Складаназлучаныя сказы. (83)

Гэта такі складаны сказ, у якім часткі аб’яднаны ў адно сэнсавае і інтанацыйнае цэлае пры дапамозе злучальных злучнікаў (Над ракой ля возера ціха спіць асака, ды лаза зялёная шуміць.). Сэнсавая цэласнасць выражаецца ў тым, што кожная наступная частка ў складзе складанага сказа працягвае тэму папярэдняй часткі. Такім чынам “другія” часткі сэнсава залежаць ад “першых”. Гэта можа праяўляцца ў наяўнасці ў другой частцы займеннікаў і прыслоўяў, якія замяняюць тыя ці іншыя члены першай часткі; у пропуску ў другой частцы пэўных слоў, вядомых з першай часткі; у наяўнасці ў сказе агульных для ўсіх частак членаў; ва ўжыванні паўторных злучікаў. Для сувязі частак у складаназлучаных сказах ўжываюцца спалучальныя, супастаўляльныя і размеркавальныя злучнікі, якія адначасова служаць і сродкам выражэння разнастайных адносін паміж часткамі: спалучальных, супастаўляльных, пералічальна- размеркавальных, прычынна-выніковых і інш. Спалучальныя адносіны выражаюцца злучнікамі І, ДЫ. У гэтых сказах гаворыцца аб дзеяннях ці з’явах, якія адбываюцца адначасова або паслядоўна, адно за адным. Злучнік І можа связываць часткі складаназлучаннага сказа з прычына-выніковымі адносінамі (прычына – вынік). Супастаўляльныя адносіны выражаюцца пры дапамозе злучнікаў А,АЛЕ, ДЫ, АДНАК, ЗАТОЕ і інш. Можна выдзяліць 2 разнавіднасці:- сказы, у якіх дзеянні, з’явы, прыметы

супастаўляюцца – паказваецца іх адрозненне; - сказы, у якіх выражаецца супрацьпастаўленне – змест другой часткі не адпавядае таму, што павінна было б вынікаць са зместу першай часткі. Адносіны супастаўлення з дадатковым выдзяляльным з адценнем часам могуць выражацца пры дапамозе злучнікаў ТОЛЬКІ, Ж(ЖА), АЖ. Пералічальна-размеркавальныя адносіны выражаюцца пры дапамозе злучнікаў АБО, ЦІ, ТО-ТО, ЦІ ТО-ЦІ ТО, НЕ ТО – НЕ ТО, НІ –НІ.Сказы са злучнікамі ТО-ТО, ЦІ –ЦІ паказваюць на паслядоўную змену падзей, іх чаргаванне ці пералічэнне. Злучнікі АБО,АБО-АБО, ЦІ, ЦІ ТО- ЦІ ТО, НЕ ТО- НЕ ТО аб’ядноўваюць часткі складаназлучаных сказаў, ў якіх гаворыцца пра падзеі і з’явы, што ўзаемна выключаюць адно другое.

43. Складаназалежныя сказы. Сродкі сувязі іх частак. Віды даданых частак (84)

Складаназалежны сказ – гэта такі складаны сказ, у якім прэдыкатыўныя часткі звязаны падпарадкавальнымі злучнікамі і злучальнымі словамі (падпарадкавальнай сувяззю)

Часткі складаназалежнага сказа нераўнапраўныя: сінтаксічна незалежная частка – галоўная, а залежная ад яе – даданая.

Даданая частка складаназалежнага сказа можа залежаць не толькі ад галоўнай, але і ад другой даданай часткі. Да адной галоўнай частк могуць адносіцца дзве і больш даданыя.

Падпарадкавальныя злучнікі і злучальныя словы з’ўляюцца асноўным сродкам сувязі частак складаназалежнага сказа.

Папдпарадкавальныя злучнікі як што калі бо каб таму што быццам нібы і інш знаходзяцца ў даданай частцы і служаць толькі для сувязі дадан часткі з галоўнай.

Злучальныя словы (адносныя займеннікі хто, што, які, чый) не толькі звязваюць даданую частку з галоўнай, але і выконваюць таксама ролю пэўнага даданага члена сказа ў даданай частцы, могуць выдзяляцца лагічным націскам.

Віды даданых частках:

Дзейнікавая (канкрэтызуе дзейнік)

Дапаўняльная (паясняе выказнік галоўнай часткі)

Выказнікавая (канкрэтызуе значэнне выказніка галоўнай часткі)

Азначальная ((паясняе назоўнік ў галоўнай частцы, які выконвае ролю дзейніка, выказніка, дапаўнення)

Даданая частка месца (удакладняе сэнс акалічнасці месца ў гал частцы)

Даданая частка часу (паясняе выказнік гал часткі і ўказвае на час, у які адбываецца дзеянне)

Прычыны ((раскрывае прычыну або абгрунтоўвае тое, пра што гаварыцца ў гал частцы)

Мэты (паказвае на мэту або прызначэнне таго, пра што рассказваецца ў гал частцы)

Выніку

Спосабу дзеяння (паказвае на спосаб ажыццяўлення дзеяння, названага ў гал ч)

Меры і ступені (паказвае на меру праяўлення дзеяння)

Параўняльная

Далучальная

44.Складаныя бяззлучнікавыя сказы (85)

Бяззлучнікавыя складаныя сказы – сказы, арганізаваныя з сінтаксічна раўнапраўных або нераўнапраўных прэдыкатыўных частак, якія аб’яднаны бяззлучнікавай сувяззю. Гэта сувязь рэалізуецца інтанацыяй, парадкам размяшчэння частак, трывальна-часавымі суадносінамі дзеясловаў-выказнікаў і іншымі лексіка-граматычнымі сродкамі. Паміж часткамі бяззлучнікавых сказаў могуць выражацца разнастайныя сінтаксічныя адносіны: Пасля адлігі закруціў мароз¹, ударыла ў сцены завіруха², шыпшыннік за маім акном аброс празрыстым, лёгкім лябядзіным пухам³. (Грах.) – часавыя; Няма народаў малых¹ – бываюць малыя паэты². (Бар.) – супастаўляльныя; Зямля Беларусі! Мы знаем¹: нямала загінула ў бойках адважных сыноў². (Бр.) – аб’ектныя; Праз хвіліну яму ўжо добра было відаць¹: ідуць двое людзей². (К.Ч.) – суб’ектныя; Я шчаслівы ад думкі¹: і ў мяне гэтаксама ёсць Радзіма свая, свой народ, свая мама². (Сіп.) – атрыбутыўныя; Будзе работа– будзе і хлеб². (Прык.) – акалічнасныя; Вада была чорная, як туш¹, – гэта быў водсвет чорных тарфяных берагоў². (К.Ч.) – далучальныя. Адносіны, якія выражаюцца паміж прэдыкатыўнымі часткамі бяззлучнікавых сказаў, нярэдка сінанімічныя адносінам паміж часткамі ў складаназлучаным і складаназалежным сказах. Параўн.: Цвітуць кветкі, спяваюць птушкі. – Цвітуць кветкі і спяваюць птушкі. Я прыйшоў позна: на небе з’явіліся першыя зоры. – Я прыйшоў позна, калі на небе з’явіліся першыя зоры.

45. Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі (камбінаванай будовы). Складаныя формы арганізацыі дыялагічнага і маналагічнага маўлення (86)

У маўленчым ужыванні існуюць разнастайныя камбінацыі мінімальных структур, якія ўтвораць шматкампанентныя складаныя сказы, у тым ліку і сказы ўскладненай структуры, калі адбываецца сумяшчэнне розных тыпаў складаных сказаў. Любы шматкампанентны сказ можна падзяляцца на мінімальныя структуры, з якіх яно складаецца.

Напрыклад: Акцёр чытаў, спявак спяваў, мастакі малявалі ў альбомы, якіх у Вольгі Іванаўны было мноства, віяланчэліст іграў, і сама гаспадыня таксама малявала, ляпіла. Спявала. Гэта шматкампанентны складаны сказ складаецца з трох мінімальных структур: 1) складаназлучаны сказ закрытай структуры са злучнікам "і" (апошняя прэдыкатыўная частка далучаецца да ўсёй папярэдняй часткі складанага сказа, а фармальна - да перадапошняй часткі; 2) бяззлучнікавы складаны сказ адкрытай структуры (чатыры кампанента) і 3) складаназалежны сказ непадзеленай структуры з саюзным словам "які".

46. Складанае сінтаксічнае цэлае (звышфразавае адзінства, празаічная страфа, мікратэкст) як мінімальная адзінка звязнага тэксту. (87)

Пад складаным сінтаксічным цэлым разумеецца сінтаксічная адзінка, якая большая, чым сказ. Гэта найболей буйная адзінка сінтаксісу, якая ўяўляе сабой структурна-сэнсавае адзінства.

Складанае сінтаксічнае цэлае выяўляецца ў складным тэксце. Гэта спалучэнне некалькіх сказаў, якое характарызуецца адноснай завершанасцю тэмы (микротемы), сэнсавай і сінтаксічнай згуртаванасцю кампанентаў.

Асобныя сказы ў складзе складанага сінтаксічнага цэлага аб'ядноўваюцца межфразовыми сувязямі, якія ажыццяўляюцца пры дапамозе лексічнай пераемнасці, а таксама асобых сінтаксічных сродкаў.

Ад складанага сказа (у тым ліку і многочленного) складанае сінтаксічнае цэлае адрозніваецца меней цеснай сувяззю паміж часткамі, іх фармальна-сінтаксічнай самастойнасцю.

Структурнымі сродкамі арганізацыі самастойных сказаў у складзе складанага сінтаксічнага цэлага з'яўляюцца злучнікі ў далучальным значэнні, анафарычна ўжытыя займеннікі, прыслоўі; обстоятельственные спалучэнні ў ролі дэтэрмінантаў, мадальныя словы, парадак слоў, суаднесенасць видовременных формаў дзеясловаў і магчымая няпоўнасць асобных сказаў; істотную ролю іграе і агульнае інтанацыйнае афармленне.

Пералічаныя тут фармальна-граматычныя сродкі межфразовой сувязі не абавязкова павінны прысутнічаць у кожным складаным сінтаксічным цэлым у поўным аб'ёме. Абіраюцца то адны сродкі сувязі, то іншыя; то строга і паслядоўна аднатыпныя, то ў розных камбінацыях адзін з адным. Але ў кожным пэўным выпадку сэнсавая аб'яднанасць частак абсалютна абавязковая.

Складанае сінтаксічнае цэлае можа будавацца і без адмысловых злучных элементаў, толькі на аснове лексічнай пераемнасці, сінанімічных і лексічных паўтораў, супольнасці часавага плану.

47. Структурна-функцыянальныя тыпы ССЦ. Семантыка-сінтаксічныя адносіны паміж кампанентамі і спосабы іх рэалізацыі (88)

Складаныя сінтаксічныя цэлыя могуць быць аднароднага і неаднароднага складу. Паміж аднароднымі сказамі ў складзе адзінстваў выяўляецца паралельная сувязь, паміж неаднароднымі - ланцужковая (паслядоўная). Паралельна злучаныя сказы аўтасемантычны (г.зн. самі па сабе знамянальныя, самастойна аформлены без лексіка-граматычнай сувязі з папярэднімі сказамі); сказы, паслядоўна злучаныя, синсемантичны (цесна злітаваныя сказы, якія, пазбаўляюцца здольнасці самастойнага ўжывання, паколькі ў іх ёсць лексіка-граматычныя паказчыкі сувязі з папярэднімі сказамі). Пры паралельнай сувязі ў сказах маецца пералік, супастаўленне ці проціпастаўленне; у іх звычайна назіраецца структурны паралелізм. Прызначэнне такіх складаных цэлых - апісанне шэрагу якія змяняюцца падзей, дзеянняў, станаў, карцін. Напрыклад: Бура бушавала над Пецярбургам, як вернутая маладосць. Рэдкі дождж хвастаў у вокны. Нява ўспухала на вачах і пералівалася праз граніт. Людзі прабягалі ўздоўж хат, прытрымваючы капялюшы. Вецер пляскаў чорнымі шынялямі. Невыразнае святло, злавесны і халодны, то меншаў, то разгараўся, калі вецер успушваў над горадам полаг аблокаў.

Пры ланцужковай сувязі (найболей распаўсюджанай) часткі папярэдніх сказаў паўтараюцца ў наступных ці выкарыстоўваюцца іх паказальнікі - займеннікі, займенныя прыслоўі і г.д. сказы як бы чапляюцца адно за іншае, наступнае падхапляецца папярэднім і тым самым ажыццяўляецца разгортванне думкі, яе рух. Кожны асобна ўзяты сказ (звычайна акрамя першага) синсемантично, бо не здольны ў нетрансформированном выглядзе да самастойнага ўжывання і свае камунікатыўныя якасці атрымлівае толькі ў цесным кантакце з іншымі сказамі. Напрыклад: Шкляныя караблі пенілі ваду. Вецер трубіў у іх снасцях. Гэты гук неўзаметку пераходзіў у перазвон лясных званкоў.

48.Віды сувязі ў складаным сінтаксічным цэлым, характар і сродкі яе рэалізацыі (89)

Складаныя сінтаксічныя цэлыя могуць быць аднароднага і неаднароднага складу. Паміж аднароднымі сказамі ў складзе адзінстваў выяўляецца паралельная сувязь, паміж неаднароднымі - ланцужковая (паслядоўная). Паралельна злучаныя сказы аўтасемантычны (г.зн. самі па сабе знамянальныя, самастойна аформлены без лексіка-граматычнай сувязі з папярэднімі сказамі); сказы, паслядоўна злучаныя, синсемантичны (цесна злітаваныя сказы, якія, пазбаўляюцца здольнасці самастойнага ўжывання, паколькі ў іх ёсць лексіка-граматычныя паказчыкі сувязі з папярэднімі сказамі). Пры паралельнай сувязі ў сказах маецца пералік, супастаўленне ці проціпастаўленне; у іх звычайна назіраецца структурны паралелізм. Прызначэнне такіх складаных цэлых - апісанне шэрагу якія змяняюцца падзей, дзеянняў, станаў, карцін. Напрыклад: Бура бушавала над Пецярбургам, як вернутая маладосць. Рэдкі дождж хвастаў у вокны. Нява ўспухала на вачах і пералівалася праз граніт. Людзі прабягалі ўздоўж хат, прытрымваючы капялюшы. Вецер пляскаў чорнымі шынялямі. Невыразнае святло, злавесны і халодны, то меншаў, то разгараўся, калі вецер успушваў над горадам полаг аблокаў.

Пры ланцужковай сувязі (найболей распаўсюджанай) часткі папярэдніх сказаў паўтараюцца ў наступных ці выкарыстоўваюцца іх паказальнікі - займеннікі, займенныя прыслоўі і г.д. сказы як бы чапляюцца адно за іншае, наступнае падхапляецца папярэднім і тым самым ажыццяўляецца разгортванне думкі, яе рух. Кожны асобна ўзяты сказ (звычайна акрамя першага) синсемантично, бо не здольны ў нетрансформированном выглядзе да самастойнага ўжывання і свае камунікатыўныя якасці атрымлівае толькі ў цесным кантакце з іншымі сказамі. Напрыклад: Шкляныя караблі пенілі ваду. Вецер трубіў у іх снасцях. Гэты гук неўзаметку пераходзіў у перазвон лясных званкоў.

49. ССЦ і абзац. Абзац і тэкст. Структура абзаца. Перыяд. (90)

Абзац - гэта частка тэксту паміж двума водступамі, ці чырвонымі радкамі. Абзац адрозніваецца ад складанага сінтаксічнага цэлага тым, што ён не з'яўляецца адзінкай сінтаксічнага ўзроўня. Абзац - гэты сродак дзялення складнага тэксту на аснове кампазіцыйна-стылістычнай. Абзац прынцыпова не синтаксичен.

Функцыі абзаца ў дыялагічнай і маналагічнай гаворцы розныя: у дыялогу абзац служыць для размежавання рэплік розных асоб, г.зн. выконвае чыста фармальную ролю; у маналагічнай гаворцы - для вылучэння кампазіцыйна значных частак тэксту.

Абзац і складанае сінтаксічнае цэлае - гэта адзінкі розных узроўняў дзялення, бо падставы іх арганізацыі розныя (абзац не мае асобага сінтаксічнага афармлення ў адрозненне ад складанага сінтаксічнага цэлага), аднак гэта адзінкі якія перакрыжоўваюцца, паколькі абодва яны іграюць семантыка-стылістычную ролю. Менавіта таму абзац і складанае сінтаксічнае цэлае могуць у сваіх прыватных праявах супадаць, адпавядаць адзін аднаму.

Межы абзаца і складанага сінтаксічнага цэлага могуць не супадаць: у абзац можа быць вынесены адзін сказ; у адным абзацы можа быць два і больш складаных сінтаксічных цэлых, калі асобныя мікратэмы злучаюцца адзін з адным.

Мнагачлены складаны сказ можа быць асобым чынам арганізавана і ўяўляць сабою перыяд. Гэта мнагачлены складаны сказ, распадаецца на дзве часткі, з паслядоўным пералікам аднародных сінтаксічных адзінак у кожнай з гэтых частак.

50. Чужаслоўе. Простая, ускосная і няўласна-простая мова. Цытацыя і яе формы (91)

Выказванне іншай асобы, уключанае ў аўтарскае апавяданне, утворае чужую гаворку. Чужая гаворка, сказаная даслоўна, з захаваннем не толькі яе зместу, але і формы, завецца простай мовай. Чужая гаворка, сказаная не даслоўна, а толькі з захаваннем яе зместу, завецца ўскоснай.

Прамая і ўскосную мова адрозніваюцца не толькі даслоўнай ці недаслоўнай перадачай чужой гаворкі. Галоўнае адрозненне простай мовы і ўскоснай складаецца ў спосабе ўключэння той і іншай у гаворку аўтарскую. Простая мова ўяўляе сабою самастойны сказ (ці шэраг сказаў), а ўскосная мова афармляецца ў выглядзе прыдатачнай часткі ў складзе складаназалежнага сказа, у якім галоўную частку складаюць словы аўтара.

У аўтарскай гаворцы звычайна маюцца словы, якія ўводзяць простую мову. Гэта першым чынам дзеясловы гаворкі: сказаць, казаць, пытаць, спытаць, адказаць, падумаць, заўважыць (у значэнні "сказаць"), прагаварыць, запярэчыць, закрычаць, звярнуцца, выклікнуць, прашаптаць, перапыніць, уставіць і інш. Уводзіць простую мову могуць і дзеясловы, якія характарызуюць мэтавую скіраванасць выказвання, напрыклад: папракнуць, вырашыць, пацвердзіць, пагадзіцца, падтакнуць, параіць і інш.

Простая мова можа размяшчацца ў адносінах да аўтарскай у прэпазіцыі, у постпазіцыі і ў інтэрпазіцыі.

Ускосная мова - гэта чужая гаворка, перададзеная аўтарам у форме прыдатачнай часткі сказа з захаваннем яе зместа.

У адрозненне ад простай мовы, ускосная мова заўсёды размяшчаецца пасля аўтарскіх слоў, аформленых у выглядзе галоўнай часткі складаназалежнага сказа прапановы.

Існуе асобы спосаб перадачы чужой гаворкі, які змяшчае ў сабе асаблівасці як простай мовы, так і збольшага гаворкі ўскоснай. Гэта няўласна -простая мова, спецыфіка яе складаецца ў наступным: як і простая мова, яна захоўвае асаблівасці гаворкі размаўляючга - лексіка-фразеалагічныя, эмацыйна-ацэнкавыя; з іншага боку, як і ва ўскосныя мовы, у ёй вытрымліваюцца правілы замены асабістых займеннікаў і асабістых формаў дзеясловаў. Сінтаксічнай асаблівасцю няўласна-простай мовы з'яўляецца невыдзеленасць яе ў складзе гаворкі аўтарскай.

няўласна-простая мова не афармляецца як придаточная частка (у адрозненне ад ускоснай) і не ўводзіцца адмысловымі якія ўводзяць словамі (у адрозненне ад простай мовы). Гэта чужая гаворка, непасрэдна ўключаная ў аўтарскае апавяданне, якая зліваецца з ім і не што адмяжоўваецца ад яго. Вядзецца няўласна -простая мова не ад імя твару, а ад імя аўтара, апавядальніка, чужая гаворка прайграваецца ў гаворкі аўтара з уласцівымі ёй асаблівасцямі, але ў той жа час не вылучаецца на фоне аўтарскай гаворкі.

51. Сінтаксічная, сэнсава размежавальная і стылістычная функцыя знакаў прыпынку. (92)

Агульнапрызнана, што знакі прыпынку ўжываюцца для пазначэння такога расчлянення пісьмовай гаворкі, якое не можа быць перададзена ні марфалагічнымі сродкамі, ні парадкам размяшчэння слоў.

Да "граматычных" можна аднесці такія знакі, як кропка, якая фіксуе канец сказа; знакі на стыку частак складанага сказа; знакі, што вылучаюць функцыянальна разнастайныя канструкцыі, якія ўводзяцца ў склад простага сказа; знакі пры аднародных членах сказа і інш.

Структурны прынцып спрыяе выпрацоўцы цвёрдых агульнаўжытных правіл расстаноўкі знакаў прыпынку. Знакі, пастаўленыя на такой падставе, не могуць быць факультатыўнымі, аўтарскімі.

Сэнсавую функцыю выконвае і шматкроп'е, якое дапамагае паставіць на адлегласці лагічна і эмацыйна несумяшчальныя паняцці.

Вялікую ролю ў асэнсаванні тэксту гуляе і месца размяшчэння знака, які дзеліць сказ на сэнсавыя і, такім чынам, структурна значныя часткі.

пунктуацыя засноўваецца і на інтанацыі: кропка на месцы вялікага паніжэння голасу і працяглай паўзы; пытальны і клічнікі, інтанацыйны працяжнік, шматкроп'е і г.д.

Інтанацыйны прынцып дзейнічае ў большасці выпадкаў не ў "ідэальным", чыстым выглядзе, г.зн. якую-небудзь інтанацыйную рыску (напрыклад, паўза), хоць і фіксуецца знакам прыпынку, але ў канчатковым рахунку гэта інтанацыя сама з'яўляецца следствам зададзенага сэнсавага і граматычнага дзялення сказа.

Знакі прыпынку ў сучаснай пунктуацыйнай сістэме маюць замацаваныя за імі функцыі.

Знакі прыпынку або адлучаюць часткі тэксту адзін ад аднаго, або вылучаюць якія-небудзь адрэзкі ўсярэдзіне частак. Отделительными знакамі з'яўляюцца кропка, выклічны і пытальнікі, кропка з коскай, двукроп'е, шматкроп'е, абзац. Да вылучальных знакаў ставяцца дужкі і двукоссі.

Адзінкавая коска, як і кропка з коскай, заўсёды варта паміж сінтаксічна раўназначнымі часткамі тэксту ці раўназначнымі па сінтаксічнай функцыі словаформамі.

Парныя ж коскі ў якасці вылучальных знакаў выконваюць іншую функцыю: іх прызначэнне - вылучыць у сказе асоба значныя часткі яго; такія коскі ўжываюцца пры адасабленні, пры вылучэнні зваротаў, уступных канструкцый, выклічнікаў.

Што да такіх адзінкавых знакаў, як шматкроп'е, двукроп'е і працяжнік, то яны, нароўні з агульнай отделительной функцыяй, выконваюць яшчэ разнастайныя сэнсавыя функцыі: яны фіксуюць тыя ці іншыя сэнсавыя адносіны, якія ўзнікаюць паміж часткамі сказа пад уздзеяннем пэўнага камунікатыўнага задання.

Шматкроп'е - знак, які перадае недаказанасць думкі, недамоўленасць, а таксама перарывістасць і нават абцяжаранасць гаворкі, напрыклад: - Так, жыццё... - сказаў ён, памаўчаўшы і падкідаючы ў агонь новае палена (Кор.); Ён... вы не думайце... Ён не злодзей і не што-небудзь... толькі... (Кор.).

Двукроп'е - знак, папераджальны.

Працяжнік - азначае разнастайныя пропускі - пропуск звязка ў выказніку, пропускі членаў сказа ў няпоўных і эліптычных сказах, пропускі супраціўных злучнікаў; працяжнік як бы кампенсуе гэтыя прапушчаныя словы, Працяжнік можна назваць і знакам "нечаканасці" - сэнсавы, інтанацыйнай, кампазіцыйнай.

52. Асновы беларускай пунктуацыі. Знакі прыпынку, іх характарыстыка (93)

Агульнапрызнана, што знакі прыпынку ўжываюцца для пазначэння такога расчлянення пісьмовай гаворкі, якое не можа быць перададзена ні марфалагічнымі сродкамі, ні парадкам размяшчэння слоў.

Да "граматычных" можна аднесці такія знакі, як кропка, якая фіксуе канец сказа; знакі на стыку частак складанага сказа; знакі, што вылучаюць функцыянальна разнастайныя канструкцыі, якія ўводзяцца ў склад простага сказа; знакі пры аднародных членах сказа і інш.

Структурны прынцып спрыяе выпрацоўцы цвёрдых агульнаўжытных правіл расстаноўкі знакаў прыпынку. Знакі, пастаўленыя на такой падставе, не могуць быць факультатыўнымі, аўтарскімі.

Сэнсавую функцыю выконвае і шматкроп'е, якое дапамагае паставіць на адлегласці лагічна і эмацыйна несумяшчальныя паняцці.

Вялікую ролю ў асэнсаванні тэксту гуляе і месца размяшчэння знака, які дзеліць сказ на сэнсавыя і, такім чынам, структурна значныя часткі.

пунктуацыя засноўваецца і на інтанацыі: кропка на месцы вялікага паніжэння голасу і працяглай паўзы; пытальны і клічнікі, інтанацыйны працяжнік, шматкроп'е і г.д.

Інтанацыйны прынцып дзейнічае ў большасці выпадкаў не ў "ідэальным", чыстым выглядзе, г.зн. якую-небудзь інтанацыйную рыску (напрыклад, паўза), хоць і фіксуецца знакам прыпынку, але ў канчатковым рахунку гэта інтанацыя сама з'яўляецца следствам зададзенага сэнсавага і граматычнага дзялення сказа.

Знакі прыпынку ў сучаснай пунктуацыйнай сістэме маюць замацаваныя за імі функцыі.

Знакі прыпынку або адлучаюць часткі тэксту адзін ад аднаго, або вылучаюць якія-небудзь адрэзкі ўсярэдзіне частак. Отделительными знакамі з'яўляюцца кропка, выклічны і пытальнікі, кропка з коскай, двукроп'е, шматкроп'е, абзац. Да вылучальных знакаў ставяцца дужкі і двукоссі.

Адзінкавая коска, як і кропка з коскай, заўсёды варта паміж сінтаксічна раўназначнымі часткамі тэксту ці раўназначнымі па сінтаксічнай функцыі словаформамі.

Парныя ж коскі ў якасці вылучальных знакаў выконваюць іншую функцыю: іх прызначэнне - вылучыць у сказе асоба значныя часткі яго; такія коскі ўжываюцца пры адасабленні, пры вылучэнні зваротаў, уступных канструкцый, выклічнікаў.

Што да такіх адзінкавых знакаў, як шматкроп'е, двукроп'е і працяжнік, то яны, нароўні з агульнай отделительной функцыяй, выконваюць яшчэ разнастайныя сэнсавыя функцыі: яны фіксуюць тыя ці іншыя сэнсавыя адносіны, якія ўзнікаюць паміж часткамі сказа пад уздзеяннем пэўнага камунікатыўнага задання.

Шматкроп'е - знак, які перадае недаказанасць думкі, недамоўленасць, а таксама перарывістасць і нават абцяжаранасць гаворкі, напрыклад: - Так, жыццё... - сказаў ён, памаўчаўшы і падкідаючы ў агонь новае палена (Кор.); Ён... вы не думайце... Ён не злодзей і не што-небудзь... толькі... (Кор.).

Двукроп'е - знак, папераджальны.

Працяжнік - азначае разнастайныя пропускі - пропуск звязка ў выказніку, пропускі членаў сказа ў няпоўных і эліптычных сказах, пропускі супраціўных злучнікаў; працяжнік як бы кампенсуе гэтыя прапушчаныя словы, Працяжнік можна назваць і знакам "нечаканасці" - сэнсавы, інтанацыйнай, кампазіцыйнай.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: