Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 21 страница

— Ба­лам­ны пи­о­нер ла­ге­рын­да эш­лә­теп, бе­раз ак­ча­сы бул­мас­мы ди­гән идек. Яшь ке­ше­гә ки­рәк бит,— ди­де Габ­дул­ла агай, бит очын­да­гы олы ми­ңе­нә та­ба авы­зын ер­ган­дай итеп.

— Сез дә мәк­тәп­тә эш­ли­сез­ме?

— Әйе, җи­де­ел­лык­та. Ди­рек­тор. Утын эш­лә­ре бе­лән дә озак йө­рел­де. Җае чык­мый тор­ды.

— Аны­сы шу­лай ин­де.

Та­гын ара­да тын­лык ур­наш­ты. Сы­лу Ка­зан ка­ла­сы­ның тын бак­ча­сын­да сә­гать­лә­ре ак­рын үтә тор­ды. Габ­дул­ла агай­ның да ба­шын­да ак фу­раж­ка иде. Ул, аны са­лып, маң­гай ти­рен сөр­теп ма­таш­ты. Аң­ла­ган ке­ше­гә йө­рә­ге­нең сау тү­гел­ле­ген тө­ше­нер­лек иде аның бу хә­рә­кәт­лә­рен­нән. Кы­зы­ның са­быр­лы­гы, ар­тык бер ге­нә дә сел­кен­мә­ве дә шу­ның бе­лән бәй­ле бу­лыр­га мөм­кин әл­бәт­тә. Әти­сен бор­чыр­га те­лә­мә­ве сә­бәп­ле ба­ла­ның үз хол­кын да тәр­тип­тә то­туы дөнь­я­ны бел­гән ке­ше­ләр­гә аң­ла­шы­ла, бил­ге­ле. Га­ри­фул­ла аб­зый­ның Са­би­ра ке­бек кыз­га ата бу­ла­сы ки­лә, тик ул үзе ха­кын­да, ме­нә шу­шын­дый сый­фат­лар­га яшь­лек­тә ру­хы­ның ом­тыл­га­ны­на исәп-хи­сап ясап, бер уты­рып уй­ла­на да ал­га­ны юк. Ме­нә хә­зер мөм­кин­лек ту­ды. Кы­зын­да мон­дый хә­рә­кәт­чел тә­вәк­кәл­лек әни­сен­нән ки­лә, үз-үзе­нә ыша­ну хи­се аңа бет­мәс-тө­кән­мәс көч би­рә. Те­лә­сә — ут­ка, те­лә­сә — су­га таш­ла­на тор­ган адәм ба­ла­сы ян­мый-көй­ми кал­ма­я­чак. Ре­во­лю­ция һәм су­гыш ге­рой­ла­ры шу­шын­дый ке­ше­ләр ара­сын­нан чык­ты­лар. Әм­ма ан­дый за­ман­нар арт­ка кал­ды­лар ке­бек. Ин­де алар ка­бат­лан­ма­я­чак сы­ман. Ке­ше нин­ди бу­лыр­га ти­еш хә­зер? Та­гын “кай­нар баш­лар­ны” чүп­ли баш­лар­лар­мы? Кыз ба­ла дип тор­ма­я­чак­лар бит!

Га­ри­фул­ла абый­га бо­лар­ны уй­ла­вы авыр бу­лыр­га ти­еш иде. Кы­зын мөм­кин ка­дәр ак­тив пи­о­нер­ка, ты­рыш ком­со­мол­ка ит­те. Бө­тен ра­йон­ны сок­лан­ды­рып тор­ган, ком­му­нис­тик иде­ал­лар­дан өл­ге ал­ган ке­ше, шул ут­лар­да кай­нар­лан­ган йө­рәк ял­гыш­ма­я­чак. Ил­гә, пар­ти­я­гә кар­шы эш алып ба­ру­чы да, мил­ләт­че дә бул­мас, бур­жу­аз, хәт­та вак бур­жу­аз иде­о­ло­гия сөй­рәл­че­ге дә ата­ла ал­мас! Ха­лык бел­ми әйт­ми ул: “Тын күл­дә шай­тан оя­сы гы­на!”

Ата ке­ше­нең ни­чә көн­гә бе­рен­че тап­кыр кү­ңе­ле ачыл­ды. Аның өчен хә­зер Са­би­ра “ы­ша­ныч­сыз боз” ке­бек то­е­лып ал­ды. Ста­лин за­ма­ны аның кү­ңе­лен­дә ти­рән эзен кал­дыр­ган иде. Ул шу­ның ар­ка­сын­да үзен та­гын да ха­та­лан­дыр­ды. Пар­тия ата­ган һәр ке­ше­нең ха­лык дош­ма­ны икән­ле­ге­нә чын кү­ңе­лен­нән ыша­на иде. Хә­зер дә ыша­на. Аның күз ал­дын­да күп­ме ке­ше­ләр ха­рап бул­ды. Алар­ның кү­бе­се үз эч­лә­ре­нә, үз уй­ла­ры­на чум­ган ке­ше­ләр иде. Бәл­ки Габ­дул­ла да шул җил­ләр­нең тәэ­си­рен яз­мы­шы аша уз­дыр­ган­дыр?

Га­ри­фул­ла аб­зый шун­да акы­лы ары­ган­лы­гын той­ды. Ил­дә ни­ләр бул­мас, алар­ның ба­ры­сын да уй­лап бе­те­реп, аң­лап җит­ке­реп бу­ла­мы соң? Юк, әл­бәт­тә. Нәр­сә эш­ли ул? Ни­гә әле бо­лай, әле те­ге­ләй итеп ке­ше­ләр­не бә­я­ли? Пар­тия ан­нан җит­ди­лек та­ләп итә, үз эшен­дә ул бе­рәр тап­кыр мон­дый йом­шак­лык күр­сәт­те­ме?..

Җәй­ге ир­тә­нең эс­се җи­ле, кай­сы як­тан исәр­гә бел­ми­чә ап­ты­рап, уң­лы-сул­лы ни­чек йө­рен­сә, Га­ри­фул­ла аб­зый­ның да уй­ла­ры шу­лай иләс-ми­ләс иде­ләр. Ә кы­зы Кә­ри­мә, ко­яш­ка та­ба си­ке­рер­гә дип йө­гер­гән-чап­кан ко­лын сы­ман, тын­гы бел­мәс йө­рә­ген тыя ал­мый­ча, әле эс­кә­ми­я­гә ки­леп утыр­ды, әле бак­ча­ны әй­лә­неп чык­ты. Са­би­ра хет бер куз­га­лып ка­ра­сын.

— Та­мак ял­гап ал­ды­гыз­мы? Мон­да, Чер­ны­шау ура­мын­да, ях­шы гы­на аш­ха­нә бар!— ди­де бе­раз­дан Габ­дул­ла агай, ни­гә эн­дәш­ми уты­ра­сыз ди­гән ке­бек итеп әй­тер­гә те­лә­гән­дәй.

— По­езд­да аша­дык. Үзе­без бе­лән ал­ган идек. Без­дә пеш­кән бә­рәң­ге кал­ды әле!— дип, биш­тә­рен куз­га­та баш­ла­гач, Га­ри­фул­ла аб­зый­ны бу те­лә­ген­нән тиз­рәк тук­та­тып:

— Без­нең та­мак тук. Ях­шы яши­без. Ки­рәк­ми. Аш­ха­нә­не сез­гә, ерак­тан ки­лә­сез, бел­ми­сез­дер дип әйт­кән идем. Юл ке­ше­се­нең та­ма­гы тиз ачы­гу­чан бу­ла ул. Шу­ңа гы­на...— ди­де Габ­дул­ла агай, ку­лын яңа та­ны­шы­ның кап­чы­гы өс­те­нә ку­еп.— Без­нең Ар­ча мон­да гы­на бит!

Шу­шы сөй­лә­шү­лә­рен­нән соң алар та­гын сүз­сез кал­ды­лар. Кә­ри­мә­гә бу та­гын эч­по­шыр­гыч тын­чу хәл сы­ман то­ел­ды. Әти­лә­ре сөй­лә­шү­ен тың­лап тор­ган­да ты­ныч кы­на утыр­ган иде, ка­бат уры­нын­нан куз­гал­ды, бак­ча­ның ар­гы ба­шы­на­ча ба­рып, ан­да тор­ган һәй­кәл­не төр­ле як­лап йө­реп-ка­рап чык­ты. Ко­лы­нын күз уңын­нан җи­бәр­ми ге­нә ут­лап йөр­гән ат ши­кел­ле, Га­ри­фул­ла аб­зый да, нин­ди дә бул­са сүз баш­лап алып, кы­зын бер дә оны­тып куй­мый­ча, игъ­ти­бар­лап уты­ра бир­де. Аңа бү­ген төр­ле уй­лар ке­реп, Кә­ри­мә­нең чи­бәр­ле­ге­нә сок­ла­ныр­га, мон­дый кыз үс­те­рә алу­ы­на сө­е­нер­гә дә ту­ры кил­де. Бер ка­ра­ган­да, ба­ла­ның хә­рә­кәт­чән бу­луы ях­шы­рак икән әле ул. Әнә, Са­би­ра ди­де бит әле, ник бер куз­га­лып ка­ра­сын? Тып-ты­ныч. Сүз баш­лар­га да кур­кып уты­ра!

— Мәк­тә­бе­гез җи­де­ел­лык бул­гач, эш тә күб­рәк ин­де...

Га­ри­фул­ла аб­зый­ның бу сүз­лә­ре Габ­дул­ла агай­ны һа­ман да дәрт­лән­дер­мә­де. Шу­лай да ул әй­теп куй­мый да кал­дыр­ма­ды:

— Элек без­не­ке дә баш­лан­гыч иде. Өс­тәп та­гын бер ко­ри­дор, ал­ты класс бүл­мә­се ясат­тык. Мә­шә­ка­тен кол­хоз кү­тәр­де. Ро­но ак­ча бир­де. Шул ук эш ин­де. Ба­ры тик са­ны гы­на күп то­е­ла. Кол­лек­ти­вы иш­ле­рәк. Кол­хоз­га өс­тә­мә эш­че көч­ләр ки­рәк хә­зер дип, без­нең рә­ис үз ягын­нан ты­рыш­тыр­ды. Ин­де ур­та мәк­тәп ит­те­рү ту­рын­да сөй­ли. Бә­рәң­ге­сен, иге­нен мәк­тәп бе­лән җы­яр­га бу­лы­ша­быз бит...

— Без­не­ке­ләр ни­гә­дер ул ту­ры­да кай­гыр­мый­лар. Сүз йө­ри ин­де, аны­сы. Де­гет эше дә баш­ла­нып кит­те. Ан­да да эш­че көч­ләр ки­рәк. Яшь ир­ләр шун­да ки­тәр­гә ге­нә то­ра­лар. Ак­ча­сы әй­бәт икән. Кол­хоз­да да ке­ше­се җи­тәр­лек, яз­гы-көз­ге эш­ләр­дә ба­ла­лар­сыз бул­мый ба­ры­бер дә! Дө­рес әй­тә­сез!

Ике ата ком­му­нист­лар­ча сә­я­си-иде­о­ло­гик сак­лык бе­лән үза­ра ка­ра­шып ал­ды­лар. Сүз­лә­ре­нең бу тәр­тип бе­лән ба­руы кир­тә си­ке­рү сы­ман­рак ки­леп чык­ты. Со­ци­а­лис­тик дәү­ләт­тә ба­ла­лар хез­мә­тен фай­да­ла­ну бул­мас­ка ти­еш­ле­ген ике­се дә бе­лә иде­ләр. Мо­ның ише ар­тык сүз­не кай­да да ярат­мый­лар.

V

Сә­гать тө­гәл ту­гыз­га алар уни­вер­си­тет ише­ге тө­бе­нә ка­бат ки­леп, “Ка­бул итү ко­мис­си­я­се”­нең ин­де эшен баш­лап җи­бә­рүе ха­кын­да ише­теп алып, мо­ңа рә­хәт ки­че­реш­ләр бе­лән сө­ен­де­ләр. До­ку­мент­лар­ны да бер­гә тап­шыр­ды­лар. Ике кыз­ның да ат­тес­тат­ла­рын­да ба­ры тик “биш­ле” бил­ге­лә­ре ге­нә иде­ләр. Бу исә ике як­ның дус­лы­гы ны­гу өчен та­гын да бер сә­бәп бул­ды.

Им­ти­хан­нар бе­рен­че ав­густ­та баш­ла­на­лар икән. Әл­лә ни ап­ты­рый­сы юк, мон­да да шул ук мәк­тәп им­ти­хан­на­ры ка­бат­ла­на­лар. Сы­нау алу­чы­лар, үз та­ләп­лә­ре бе­лән та­ныш­ты­рып, аң­лат­ма-кон­суль­та­ци­я­ләр дә би­рә­се­лә­ре бул­гач, мо­ны­сы аби­ту­ри­ент­лар өчен та­гын да ях­шы. Кыз­ла­ры­на әти­лә­ре ул дә­рес­ләр­гә йө­рү­не мәҗ­бү­ри итеп куй­ды­лар. Әзер­лек курс­ла­ры да эш­лә­гән, алар­га да йө­рү ки­рәк бул­ган да бит, әм­ма со­ңар­ган­нар, ан­да­гы уку­лар бе­теп ки­лә­ләр икән ин­де.

Ике ата да ба­ла­ла­ры­на бер үк әби­дә фа­тир тап­са­лар, ях­шы бу­ла­чак­лы­гы ха­кын­да ки­ңә­шеп, Габ­дул­ла агай шун­да Ка­зан­да та­ныш ке­ше­лә­ре бар­лы­гын, күр­ше­лә­рен­дә ял­гы­зак про­фес­сор ха­ты­ны ир­кен ге­нә яшәп ятуы, аңар­дан үте­неп ка­ра­ган­да, шун­да кыз­ла­рын фа­тир тө­ше­рү ку­лай бул­мас­мы ди­гән фи­кер­не әйт­кәч, шул ишек тө­бе­нә ба­рып ка­рар­га бул­ды­лар. Уни­вер­си­тет та­вын­нан тө­шеп, Бо­лак кү­пе­рен чык­кач та, Сов­нар­ком би­на­сы кар­шын­да, Па­риж ком­му­на­сы ди­гән исем­не йөрт­кән урам ягын­нан ике кат­лы таш пу­лат­лар ышы­гын­да тор­ган ишек ал­ды­на кер­де­ләр. Мон­да­гы һа­ва­ның бе­раз сал­кын­ча бу­луы, бак­ча­сы­ның агач­лык һәм гөл­ләр бе­лән бал­кып то­руы кү­ңел­лә­ре­нә мең төр­ле сө­е­неч бир­де. Алар­ны ишек ал­дын се­бе­рү­че һәм ка­рап то­ру­чы агай тук­тат­ты. Ку­лын­да­гы се­бер­ке са­бы бе­лән мыл­тык көп­шә­се ке­бек ки­те­реп төр­теп, ал­дан ба­ру­чы Габ­дул­ла агай­ны тук­тат­ты:

— Сез кая? Кем ки­рәк иде?

Аның ак кин­дер чис­та алъ­яп­кы­чы, ка­лын гы­на рус­ча са­ка­лы, гөр­нә­дир­дәй гәү­дә­се мон­да төп ху­җа ке­ше бу­лу­ын та­гын да дә­лил­лә­гән­дәй иде­ләр. Бу агай­ның кы­я­фә­тен­нән ул кай­чан­дыр шах­тер бул­ган­дыр ди­гән уй ка­ла. Әм­ма ике-өч ат­лап кую гы­на сул ая­гы­ның агач бу­лу­ын игъ­ти­бар ит­тер­тә. Ямау­лы гим­нас­тер­ка­сы­на ка­ра­саң, су­гыш кич­кән­ле­ген бе­леп бул­мый­мы­ни? Әм­ма ан­дый­лар са­кал-мы­ек­ны кы­рып йө­ри­ләр бит! Шу­ңа ях­шы­лап өй­рә­неп кайт­ты­лар, көн дә ди­яр­лек та­мак­ла­ры йөз грамм­лап ба­тыр­лык эчем­ле­ген со­рап то­руы да ха­лык эчен­дә сер тү­гел. Тә­мә­ке­не дә ях­шы тар­та­лар. Ә мо­ның — са­кал-мы­ек. Хә­ер, Ка­зан “д­вор­ник­ла­ры” ис­ке га­дәт бу­ен­ча шу­шы кы­я­фәт­тә йө­ри­ләр икән ди­гән­не ишет­кә­лә­гән Га­ри­фул­ла, уни­вер­си­тет ал­дын се­бе­рү­че те­ге агай­ның исә мон­дый тү­гел­ле­ген исе­нә тө­ше­реп­ме:

— Мон­да да төр­ле­чә­рәк икән!— дип әй­теп куй­ды.

Аның нәр­сә ха­кын­да әйт­кән­ле­ген бер­кем дә аң­ла­ма­ды. Габ­дул­ла агай кем­гә дип ки­лү­лә­рен, ба­ла­ла­ры­ның уни­вер­си­тет­ка ке­рер­гә до­ку­мент­ла­рын тап­шы­ру­ла­рын, карт про­фес­сор­ның тол кал­ган ха­ты­ны­на фа­тир ал­мас­мы дип ыша­ныч то­ту­ла­рын, хәт­та үз­лә­ре­нең кай­сы як ке­ше­лә­ре икән­лек­лә­рен, ни­чек та­ны­шу­ла­рын бер ге­нә дә яшер­ми сөй­ләп бир­де.

— Мет­ри агай, ме­нә шул эш­ләр йөр­тә әле без­не!— дип, сүз­лә­ре­нә өл­кән­нәр­чә йом­гак ясап, сөй­лә­вен тә­мам­ла­ды.

“Д­вор­ник” күз­лә­рен та­гын да шыр­пы сы­яр­лык дә­рә­җә­гә ка­дәр кы­сып, аңар­га ка­рап тор­ды да, шун­да гы­на та­нып ал­ган­дай:

— О Апуш­чик! Син икән­сең бит!— дип,— аңа сә­лам би­реп кул суз­ды. Мон­дый зур ху­җа ке­ше­нең олы­лап исән­лә­шү­ен ка­бул итәр өчен Габ­дул­ла уң ку­лын­да­гы биш­тә­рен җир­гә куй­ды. Ан­на­ры гы­на ях­шы­лап исән­ләш­те­ләр. Га­ри­фул­ла­га ан­дый хөр­мәт тә­те­мә­де.

— Шу­шы кыз­лар­ны ки­тер­де­гез­ме?— ди­де ишек ал­дын ка­рау­чы Мет­ри агай, бо­лар үс­сә­ләр, ях­шы мал бу­лыр­лар иде ди­я­рәк үз хәс­рә­тен­дә хы­ял мәй­дан­на­рын чик­кән ба­зар ит­че­се ке­бек итеп та­гын да күз­лә­рен хәй­лә­кәр ел­ты­ра­тып алып. Аңар­да элек­тә мут­ла­ну бул­ган, ах­ры­сы? Шу­шы уй­га ки­леп­ме, Га­ри­фул­ла шик­кә би­рел­гән­дәй хәл­дә йө­зен чит­кә алыр­га ашык­ты. Әм­ма уен­нан тиз чи­ген­де бу­лыр. Ка­бат бо­рыл­га­нын­да, хөр­мәт хис­лә­ре хә­зер бит сы­зык­ла­ры­на кайт­кан иде­ләр.

— Өй­дә иде­ләр... иде әле!— ди­де Мет­ри агай.— Өй­дә иде­ләр. Ун­би­шен­че фа­тир­да то­ра­лар. Про­фес­со­ры ва­фат ит­кәч, ях­шы ке­ше иде, мәр­хүм, тор­мыш­ла­ры шак­тый кы­сыл­ды. Фа­тир­га бер кыз­ны ал­ган иде ин­де... Бәл­ки кер­тер. Ун­бер­гә ба­зар­ны йө­реп кай­ту га­дә­те бар. Ке­рер­сез ин­де алай бул­гач!

Бер-бе­ре­нә ди­вар­га-ди­вар төр­теш­те­реп ди­яр­лек са­лын­ган йорт­лар­ның иң түр ба­шын­да би­ек ишек­ле “па­рад­ный подъ­езд” иде. Шун­да та­ба ба­ра­сы икән. Ишек­лә­ре киң ачы­лып ку­ел­ган. Ан­нан бер әби ки­леп чык­ты. Әл­лә шу­шы дип Га­ри­фул­ла аб­зый да уй­лар­га өл­ге­реп­ме, Габ­дул­ла агай­га күз таш­лап ал­ды. Ә ул игъ­ти­бар итеп тор­ма­ды. Габ­дул­ла агай юлын дә­вам ит­кәч, аның бе­леп ба­ру­ы­на шик­лән­ми­чә, Га­ри­фул­ла аб­зый ия­рә бир­де, ә кыз­ла­ры, арт­ка­рак ка­лып, сөй­ләш­кә­ләп, ата­ла­рын­нан кал­мый ат­ла­ды­лар.

Бас­кыч­лар агач­тан, нык­лы итеп эш­лә­нел­гән, бо­рын­гы­ча би­зәк­ле иде­ләр. Мон­дый урын­да фа­тир оч­сыз бу­ла ал­мый. Икен­че кат­ка кү­тә­ре­леп, олы ишек­не как­ты­лар.

— Әти, “з­во­нок”­ка ба­сар­га ки­рәк!— ди­де шун­да Са­би­ра, төр­теп күр­сә­теп ди­яр­лек. Әти­се исә бе­ләм ди­гән­дәй кы­зы­на ка­рап ал­ды. Ишек ачыл­ма­гач, шу­лай эш­ләр­гә бул­ды. Әм­ма ишек­не алай да ач­ма­ды­лар. Өчен­че тап­кыр­ла­рын кың­гы­рау төй­мә­се­нә төрт­кәч ке­нә аяк та­выш­ла­ры якын­ла­шып кил­гән­дәй то­ел­ды. Ишек­не олы, ка­лын гәү­дә­ле, әби дип ата­лыр­лы­гы бул­ма­ган, җит­ди йөз­ле ха­ным ач­ты. Аның ки­ем­нә­ре­нең зат­лы бу­луы ук кем­ле­ге ха­кын­да сөй­ли иде­ләр.

VI

Ху­җа­би­кә бик тә тә­вәк­кәл ха­ным бу­лып чык­ты. Кү­ңел үл­чә­ве­нә кыз­лар­ны алып, баш­тан-аяк күз бе­лән сы­нап ка­рап тор­ды да:

— Укы­ту­чы ба­ла­ла­ры бул­ган­на­ры­на гы­на ри­за­ла­шам,— ди­де, би­ле­нә ике ку­лы бе­лән дә та­я­нып, тан­та­на­лы мир­за-би­кә ха­тын­нар ке­бек, гү­я­ки әмер би­рер­гә әзер­лән­гән ке­ше­дәй әй­теп.— Тү­лә­вен ал­дан би­реп ку­яр­га. Бер бүл­мәм бар. Өчәү то­рыр­лар әле­гә. Ул кы­зым озак­ка кал­мас. Үз­лә­ре­не­кен ашар­лар. Кич­ке си­гез­дән соң урам­га чык­мас­лар, егет­ләр алып кайт­мас­лар, уку­дан ар­ты­гын бел­мәс­ләр!

— Юк-юк, нин­ди хәл ди ул, бул­ма­ган­ны! Егет­ләр бе­лән йөр­гән­нә­ре юк!— дип Габ­дул­ла агай, юан­тык гәү­дә­се­нә ял эз­ләп, урын­дык­ка ка­рый-ка­рый, һа­ман да шул “юк” сү­зе­нә тук­тау­сыз ба­сым ясап җа­вап бир­де. Аның сүз­лә­ре үз кы­зы­на гы­на ка­рый иде­ләр. Ә Кә­ри­мә, ча­кыр­ган­ны да көт­ми­чә, ике бүл­мә­гә ке­реп чык­ты. Ди­вар­лар бу­е­на те­зел­гән ки­тап шкаф­ла­ры­на да ачар­га үре­леп ал­ды. Аны ху­җа­би­кә шун­да ук ачу­ла­нып та өл­гер­де:

— Бер ге­нә дә оша­ма­ган бу кә­җә бә­ти­е­нең егет­ләр бе­лән йөр­гә­не бул­ма­ган­га!.. Ти­мә!.. Ки­тап­лар­га, әй­бер­ләр­гә ка­гыл­мас­ка!.. Бу ба­ла кай­сы­гыз­ны­кы бу­ла? Ишет­сен ко­ла­гы, бе­рәр әй­бе­рем югал­са, хә­зер ми­ли­ция ча­кыр­там! Утыр­тып ку­я­лар чит­лек­кә, таш кап­чык­тан чык­мас­лык итә­ләр! Про­фес­сор ми­ра­сы! Ки­рәк­ле ки­тап­лар бул­са, со­рар­сыз, үзем алып би­рер­мен!

Аның бу “ре­чен” тың­ла­га­нын­да Га­ри­фул­ла аб­зый мең кат тир­ләп чык­ты. Габ­дул­ла агай, тәкъ­дим ител­мә­сә дә, тә­ки урын­дык җа­ен та­бып, шун­да утыр­ды. Үзе һа­ман да бер төр­ле сөй­лә­де:

— Юк-юк! Нин­ди хәл ди ул? Укы­ту­чы ба­ла­ла­ры алар. Тәр­би­я­ле ба­ла­лар. Бер ге­нә на­чар­лык­ла­ры ти­мәс. Укыр­га да кер­сә­ләр...

— Укыр­га кер­гән­че ге­нә! Сы­нау шар­ты бе­лән! Бер ай­га кер­тәм әү­вә­ле! Ан­на­ры фа­тир­ны үзе­гез та­бар­сыз!

Ху­җа­би­кә­нең исе­ме Хә­ни­фә Га­ли­ев­на икән. Әти­се­нең исе­мен өс­тә­ми­чә ге­нә Габ­дул­ла агай аңа эн­дә­шеп ка­ра­ган иде, ха­ным ишет­мә­де. “Хә­ни­фә Га­ли­ев­на” ди­гәч, шун­да ук әйт­те:

— Мон­да кыз­лар­га “а­бый” да, “а­па” да юк! Ка­зан бу! Ин­тел­ли­гент шә­һәр! Ка­ра­ват­ка утыр­мас­ка! Аның өчен урын­дык бар. Са­ла га­дәт­лә­ре­гез­не таш­лар­сыз. Авыл­да гы­на ул сә­ке­гә уты­рып ашый­лар, сә­ке­гә ятып йок­лый­лар. Ка­ра­ват ул сә­ке тү­гел. Про­фес­сор ка­би­не­ты­на кер­мәс­кә! Бер­се ка­ра­ват­та, бер­се хә­зер­гә ди­ван­да йок­лар­лар. Өчен­че кы­зы­быз, әнә идән­дә йок­лар­мын ди­гән иде. Рөх­сәт ит­мә­дем. Әл­лә соң ике­се бер ка­ра­ват­та йок­лар­лар­мы? Сы­я­лар, сы­я­лар! Ае­рым ка­ра­ват­лар әле­гә буш тү­гел мон­да!

Ри­за­лаш­ты­лар. Ата­лар шарт­лар­га бик шат иде­ләр. Кыз­ла­ры кар­шы ки­лә бел­мә­де­ләр. Биш­тәр­лә­рен бу­шат­кач, ан­нан бә­рәң­ге, тоз­лы ит, су­ган һәм олы тү­гә­рәк ик­мәк­ләр дә чык­кач, ху­җа­би­кә шун­да ук алар­ны җы­еп ал­ды һәм кая ку­яр­га урын тап­ты. Аны бо­лай аң­лат­ты:

— Ик­мәк ки­ме­реп йө­реп өй­не чүп­ли­ләр. Ит тә ис­лә­нә тор­ган әй­бер, күз-ко­лак бу­ла бел­мәс­ләр!— Шун­да со­рап та өл­гер­де: — Как­ла­ган каз, май ише юк иде­ме­ни?

Ата­лар мон­дый ри­зык­ның ки­те­рел­мә­вен әйт­те­ләр. Кыз­ла­ры исә, ул төр ашам­лык­лар да бу­ла­мы­ни ди­гән­дәй, үза­ра ка­ра­шып ал­ды­лар. Хә­ни­фә Га­ли­ев­на бу са­ла мө­гал­лим­нә­ре­нең хә­ле­нә тиз кер­де:

— Би­ча­ра­кай­ла­рым!— ди­де.— Авыл­да яшәп тә ин­де...

— Алып ки­лер­мен, укыр­га гы­на кер­сен­нәр!— ди­де Габ­дул­ла агай, ике ку­лы бе­лән тез­лә­ре­нә та­я­нып утыр­ган ки­леш, аны­сын­нан гы­на кал­ма­быз, ди­гән­дәй мах­сус ба­сым ясап.

— Ка­ра әле, бү­ген Якуп Агиш­ны кү­рә­сем бар иде. Аңа укыр­га ке­рә­без ди­сез тү­гел­ме?

Хә­ни­фә Га­ли­ев­на­ның сүз­лә­ре әү­вә­ле аң­ла­шы­лып җит­мә­де. Ан­на­ры гы­на:

— Та­тар бү­ле­ген­дә укы­та ул. Им­ти­хан­нар­ны да ул ала,— ди­гә­нен­нән соң, ху­җа­би­кә­нең бик тә ях­шы һәм ыша­ныч­лы ке­ше дә икән­ле­ге тә­мам аң­ла­шы­лып җит­те. Кө­тел­мә­гән җир­дән ки­лер­гә мөм­кин бул­ган мон­дый яр­дәм күк­тән бә­хет бот­ка­сы ява­ча­гын вәгъ­дә ит­те. Акыл­лы ата­лар бу хөр­мәт­кә мең кул­лап ри­за бу­лыр­га ти­еш иде­ләр.

VII

Әти­лә­ре ки­теп бар­гач, кыз­лар, иң әү­вәл­дә, ике­се тиң бик тә ку­а­ныш­ты­лар. Алар үз­лә­рен тә­рә­зә ачы­лу­дан һа­ва­га очып чык­кан кү­бә­ләк­ләр ке­бек хис итеп, гү­я­ки киң бо­лын­нар­га, чә­чәк­ле алан­нар­га та­ба оч­ты­лар. Әм­ма бу “киң бо­лын­нар һәм чә­чәк­ле алан­нар” сер­ле, әле­гә бө­тен­ләй дә бил­ге­сез, хәт­та авыр һәм җан­нар­ны сын­ды­рып, аңар­дан сө­як ясау­чы таш ка­ла урам­на­ры һәм ис­ле фа­тир­ла­ры тү­гел, те­атр һәм ки­но-кон­церт зал­ла­ры бе­лән мәш­һүр, ел­ма­ю­чан ачык йөз­лә­ре бе­лән як­ты, кү­ңел­ләр­гә ир­кен­лек би­рү­че бә­хет шә­һә­ре иде.

— Бо­лай бул­са, мин уни­вер­си­тет­ка ке­рә­чәк­мен! Әт­кәй әйт­те, кер­мә­сәң, ке­рә ал­ма­саң, ди­де, авыл­га ки­ре алып кай­тып ки­тәм, баш­лан­гыч сый­ныф ба­ла­ла­рын укы­тыр­сың, ди­де. Ми­нем ки­ре кай­та­сым кил­ми. Ми­ңа мон­да бик тә ошый!— дип, озак, кү­ңел­ләр­не шат­лык һәм өмет бе­лән ту­лыр­лык итеп сөй­лә­де Кә­ри­мә. Шу­шы­лай бу­луы ар­ка­сын­да Са­би­ра­сы да ачы­лып кит­те һәм ул:

— Ике­без дә укыр­га ке­рә ал­сак, ни­чек ях­шы бу­лыр иде!— ди­де дә, шун­да ук үзен кул­га алыр­га ты­ры­шып:— Син әле укып өл­гер­мә­гән ки­тап­лар кал­ды­мы?— дип со­ра­ды. Аның йө­зе агар­ган, кө­че кит­кән сы­ман то­ел­ды.

— Без­нең та­тар әдә­би­я­тын­да Мир­сәй Әмир­нең “А­гый­дел­”ен­нән дә гү­зәл­рәк әсәр юк!— ди­де Кә­ри­мә, бүл­мә­дә ди­вар би­ек­лек көз­ге бар­лы­гы­на ку­а­ну­ын бел­де­рү­гә, аның кар­шын­да итәк бол­гау­дан рә­хәт эш та­ба ал­мый­ча: — Без­нең мәк­тәп­тә тә шун­дый көз­ге бар, ко­ри­дор­да то­ра. “Ку­лак Сәй­фет­дин көз­ге­се” дип йөр­тә­ләр!

Са­би­ра­га көз­ге­дән үзен ка­рар­га яра­мый икән. Бил­ге­ле ин­де, Кә­ри­мә ке­бек чи­бәр кыз янын­да аңа су­рә­те­нең күп­кә кай­тыш икән­ле­ген тоюы бик авыр, җит­мә­сә мо­ның шу­лай бу­лу­ын кү­ңе­ле бе­лән си­зә то­рып.

— Кыз­ла­рым, мин ба­зар­га ба­рып кай­там. Бүл­мә­гез­дә ге­нә уты­ры­гыз, югый­сә фа­тир­дан ку­ып чы­га­рам! Ишет­сен ко­ла­гы­гыз! Бе­рәр сә­гать­тән кай­там!— дип, Хә­ни­фә Га­ли­ев­на бө­тен йорт­ка ише­те­лер­лек итеп кыч­кы­рып хә­бәр сал­ды. Аның та­вы­шын­нан кур­кып, тә­рә­зә тө­бе­нә очып ки­леп кун­ган, нәр­сә­ләр­дер чүп­ләп чыр­кыл­дау­чы чып­чык­лар пыр­хыл­дап очып кит­те­ләр. Ян ди­вар буй­лап су­зыл­ган бе­рен­че кат­ның подъ­езд-бол­дыр тө­бе тү­бә­се­нең кыз­гылт-кө­рән ка­лай­ла­ры­на ба­сып-ба­сып, мыш­тым гы­на ки­леп ма­таш­кан буй-буй кыз­гылт-са­ры мә­че, ко­е­ры­гын кү­тә­реп, олы, юан гәү­дә­се­нә көч би­реп, мия­у­лап җир­гә си­кер­де. Бо­лар­га игъ­ти­бар итәр­гә өл­гер­гән Кә­ри­мә шун­да ук ишек тө­бе­нә зат­лы ки­ем­ле Хә­ни­фә Га­ли­ев­на­ның чы­гып ки­лү­ен, җир­гә көн­ба­гыш си­беп җи­бә­рү­ен, ан­да кү­гәр­чен-чып­чык­лар­ның җы­е­лы­шып өл­ге­рү­ен, те­ге мә­че­гә исә кол­ба­са ки­сә­ге элә­гү­ен ка­рап кал­ды. Ул да тү­гел, бүл­мә­дән чы­гып ки­теп, тиз ге­нә фа­тир­ны ай­кап алуы, ку­лы­на ике кон­фет то­тып ке­реп тә җи­түе кө­тел­мә­гән­чә­рәк бул­ды.

— Юк, ки­рәк­ми!— ди­де Са­би­ра, ки­тап алып утыр­ган җи­рен­дә итә­ге­нә төш­кән кә­газь­ле кон­фет­ны ку­лы­на кү­тә­рер­гә шик­лә­неп.— Син нәр­сә? Апа кай­тып кер­сә? Аның бу кон­фет­ла­ры са­нап ку­ел­ган­нар­дыр әле!

— Са­нал­ма­ган!— ди­де Кә­ри­мә, җә­е­леп, ка­ра­ват­ка чу­ма язып уты­рып.— Ми­нем әти алып кил­гән кон­фет­лар алар. Биш­тә­рем­нән бу­ша­тыр­га өл­гер­мә­гән!

Кә­ри­мә бе­лән Са­би­ра үза­ра ка­рап-ка­рап ал­ды­лар. Алар­ның бер-бер­сен та­ны­мау­чы че­би­ләр ке­бек бу­лу­ла­ры бик сә­ер той­гы кал­ды­рыр­га мөм­кин иде. Ярый әле өчен­че кыз­ла­ры кайт­ма­ды. Әм­ма аны кү­рә­се­лә­ре, аның бе­лән та­ны­ша­сы­ла­ры ки­лә иде.

Кай­сы­дыр бүл­мә­дә кем­нең­дер йө­ре­гә­не, нәр­сә­не­дер тө­ше­реп ват­ка­ны ише­тел­де. Ике кыз да бе­раз­га ап­ты­рап кал­ды­лар, ан­на­ры, аш­кы­нып, бу хәл­нең ша­һи­ты бу­лыр­га дип йө­ге­реп чык­ты­лар. Ачык фор­точ­ка­га су­зы­лып-су­зы­лып кыз­гылт-са­ры мә­че ме­неп ба­ра, авы­зын­да пеш­кән олы гы­на ит ки­сә­ге иде. Мон­дый хәл га­лә­мәт та­ныш та­ма­ша­лар­дан бу­лып, авыл­да кү­рен­гә­ли тор­ган иде. Кә­ри­мә:

— Прәс-с-с!— ди­де, аяк тип­те: — Ка­рак ма­чы!

— Ми-яу!— дип, усал итеп җа­вап бир­де бу мәх­лук, авы­зын­нан ит ки­сә­ген ыч­кын­ды­рыр­га те­лә­мә­вен бел­де­реп, таш­лап кал­дыр­мый­ча да мөм­кин тү­гел икән­ле­ге­нә ачуы ки­лү­ен сиз­дер­де.

Идән­дә ва­тык тә­лин­кә ки­сәк­лә­ре иде.

— Ху­җа­би­кә­без үте­рә, кыз­лар!— ди­де, кур­ку бе­лән чи­на­ган Са­би­ра.

Мә­че, та­гын да бер усал итеп мия­у­лап, фор­точ­ка­дан си­ке­реп чы­гып ка­чар­га өл­гер­де. Мон­дый ка­рак­лык­лар­ны көн­дә­лек ди­яр­лек кы­лып га­дәт­лән­гән бу­лу­ын аның оят­сыз­лы­гын­нан та­нып ук тө­ше­нү мөм­кин иде. Ва­тык тә­лин­кә­не җы­еп ал­мый­ча кал­ды­ру ха­та­ла­ну­га нис­бәт ите­леп, Са­би­ра шун­да ук эш­кә ке­реш­те. Кә­ри­мә­нең аңа бу­лы­шыр­га исә­бен­дә дә юк иде. Бүл­мә­се­нә чык­ты да кит­те. Шун­да кем­дер кай­тып кер­де. Бу яшь кыз иде. Аның йө­зе кө­ләч бу­лып, шун­да ук Кә­ри­мә­нең кү­ңе­ле­нә хуш кил­де. Һәм ул, үзен ху­җа­лар­ча то­тып:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: