Материалдық емес активтердің түрлері

2. Материалдық емес активтерді бағалау және тану

1. Материалдық емес активтердің басқа да түрлері. Материалдық емес активтердің бұл тобына "Фирма бағасы" ("гудвилл"), интеллектуалдық меншік және тағы басқалары кіреді ("гудвилл" қүрамына кіретін материалдық емес активтер сызбада көрсетілген).

Гудвилл. Гудвиллды бухгалтерлік есеп тұрғысынан қарағанда, ол компанияларды біріктіріп немесе сатып алған кезде кәсіпорынның сатып алынған бағасын және оның дербес бірлік болып тұрған кезіндегі баланстық қалдық құнының (міндеттемелерін қоспағанда) арасындағы айырмасын көрсетеді.

Гудвилл материалдық емес активтердің бұл түрі бүтіндей жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың немесе олардың құрылымдық бөлімдерінің бір тобын сатып алғанда пайда болады. Гудвиллдің пайда болу себептері әрқилы болып келеді. Әдетте, мүндай кәсіпорындардың (бөлімшелердің) баланстық күнымен емес, аукционда (конкурста), кәсіпорынның болашақтағы табыс әкелу мүмкіндігіне, оның өнімді шығару нарығындағы беделіне және басқа факторларға байланысты анықталған бағасына сатылатыны немесе сатып алынатыны нарықтық қатынастар жағдайында пайда болатын заңды кұбылыс. Кәсіпорынның (бөлімшенің) сатылу құны оның балансындағы активтерінен асып түсуі "Фирма бағасын" қүрайды. Қүқығы

Демек, кәсіпорын өзінің баланстық күнынан артық бағаға сатылуы, оның біршама үстемдігі бар болғандығынан.

Олардың ішіндегі ең айрықшасы: ерекше тиімді жарнама саясаты, бұрындары белгісіз болған табиғи ресурстарының ашылуы, жоғары несиелік рейтингі, қызметтерлерінің машықтығының жоғары болуы, географиялық орналасуының артықшылығы, жабдықтаушылармен тиімді және тұрақты байланысының болуы, т.б. Гудвилл кәсіпорынның бүкіл қызметінің барысында жоғарыда келтірілген факторларға сәйкес түрақты түрде қатысып отырғандығын, бірақ ол есеп беруде тек кәсіпорынды сатқанда ғана керініс табатындығын кереміз.

Дегенмен де, гудвиллдің сандық мөлшерін белгілеу, кәсіпорынның өз табысын бағалауымен тікелей байланысты болып келеді.

Егер де компанияның мүлкін сатып алынған күніндегі бағасы бойынша есептесек, оның нәтижесінде ондағы активтердің кұны кем шықса, онда біз оны келеңсіз гудвилл ретінде танимыз да, оны кейінге қалдырылған болашақ кезеңнің табысы ретінде 611 шотта есепке аламыз.

Қазақстан Республикасында материалдық емес активтерді есептен шығару мерзімі он жыл, бірақ ол субъектінің қызмет ету мерзімінен асып кетпеуі керек.

"Интеллектуалдык, меншік" ұғымына: авторлық кұқықтары, орындаушы-артистердің қызметіне катысты құқықтары, ойлап табушылық патент құқықтары, ғылыми жаңалық ашу құқықтары, өнеркәсіптік үлгілер, тауар белгілері, т.б. интеллектуалдық меншік түрлері жатады.

2. Материалдык емес активтер актив ретінде болашақта экономикалык олжа әкелетін активтер ретінде танылады. Өз кезегінде, материалдық емес активтердің құны, активтердің белсенді нарығы бар кезде ғана дұрыс анықталуы мүмкін; кез келген уакытта мәміле жасауға ынта білдіруші сатып алушы мен сатушыны табуға және бүндай кезде сатылатын және сатып алынатын тауардың бағасы да халык, үшін қолайлы болады.

Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені олар өте сирек кездеседі, мысалға, тауар белгілері, басылым атауы, кино мен музыкаға берілген авторлық құкыктары және бір актив үшін төленген сомасы, осы тәріздес басқа активтің құнын өлшеу үшін, негіз бола алмайды.

Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің күнын, әдетте, екі жақтың келісімі бойынша анықтайды.

Материалдык емес активтер таньшган кезеңінен бастап бастапқы құны бойынша бағаланады. Материалдық емес активтердің бастыпқы құны олардың алынған тәсіліне байланысты болып келеді: сырггантүссе немесе шаруашьшық жүргізуші субъектінің ез күшімен жасалса.

Қүн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде сол қүны бойынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу құнына сатып алумен байланысты барлық шығындар енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы, тасымалдау шығыны және т.б.

Егер де материалдық емес активтер бартерлік негізде алынса, онда олардың бағасы нарықтык құн немесе осы тәріздес материалдық емес активтер құны бойынша анықталады. Егер материалдық емес активтің бастапқы құны несие есебінен алынса, онда сол несие үшін төленетін пайыз бастапқы құнына қосылмайды, ал ол кезендік шығысқа жатқызылады. Егер материалдык емес активтің бастапқы құны мемлекеттің есебінен тегін алынса, онда ол сату немесе белсенді нарыісгағы материаддык емес активтерінің тап осы түрінің құны бойынша танылады.

Материалдық емес активтердің түсуі мен шығарылуы "Материалдық емес активтерді қабылдау-беру актісімен рәсімделеді. Актіде материалдық емес активтердің түрі дәл аталады және кәсіпорынға берілген күні, объектінің сипаттамасы, оның бастапқы күны, амортизация нормасы және басқа қажетті мәліметтері көрсетіледі.

Материалдық емес активтерді қабылдап алу женіндегі акті әрбір объектіге бір данадан толтырылады. Бірнеше біртектес материалдық емес активтерді қабылдау жөніндегі ортақ акт жасауға болады. Акт материалдык, емес активтердің объектісі, оларды пайдалану тәртібі немесе кәсіпорынның мүліктік кұқықтарын растайтын қүжаттармен қоса бухгалтериява беріледі, оған бас бухгалтер қол қояды және кәсіпорынның басшысы бекітеді. Материалдық емес активтерді басқа кәсіпорынға бергенде акт екі дана етіп жасалынады: беруші жөне алушы кәсіпорын үшін.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: