Бактерия, жануар және өсімдік клеткаларын сипаттаңыз және салыстырыңыз.

«Клетка» деген атауды XVII ғасырдың орта кезінде физик және биолог болған Роберт Гук алғаш рет қолданған. Роберт Гук өзі жасаған микроскоп арқылы тоздың жұқа кесіндісін қарап, оның көптеген ұяшықтардан – клеткалардан тұратынын көрген. Кейін өсімдіктердің өсіп дамуын бақылай келе Н. Грю (1671) мен М. Мальпиги (1671) бұл жаңалықтарды толық дәлелдеді. Антон Левенгук микроскоп арқылы бірнеше жаңалықтарды ашты: бір клеткалы организмдерді (1680), бір-бірімен байланыспайтын қанның құрамындағы еркін клеткалар – эритроциттерді (1680); қозғалғыш «ұрық жәндіктерді» (сперматозоидтарды).

Клетканың құрамындағы негізгі элемент – протоплазма деп 1830 ж. Пуркинье ашты. Ал 1831 ж. Р. Браун клетканың ішіндегі ең маңызды, тұрақты элементі ядро болып табылады деп дәлелдеді. 1832 ж. Вагнер ядрошықты ашты.

1839 ж. М. Шлейден мен Т. Шванн бірі-бірінен тәуелсіз, клетка теориясын тұжырымдады. Олар клетка жөніндегі жинақталған білімді қорыта келіп, клетка барлық тірі организмдер құрылысының негізгі бірлігі екенін, жануарлар мен өсімдіктер клеткаларының бір-біріне ұқсас болатынын көрсетті. Бұл қағидалар бүкіл тірі организмдердің шығу тегінің бір екендігіне аса маңызды дәлелдеме болды. Т. Шванн мен М. Шлейден клетканың дербес тіршілік иесі екендігі, тірі организмнің ең ұсақ бірлігі екендігі, клеткасыз тіршілік болмайтыны туралы ғылымға дұрыс түсінік енгізді.

Ф. Энгельс клетка теориясын жоғары бағалап, XIX ғасырдағы ұлы жаңалықтардың бірі деп атап кеткен.

Рудольф Вирхов 1858 ж. клеткалардың бөлінуін анықтап, әрбір жаңа клетка тап өзіндей клетканың бөлінуі арқылы пайда болатыны туралы тұжырымдады. Ресей Ғылым академиясының академигі Карл Бэр сүтқоректілердің жұмыртқа клеткасын ашып, көпклеткалы организмдердің бәрі де өзінің дамуын бір клеткадан бастайтының және олклетканың зигота болатынын анықтады. К. Бэрдің бұл жаңалығы клетканың тек құрылыс бірлігі ғана емес, барлық тірі организмдердің даму бірлігі екендігін көрсетті.

Клетканың химиялық құрылысын зерттеуден мынадай қорытынды шығады: клетканың тіршілігі химиялық процестерге негізделген, химиялық құрамы жағынан барлық организмдердің клеткалары бір-біріне ұқсас, оларда зас алмасуының негізгі процестері бір типтес жүреді. Клетканың химиялық құрамының ұқсастығы жөніндегі мәләметтер бүкіл органикалық әлемінің бірлігін тағы да дәлелдей түседі.

Клетка теориясы қазір де өзінің маңызын жойған жоқ. Ол бірнеше қайтара тексерілген және әр түрлі организмдер клеткаларының құрылысы, атқаратын қызметі, химиялық құрамы, көбеюі мен дамуы туралы көптеген материалдармен толықтырылған.

Қазіргі кездегі клетка теориясы мынадай қағидаларға негізделген:

1) Клетка барлық тірі организмдердің құрылысы мен дамуының негізгі және ең кіші бірлігі;

2) барлық бірклеткалы және көпклеткалы организмднрдің клеткалары өздерінің құрылысы, химиялық құрамы, негізгі тіршілік әрекеті мен зат алмасуы жағынан бір-біріне ұқсас (гомологты);

3) клеткалар бөліну арқылы көбейеді және әрбір жаңа клетка алғашқы (аналық) клетканың бөлінуі нәтижесінде пайда болады;

4) көпклеткалы күрделі организмдерде клеткалар өздерінің атқаратын қызметтеріне қарай маманданған және олар ұлпалар түзеді;

5) ұлпалардан мүшелер құралады, олар өзара өте тығыз байланысты және нервтік, сондай-ақ гуморальдық реттеу жүйелеріне бағынышты болады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: