Мар­фа да урын өс­тен­дә ята бир­де. Ба­ры тик кыш җит­кәч ке­нә, ара­кы эчеп урам­да йок­лау­дан сал­кын ти­де­реп, ка­ты авы­руы бе­лән хас­та­-ха­нә­дә ят­ка­нын­да Фё­дор аз бул­са да Ис­мә­гыйль ха­кын­да аның авыл­даш­ла­рын­нан бе­ле­шә ал­ды: Ка­зан­га кү­чеп кит­кән икән! Аңа як­ты көн күр­сәт­мә­гән­нәр, кол­хоз­ла­рын­да эш тә та­был­ма­ган.

Шу­шы сыр­хау­ла­нуы ар­ка­сын­да ул ел­ны Фё­дор сол­дат­тан кал­ды. Әгәр дә ал­ган бул­са­лар, су­гыш баш­ла­ну­га һә­лак ите­лә­се икән. Ярый әле бо­яр­ның ал­ма бак­ча­сын яңар­тып, аны тәр­тип­кә са­лу эше­нә алын­ды, ти­мер­че­лек­кә ки­леп, һәр­төр­ле эш ко­рал­ла­рын хәс­тәр­ләү­гә ке­реш­тер­де­ләр. Бә­хе­тең бар икән, ар­тың­нан ку­ып йө­ри ул! Ки­рәк бит шу­лай! Мо­ңа ка­дәр уры­нын­да мәң­ге куз­гал­мас бу­лып шып­лап утыр­ган эс­кән­җә ая­гы­ңа төш­сен дә, ту­бык­тан тү­бән изеп үк таш­ла­сын ин­де. Җит­мә­сә ая­гы да дө­рес ял­ган­ма­ды, эч­кә та­ба ба­ка­ны­кы ке­бек кәк­ре бу­лып кал­ды. Аны сол­дат­тан азат ит­те­ләр, ку­лы­на ак би­лет тот­тыр­ды­лар. Соң­рак ки­леп чык­кан су­гыш­тан шу­лай ул имин кал­ды. Әнә, Ис­мә­гыйль­ләр кө­рәш­сен, алар­га төс ул!

Фё­дор­ның Мар­фа­ны күз­ләп йө­рү­ен, ар­тын­нан ки­леп йө­дә­тү­лә­рен бө­тен авыл­ла­ры бе­лән бе­лә иде­ләр. Ин­де Ис­мә­гыйль­дән дә ко­тыл­дыр­ды, аның да эзен су­ыт­ты, кыз үзе дә оныт­са, ахы­рыл-әмер, Фё­дор­ның ку­лы­на тө­шә­чәк! Ул мо­ны ях­шы бе­лә, хәй­лә­сен ге­нә та­ба ал­мый иде.

Ме­нә су­гыш һәм сал­кын җәя­ү­ле бу­ран­лы кыш­кы кич аны­сын да хәл ит­те. Мар­фа­ның ко­ча­гын­да хә­зер Фё­дор, ба­ры тик ул гы­на ан­да җы­лы­на­чак, бер­нин­ди ир һәм егет тә аның рә­хә­те­нә ко­ма­чау итә ал­ма­я­чак. Ә Ис­мә­гый­лен ни­чек оныт­ты­ру се­рен, һич­кем ишет­мә­гән төс­ле, ха­ты­ны бел­ми ка­ла­чак! Ни­гә әй­теп тор­сын ди әле ул аңар­га, ах­мак тү­гел ич! Бо­лар­ның ба­ры­сы да са­быр­лык бе­лән ире­шел­гән мак­сат­ка ох­ша­ган төс­ле иде Фё­дор­га, бәл­ки чын­нан да шу­лай­дыр? Бә­хет чын­нан да ал­дан йөр­сә, әнә Ис­мә­гыйль­дәй со­ңа­ру­ың­ны көт тә тор, ки­тә дә ба­ра ул, кө­теп тор­мый! Ар­тың­нан ия­реп ке­нә бар­са, җай­лы­рак, аны кө­теп ала­сың да рә­хә­те­нә чу­ма­сың! Ә Ис­мә­гыйль мо­ны бел­де­ме? Юк­тыр, тө­шен­ми дә кал­ган­дыр әле!..

XXII

Һәм кур­гаш яң­гыр бу­лып Ис­мә­гыйль өс­те­нә ишел­гән на­хак бә­ла­ләр ин­де үтеп кит­те дип са­на­са­лар да, чын­лык­та әле аңар­га шак­тый го­ме­рен бил­ге­сез­лек­тә яшәр­гә ту­ры ки­лә­сен күп­ләр бел­ми­ләр иде. Бо­яр улы Во­ро­новс­кий­ның кыл­ган яман­лык­ла­ры шак­тый күп җы­ел­ган, алар­ның иге-чи­ге кү­рен­ми, шун­лык­тан тик­ше­рү эше дә ар­тык озын­га зу­ра­еп су­зыл­ды. Ис­мә­гыйль­нең га­еп­ле тү­гел­ле­ге ачык­ла­нып җи­тә ал­ма­ды, бәл­ки ул алар­ның то­за­гы­на кап­кан ял­чы­ла­рын­нан­дыр дип­ме уй­ла­ды­лар, әл­лә те­ге бар гө­наһ­ла­рын да та­нып бе­тер­мә­де, бо­ла­рын ук егет бе­леп җит­ке­рә ал­ма­ды. Әм­ма аны мәҗ­бү­ри рә­веш­тә Ка­зан­да кал­дыр­ды­лар. Тик­ше­рү ва­кы­тын­да ки­рә­ге чы­га кал­са, ча­кыр­тыр­га ти­еш­ләр иде.

Чын­нан да аның яны­на ике мәр­тә­бә Гөл­са­ра кил­де. Бе­рен­че тап­кы­рын­да алар­ны оч­раш­тыр­ма­ды­лар, шу­лай да ки­те­рел­гән әй­бер­лә­рен алып кал­ды­лар, Ис­мә­гыйль­гә керт­те­ләр. Бер­нин­ди ыша­ны­чы һәм та­я­ны­чы кал­ма­ган ча­гын­да үзен кем­нең­дер ис­кә тө­ше­рүе егет өчен олы сө­е­неч бул­ды, икен­че тап­кы­рын­да кү­реш­тер­де­ләр. Гөл­са­ра аның ха­кын­да га­еп­ле дә, га­еп­сез дип тә уй­ла­мый иде. Те­лә­ге ба­ры бер ге­нә: кө­теп ала ал­ма­вы сә­бәп­ле га­фу үте­нү! Яз­мы­шы­ның шу­лай ки­леп чык­ка­ны­на үке­нә иде ул. Бәл­ки Ис­мә­гыйль шу­шы­лай авыр хәл­гә төш­мә­сә, оч­ра­шу те­лә­ге кү­ңе­лен­дә уян­ма­ган да бу­лыр иде. Ме­нә бит дөнь­я­лар ниш­лә­тә! Адәм ба­ла­ла­рын кай­гы бер­ләш­те­рә шул. Хәс­рәт­ле­не хәс­рәт­ле бән­дә ге­нә та­ный, бә­хет­ле­ләр­нең га­зап­ла­рын­да эше вә са­гы­шы юк! Кү­ңе­лен­нән ки­се­леп таш­лан­ган Гөл­са­ра­ның яңа­дан ки­ре кай­та­ры­луы шу­шы ва­кыт­та баш­ла­нып кит­те. Әм­ма бу үп­кә­ләү­не алыш­тыр­ган рәх­мәт хи­се ге­нә иде, егет мо­ны ях­шы аң­ла­ды. Мә­хәб­бә­те һа­ман да Мар­фа­га тө­бәл­гән, аның бе­лән ге­нә бә­хет­ле бу­лыр­га ом­ты­лу бе­лән ку­әт­лән­гән иде.

— Син ми­не, Ис­мә­гыйль, га­фу ит ин­де!— ди­де Гөл­са­ра аңа бу оч­ра­шу­да.— Төш­лә­ре­мә ке­реп га­зап­ла­дың, ачу­лан­дың... Шу­ны гы­на үте­неп кил­дем!

Ис­мә­гыйль һа­ман да чи­бәр, ма­тур иде. Гөл­са­ра­ның чәч­лә­ре­нә ва­кы­тын­нан элек ак йө­ге­рер­гә өл­гер­гән. Хәс­рә­те олы бу­лып, аны бик авыр ки­чер­гән иде, би­ча­ра. Янын­да як­лау­чы­сы һәм ки­ңәш­че­се юк­лык та аны бе­тер­гән­дер ин­де. Әгәр дә акы­лы ки­ңәш би­реп: “Мо­ның бе­лән ге­нә дөнь­я­лар җи­ме­рел­ми, ал­да го­ме­рең бар әле, әл­лә нин­ди бә­хет­ләр­гә дә ире­шер­сең!”— дип бе­рәр­се ышан­дыр­ган бул­са, ул бо­лай ук ча­ра­сыз кал­мас иде дә, ан­дый ке­ше та­был­ма­ган кү­рә­сең.

— Ә си­нең чәч­лә­ре­ңә ак ку­на баш­ла­ган, Гөл­са­ра,— ди­де аңа ул ва­кыт­та ты­ныч кы­на әй­теп Ис­мә­гыйль.— Мин си­не күп­тән га­фу ит­тем ин­де, дө­рес­рә­ге, мон­да ни га­е­бең бар, си­нең бит бер гө­на­һың да юк! Бор­чыл­ма, шат­лык­лы көн­нә­рең ал­да бул­сын!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: