Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 57 страница

— Күп­лә­ре­без ата-ба­ба­дан кал­ган га­мәл­лә­ре өчен җа­вап­лы, Ал­ла­һы тә­га­лә алар­ның эш­лә­ре­нә кү­рә дә без­не хө­кем итә ди­де­гез. Һәр­кем­нең үз яз­мы­шы үзе­нә тү­гел­ме соң?— дип со­ра­дым.— Мон­да ата-ба­ба өчен авыр яз­мыш­ка тө­шү­дә, яки ата-ба­ба ар­ка­сын­да бә­хет­ле яшәү­дә Ал­ла­һы­ның гы­на тү­гел, ке­ше­ләр­нең дә кат­на­шы бар ди­гән сүз-фи­кер кү­ре­нә тү­гел­ме? Ата-ба­ба­лар из­ге яки яман яшәп, без­нең дә яз­мы­шы­быз­га тык­шын­ган­нар, яз­мы­шы­быз­ны хәл ит­кән­нәр бу­лып чы­га. Ди­мәк, яз­мы­шы­быз Ал­ла­һы­дан гы­на тү­гел, ата-ба­ба­ла­ры­быз­дан да икән, шу­лай­мы?

Бо­лай сөй­ләү­лә­рем үзем­не дә шом­га сал­ды, бил­ге­ле. Ата-ба­ба­ла­рым ниш­ләп ке­нә йөр­мә­гән­нәр­дер, мин алар­ны ка­ян бе­лим? Әм­ма ул сүз­лә­рем бе­лән хәз­рә­те­без­нең нә­сый­хә­тен ге­нә ман­тыйк үл­чә­ве­нә са­лып аң­ла­тыр­га ма­таш­кан идем югый­сә.

— Әйе,— ди­де мул­ла­быз,— нин­ди дө­рес сүз­ләр!..

Бо­лар­ны ише­тү кү­ңе­лем­не сө­ен­дер­гән ге­нә иде, әм­ма алар та­гын да ка­бат­лап өс­тәп куй­ды­лар:

— Әйе, нин­ди дө­рес сүз­ләр: “А­хыр­за­ман­да дин­не га­лим­нәр бо­зар!”, ди­гән­нәр бо­рын­гы әү­ли­я­ләр. Сез дә, әфән­дем, га­лим ке­ше­ләр­дән тү­гел­ме соң?

Мин “дө­рес” ди­я­рәк баш как­тым, оят диң­ге­зе­нә ке­реп бат­тым.

Өс­тәл­гә аш кил­де, төр­ле тәм-том. Хәз­рә­те­без­гә ия­реп “бис­мил­ла” әй­теп, ха­лык сый-хөр­мәт­кә җи­теш­те.

— Аш­ла­ры­гыз тәм­ле бул­сын!— ди­де ху­җа­би­кә.

— Бик тәм­ле, бик тәм­ле,— ди­де мул­ла­быз, ри­зык­ка тә­мам их­лас ку­еп.— Ал­ла­һы тә­га­лә­нең рәх­мәт­лә­ре зур аның, бер дә тә­гамь­нән өз­гә­не юк... Шө­кер Хо­дай­га!.. Бе­рәү­ләр ком чү­лен­дә бер там­чы су та­ба ал­мый­ча зар­да, икен­че адәм диң­гез­дә су­дан га­рык. Яз­мыш­лар бер дә ти­гез бу­ла ал­мый. Акыл­ның хик­мә­те аң­да да, күп бе­лү­дә дә тү­гел, Хо­дай тә­га­лә бир­гән­гә шө­кер итү­дә! Зур га­лим бу­лып та, дин гый­ле­мен­нән ерак икән­сең, аның ни фай­да­сы бар! Ба­шы­быз­га Ал­ла­һы­ның гый­ле­мен җы­яр­га ки­рәк! Ме­нә хик­мәт нәр­сә­дә!..

Сүз­лә­рен­нән бүл­дер­мә­дем, мо­ңа ха­кым да юк иде. Шу­лай да бик әй­тә­сем кил­де “а­кыл ия­лә­ре, зур га­лим­нәр мул­ла бу­ла баш­ла­са­лар, сез­нең ке­бек­ләр­гә урын кай­да бу­лыр иде” дип, әм­ма ты­е­лып кал­дым. Үр­тәү, хәт­та үр­тә­лү ке­бек ки­леп чы­га­сы иде.

Ә хәз­рә­те­без сүз­лә­рен һа­ман да дә­вам ит­тер­де, ан­на­ры:

— Дин юлы­на ке­рер­гә ки­рәк, дин юлы­на!— ди­де, ми­ңа ка­рап.

Алар­га өс­тәп: “Аш­тан-аш­ка гы­на йө­рер­сең, тәкъ­ди­ре­ңә рәх­мәт әй­теп!”— дип өс­тәп куй­мак­чы идем, әм­ма авы­зы­ма су ка­бу­ны бу юлы да ар­тыг­рак күр­дем. Ки­тап­ла­рым­ны бер дә укы­мый­лар ах­ры­сы? Хә­ер, һәр­кем­нең үз яз­мы­шы бит, ко­лак­ны бо­рып гы­на тәкъ­ди­рең­не үз­гәр­теп бул­мый.

ОЗЫН СҮЗ­НЕҢ КЫС­КА­СЫ

Хи­кә­ят

Бер­ва­кыт дус­ла­рым ара­сын­да рух-җан мәсь­ә­лә­сен­дә сүз чык­ты. Һәм­мә­се фәл­сә­фә ко­рып җи­бәр­де­ләр, тел ярыш­ты­рып, фи­кер­лә­рен кө­рәш­те­реп ал­ды­лар. Мин алар­ны ты­ныч кы­на, ел­ма­еп тың­лап утыр­дым. Ин­де сүз­ләр сөй­лә­неп, фәл­сә­фә җеп­лә­ре чи­я­лә­неп, фи­кер чиш­мә­лә­ре тә­мам бол­га­нып бет­кәч, арып-та­лып­лар тук­та­ды­лар бо­лар. Шун­да ми­ңа да фор­сат җит­кән­ле­ген аң­ла­дым һәм җай­ла­ры­на ки­те­реп мон­дый со­рау­ны бир­дем:

— Ни­чек уй­лый­сыз, мә­дә­ни ял пар­кы ма­тур­мы, әл­лә та­би­гый ур­ман­мы?— ди­дем. Бу хак­та ин­де элек­ләр­не бә­хәс ит­кә­не­без бар иде.

Алар әле­гә сүз­лә­рем­нең рух фәл­сә­фә­се­нә кат­на­шы бар­лы­гын тө­шен­ми кал­ды­лар. Мин дә зи­һен­нә­рен үзем сал­ган сук­мак­ка алып ке­реп ки­тәр­гә ашык­ма­дым, җа­вап­ла­рын көт­тем.

Һәм алар әйт­те­ләр:

— Әл­бәт­тә та­би­гый ур­ман ма­тур,— ди­де­ләр.— Без­нең Ка­зан­да ни­чә­мә мә­дә­ни ял пар­кы бар, бер­се­нең дә күз һәм җан рә­хә­те­нә хез­мәт ит­кән­нә­ре юк. Ә ме­нә шу­лар­да­гы гы­на бул­са да та­би­гый, ке­ше ку­лы ти­ми сак­ла­нып кал­ган поч­ма­гы­на ки­леп юлык­саң, ка­нат­ла­нып кит­кән­дәй бу­ла­сың!— ди­де­ләр.

Рәт­тән шу­шы ка­дәр дә­лил­ле сүз­ләр сөй­лән­гән­нән соң, алар­га “юк” дип ка­ра син, хә­зер көл­ке угы­на ала­чак­лар. Җит­мә­сә кем­нәр-кем­нәр уты­ра­быз бит әле сөй­лә­шеп — ба­ры­сы да та­ныл­ган акыл ия­се һәм гый­лем-го­ла­мә әһе­ле!

— Ди­мәк,— ди­дем мин,— та­би­гать рух­тан, җан­нан өс­тен­рәк, ка­мил­рәк һәм күр­кәм­рәк!

Бо­лай ук кур­кы­шып ка­лыр­лар дип ба­шы­ма да ки­тер­мә­гән идем. Бу ин­де сүз­лә­рем бе­лән исәп­лә­шү­лә­ре ха­кын­да да сөй­ли иде.

— Ди­мәк та­би­гать Ал­ла­һы тә­га­лә­дән дә өс­тен?

Алар­га Ал­ла­һы­ның рух-җан икән­ле­ген аң­ла­тып то­рыр­га ки­рәк тү­гел иде. Гый­лем­нә­ре җи­тәр­лек.

Бе­раз тын­лык­тан соң әл­бәт­тә иң са­быр­сы­зы­быз со­рау би­рер­гә бул­ды:

— Ә та­би­гать Ал­ла­һы тә­га­лә­нең иҗа­ты тү­гел­ме­ни?

Шу­лай дип кай­сы да бул­са бер­се­нең ир­тә­ме-соң­мы әй­тә­чә­ген көт­кән идем. Шун­лык­тан җа­ва­бым ал­дан ук әзер бул­ган­ча те­ле­мә кил­де:

— Җил, яң­гыр, ор­лык­лар, иң­кү­лек­ләр, тау­лар, ягъ­ни та­би­гый ланд­шафт ди­гән­нә­ре та­би­гать­не, әй-әйе, кыр­гый та­би­гать­не оч­рак­лы­лык кы­са­сын­да иҗат ит­ми­ләр­ме­ни? Һәр­кай­сы үз их­ты­я­рын эш­кә җи­гә. Хәт­та алар үза­ра кө­рә­шә-кө­рә­шә мак­сат­ла­ры­на ире­шер­гә те­ли­ләр,— ди­дем.— Әл­лә ял­гы­шам­мы?

Кө­ле­шеп ал­ды­лар.

— Нәр­сә әй­тер­гә те­ли­сез? Рух­ның мон­да кат­на­шы юк дип­ме? Сә­ер сүз­ләр чык­ка­лый ин­де адәм ба­ла­сын­нан, биг­рәк тә үзен акыл­лы­га куй­ган­да,— ди­де­ләр ан­на­ры, үз дө­рес­лек­лә­ре­нә ыша­нып.

— Сез оны­тып җи­бәр­де­гез. Үзе­гез бит та­би­гый ур­ман­ны мә­дә­ни ял пар­кын­нан өс­тен куй­ды­гыз, ягъ­ни рух­ны та­би­гать­тән тү­бә­нәйт­те­гез!— ди­дем, һа­ман да үз фи­ке­рем­дә ка­лып.

Алар­ның шун­да уй­га би­ре­лү­лә­рен­нән, хә­тер­лә­рен яңар­тып алу­ла­рын­нан фай­да­ла­нып, бу сүз­лә­рем­не сөй­ләп би­рер­гә мәҗ­бүр бул­дым:

— Әфән­де­ләр, үзе­гез дә ях­шы бе­лә­сез: без­нең ул мә­дә­ни ял пар­кы дип атал­ган урын­на­ры­быз яки та­лант­сыз адәм­нәр та­ра­фын­нан баш­ка­ры­лып чы­га­рыл­ган­нар, яи­сә яр­ты юл­да кал­ды­ры­лып, ахыр­да ак­ча юк­лык сыл­та­вы бе­лән таш­ла­ныл­ган­нар. Нәкъ ме­нә бү­ген­ге мил­ли әдә­би­я­ты­быз-сән­га­те­без ке­бек. Һәр яза бел­гән ке­ше “Көн­дә­лек” алып ба­ра ала, мә­ка­лә­ләр иҗат итә, ши­гырь­ләр чы­га­ра. Һәм дө­рес эш­ли. Мин бо­лар­ны ба­ры тик хуп­лыйм гы­на. Әм­ма бө­ек әдә­би әсәр­ләр­не, бө­ек иҗа­ди эш­ләр­не ба­ры тик та­лант ия­лә­ре ге­нә ту­ды­ра ала. Чын та­лант­ны та­ну өчен ва­кыт сы­на­вы, за­ман үл­чә­ве ки­рәк, ди­ләр. Шу­лай­мы икән? Әл­лә та­лант­лы әсәр­не уку­ы­быз һәм кай­сы­быз­ның да бул­са кү­реп алу­ы­быз да җи­тә­ме? Ми­нем­чә, әгәр дә ара­да чын та­лант ия­се бе­рәү, икәү яки өчәү­ме ке­ше юк икән, ул ва­кыт­та без бар­ча­быз да бө­ек­ләр!

Шун­да әле­ге дә ба­я­гы өл­гер әфән­де­без сүз кыс­ты­рып куй­ды:

— Ди­мәк без­гә та­лант­лар­ны күр­мәс­кә, та­ны­мас­ка ки­рәк! Ул ва­кыт­та һәм­мә­без дә ти­гез һәм бө­ек бу­ла­быз!— ди­де.

Шат­лы­гы йө­зе­нә чык­кан иде. Һәм­мә­без дә кө­ле­шеп кую бе­лән бә­хәс­не тә­мам­ла­дык.

Ин­де та­ра­лы­ша баш­ла­ган­да, әле­ге дә ба­я­гы өл­гер әфән­де­без со­рау бир­мә­сен­ме ми­ңа:

— Сез нәр­сә­не дә­лил­ләп аң­ла­тыр­га те­лә­гән иде­гез соң әле? Аң­ла­мый кал­дым.

07.12.2009.

БӘ­ХЕТ­СЕЗ РУХ КО­ШЫ

Хи­кә­ят

Бик ях­шы дус­тым ми­ңа әйт­кән иде:

— Ке­ше­нең та­би­га­те аның хол­кы­на бәй­ле,— дип.

Ни­гә бо­лай уй­ла­вы бик кы­зык­лы то­ел­ды. Әгәр дә шу­шын­дый нә­ти­җә­гә кил­гән икән, ди­мәк аны нин­ди­дер бер ва­кый­га яки ке­ше­нең үз-үзен то­ты­шы, күр­сә­түе мо­ңа этәр­гән, шу­лай тү­гел­ме?

Кы­зык­сы­нып со­ра­дым.

Ул ми­ңа бө­тен­ләй дә баш­ка нәр­сә сөй­лә­де һәм әйт­те:

— Мин күз­дә тот­кан адәм­нең хол­кы бик тә җай­лы, сүз­лә­ре дә ман­тыйк­лы, фи­ке­ре дә ачык, әм­ма та­би­га­те бе­лән бик тә җи­рән­геч,— ди­де.

Сүз­нең кем ха­кын­да бар­ган­лы­гын бел­мә­гән­лек­тән, үзем дә ул сөй­лә­нел­гән ке­ше­не ях­шы бел­мә­гә­не­мә кү­рә дус­тым бе­лән ри­за­лаш­тым, бә­хәс ит­мә­дем. Шу­лай да фәл­сә­фә ко­рып әй­тә куй­дым:

— Аның та­би­га­те хол­кын­нан да өс­тен чык­кан кү­рә­сең,— ди­дем.

— Ру­хы та­за, чис­та тү­гел шул,— ди­де ул, тә­мам ап­ты­рап.

— Ә мо­ны­сы баш­ка нәр­сә,— ди­дем мин аңа,— та­би­га­те хол­кын­нан өс­тен чык­кан ке­ше­нең ру­хы ирек­ле бу­ла ал­мый. Ру­хы тот­кын­да­гы ке­ше чит­лек­тә­ге кош ке­бек бит ул. Сай­рый, әм­ма үзе­нең бә­хет­сез икән­ле­ген дә бел­ми-аң­ла­мый сай­рый.

СҮЗ­ЛӘР АЛАР ДӨ­РЕС ТӘ СЫ­МАН

Хи­кә­ят

— Әдә­би­ят, го­му­мән дә сән­гать ке­ше­ләр­нең үз ру­хы бе­лән ту­ды­ры­ла,— ди­дем мин.

— Ә Ила­һи­ят­нең кат­на­шы юк­мы­ни? Бу нин­ди кө­фер сүз та­гын?— ди­де­ләр ми­ңа.— Ил­һам­ны әдип­кә, сән­гать­кәр­гә Ал­ла­һы тә­га­лә би­рә тү­гел­ме соң?

— Дө­рес, ил­һам­ны иҗат ке­ше­се­нә та­би­гать тә, фәл­сә­фә дә, хез­мәт тә, Ила­һи­ят үзе дә, баш­ка төр­ле кү­ре­неш­ләр һәм ва­кый­га­лар да би­рә ала­лар һәм би­рә­ләр дә! Әм­ма бу ил­һам кө­че­нең дә­рә­җә­се ба­ры­бер дә ке­ше ру­хы­ның та­лан­ты­на, сә­лә­те­нә, киң­ле­ге­нә-тар­лы­гы­на, зур­лы­гы­на-кеч­ке­нә­ле­ге­нә бәй­ле. Шу­ңа кү­рә дә әдип­ләр ара­сын­да, сән­гать­кәр­ләр­дә бө­ек­лә­ре бар, ке­че­лә­ре. Бо­ла­рын ук үзе­гез дә бик ях­шы бе­лә­сез. Ми­сал­лар­ны са­нап то­ра­сы тү­гел.

— Ярар, ки­ле­шик, шу­лай бул­сын да,— ди­де­ләр, ба­ры­бер дә кү­ңел­лә­рен­дә бә­хәс­кә урын кал­ган­лы­гы­на шик­лә­ре сак­ла­ну­ын сиз­де­реп,— әм­ма ни өчен соң та­лант­ла­ры ча­ма­лы ке­ше­ләр дә бө­ек­ләр исә­бен­дә йө­ри ала­лар?

— Ә мо­ны­сы ин­де яз­мыш­ла­ры­на, чын­нан да Ал­ла­һы тә­га­лә­нең те­лә­ге­нә бәй­ле,— ди­дем.

И сө­ен­де­ләр, хәт­та йөз­лә­ре нур­ла­нып кит­те.

— Ме­нә бит, әйт­кән идек Хо­дай­ның кат­на­шы бар­лы­гын ис­кәрт­кән идек!— ди­де­ләр ку­а­ны­шып.

Со­рау би­рер­гә мәҗ­бүр идем.

— Ә ни­гә соң ул ва­кыт­та алар­ны ва­кыт җи­ле чүп уры­ны­на се­бе­реп тү­гә?

Ап­ты­рап кал­ды­лар. Бер бас­кыч­тан икен­че­се­нә кү­чеп фи­кер­ләп, әле кай­чан нә­ти­җә­гә ки­леп үз уй­ла­рын әй­тер­ләр ди­я­рәк өс­тәп куй­дым:

— Чөн­ки, үзе­гез дә бе­лә­сез, яз­мыш уча­гы да сү­нә. Әле ки­чә ге­нә кы­зыл сы­зык бу­лып су­зыл­ган бә­хет­ле тәкъ­дир җе­бе дә өзе­лә. Ме­нә шун­да ин­де әдип­нең яз­ган­на­ры, сә­гать­кәр­нең хез­мәт­лә­ре ва­кыт җи­ле кар­шын­да бер­гә-бер, үз авыр­лы­гы һәм әһә­ми­я­те бе­лән то­рып ка­ла. Шу­шы тү­гел­ме без­гә әдә­би­ят­ның, сән­гать­нең ке­ше ру­хы кө­че бе­лән ту­ды­ры­лу­ы­на дә­лил?— дип фи­ке­ре­мә йом­гак яса­дым.

Ә кү­ңе­лем­дә бө­тен­ләй дә баш­ка төр­ле уй­лар кай­нар­га то­тын­ды­лар: “Әм­ма да без­нең рух­ла­ры­быз ба­ры­бер дә Ал­ла­һы тә­га­лә­гә үзе­без дә сиз­мә­гән, аң­ла­ма­ган сер­ле җеп­ләр бе­лән то­таш­кан­нар! Бе­рәү­ләр­гә ях­шы яз­мыш на­сыйп ит­сә, икен­че­ләр­гә көч­ле ил­һам ку­ә­те би­рә тү­гел­ме соң Ул?”

Бе­раз­дан та­гын да сөй­лә­неп ал­дым:

— Ә шу­лай да иҗат­та ке­ше ру­хы төп, хәл ит­кеч роль­не баш­ка­ра. Ял­гыш­мыйм­дыр бит?

Әм­ма бу сүз­лә­рем һич­кем­гә аң­ла­шыл­ма­ган бу­лып чык­ты­лар.

АЛАЙ БИК АКЫЛ­ЛЫ БУЛ­САҢ

Хи­кә­ят

Уни­вер­си­тет­ка, кыш ур­та­сы, җәй ба­шы ки­леп җит­те­ме — чит­тән то­рып уку­чы сту­дент­лар ке­реп ту­ла. Шу­лар­га мин дә лек­ци­я­ләр укып йө­рим, әле “за­чет” алам, әле “им­ти­хан” тап­шы­ра­лар. Баш­лар ка­тып бе­тә. Ә сту­дент­лар — тү­зә. Әм­ма да сы­нау­лар­да “сай­рап” күр­сә­тә­ләр ин­де. Уй­лап ку­я­сың: “Шу­шы ка­дәр ал­дар өчен шак­тый на­дан да бу­лыр­га ки­рәк бит!”

Шун­дый уй­лар бе­лән бер­көн­не ака­де­мик Ру­зәл Аб­дул­ла­җа­но­вич Йо­сы­пов ка­би­не­тын­да гәп ко­рып уты­ра­быз. Әй­теп куй­ма­сын­нар­мы:

— Чит­тән то­рып укы­ган сту­дент шул ук чып­чык ин­де ул, әм­ма сай­рый тор­га­ны!— дип.

Мин ап­ты­рап кал­дым. Ака­де­мик аң­ла­тып би­рә­се ит­те:

— Сан­ду­гач­ны күр­гә­не­гез бар­дыр, ул нәкъ чып­чык­ка ох­ша­ган. Әм­ма сай­рый бит!

Мин та­гын да хәй­ран­рак хәл­гә кил­дем. Ан­на­ры, ачыл­ган авы­зым­ны җы­яр­га өл­ге­реп:

— Сан­ду­гач чып­чык­тан ях­шы­рак та, зат­лы­рак та, та­лант­лы­рак та тү­гел­ме соң?— дип со­ра­дым.

— Әйе,— ди­де Ру­зәл әфән­де,— бик дө­рес, шу­ңа кү­рә сай­рый да ин­де ул!

Ул ка­дәр тә­гә­рәп ки­тәр­дәй бу­лып кө­лү күп­тән­нән ми­ңа тә­те­мә­гән иде. “Биг­рәк­ләр дә кы­зык ит­те, ах­мак со­рау­лар бир­дер­де үзем­нән”,— дип уй­лый-уй­лый гы­на ахыр­да кө­лү­ем­не ба­са ал­дым.

Бу мә­зәк­не тө­ше­неп алу өчен тәҗ­ри­бә дә, зи­һен дә, кү­зә­тү­чән­лек тә ки­рәк икән­ле­ген аң­ла­тып то­ра­сы тү­гел. Бер көл­ке­дән икен­че­се ме­нә бит ни­чек туа!

Ру­зәл әфән­де­нең ша­ян сүз­гә ос­та бу­лу­ын шу­шы сөй­лә­шү­дә үк бе­леп ка­лыр­га ти­еш идем. Әм­ма акыл са­ба­гы да кат-кат укып кы­на ки­лә икән ул.

Шу­лай бер­ва­кыт про­фес­сор Фә­рит Хә­ким­җа­нов бе­лән сөй­лә­шеп то­ра­быз. Ака­де­мик Ру­зәл Аб­дул­ла­җа­но­вич үтеп ба­ра. Бор­чыл­ган. Соң­гы ва­кыт­лар­да җил­кә­се­нә эш­не өя­ләр дә өя­ләр икән.

— Бу ике Фә­рит­не куш­саң, нәр­сә ки­леп чы­гар иде?— дип әйт­мә­сен­ме без­гә.

Аһ, эш ке­нә ку­ша күр­мә­сен ди­я­рәк кот­лар оч­ты. Ни­чек тә кой­рык бол­гар­га, лек­ци­я­гә яки баш­ка­сы­на сыл­тар­га исәп. Ап­ты­рап та ка­лын­ган.

Ру­зәл Аб­дул­ла­җа­но­вич кис­те­реп һәм бик тә кат­гый итеп үз со­рау­ла­ры­на үз­лә­ре үк җа­вап та бир­де­ләр:

— Ике Фә­рит­не ку­шу­дан бер­ни дә чык­мый!

Ин­де без нин­ди эш куш­са­лар, шу­ны үтәр­гә, әй­тү­лә­ре­нә йө­ге­рер­гә әзер бу­лып өл­гер­гән ге­нә идек ке­бек, ака­де­мик әфән­де ел­ма­еп ал­ды һәм та­гын да әй­теп куй­ды:

— Фә­рит бе­лән Фә­ри­дә­не куш­саң, ме­нә ул ва­кыт­та нәр­сә­дер яки кем­дер бу­лыр­га мөм­кин әле!

Ша­яр­та­лар икән бит! Җи­ңел­чә су­лыш ал­дык. Әм­ма Хә­ким­җа­нов та тө­шеп кал­ган­нар­дан тү­гел икән, ул да кис­тер­де:

— Ру­зәл Аб­дул­ла­җа­но­вич, мин бит ин­де алт­мыш­ны уз­дым, нин­ди Фә­ри­дә ди ин­де ул?

Ака­де­мик аңа сы­нап ка­рап куй­ды, ан­на­ры ми­ңа ел­ма­еп:

— Сүз икен­че Фә­рит ха­кын­да ба­ра иде!— дип әй­теп, юлын дә­вам ит­мәк­че иде, Хә­ким­җа­нов, ми­нем өчен сөй­ләп:

— Ан­нан да бул­мый! Кыз­лар­дан оя­ла ул!— ди­де.

Ака­де­мик ки­тә бар­ган җи­рен­нән тук­тар­га бул­ды. Бо­рыл­ды. Бер адым­га якы­най­ды, без­гә ту­ры ка­рап:

— Ә мин кыз­лар ту­рын­да әйт­мә­гән идем!— ди­де.

Буш кү­ңел тө­бен­нән шал­ты­ра­тып һәм ял­ты­ра­тып чы­га­рыр­лык бер сүз дә та­был­ма­ды.

— Ну егет­ләр!— дип, шун­да ака­де­мик ике “а­кыл­лы баш” про­фес­сор­дан кө­лә-кө­лә ки­теп бар­ды.

АКЫЛ­ГА СЫЙ­МАС­ЛЫК

Хи­кә­ят

Дөнь­я­да ике яки өч баш­лы ке­ше­не күр­гә­не­гез бар­мы?

Ә ми­нем — бар!

Юк, мин ка­рап то­ру­га ике яки өч баш­лы ке­ше ту­рын­да тү­гел, ә чын мәгъ­нә­сен­дә баш­лы, акыл­лы, зи­һен­ле ке­ше ту­рын­да әй­тәм. Нәкъ ме­нә шун­дый дус­тым бар. Аны хәт­та дүрт баш­лы­дыр бу дип тә уй­лар­га мөм­кин.

Әм­ма ул — дәһ­ри. Үзен Ал­ла­һы тә­га­лә­нең бар­лы­гы­на ышан­мау­чы дип бе­лә, мо­ны ке­ше­дән яшер­ми.

Бер­ва­кыт шу­лай бу:

— Шарт­лы рә­веш­тә ге­нә хис ител­гән, акыл­га сый­ма­ган әй­бер­нең-зат­ның бар­лы­гы­на ыша­на ал­мыйм!— дип әй­теп куй­ды.— Нәр­сә соң Ал­ла? Кая? Конк­рет? Аң­ла­тып, күр­сә­теп би­рер­лек?

Кем бе­лән­дер яңа гы­на шу­шы хак­та бә­хәс­ләш­кән­нәр бул­са ки­рәк, югый­сә бо­лай ки­нәт ке­нә әй­теп, төр­тек-төр­тек со­рау­лар би­рер иде­ме? Ми­нем бит иман­лы бу­лу­ым, има­ным­ның нык­лы икән­ле­ген бе­лә ул. Хә­зер со­рау­ла­ры­на җа­вап би­реп аң­ла­тыр­га ти­еш ин­де әфән­де­гез, шу­шы дүрт баш­лы акыл ия­се­нә мәгъ­нә­ләр­не җит­ке­рер­гә ки­рәк!

— Ә сез Ал­ла­һы­ның бар­лы­гы­на дә­лил­лә­ре­гез­не, хәт­та сый­фат­ла­ры­на аң­лат­ма­лар­ны үзе­гез дә әле ге­нә әйт­те­гез бит!— ди­дем мин.

Ул ап­ты­раш­та кал­ды. Мон­дый хәл­гә төш­кә­не юк иде бу­лыр­га ки­рәк, маң­га­е­на тир бөр­те­ге дә чык­ты. Ул аны пөх­тә кулъя­у­лы­гы­на сөр­теп ал­ды. Ан­на­ры:

— Ни­чек ин­де?— ди­де, та­гын да кат­гый­рак итеп әй­теп.— Мин Аның юк­лы­гы­на һәм бу­ла ал­ма­сы­на дә­лил­ләр ки­тер­дем. Ме­нә... Ни... Кая ул, кая?

Кү­ңе­лем ты­ныч иде. Са­быр гы­на әй­теп бир­дем:

— Сез бо­лай ди­де­гез тү­гел­ме: “Шарт­лы рә­веш­тә хис ител­гән, акыл­га сый­ма­ган” дип?

— Әйе!— ди­де ул.

— Ме­нә шу­шы бил­ге­лә­мә Ал­ла­һы тә­га­лә­нең бер­ле­ген һәм бар­лы­гын рас­лый да ин­де,— ди­дем мин аңа.— Ал­ла­һы тә­га­лә чын­нан да адәм ба­ла­сы та­ра­фын­нан шарт­лы рә­веш­тә ге­нә хис ите­лә һәм аның, күп­ме ге­нә аң­ла­тыр­га ты­рыш­са да, акы­лы­на сый­мый!

ИМАН ИРЕ­ГЕ

Хи­кә­ят

Бер­ва­кыт мин­нән Ал­ла­һы тә­га­лә­нең бар­лы­гын һәм бер­ле­ген дә­лил­ләп би­рү­ем­не со­ра­ды­лар. Мин бу юлы да схо­лас­ти­ка, ягъ­ни бел­де­рү ясау юлы бе­лән ге­нә ба­ра ал­мый идем. Ке­ше­лә­ре ан­дый тү­гел, бу әфән­де­ләр за­ма­на­ның мәр­тә­бә­сен­дә иң юга­ры­да то­ру­чы­лар­дан ди­яр­лек исәп­лә­не­лә­ләр.

— Сез Ал­ла­һы тә­га­лә­нең рух-җан бу­луы ха­кын­да ишет­кән­нәр бит ин­де?— дип со­ра­дым. Әм­ма си­зәм, со­ра­вым уңыш­лы ки­леп чык­ма­ды.

Әйт­тем ин­де, ке­ше­лә­ре зат­лы­лар­дан бу­лу­ын. Шу­ңа да со­ра­вы­ма, аның тө­зе­леш рә­ве­ше­нә, мәгъ­нә би­рү ку­ә­те­нә бәй­лә­неп тор­ма­ды­лар. Шат­лан­ды­рып:

— Әйе, бе­лә­без,— ди­де­ләр.— Та­ныш фәл­сә­фә!

— Рух-җан бул­гач, аны то­тып ка­рау, кү­рү, та­ну мөм­кин­ме, әл­лә тө­ше­не­лә ге­нә­ме?— ди­дем, фи­ке­рем­не тө­гәл бер җеп­кә те­зәр­гә ты­ры­шып.

— Әйе, шу­лай,— ди­де­ләр алар, һа­ман да ми­нем ман­тыйк­ны бә­хәс­кә ал­мый­ча, уем­ның тәр­тип­кә ки­лү­е­нә яр­дәм итәр­гә ты­ры­шып.

— Мил­ли рух ди­гән нәр­сә­не дә бе­лә­сез!— ди­дем.

— Әйе, бе­лә­без!— ди­де­ләр.

— Мил­ли рух без­нең сән­га­те­без­дә, әдә­би­я­ты­быз­да, бию-җыр­ла­ры­быз­да, эш-га­мәл­лә­ре­без­дә, тор­мы­шы­быз­да ча­гы­ла, шу­лай бит?— Ми­ңа шун­да ми­сал да ки­те­рер­гә ки­рәк иде.— Мә­сә­лән рус хал­кы­ның әки­ят­лә­рен­дә сөй­лән­гән­чә, өч баш­лы аж­да­һа өе­нә кай­тып ке­рә дә: “Фу, русс­ким ду­хом пах­нет!” ди, мон­да бер-бер ба­һа­дир­ның ки­лү­ен си­зе­неп. Яки ме­нә та­тар әки­ят­лә­рен­дә, шу­лай ук, бу юлы Дию кай­тып ке­рә дә: “А­дәм исе ки­лә!” ди.

Бу юлы да ми­ңа:

— Әйе!— дип җа­вап бир­де­ләр.

— Ди­мәк,— ди­дем мин,— рух­ның шун­дый үзен­чә­лек­ле сый­фа­ты бар, ул ча­гы­ла ала. Әй­тик: ис бе­лән, баш­ка­ча. Ал­ла­һы тә­га­лә­нең бар­лы­гын да без аның ру­хы бу­ла­рак дөнь­я­да, га­ләм­дә, үзе­без­дә, уй­ла­ры­быз­да, хис­лә­ре­без­дә һәм баш­ка абст­ракт һәм конк­рет әй­бер­ләр­дә, тө­шен­чә­ләр­дә ча­гы­лы­шы аша та­ный ала­быз. Әм­ма аның ру­хы ко­яш ну­ры ке­бек тү­гел, бәл­ки ха­лык ру­хы сы­ман­рак ча­гы­ла. Бу ча­гы­лыш­ны без ба­ры тик акыл һәм аң бе­лән зи­һе­не­без аша гы­на та­ный, си­зе­нә, тө­ше­нә ала­быз.

Шун­да сү­зем­не бе­тер­дем. Ба­ры­бер дә җа­ва­бым­ның ба­рып чык­ма­вын­нан га­җиз идем. Әм­ма да алар, ми­ңа со­рау би­рү­че­ләр:

— Әйе,— ди­де­ләр,— тө­гәл һәм мәгъ­нә­ле, чын аң­ла­тып би­рү бул­ды бу!

— Ә ни­чек има­ны­быз­ны ны­гы­тыр­га?— ди­де шун­да бер­се.

— Бик га­ди,— ди­дем җа­ва­бым­да, алар­ның аң­лау­ла­ры­на сө­е­неп,— аны­сы сез­нең үзе­гез­дән, дө­рес­рә­ге, те­лә­ге­гез­нең бар­лы­гын­нан то­ра. Бу­сы ин­де һәр­кем­нең үз ку­лын­да.

— Биг­рәк ирек­кә кую тү­гел­ме соң бо­лай мәсь­ә­лә­не чи­шәр­гә ки­ңәш итү?— ди­де ул та­гын да.

— Әйе,— ди­дем мин,— сез дө­рес әй­тә­сез. Иман нык­лы­гы ул шу­лай ук ирек­ле әй­бер.

НА­МАЗ­ЛАР­НЫ УКУ-УКЫ­МАУ МӘС­ЬӘ­ЛӘ­СЕ

Хи­кә­ят

— На­маз­лар­ны укы­ма­саң да ярый­мы?— дип со­ра­ды­лар мин­нән бер­ва­кыт.

— Ярый. Һәр­кем­нең үз эше, үз исә­бе,— ди­дем мин алар­га, кү­ңел­лә­рен­дә ял­кау­лык га­лә­мә­те кү­реп.

— Ни­чек ин­де?— ди­де­ләр ми­ңа.— Без­дән бит мул­ла­лар на­маз уку­ны та­ләп итә­ләр, ә сез — ирек­кә ку­я­сыз. Мо­ңа дә­ли­ле­гез бар­мы?

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: