Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 20 страница

Хә­лим әгәр дә ки­чә мо­то­цик­лын­да көн­дез Са­рай­лы авы­лы­на та­гын да бар­ма­са иде, бәл­ки Га­ли­мә­нең Куш ка­ен алан­лы­гын­да ят егет ко­ча­гын­да ба­сып то­ру­ы­на ша­һит та бул­мас иде. Ул мо­ны әү­вә­ле аң­ла­мый кал­ды. Га­ли­мә тү­гел, баш­ка бер кыз дип уй­ла­ды. Шун­лык­тан, ко­ма­чау­лый күр­мим дип уй­лап, алар­ны күр­мә­меш­кә са­быш­ты.

Баш­та­рак Хә­лим клуб бу­е­на мо­то­цик­лын­да ки­леп тук­та­ган иде. Ан­да ишек­кә йо­зак элен­гән, кә­җә һәм са­рык­лар бас­кыч­ла­ры­на ху­җа бу­лып ал­ган­нар. Ак, олы мө­гез­ле­се тә­мам су­зы­лып ят­кан да авы­зын­да­гы са­гы­зын чәй­ни дә чәй­ни. Әл­бәт­тә бу клуб соң­гы көн­нәр­дә ачыл­мый баш­ла­ган иде бул­са ки­рәк.

Мон­нан Га­ли­мә­ләр ура­мы­на та­ба ас­ка та­ба тө­шеп ки­тә­се. Хә­лим мо­то­цик­лын, ка­быз­мый­ча гы­на, утыр­ган ки­леш эте­неп, ал­га та­ба хә­рә­кәт­лән­де­реп җи­бәр­де. Ва­кыт-ва­кыт та­гын да этен­гә­ләп алып, шу­лай та­выш­сыз йө­рү­ен дә­вам ит­тер­де. Әү­вә­ле ба­рыр­мы-юк­мы дип уй­ла­ган иде, әм­ма мо­то­цик­лы үз авыр­лы­гы бе­лән дә, юлы­ның тү­бән­гә та­ба бу­луы ар­ка­сын­да да йө­ре­шен һа­ман кы­зу­ла­та гы­на бар­ды. Аның бо­лай та­выш­сыз да ча­буы үзе­нә кү­рә бер кы­зык хәл иде. Ма­лай чак­ла­рын­да Хә­лим кай ва­кыт­лар­да шу­лай, мо­то­цик­лын ал­дан ук сүн­де­реп, кап­ка төп­лә­ре­нә та­выш­сыз кай­тып тук­тый тор­ган иде дә, көт­мә­гән­дә җир өс­тен­дә пәй­да бул­ган сих­ри җен ма­лае ке­бек шак­ка­ты­рып өй­дә­ге­ләр­не хәй­ран итә иде. Хә­ер, аның мон­дый шук­лык­ла­ры­на тиз өй­рә­неп ал­ды­лар. Ан­дый ва­кыт­лар­да абый­сы:

— Син күк­тән төш­тең­ме әл­лә?— дип әү­вә­ле ап­ты­ра­са, ан­на­ры үзе дә шу­шы хәй­лә­гә өй­рә­неп ал­ды. Мо­то­цикл­ның та­выш бе­лән ки­леп тук­та­вы­на, узып ки­тү­е­нә һәм­мә ке­ше кү­нек­кән, әгәр дә тын да чы­гар­мый­ча йөр­гә­нен күр­сә­ләр, ба­ры­сы да хәй­ран итә­ләр, кай­бе­рәү­ләр­нең йө­рәк­лә­ре дә жу итә әле. Хә­лим үзе дә, абый­сы та­выш­сыз гы­на мо­то­цикл­да ки­леп тук­та­са, көт­мә­гән­дә аны кү­реп алу­га, кур­кы­нып куй­ган­дай ит­кә­лә­де.

Са­рай­лы авы­лы ма­тур бәй­рәм кө­нен­дә мө­га­ен өс­тәл ар­тын­да бә­леш ашап уты­ра тор­ган­дыр — урам­на­рын­да бер ге­нә ке­ше дә кү­рен­мә­де. Хә­лим, мо­то­цик­лын та­выш­сыз гы­на йөр­теп, га­ли­мә­ләр кап­ка­сы янын­нан сиз­дер­ми ге­нә узып ки­тү­е­нә бе­раз сө­ен­де дә әле. Тук­та­лып та тор­мый­ча тык­рык­тан Куш ка­ен алан­лы­гы­на та­ба тө­шәр­гә дип руль­не бор­ды. Мон­да да юл та­кыр иде. Мо­то­цикл йө­ре­шен та­гын да тиз­ләт­те. Хә­лим мо­ңа ку­ан­ган хә­лен­дә иде.

Куш ка­ен алан­лы­гы­на ки­леп тук­та­ган­да аның күз­лә­ре пар кү­гәр­чен ке­бек ку­а­ны­шып бер-бер­се­нә ка­рап ба­сып тор­ган егет һәм кыз­га хәй­ран ит­те. Ул әле бу авыл­да да яшь­ләр көн­дез, ке­ше кү­зе­нә кү­ре­неп оч­ра­ша баш­ла­ган­нар дип бел­ми иде. Мон­нан өй тә­рә­зә­лә­ре­нең ел­ты­ра­вык күз­лә­ре дә кү­ре­неп то­ра югый­сә. Әнә ге­нә алар!

Чи­бәр пар Хә­лим­нең тык­рык ба­шын­да­гы Куш ка­ен алан­лы­гы­на мо­то­цикл­да та­выш­сыз ки­леп тук­та­вын бе­раз­дан соң гы­на си­зе­неп ал­ды. Уңай­сыз ки­леп чык­ты. Хә­лим, мо­то­цик­лын бо­рып, ни­чек ке­нә мон­нан тиз­рәк ки­теп бул­мас­мы дип ка­ба­ла­ныр­га то­тын­ды. Өн­сез кал­ган яшь­ләр­гә ка­бат бо­ры­лып ка­рап, алар­ның бер­се Га­ли­мә икән­ле­ген та­нып өл­гер­де. Үзе дә тел­сез, тә­мам оят эчен­дә хәй­ран ка­лып бе­раз ва­кыт тор­ды да, ан­на­ры мо­то­цик­лын бер ти­бү­дә ка­бы­зып, ал­га та­ба ыр­гыл­ды­ра-ыр­гыл­ды­ра чап­тырт­ты да чап­тырт­ты. Шу­лай шак­тый озак дөнья йө­зен ай­кап йөр­гә­не со­ңын­да те­кә тау ба­шы­на ба­рып чык­ты. Җир­гә авып, бик озак ба­шын кү­тәр­ми ела­ды һәм әр­неп йо­кы­га тал­ды...

Ин­де ул ка­бат юл­да. Бү­ген үзе­нең яшь ба­шын, янар йө­рә­ген Га­ли­мә­дән ваз кич­те­реп алып ки­теп ба­ра. Ал­да та­гын ни­чә Куш ка­ен алан­лы­гы оч­рар аңа, бел­мәс­сең!

Ка­зан, 2008-09.

хххххххххххххххххххххххххххххххххххххххххххххххх

УМЫР­ЗАЯ

(ОЗАК­КА СУ­ЗЫЛ­ГАН ҮЛЕМ)

Ро­ман

Ке­ше берь­ю­лы гы­на, миз­гел эчен­дә ге­нә үл­ми. Ва­кый­га ерак­тан баш­ла­нып ки­теп, ел­лар бу­е­на ба­ра да ба­ра. Дө­рес сүз ул: “А­выр­ган үл­ми, тәкъ­ди­ре җит­кән ки­тә!”— ди­гән­нә­ре. Ка­бе­рең та­шы­на әгәр дә “ул шул ел­дан бу көн­гә­чә яшә­де” дип язып куй­са­лар, исәп­тә ял­гыш­кан­нар дия күр­мә. Ан­да да бер­нин­ди ха­та юк.

Яшәү бе­лән үлем ара­сын­да зур аер­ма бар­лы­гы ха­кын­да бә­хәс итү­че­ләр­нең бер ха­та­сы кү­ре­нә: алар яшәү­нең мәгъ­нә­сен, үлем­нең бө­ек­ле­ген күз ал­ды­на ки­те­реп җит­кер­ми­ләр. Го­мер ди­гән ел­га­ның озын­лы­гын көн­нәр һәм ел­лар бе­лән исәп­ли­ләр. Ә үлем­нең ба­ры тик сә­га­те ге­нә бар, ди­ләр. Сә­га­те, ми­ну­ты, миз­ге­ле... Һәр­кем­гә ях­шы мәгъ­лүм: яши­се ки­лү — үлем­не ашык­ты­ра, үлә­се ки­лү — яшә­еш­не ким­се­тә.

Ми­нем­ме яши­сем кил­мә­де, ди­яр­сез сез! Аның­мы, кай­сы­гыз­ның яши­се кил­мә­де, ди­я­мен мин. Әл­лә ял­гыш кы­на әй­тел­гән сүз­ме ул?

Эһ, әгәр дә шу­лай гы­на бул­са иде дә...

Бе­рен­че бү­лек

I

1957 нче ел­ның ма­тур ко­яш­лы июль аен­да, 24 нче чис­ло­да Ка­зан шә­һә­ре­нә кап-ка­ра бөд­рә чәч­ле, янып тор­ган шо­мырт ка­ра күз­ле, кы­зыл чия ирен­ле, хы­я­лый кар­ти­на­лар­да су­рәт­лә­не­лә тор­ган әки­я­ти га­җә­еп бер чи­бәр та­тар кы­зы кил­де. Мо­ны та­рих сә­га­те­нә-ми­ну­ты­на ка­дәр хә­тер­ләп ка­лыр­га ти­еш иде. Шу­ңа кү­рә аның, та­рих­ның, исе­нә тө­ше­рәм: ва­кыт ир­тән­ге ал­ты сә­гать тә ту­гыз ми­нут­та бул­ды бу ва­кый­га! Уфа­дан Ка­зан­га ашы­гып кил­гән пош­мас по­езд бер ге­нә миз­гел­гә дә соң­га ка­лыр­га кый­ма­ды. Бө­ек ти­ран та­ра­фын­нан га­дәт­кә кер­те­леп кал­ды­рыл­ган тәр­тип­ләр­не бо­зар­га ул ва­кыт­лар­да әле һич­кем­нең код­рә­те дә, ку­лы да җит­ми иде.

Ир­тән­ге як­та нин­ди шак­шы шә­һәр дә җы­еш­ты­рыл­ган, се­бе­рел­гән, пөх­тә­лән­де­рел­гән, адәм­нә­ре дә хуш­буй­лан­ган, кы­рын­ган-ясан­ган, хез­мәт дәр­те бе­лән бал­кып тор­ган ха­ләт­тә бу­ла­лар. Вок­зал реп­ро­дук­то­рын­да, көн­нең ях­шы бу­ла­сын бел­де­реп, ил хал­кы­на Мәс­кәү­нең һа­ва то­ры­шын тап­шыр­ды­лар. Мон­нан егер­ме ми­нут кы­на эл­гә­ре ул, ир­тән­ге гим­нас­ти­ка баш­ла­ну­ын әй­теп, тән­нәр­дә­ге җөй­ләр­не та­ра­тып җи­бә­рү­че му­зы­ка бе­лән кү­ңел­ләр­не хуш­лан­дыр­ган иде. Уфа-Ка­зан по­ез­ды шул моң эчен­дә вок­зал­га ки­леп кер­де. “На­чи­на­ем ут­рен­нюю гим­нас­ти­ку. Ис­ход­ное по­ло­же­ние при­ни­ма­ем...”— ди­гән га­дәт­тә­ге сүз­ләр ге­нә әй­тел­де­ләр югый­сә...

Ә ме­нә хә­зер пер­рон­нан кү­бә­ләк ке­бек хә­рә­кәт­чән, шөп­шә ке­бек чая әле­ге дә ба­я­гы чи­бәр кыз, шат­лы­гын­нан җан янып си­ке­ре­неп, ку­лын­да­гы кеч­ке­нә ак сум­ка­сын бол­гап-изәп җи­бәр­гә­ләп, очып-очып ди­яр­лек йө­ге­реп кит­те. Әти­се ак “с­та­линс­кий” фу­раж­ка­лы, ак-чис­та кос­тюм­лы, ир­ләр йөр­тер­гә га­дәт­лән­гән кыз­гылт галс­тук­лы, ак яка­лы ке­ше, ку­лын­да­гы ярым кыр­шыл­ган кеч­ке­нә че­мо­дан­ны, биш­тәр итеп бо­гау­ла­ган авыр гы­на кап­чык­ны кы­сып:

— Кы­зым, ашык­мы! Юга­ла күр­мә!— дип, ба­ла­сы­ның ар­тын­нан ха­фа­лы та­выш бе­лән эн­дәш­те.

Якын­да­гы тәр­тип сак­лау­чы ми­ли­ци­о­нер, гү­я­ки агай­га яр­дәм итәр­гә те­ләп, шун­да сы­быз­гы­сын сыз­гырт­ты. Бу олы гәү­дә­ле, зәң­гәр гә­лә­фи чал­бар­лы, ак ки­тель­ле, кы­зыл кай­ма­лы фу­раж­ка­лы адәм кот­ны алыр­лык иде. Яра­ма­ган урын­да рельс­лар аша кем­дер чык­мак­чы бул­ган икән. Ми­ли­ци­о­нер аңа сыз­гырт­кан. Те­ге, кур­ку­ын­нан әле ая­гын ки­ре алып, әле ал­га, шпал­га та­ба тө­ше­реп, ни кы­лыр­га бел­ми га­җиз­лә­неп ин­те­геп ма­таш­ты. Шу­шы­лай тәр­тип боз­га­ны өчен ге­нә ул би­ча­ра та­тар ха­ты­ны­ның “чит­лек­кә ябы­лып чы­га­сы” кил­ми иде. Ми­ли­ци­о­нер, аның хә­ле­нә ке­реп, ул як­ка ар­ка­сы бе­лән бо­рыл­ды. Та­тар апа­сы, бу бә­хе­те­нә сө­е­неп, яшел яу­лы­гы­ның чи­тен бер ку­лы бе­лән йө­зен кап­лау ягы­на тот­кан ки­леш, ашы­гып-ашы­гып кы­на ха­лык ара­сы­на ке­реп югал­ды. Кү­бә­ләк ке­бек очып ба­ру­чы кы­зы­ның сы­быз­гы әме­ре бе­лән тук­та­вы­на сө­е­неп, аны кап­чык­лы-че­мо­дан­лы ата­сы ку­ып тот­ты. Би­ча­ра ир тир­ләр­гә һәм су­лы­шын югал­тыр­га өл­гер­гән иде ин­де. Кы­зы аның әй­бер­лә­рен кү­тә­ре­шә­се ит­те. Бу ба­ла­га мө­га­ен ун­җи­де-ун­си­гез яшь­ләр ча­ма­сы бул­са да, нәкъ шу­лай икән дип тә­га­ен­ләп ке­нә әй­тер­гә мөм­кин тү­гел, бил­ге­ле. Са­бый­лы­гы чы­гып җит­мә­гән кош­чык, ба­ла­лы­гы ки­теп бет­мә­гән ку­зы ди­сәк, бер дә ха­та ке­бек то­ел­мас.

— Ка­зан шә­һә­ре нин­ди ма­тур!— ди­де кыз, тә­мам сок­ла­нып.— Мин тө­не бу­е­на йок­лый ал­ма­дым, әт­кәй!

— Сиз­дем, кы­зым, сиз­дем! Мин дә рәт­ле йо­кы күр­мә­дем!— ди­де әти­се, тук­та­лып, куз­га­ла баш­лап.

— Йок­ла­ма­ган ке­ше гыр­ла­мый ул!— дип әйт­те дә куй­ды кы­зы, әти­сен үп­кә­лә­тер­гә те­лә­гән­дәй үр­тәп.

Ба­ла­сы­ның га­дә­тен ях­шы бел­гән ата ке­ше аның ки­ре­гә сук­ты­рып әй­тү­е­нә игъ­ти­бар бир­мә­де. Кап­чык­ны биш­тәр итеп ар­ка­сы­на асар өчен җай­ла­ган бау­ла­рын­нан урап алып, кы­зын ал­га ашык­тыр­ды:

— Әнә трам­вай ки­теп бар­мак­чы. Без­не­ке бул­ма­гае!

Трам­вай ки­теп ба­рыр­га өл­гер­де. Аның кың­гы­рау ка­гып куз­га­лу­ы­на ка­дәр кыз­ны көл­ке­ле ит­те. Ул ара­да әти­се ха­лык­тан ни­чән­че трам­вай­га уты­ру мәс­ли­хәт икән­ле­ген бе­ле­шеп өл­гер­де. Кы­зы­на:

— Без­гә “Дүр­тен­че” дә ярый икән, “И­кен­че” дә әй­бәт бу­лыр,— дип җит­кер­де.

Ә ба­ла­сы­на — ба­ры­бер, ул күк­ләр­дә йө­зә, хы­ял ка­нат­ла­рын­да оча, бә­хет күл­лә­рен­дә чу­ма иде. Ата­сы аңа әле ап­ты­рап, әле бор­чы­лып ка­рап-ка­рап куй­ды. Кө­тел­гән трам­вай юл ар­кы­лы­сын чы­га ал­мый­ча, ки­лү ягын­да кың­гы­ра­вын как­ка­лап, куз­га­лыр­га тор­ган ат ни­чек пош­кыр­га­ла­са, шу­лай ит­кән сы­ман аш­кы­нып ма­та­ша бир­де. Йөк­ле ма­ши­на аның рельс­ла­ры аша чай­ка­ла-чай­ка­ла, адым­лап ди­яр­лек үтеп, көч-хәл­гә ки­теп бар­ды.

II

Кыз ба­ла­ның тор­мыш­ка җи­ңел ге­нә ка­ра­вын­нан да, дөнья йө­зен­дә бар да гөл ге­нә, бар да як­ты көн ге­нә дип бе­лү­ен­нән дә ата ке­ше өчен кур­кы­ныч әй­бер юк. 1957 нче ел­ның 24 нче ию­лен­дә, ир­тән­ге сә­гать бе­лән ал­ты да ту­гыз­да Уфа-Ка­зан по­ез­дын­нан төш­кән чи­бәр кыз­ны күп­ләр кү­реп өл­гер­сә дә, та­рих мо­ның миз­ге­ле­нә ка­дәр тө­гәл бел­сә дә, хә­те­рен­дә кал­ды­рыр­га те­лә­ми иде. Шу­ңа кү­рә аның хә­те­рен, сүз­лә­ре­без­не бер­ни­чә кат ка­бат­лый-ка­бат­лый, шу­шы рә­веш­ле яңар­та­сы ит­тек. Хә­ер, хик­мәт бит та­рих­та тү­гел, аның өс­тен­ле­ге­нә дә бәй­лән­мә­гән. Хик­мәт — чи­бәр кыз­ның, шу­шы пи­о­нер ял­кы­нын­да “пеш­кән”, ком­со­мол хис­лә­рен­дә тәр­би­я­лән­гән, бә­хет­ле, ир­кен, ке­ше өчен дип тө­зел­гән ил­дә яшә­вен­дә, һәр көн­не ко­яш­ка сок­лан­ган ке­бек, пар­ти­я­гә хәй­ран шу­шы наз­лы ба­ла­ның үзен­дә иде. Әти­сен бор­чы­га­ны алар гы­на бул­са — бер хәл, ва­кы­ты җи­теп, ул юләр­лек­лә­ре чы­гып бе­тәр, са­бын ку­ы­гы ке­бек ка­бар­ган хы­ял­ла­ры шарт­лар да юк­ка чы­гар иде­ләр. Әм­ма аның кы­зы әле ша­гый­рә дә бит, җит­мә­сә! Тор­мыш ту­рын­да яз­са — бер хәл, әл­лә ни­ләр ха­кын­да хы­ял­ла­на, оча бит, оча ба­ла! Ә син, аны ме­нә Ка­зан­га, уни­вер­си­тет­ка укыр­га кер­тер­гә алып кил­дем, ди­сең. Зи­һе­не ях­шы, биш ел элек укы­ган ки­тап­ла­рын да сүз­гә-сүз сөй­ләп би­рә ала, ди­сең. Әйе, кы­зы­ның бу як­тан та­би­га­те әби­се­нә дә, әни­се­нә дә ох­ша­ган. Әм­ма да ке­ше­нең бер ягын­да ар­ты­гы бе­лән өс­тен­лек бар икән, икен­че як­ла­ры­на ни­гә­дер ким­лек ки­лә. Хол­кы­ның уты­рып җи­тү­ен ата ке­ше көт­кән иде, бул­ма­ды. Кы­зы­ның йө­зе ту­лы ко­яш. Авыл­ны, әни­ем­не, ту­ган­на­рым­ны кал­дыр­дым дип бер са­гыш­лан­сын иде, ә ул — очы­на, күк­тән тө­шә ал­мый. Дөнь­я­га җи­ңел ка­ра­вы җит­мә­гән гы­на җит­мә­гән, ша­гый­рә бит әле җит­мә­сә, ша­гый­рә! Кай­та-кай­та мең әй­тер­сең, мең уф­та­ныр­сың! Хәс­рәт өс­те­нә кай­гы, са­гыш яны­на гамь тү­гел­ме соң бу?

— Әт­кә­ем, мин шу­шы уни­вер­си­тет­та укыр­мын­мы?

Алар, трам­вай­дан тө­шеп, тык­рык-урам­нар­дан кү­тә­ре­леп, аш­кы­нып-ашы­гып уни­вер­си­тет­ка ки­леп җит­те­ләр. Зур, би­ек, мә­һа­бәт кү­рен­де ул алар­га. Кар­шын­да­гы ко­лон­на­ла­ры аңа баш ире­шә ал­мас­лык мәр­тә­бә һәм бө­ек­лек би­реп то­ра­лар. Ме­нә ни өчен бо­рын­гы грек­лар төп ал­ла­ла­ры Зевс­ның тау ба­шын­да­гы са­ра­ен һәр як­тан да ко­лон­на­лы итеп тө­зе­гән­нәр — ила­һи­лык өчен!

III

Әйе, 1957 нче ел­ның 24 нче ию­лен та­рих хә­те­рен­дә кал­ды­рыр­га ти­еш иде, ди­дек. Шу­шы ша­гый­рә кыз бе­лән нис­бәт­тә ге­нә бул­са да, аның шу­шы көн­не әти­се бе­лән Ка­зан­га уни­вер­си­тет­ка укыр­га ке­рер­гә дип до­ку­мент­ла­рын тап­шы­рыр­га ки­лү­лә­ре­нә бәй­ле ге­нә бул­са да ис­кә алыр­га ти­еш иде, ди­дек. Ка­бат­лап бел­де­рү­лә­ре­без­нең сә­бәп­лә­ре бар, чөн­ки та­рих хәт­та бө­ек Габ­дул­ла Ту­кай­га да мәр­хә­мәт­сез бул­ды, аның да Ка­зан­га кай­ту кө­нен, ягъ­ни Уральс­ки­дан ки­лү­ен сә­га­те-ми­ну­ты­на ка­дәр тө­гәл­лек бе­лән исен­дә кал­дыр­ма­ды, хәт­та аен да ачык хә­те­рен­дә сак­лый бел­мә­де. Ә без аны, авыз­ла­ры­быз­ны ту­ты­рып, “Та­рих!” дип ата­ган бу­ла­быз. Та­рих шун­дый бу­ла­мы­ни?

— Кә­ри­мә, кы­зым, син нәр­сә ин­де?

— Әйе, әт­кә­ем?

Ата ке­ше­нең җил­кә­сен­дә­ге биш­тәр­дә һич­шик­сез бә­рәң­ге бу­лыр­га ти­еш иде. Ә ку­лын­да­гы кеч­ке­нә че­мо­да­нын­да — кы­зы­ның бер­ни­чә кат­ка ал­маш ки­ем­нә­ре. Ерак юл­дан кил­де­ләр бит. Ка­зан ка­дәр­ле Ка­зан­га!

Ва­кыт әле­гә ир­тән­ге як иде. Кә­ри­мә тик то­ра бел­ми, һа­ман да оча-очы­на, уни­вер­си­тет ко­лон­на­ла­ры­ның әле бер ягы­на чы­га, әле икен­че­се­нә... Алар­га то­ты­нып ка­рый, ко­ла­чы җит­ми. Әл­лә ин­де үр­мә­ләп ме­неп кит­мәк­че­ме, Хо­да­ем?

Мо­ңа әти­се­нең эче по­ша, шу­ңа да:

— Кы­зым, Кә­ри­мә, син нәр­сә ин­де?— дип, ачу­ла­ныр­га ит­кән сүз­лә­рен ка­бат­лый. Ба­ла аның та­выш кү­тә­реп би­тәр­лә­мә­я­чә­ген аң­лый. Кү­ңе­ле ка­нат­ла­рын­да оча би­рә ул. Уни­вер­си­тет ко­лон­на­ла­рын биш әй­лә­нә. Та­гын алар­га га­җәп­лә­нә, ко­чак­ла­мак­чы бу­ла, әти­сен­нән кы­рын сүз­ләр­не ише­тә.

Ары­рак урам се­бе­рү­че­нең се­бер­ке­се чаж да чож итеп ала, ан­на­ры ас­фальт өс­тен­дә се­бе­ре­неп йө­рер­гә то­ты­на. Кә­ри­мә ул агай­га ап­ты­рап ка­рап то­ра. Аңа кы­зык: мон­дый урам­нар­ны да се­бе­рә­ләр икән!

Шә­һәр шу­шы бу­ла бит ин­де ул: ир­кен, киң, рә­хәт. Һа­ва­сы гы­на да ни то­ра! Юк сүз ул авыл­лар­да — ирек, авыл­лар­да — ях­шы дип сөй­ләү­ләр. Ан­да­гы кы­сын­кы­лык­ны бел­сә­гез, күр­сә­гез иде сез. Урам­га чык­саң да ке­ше, бо­лын­га төш­сәң дә ке­ше. Ки­чен бе­рәр егет оза­та кайт­са, көт тә тор, ир­тә­гә ир­тән бө­тен авыл бу хак­та бе­леп то­ра. Кә­ри­мә­не юк­ка үр­тә­гән­нәр, шә­һәр эче ту­лы ке­ше­ләр, бар да ят, бер­сен-бер­се та­ны­мый­лар дип. Та­ны­ма­сын­нар, ки­рәк тү­гел. Үзен та­ны­тыр­га кил­де мон­да Кә­ри­мә. Ме­нә аны та­ныр­лар! Һе, ке­ше күп, имеш. Вок­зал­да гы­на бер по­езд ха­лык төш­те. Ми­нут эчен­дә та­рал­ды­лар да бет­те­ләр. Ком­га тү­гел­гән су ке­бек тә бул­ма­ды­лар.

Укыр­га ке­рер­гә те­ләү­че­ләр­нең до­ку­мент­ла­рын ка­бул итү ко­мис­си­я­се ир­тән­ге сә­гать ту­гыз­дан гы­на эш­ли баш­лый икән. Әле җи­де ту­лып кы­на үт­те. Ни­ка­дәр күп ва­кыт бар. Аны кая ку­еп бе­тер­мәк ки­рәк?

— Кы­зым, Кә­ри­мә! Ко­ма­чау­ла­ма абы­е­ңа! Кил, мон­да уты­рып то­рыйк, бү­ген көн бик тә эс­се бу­лыр сы­ман. Ир­тән­нән кыз­ды­ра баш­ла­ды бу.

Әти­се туй­ды­рып бе­тер­де ин­де. Акыл өй­рә­тү­дән, ки­сә­тү ясау­дан уз­мый. Мәк­тәп ди­рек­то­ры бул­дым ди­гәч тә! Үз хәс­рәт­лә­рен кы­зы янын­да кал­ды­рып тор­са да ярар иде. Кү­ңел­ле тү­гел бит ин­де да­и­ми рә­веш­тә сүз ише­теп га­җиз­лә­нү: “Кә­ри­мә, алай яра­мый! Кә­ри­мә, бо­лай кы­лан­ма!” Ә ни­чек ярый соң? Кы­лан­мау нин­ди бу­ла? Куз­гал­мый­ча, тик ке­нә уты­рып то­рыр­га­мы? Әнә те­ге кыз бе­лән абый ке­бек?

Уни­вер­си­тет кар­шын­да­гы бак­ча ке­бек урын­да эс­кә­ми­я­ләр ку­ел­ган икән. Ан­да ке­ше­ләр дә бар. Ме­нә кая ча­кы­ра ба­я­дан бир­ле Кә­ри­мә­не әти­се. Авыл­дан ки­леп, шә­һәр ка­ра­мый­ча-күр­ми­чә, ни­чек ты­ныч кы­на уты­рыр­га мөм­кин икән ин­де? Әл­лә күп­ме ма­тур йорт­лар, буп-буш урам­нар. Шу­лар­ны әй­лә­неп, кү­реп ки­лер­гә ти­еш Кә­ри­мә. Мон­да бит бо­рын­гы кремль дә бар. Сө­ем­би­кә ма­на­ра­сы! Шу­лар­ны ка­рап йөр­сә­ләр нәр­сә бул­ган?

Бак­ча­да утыр­ган агай бе­лән кыз­ның шу­лай ук биш­тә­ре һәм кеч­ке­нә че­мо­да­ны бар икән. Бер сүз сөй­ләш­сә иде­ләр. Бу кыз биг­рәк ир­тә әби­гә әй­лән­гән, куз­га­лыр­га да кур­кып уты­ра. Кә­ри­мә ке­бек уни­вер­си­тет­ка укыр­га ке­рер­гә кил­гән ин­де ул да. Сап-са­ры чәч­ле, ак бан­тик­лы. Әти­се­нә елыш­кан. Биг­рәк­ләр кур­как икән, би­ча­ра­кай!

Кә­ри­мә чем-ка­ра, бөд­рә­лә­неп тор­ган чәч­ле, кы­зыл бант­лы ич­ма­сам. Ко­яш ке­бек бал­кый. Кы­зыл бант­ла­ры ка­ра чәч­лә­рен­дә гөл чә­чәк­лә­ре ке­бек бал­кып то­ра­лар. Әти­се шу­ны да ярат­ма­ды, “ск­ром­ный” тү­гел ди­гән бу­ла. Мәк­тәп­тә­ге дә­рес­ләр­гә дә кы­зыл бант­лар та­гып йөр­тер­гә те­лә­мә­де. Үз ка­би­не­ты­на ча­кы­рып алып, ка­ра­га алыш­тыр­та тор­ган иде. Шу­ны да бел­мә­де бит: ка­ра бант­лар Кә­ри­мә­гә ки­леш­ми­ләр, чәч­лә­ре ара­сын­да юга­ла­лар да ка­ла­лар. Бу өл­кән­нәр ма­тур­лык­ны биг­рәк­ләр бел­ми­ләр ин­де. Ме­нә бу кыз да сап-са­ры чәч­лә­ре­нә сар­гая баш­ла­ган ак бан­тик­лар та­гып куй­ган. Чә­чен ике то­лым итеп үр­гән әле, кы­сып-кы­сып. Ме­нә Кә­ри­мә­нең ич­ма­сам, рус кыз­ла­ры­ны­кы ке­бек бер то­лым­га ка­лын итеп ку­ел­ган­нар. Ул хәт­та йок­лар­га ят­ка­нын­да да аны чи­шеп тор­мый. Чи­я­лән­дер­сә — бет­те, та­рак мәң­ге кер­мә­я­чәк! Шә­һәр бай­бәт­чә­лә­рен­нән бет иярт­мә­сә ге­нә ярар иде. Ка­ла ка­дәр ка­ла­да әл­лә ни­ләр бар­дыр әле, то­тып ашау­ла­ры да мөм­кин. Әни­се аңа ни­чә әйт­те:

— Төн­лә йөр­мә, уку­ың­ны гы­на бел, ба­шың­ны аша­ма­сын­нар!— ди­де.

Бу­лыр да, мон­да адәм итен­нән мар­җа­лар пи­рож­ки ди­гән нәр­сә пе­ше­рә­ләр икән. Бө­гел­мә­дә, по­езд көт­кән­дә, Кә­ри­мә­нең бо­ры­ны­на шул пи­рож­ки-бөк­кән ди­гән­нә­ре­нең тә­ме ке­реп җә­фа­ла­ды. Юк, әти­се ал­дыр­ма­ды. Әни­се­нең сүз­лә­ре хак­лы ми­кән­ни? Адәм итен­нән пе­ше­рел­гән дип уй­лый­лар­дыр­мы, әл­лә дуң­гыз ма­ен­да пеш­кән­ле­ген бел­ми­ләр­ме? Юк­тыр. Әти­се ком­му­нист бит аның, дуң­гыз итен­нән дә, ма­ен­нан да чир­кан­мый-ку­рык­мый. Ак­ча то­тар­га те­лә­мә­гән­дер! Аны­сы, бер пи­рож­ки-бөк­кән алып аша­ган­нан гы­на ак­ча­ла­ры әл­лә ни ки­ме­мәс тә иде. Ни­гә са­ран­лан­ды ин­де?

IV

— Исән­ме­сез! Сез дә уни­вер­си­тет­ка до­ку­мент­ла­ры­гыз­ны ки­тер­де­гез­ме?

— Әйе, шу­лай дип то­ра идек!

Кә­ри­мә­нең әти­се уты­рыр урын­ны бак­ча эс­кә­ми­я­сен­дә­ге кыз бе­лән агай янә­шә­сен­нән ал­ды. Үза­ра тар­ты­нып кы­на сүз­ләр баш­лан­гач, кай­сы як­тан икән­лек­лә­рен бе­леш­те­ләр. Кыз­ның исе­ме Са­би­ра икән, Ре­во куш­мак­чы бул­са­лар да, әни­лә­ре те­лә­мә­гән.

— Ар­ча ягын­нан без,— ди­де агай.— Габ­дул­ла бу­лам. Без­дә ике ке­ше­нең бер­се Габ­дул­ла иде бу­гай. Хә­зер төр­лән­де ин­де. Сез кай­дан соң?

— Сар­ман ягын­нан ук кил­дек. Кы­зым уни­вер­си­тет­ны сай­ла­ды. Баш­лан­гыч мәк­тәп­тә, Лә­шәү ди­гән авыл­да ди­рек­тор мин. Га­ри­фул­ла исем­ле бу­лам, Га­риф ди­гән­дә дә ярый. Ми­не шу­лай атап йөр­тә­ләр дә. Кы­зым — Кә­ри­мә. Ши­гырь­ләр яза. Әдә­би­ят бе­лән ша­шын­гач, та­тар бү­ле­ге­нә до­ку­мент­ла­рын ки­те­рә кил­гән идек,— дип аңа, бе­рен­че оч­ра­ган ке­ше­гә, ба­ры­сын да әй­теп бир­де Кә­ри­мә­нең әти­се. Ә үзе та­ныш тү­гел ке­ше­гә ачы­лып кит­мәс­кә ку­ша. Ши­гырь­ләр язу­ын ник әйт­те ин­де?

Кә­ри­мә, ки­рәк­мә­гән­чә оя­ла да бе­лә тор­ган кыз бу­ла­рак, ко­мач ке­бек кы­за­рыр­га ти­еш иде. Әм­ма йө­зен­дә үз­гә­реш си­зел­мә­де. Ба­ла­сын ях­шы бе­лә тор­ган ата аңа ка­рап ал­ды. Алар­ның күз­лә­ре оч­раш­кан­да кы­зы әл­лә ниш­ләп кит­те. Кау­ша­вы те­ле­нә чы­гар­га өл­гер­де:

— Әти,— ди­де ул,— бө­те­не­сен дә әй­теп бе­тер­мә ин­де!

Га­ри­фул­ла аб­зый ап­ты­рау­лы кы­я­фәт­кә кер­де. Аның­ча ул әле сүз­лә­рен баш­ла­ма­ган да иде. Кы­зы­на ил­ти­фат итеп тор­мас­ка уй­ла­ды­мы, яңа та­ны­шын­нан со­рар­га бул­ды:

— Сез­не нин­ди те­ләк­ләр ки­тер­де?

— Без дә та­тар бү­ле­ге­нә дип атап кил­дек. Кы­зым Са­би­ра ши­гырь­ләр яз­мый аны­сы. Га­зе­та­лар­да мә­ка­лә­лә­ре ба­сыл­ды. Язу эшен сай­ла­мак­чы. Ә мин аңа укы­ту­чы бу­лыр­га әй­тәм.

Бе­раз­га сүз­лә­ре бү­лен­де­ләр. Бе­рен­че ка­раш­ка Са­би­ра бе­лән Кә­ри­мә көн­дәш­ләр иде­ләр. Ин­де бер-бер­се­нә ачы­лып ук кит­мәс­кә дә мөм­кин­нәр. Тик сүз­ләр тәр­тип бе­лән баш­лан­ган, дә­вам ит­ми ка­ла ал­мый иде­ләр.

— До­ку­мент­лар­ны ир­тә­рәк тап­шыр­ган­да да бу­ла­сы иде,— дип әй­теп куй­ды Га­ри­фул­ла аб­зый.— Ар­ча ерак җир тү­гел. Ул без­гә ге­нә юл га­за­бы — гүр га­за­бы!

Габ­дул­ла агай ни­дер әй­тер­гә те­ләп та­мак кы­рып та, сүз­не ял­га­мый, өзек ки­леш кал­ды­ру ягын ка­ра­ды. Әм­ма Га­ри­фул­ла аб­зый ашык­ма­ды. Аның ак как­ча йө­зе җы­е­ры­лып ал­ды. Сә­бәп­не бе­лә­се ки­лә, әм­ма сер­нең асы­лын яше­рер­гә өй­рән­гән шу­шы үтә сак бу­ын сүз­не үл­чәм­дә то­тып тор­мый ка­ла ал­ма­ды. Шу­ңа да:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: