Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 59 страница

— Кү­рә­сез­ме, мин сез­гә бер­нин­ди дә яңа­лык ач­ма­дым, ба­ры тик бо­лар­ны ис­лә­ре­без­гә ге­нә тө­шер­дем.

— Без­гә дө­рес­лек, хак­лык-ха­кый­кать нәр­сә­гә ки­рәк ди­сез­ме?

— Үзе­гез­гә, кө­че­гез­гә, яшә­еш­кә, ке­ше­лек­кә ыша­ныр өчен!

КЕ­ШЕ­ЛЕК­НЕҢ ДУ­ЧАР БУ­ЛУЫ

Хи­кә­ят

Ке­ше ни­ка­дәр аң­лы­рак бул­са, аның ха­та­ла­ры да шул­ка­дәр сә­ер­рәк һәм га­е­бе дә ти­рән­рәк! Бу — бә­хәс­сез кү­ре­неш.

Әм­ма ке­ше­лек һа­ман да аң­да үсә ба­ра, ди­мәк ул шу­ның бе­лән аң­сыз­лык­тан ерак­ла­ша тө­шә тү­гел­ме? Аң­сыз­лык­тан ерак­ла­шу ул — аң­сыз­лык­ның ке­ше кү­ңе­лен­дә бик ти­рән­дә ка­ла ба­руы ди­гән сүз дә. Ә аң­сыз­лык ул, аң ке­бек үк, без­нең хо­лык-фи­гыль бе­лән ида­рә итү кө­че­нә ия әле.

— Ке­ше ни­ка­дәр аң­сыз­рак бул­са, аның шул­ка­дәр хис-ки­че­реш­лә­ре дә җи­ңел­чә­рәк ке­нә кү­ңе­лен дул­кын­лан­ды­ра!— дип, дус­ла­рым ал­дын­да фи­ке­рем­не үл­чәү тә­лин­кә­лә­ре­нә сал­дым.

— Дөнья йө­зен­дә һәм­мә­без­не дә би­ләп алыр­лык олы бе­рәр көч­ле хис бар­мы?— дип со­ра­ды шун­да алар­ның бер­се, гү­я­ки фи­кер­ләр­не икен­че як­ка алып кит­кән ке­бек әй­теп.

— Бар,— ди­дем мин,— ул мә­хәб­бәт дип ата­ла. Әгәр дә син аны ки­ре как­саң, ул син­нән үч ала, си­не һә­ла­кәт­кә ки­те­рә.

— Ә үзең ярат­ма­саң, си­ңа мә­хәб­бәт тәкъ­дим ит­сә­ләр, ул ва­кыт­та нәр­сә эш­ләр­гә соң? Буй­сы­ныр­га­мы?— ди­де ул, та­гын да ап­ты­ра­ган хәл­гә ке­реп.— Үз йө­рә­ге­ңә хи­лаф итеп бул­мый бит ин­де. Бәл­ки үзең­не аңа гай­рә­тен чи­ге­рер­лек ке­ше сый­фа­тың­да күр­сә­тер­гә­дер?

— Мә­хәб­бәт­кә һич­ни ко­ма­чау ит­ми ди­гән сүз­не бе­лә­сез бу­лыр?— ди­дем аңа, ки­ңәш итеп:— Чын сөю уен­ны сөй­ми. Си­ңа бер ге­нә юл ка­ла: мә­хәб­бәт­кә буй­сы­ныр­га, нәф­рәт­кә тү­гел!

Ул шу­шы сүз­лә­рем­не ишет­те дә олы бер хәс­рәт­кә би­рел­де, ан­на­ры әйт­те:

— Алай да юк, бо­лай да мөм­кин тү­гел! Яз­мыш­тан узып бул­мый икән!

21.12.2009

АНЫҢ ЙӨ­ЗЕН БЕЗ КҮР­МӘ­Я­ЧӘК­БЕЗ

Хи­кә­ят

Җир йө­зен­дә, күк­ләр­дә-га­ләм­дә Ал­ла­һы тә­га­лә­нең бу­ла ал­мый кал­ган бер ге­нә нәр­сә­се дә, урын­ны да юк! Һәр­бер әй­бер мәң­ге­лек ха­кый­кать­кә, хәт­та ке­ше­ләр та­ра­фын­нан бул­сын, әве­рел­де­ре­лүе бе­лән дә шун­да ук ила­һи­ла­ша.

— Әм­ма мо­ның ар­ка­сын­да кай­бе­рәү­ләр Ал­ла­һы тә­га­лә­не ке­ше уй­лап чы­гар­ган дип әй­тә­ләр. Хик­мәт нәр­сә­дә соң? Хик­мәт шун­да ки, без­нең акыл­ла­ры­быз та­нып-бе­лү кө­че­нә ия. Әм­ма та­нып-бе­лү го­му­ми­ләш­те­рү-абст­рак­ци­я­ләү­дән гай­ре бу­ла ал­мый. Бу го­му­ми­ләш­те­рү­лә­ре­без үзе үк ха­кый­кать­не чын­бар­лы­гын­нан чит­ләш­те­рү­гә ко­ры­ла, да­и­ми бар­лык­ны ал­га чы­га­ра,— дип сөй­ләп ма­та­ша идем, әм­ма:

— Го­му­ми­ләш­те­рү­дә үзен­чә­лек, шәх­сә­ни-ин­ди­ви­ду­аль­лек үлә,— ди­де­ләр ми­ңа.

Бу сүз­ләр­не әйт­кән ке­ше чын­нан да хак­лы иде. Уй­га би­рел­дем: “Го­му­ми­ләш­те­рү без­нең өчен ха­кый­кать­не аң­лар­га мөм­кин­лек би­рә, хәт­та әй­тер­гә ки­рәк, ха­кый­кать­нең үзен би­рә, ә ха­кый­кать ул тө­гәл-конк­рет бу­ла, әм­ма ан­да үзен­чә­лек­кә бәй­ле шәх­сә­ни­лек-ин­ди­ви­ду­аль­лек юк. Ди­мәк, ни­чек ке­нә ка­ра­сак та, Ал­ла­һы тә­га­лә шәх­сә­ни бу­ла ал­мый. Бо­рын­гы за­ман­нар­ның Ис­па­ни­я­ле акыл ия­се га­рәп Иб­не-Рушт хак­лы бул­ган бит: Ал­ла­һы тә­га­лә­не без бер­ва­кыт­та да үз шәх­сә­ни-ин­ди­ви­ду­аль йө­зе бе­лән күр­мә­я­чәк­без! Һәм бу без­нең акыл­га сыя ал­мый!”

Шу­лай дип уй­ла­дым һәм озын-озак хәс­рәт­кә би­рел­дем: “Без бер­ва­кыт­та да йөз­гә-йөз оч­раш­ма­я­чак­быз!”

НА­МУС-ВӨҖ­ДАН КАЯ?

Хи­кә­ят

Ха­та­ла­ну, га­еп­ле бу­лу­ны юк итәр өчен аны бул­ма­ган дип игъ­лан итәр­гә һәм кү­ңел­не шул юнә­леш­кә көй­ләр­гә ки­рәк. Мо­ның өчен без үз ки­че­реш­лә­ре­без­не ят ке­ше­гә сөй­ли­без. Шу­лай кү­ңел­не юа­та­быз, кү­ңел күл­мә­ген юа­быз. Ят ке­ше си­нең хәс­рә­тең­не үзе­не­ке итеп ка­бул ит­ми, оны­та ин­де ул.

— Иң ях­шы­сы — үз ту­га­ны­ңа, якын күр­гән ке­ше­ңә сөй­ләр­гә ки­рәк,— ди­де­ләр ми­ңа.

— Алар­ның йө­рәк­лә­рен яра­лар­га­мы?— ди­дем мин алар­га.— Ха­та­гыз­ны, хәс­рә­те­гез­не, га­е­бе­гез­не җил­гә сөй­лә­гез, ке­ше­ләр бо­лай да авыр­лык­лар­ны күп кү­рә­ләр. Ә җил — та­ра­та да бе­те­рә!

— Ә ул ва­кыт­та на­мус-вөҗ­дан тө­шен­чә­лә­ре кая ки­тә?— ди­де­ләр.

— Куз­га­тыл­мый кал­ды­ры­ла­лар!— ди­дем мин алар­га, бу ачы­шы­ма тә­мам сө­е­неп, адәм көл­ке­се­нә ка­лып.

НИ­ГӘ БЕЗ­ГӘ ИРЕК КИ­РӘК­МИ?

Хи­кә­ят

Без һәр­ва­кыт үзе­без­нең хак­лы бу­лу­ы­быз­ны бел­де­рер­гә ты­ры­ша­быз, дош­ман итеп күр­гән ке­ше­лә­ре­без­не пыч­ра­та­быз, алар­га бә­ла-ка­за­лар те­ли­без. Әм­ма дош­ман­на­ры­быз­дан ко­ты­лыр­га уй­ла­сак, иң әү­вәл­дә берь­як­лы гы­на бу­лу­ы­быз­дан ары­ну­ы­быз хә­ер­ле.

Шу­шы ту­ры­да сүз чык­кач, бу ни­чек бу­ла ин­де дип со­ра­ды­лар мин­нән. Алар­га бо­лай әйт­тем:

— “Га­еп ат­та да, тәр­тә­дә дә” ди­гән­не бе­лә­сез, ха­лык хак әй­тә. Кем­нең­дер дош­ман­ла­шу­ын күр­сәк, га­еп­не аңар­дан тү­гел, үзе­без­дән эз­ләү хә­ер­ле!

— Бу бит йом­шак­лык күр­сә­тү, их­ты­яр­сыз­лык бу­ла!— ди­де­ләр, сүз­лә­рем бе­лән ки­леш­ми­чә.

Алар­да да хак­лык бар иде. Адәм ба­ла­сы һәр­да­им үз ди­гә­нен эш­ләр­гә ты­ры­ша, шу­ның ар­ка­сын­да бә­ла­ләр­гә оч­рый. Әм­ма алар­дан ко­ты­лу юлы ба­ры бер ге­нә бит. Ни өчен шу­ны аң­ла­мый­лар? Үз га­е­бең­нең дә бар­лы­гын та­ный бе­лү ул бит рух­ны ирек­ле итә, бә­хе­тең­не ка­мил ясый тү­гел­ме­ни?

Бу хак­та дус­ла­рым­нан со­ра­гач, алар ми­ңа:

— Кем­нең ин­де үз дош­ма­ны ал­дын­да тез чү­геп, баш­ка­лар ал­дын­да көл­ке­гә ка­ла­сы кил­сен ин­де! Бу бит җи­ңе­лү!— ди­де­ләр.

Мин исә: “Һа­ман да рух­ла­ры­быз тар­лык­ны сөя, ирек­кә чы­гар­га ом­тыл­мый икән әле!”— дип хәс­рәт­кә төш­тем.

23.12.2009

ДИН­НЕҢ ҮЛЕ­МЕ

Хи­кә­ят

Соң­гы ел­лар­да Ев­ро­па ил­лә­рен­дә ха­лык­лар­ның ата-ба­ба­дан кил­гән дин­нә­рен­нән кү­ңел­лә­ре чи­ге­нүе ха­кын­да га­зе­та­лар хә­бәр­ләр бир­де­ләр. Бу ту­ры­да без­нең ара­быз­да да сүз бул­ды. Дус­ла­рым мо­ны бә­хәс итеп, фи­кер­лә­рен сөх­бәт мәй­да­ны­на җә­ел­дер­де­ләр.

— Дин­не фән үте­рә, фән­ни ачыш­лар ха­кый­кать­не тө­шен­де­реп би­рә­ләр, шул сә­бәп­ле ха­лык­лар­ның күз­лә­ре ачы­ла,— ди­де бе­ре­без.

— Дин­не әдә­би­ят-сән­гать үте­рә, мо­ны­сын да исәп­кә алы­гыз,— ди­де икен­че­без,— чөн­ки ул дин­че­ләр­нең, дин исе­мен­нән йө­рү­че­ләр­нең чын йөз­лә­рен та­ныр­лык итеп ачып күр­сә­тә!

— Дин үзен­нән-үзе үлә, чөн­ки аның ру­хы­быз­га бәй­лә­не­ше бе­тә ба­ра,— ди­де өчен­че­без.— Дин ке­ше­лек җәм­гы­я­те­нең ое­шу­ын­да, үсе­шен­дә үзе­нең ро­лен үтә­де ин­де.

— Дин­не бик күп сә­бәп­ләр юк­ка чы­га­ра ба­ра. Има­ны­быз тор­мыш­та­гы га­дел­сез­лек­ләр­не кү­реп то­ру, алар­ны җи­ңә ал­ма­вы­быз ар­ка­сын­да как­шый,— ди­де дүр­тен­че­без.

Шу­лай фи­кер­ләр-дә­лил­ләр ки­те­ре­лә тор­ды­лар. Мин бу бә­хәс­кә кат­наш­ма­дым. Шу­лай да үз фи­ке­рем бар иде. Үз уй­ла­ры­ма чум­дым.

— Ни­гә бер сүз дә әйт­ми­сез?— ди­де­ләр ми­ңа дус­ла­рым.— Бу мәсь­ә­лә бер дә кы­зык­сын­дыр­мый­мы әл­лә?

Мин та­гын да бе­раз­га са­быр ит­тем. Әм­ма яңа­дан да ка­бы­нып кит­мә­сен­нәр ди­я­рәк, уй­ла­нып утыр­ган­на­рым­нан фи­кер­лә­рем­не тар­тып чы­га­рып, алар­га бу рә­веш­ле әй­теп бир­дем:

— Сез һәм­мә­гез дә хак­лы. Дин­нән ке­ше­нең гай­рә­тен чи­ге­рү өчен хәт­та бар­ма­гы­на кер­гән чү­бе дә сә­бәп­че бу­ла ала. Әм­ма дин­не фән дә, әдә­би­ят-сән­гать тә, иде­о­ло­гия дә, баш­ка­сы да үте­рә ал­мый. Дин­не ба­ры тик дин үзе ге­нә юк­ка чы­га­ра ала. Хәт­та бер дин­не икен­че дин ва­кыт­лы­ча кыс­рык­лар­га, ким­се­тер­гә ге­нә сә­ләт­ле. Ә һәр дин­не шул дин­нең үзе ге­нә юк­ка чы­га­ра,— ди­дем.

Сүз­лә­рем ар­ты­гы бе­лән го­му­ми иде­ләр­ме, әл­лә аң­ла­та бе­лү­ем җит­мә­де­ме — бу фи­ке­рем дус­ла­рым­да ба­ры тик көл­ке ге­нә ту­дыр­ды­лар бу­гай? Шун­лык­тан алар­га та­гын да бо­лар­ны әй­тер­гә мәҗ­бүр бул­дым:

— Һәр­бер дин үзе­нә баш­ка­лар­ны күб­рәк җә­леп итәр өчен, дө­рес­рә­ге, һәр­бер дин­нең дин­че­лә­ре ха­лык­ны үз ти­рә­лә­ре­нә җыю мак­са­тын­да конк­рет иде­ал­лар бар­лык­ка ки­те­рә­ләр, әх­лак һәм ке­ше­лек өл­ге­лә­рен ту­ды­ра­лар. Дин­не ме­нә шул конк­рет­лык үте­рә дә ин­де!

Фи­кер­лә­рем бе­лән ки­ле­шер­гә исәп­лә­рен­дә юк иде. Та­гын да бе­раз бә­хәс ит­кәч, алар мон­дый со­рау бир­де­ләр:

— Сез­нең­чә дин­нең дө­рес юлы нин­ди бу­ла соң?— ди­де­ләр.

— Иң әү­вәл­дә ул рух­ка ирек би­рер­гә ти­еш. Бү­ген­ге көн­дә рух­ны-җан­ны кол итәр­гә ом­ты­лу­чы, ди­ни тәгъ­ли­мат­ны шул юнә­леш­тә аң­ла­ту­чы­лар асыл­да иде­ал­лар ту­ды­ру бе­лән шө­гыль­лә­нер­гә мәҗ­бүр­ләр. Иде­ал­лар исә, те­ли­без­ме-юк­мы, ба­ры­бер конк­рет су­рәт төс­лә­рен ала­лар. Шун­да алар­ның җи­теш­сез, ка­мил бул­ма­ган як­ла­ры да кү­ре­нә баш­лый. Ә ру­хи, абст­ракт-го­му­ми, су­рәт­тә-баш­ка­да конк­рет бул­ма­ган­да — ул ва­кыт­та дин дә яши, кү­ңел­ләр­дән дә чык­мый,— ди­дем.

— Мон­дый дин бар бит ин­де — Ис­лам ди­де,— ди­де­ләр алар.— Ан­да Ал­ла­һы тә­га­лә ха­кын­да­гы хә­бәр­ләр дә го­му­ми, ди­ни тәгъ­ли­мат та абст­ракт, баш­ка­ла­ры да!

— Әйе, сез хак­лы,— ди­дем мин алар­га.— Әм­ма кай­бер акыл ия­лә­ре, дин әһел­лә­ре ис­лам ди­нен дә конк­рет ни­гез­ләр­гә ко­рыр­га ом­ты­ла­лар, ан­да иде­ал­лар ту­ды­рыр­га ты­ры­ша­лар һәм шу­ның бе­лән аның кө­чен юк­ка чы­га­ра ба­ра­лар. Дин рух­ны ирек­ле итү кө­че­нә ия бул­ган­да гы­на яши ала.

Шу­ның бе­лән сү­зем­не бе­тер­дем. Ха­кый­кать­не тө­шен­де­реп бир­дем дип уй­лар­га өл­гер­дем. Әм­ма дус­ла­рым мо­ны үзем­нең шәх­си фи­ке­рем бу­ла­рак кы­на ка­бул ит­те­ләр дә:

— Юк, юк-юк!— дип тел чәү­кә­лә­рен чың­ла­тып алып, үз фи­кер­лә­рен ку­әт­ли-ку­әт­ли, бә­хәс­лә­рен дә­вам ит­тер­де­ләр.

25.12.2009.

КЕ­ШЕ­ГӘ ЮЛ БИ­РӘ-БИ­РӘ

Хи­кә­ят

Мәк­тәп­кә ба­рып, прак­ти­ка узу­чы сту­дент­ла­ры­быз­ның дә­рес­лә­рен тың­ла­ган­нан соң, ана­лиз­лау, фи­кер­лә­ре­без­не ур­так­ла­шу, хез­мәт­лә­рен бә­я­ләү мак­са­тын­да кыс­ка­ча бер уты­рыш ясал­ды. Кы­зык­лы гы­на тәкъ­дим­нәр дә бул­ды. Әм­ма дә­рес тел һәм әдә­би­ят ка­би­не­тын­да уз­ды­рыл­ма­ган икән. Уты­рыш өс­те­нә бер укы­ту­чы мар­җа ха­ным үзе бе­лән өл­кән яшь­тә­ге икен­че бер апа­ны ияр­теп ки­леп кер­де дә, без­нең ян­га уты­рып, ике­се ара­сын­да кы­зып-кы­зып сүз йө­гер­тә баш­ла­ды­лар. Сөй­ләш­кән­нә­ре бө­тен­ләй дә мәк­тәп эше­нә кат­наш­сыз иде. Бу хәл әдә­би­ят укы­ту­чы­сы­на оша­ма­ды һәм ул:

— Әгәр дә яра­са, без уты­ры­шы­быз­ны бе­тер­гән­че ге­нә мөм­кин­лек бир­мәс­сез­ме икән?— дип, шун­да мар­җа ха­ным­нан үте­неп со­ра­ды.

— Мин үзем­нең ка­би­не­тым­да, мон­да ге­ог­ра­фия фә­не укы­ты­ла! Нин­ди сүз бу та­гын? Мон­да мин ху­җа, әдә­би­ят ка­би­не­ты­на кү­че­не­гез!— ди­де ул, бер дә исе кит­мә­гән­дәй кы­ла­нып.

— Ан­да дә­рес ба­ра шул, эш­не мон­да бе­те­рер­гә куш­кан иде­ләр,— ди­де әдә­би­ят укы­ту­чы­сы, сү­зен­дә кат­гый то­рып һәм баш­ка төр­ле мөм­кин­лек юк­лы­гын ас­сы­зык­лап.

Укы­ту­чы мар­җа ха­ным, өл­кән яшь­тә бу­лу­ы­на ка­ра­мас­тан, усал­лык ут­ла­рын яшер­мә­де. Җит­мә­сә пыр-пыр ки­леп ачу­ла­нып, үзе­гез­не әл­лә кем­гә ку­я­сыз ди­я­рәк, ияр­теп кер­гән ха­ты­ны бе­лән чы­гып кит­те.

Без­нең эш бе­теп ки­лә иде ин­де. Прак­ти­ка узу­чы сту­дент­лар­ның дә­рес­лә­рен бик ях­шы дип бә­я­лә­дек. Ана­лиз­лар­да җи­теш­сез як­лар да күр­сә­тел­де. Әм­ма бу ва­кыт­та әдә­би­ят укы­ту­чы­сы те­ге мар­җа бе­лән ике­се ара­сын­да аң­ла­шыл­мау­чы­лык ки­леп чы­гу­га һа­ман да бик бор­чы­ла иде. Яр Чал­лы шә­һә­рен­нән бы­ел гы­на Ка­зан­га кү­че­неп кил­гән “йөз мең­че укы­ту­чы” исе­мен алу­чы­лар­ның бер­се бул­ган­лык­тан, баш­ка­ла мәк­тә­бен­дә­ге тәр­тип­ләр­гә кү­не­геп җи­тәр­гә өл­гер­мә­гән, кол­лек­тив­ны да аң­лап җит­ке­рә ал­мый икән хә­зер­гә. Шу­лар­ны да ис­кә алып:

— Сту­дент­лар, ме­нә сез­гә яңа гы­на тәҗ­ри­бә алыр­лык бер ва­кый­га бу­лып үт­те. Сез дә, уку­ы­гыз бет­кәч, бил­ге­сез яңа кол­лек­тив­ка ке­рә­чәк­сез. Ә кол­лек­тив­та, ул нин­ди ге­нә бул­ма­сын, на­чар­мы-ях­шы­мы — төр­ле ке­ше бар. Бе­рен­че­дән, га­фу итәр­гә өй­рә­не­гез һәм аң­ла­шыл­мау­чы­лык ки­леп ту­ган­да, үзе­гез­нең хак­лы икән­ле­ге­гез­не бел­сә­гез дә, ба­ры­бер га­фу үте­не­гез, ха­та­ны үз өс­те­гез­гә ала бе­ле­гез, чөн­ки ке­ше­не тап­тап кит­кән ке­ше­дән ке­ше­чә юл бир­гән ке­ше өс­тен һәм һәр­ва­кыт хак­лы бу­ла,— ди­дем, нә­сый­хә­тем­не мөм­кин ка­дәр ты­ныч кү­ңел бе­лән алар­га җит­ке­рер­гә те­ләп ма­тур­лап сөй­лә­дем. Әм­ма шул ва­кыт­та күз­лә­рем уңын­да бор­чы­лу­чы әдә­би­ят укы­ту­чы­сын да тот­тым. Аны да юа­там имеш: — Икен­че­дән, әгәр дә юк-бар хәл­ләр бе­лән кү­ңе­ле­гез­не ва­та баш­ла­са­гыз, хол­кы­гыз да бо­зы­лыр, кү­ңе­ле­гез­дә дә бә­хет ну­ры сү­нәр. Тор­мыш­ны кү­ңел­сез узар­сыз!— ди­дем.

Нәкъ шул ва­кыт­та те­ге укы­ту­чы мар­җа ха­ным ка­бат ка­би­нет­ка әй­лә­неп кер­де, та­гын да пыр-пыр ки­леп, өс­тә­лен­нән нәр­сә­не­дер эз­лән­де. Әм­ма ул ачу­ла­ну­ын ка­бат­лар өчен кер­гән икән. Ара­дан ми­не сай­лап ал­ды да:

— Сез вуз укы­ту­чы­сы­мы? Бу нин­ди хәл?— дия-дия, аяк өс­те ба­сар­га мәҗ­бүр ит­те.

— Зин­һар өчен га­фу итә кү­ре­гез? Без ин­де эше­без­не бе­те­реп ки­лә­без! Сез­гә ко­ма­чау­ла­дык бу­гай? Әле­гә дә­ре­се­гез мон­да бул­мау гы­на кү­ңел­не ты­ныч­лан­ды­ра. Ка­би­не­ты­гыз­да эше­без­не оеш­ты­рыр­га мөм­кин­лек бир­гә­не­гез өчен рәх­мәт!— ди­дем.

Әм­ма укы­ту­чы мар­җа ха­ным ми­нем бу сүз­лә­рем­не үр­тәү бу­ла­рак ка­бул ит­те ах­ры­сы. Та­гын да сүз­лә­рен­дә бү­се­леп ал­ды. Әм­ма шун­да акы­лы­на сүз­лә­рем­нең тәэ­си­ре ба­рып җит­те­ме — ки­нәт үз­гәр­де дә куй­ды һәм ка­би­не­тын­нан оят­лы төс­тә чы­гып кит­те. Мин шун­да гы­на “га­еп мин­дә иде” дип, ха­та­ны үз өс­те­мә ал­мый кал­дыр­ган­лы­гым­ны аң­лап, шул сә­бәп­ле сүз­лә­рем­нең тә­мам ахы­ры­на­ча дө­рес ба­рып чык­ма­вын уй­лап ал­дым. Сту­дент­лар­га үр­нәк­не җит­ке­рә ал­ма­вым бор­чы­ды.

Прак­ти­кант­лар­ның дә­ре­сен йом­гак­лау уты­ры­шы тә­мам бул­гач, ара­дан бер сту­дент ми­ңа бо­лай дип әйт­те:

— И-и, сез биг­рәк йом­шак ке­ше икән­сез! Ки­ңә­ше­гез­не ал­сак, аяк ас­тын­да тап­та­лып кы­на ка­ла­чак­быз бит!— ди­де.

Тә­мам ап­ты­раш­ка тө­шеп, бор­чыл­ган йөз бе­лән мәк­тәп­тән чык­тым. Уни­вер­си­те­ты­ма юнәл­дем. Юлым ерак иде. Ав­то­бус­ка уты­рып ба­рам да ба­рам, ба­шы­ма төр­ле уй­лар ки­лә, ха­ти­рә­ләр кү­ңе­лем­дә яңа­ра. Хәт­та тор­мыш-яшә­е­шем­не дә уй­ла­дым. Ба­шым­нан-өс­тем­нән уз­ган ке­ше­ләр яз­мы­шым­да күп бул­ды­лар. Алар­га югый­сә юл да би­рә идем бит, аяк та чал­ма­дым. Әм­ма тап­тап үтү­не җай күр­де­ләр. Дө­рес яшә­мә­дем ми­кән­ни?

Шун­да ар­ка­ма кем­дер ка­ты гы­на итеп төр­теп куй­ды. Бо­ры­лып ка­ра­сам, күп­тән­ге та­ны­шым, те­атр ар­тис­ты икән. Ша­ярт­кан­дай әй­теп куй­ма­сын­мы:

— Ке­ше­ләр­не изеп йө­ри­сең, яшь­ти! Исән кал­дыр­дың­мы соң?— ди­де.

Нәр­сә­ләр­не күз­дә то­тып бо­лай ша­яр­тып алу­ын тө­шен­гә­не­мә кү­рә йө­зем кы­зар­ган ах­ры­сы? Та­ны­шым мо­ны үз җа­е­на фай­да­лан­ды.

— Дус­тым, бү­ре­гең яна күр­мә­сен, йө­зең кы­зыл кү­мер бул­ды!— ди­де.

Шун­да аңа:

— Ми­не ан­дый бул­дык­лы ир­гә са­на­вы­гыз өчен рәх­мәт ин­де, югый­сә үз мес­кен­ле­ге­мә бор­чы­лып ба­ра идем,— ди­дем.

Бу сүз­лә­рем­не ул элеп тә ал­ды:

— Сез дә мес­кен­гә үзе­гез­не чы­гар­са­гыз ин­де? Ул ва­кыт­та без­гә үзе­без ту­рын­да нәр­сә әй­тер­гә?— дип кө­лем­се­рәп тә куй­ды.

Бу ка­дәр дә хәй­ран­га чык­ка­ным һәм га­җәп­кә кал­га­ным юк иде.

Ул ара­да ав­то­бус ми­ңа ки­рәк­ле тук­та­лыш­ка ки­леп җит­те һәм, хуш­ла­шып, шун­да тө­шеп кал­дым. Кар­шым­да уни­вер­си­те­тым авы­зын ерып кө­теп то­ра иде.

ҮЗЕН­НӘН-ҮЗЕ ЧИ­ШЕЛ­ГӘН МӘС­ЬӘ­ЛӘ

Хи­кә­ят

Тор­мыш­ны тук­тау­сыз кө­рәш­тән гый­ба­рәт, ди­ләр. Мин бу фи­кер­гә кар­шы тү­гел. Әм­ма ул кем бе­лән кө­рәш­тән һәм нәр­сә өчен кө­рә­шү­дән гый­ба­рәт соң? Бу хак­та тө­гәл ге­нә фи­ке­рем юк иде.

— Бер­тук­тау­сыз кы­ен хәл­ләр­гә ка­ла бар­гач, җит­мә­сә алар бер­се икен­че­сен­нән авыр­рак та, кат­лау­лы­рак та бу­ла тор­гач, мин мо­ның сә­бәп­лә­ре ха­кын­да уй­ла­нып, мө­га­ен да хол­кым га­еп­ле­дер ди­гән фи­кер­гә кил­дем.

Шу­шы рә­веш­ле итеп, кү­ңел тү­рен­нән авыр аһ тө­тен­нә­ре чы­га­рып хәс­рәт­лә­неп сөй­лә­гән бер та­ны­шы­ма хәй­ран кал­дым. Аны го­мер буе уңыш­лар­да һәм рә­хәт­лек­ләр­дә ге­нә яши дип уй­лый идем. Бө­тен­ләй дә бел­мә­гән­мен икән. Дө­рес, ти­рә-юне ту­лы — көн­че­лек­ле дош­ман­на­ры, дус­ла­ры. Бәл­ки мин дә шу­лар исем­ле­ге­нә кер­гән бу­лыр идем, әгәр кү­ңе­лем­дә ке­ше­ләр­гә хөр­мәт хи­сем яшә­мә­сә.

— Хо­лык­ны үз­гәр­тү мөм­кин эш­ме?— дип со­ра­дым мин аңар­дан.

Ул ел­ма­еп ал­ды һәм бо­лай ди­де:

— Йө­зе­ңә бит­лек ки­яр­гә бу­ла. Һәр­кем си­не, ка­ра әле, нин­ди тәр­би­я­ле, ита­гать ия­се ди­я­чәк. Әм­ма ан­дый ке­ше­нең эч­ке дөнь­я­сы бе­лән, ягъ­ни мин-мин­ле­ге бе­лән тыш­кы дөнь­я­сы кар­шы­лык­ка ки­леп, җа­ны ты­ныч­лы­гын югал­та­чак. Го­ме­рең буе ар­тист бу­лып эш­ләр­гә мөм­кин, тик ар­тист бу­лып яшәү, го­ме­рең­не уен­га ко­ру — бел­мим, күп төр­ле бә­ла­ләр­гә са­ла­чак.

— Ди­мәк, әү­вә­ле эч­тән үз­гә­рер­гә ки­рәк, шу­лай бит?

— Әл­бәт­тә,— ди­де ул,— мо­ны бө­тен ке­ше дә бе­лә. Сез кү­ңе­ле­гез як­ты ва­кыт­ны исе­гез­гә алы­гыз әле, нин­ди көч­ле ру­хи кү­тә­ре­леш, ру­хи рә­хәт­лек­ләр ки­че­рә­сез, әйе­ме?

— Дө­рес, ан­дый ва­кыт­та мин кү­ңе­лем­дә Ал­ла­һы тә­га­лә­нең бар­лы­гын то­ям, аның мин­нән бер­кай­чан да кит­мә­вен те­лим,— ди­дем мин.

— Әм­ма игъ­ти­бар ите­гез,— ди­де ул,— бер-бер ке­ше­нең әйт­кән авыр сү­зе, яи­сә ачу­лы ка­ра­шы да кү­ңел­дә­ге Ал­ла­һы тә­га­лә­нең тә­хе­тен бә­реп егар­га мөм­кин. Асыл­да шу­лай бу­ла да. Күз ал­ла­рың ка­раң­гы­ла­нып кит­кән­дәй то­е­ла.

— Биг­рәк тә га­дел­сез­лек­тән!— дип өс­тәп өл­гер­дем.

— Ал­ла­һы тә­га­лә­нең кү­ңел­дә­ге уры­нын усал­лык, ягъ­ни сез­нең­чә әйт­сәк, шай­тан би­ләп алыр­га өл­гер­мә­сен өчен ниш­ләр­гә ки­рәк соң?— ди­де ул.

— Рух шә­һә­рең­не ны­гы­тып өл­ге­рер­гә, усал­лар­ның усал­лык­ла­ры­на би­реш­мәс­кә!— ди­дем.

Баш­ка төр­ле фи­ке­рем һәм бел­де­рер тәҗ­ри­бәм юк иде.

— Мо­ны сез авыр­лык­тан мәр­тә­бә бе­лән чы­гу дип атый­сыз­мы? Усал­лык­ны җи­ңү тү­гел, аңа буй­сы­ну бу дип уй­ла­мый­сыз­мы?

Аның бу со­ра­вы тә­мам ап­ты­раш­та кал­дыр­ды. Ке­ше­ләр­гә һәр­ва­кыт юл би­рер­гә, ал­да­ган­на­рын кү­рә то­рып ал­да­ну­ым­нан хик­мәт та­бар­га, рән­җет­кән­нә­рен­дә дә мыс­кыл­лан­мый ка­лыр­га, усал, га­дел­сез сүз әйт­кән­нә­рен­дә дә кү­тә­рә алыр­га, эн­дәш­ми ка­лыр­га үзем­не го­ме­рем буе кү­нек­те­реп ки­лү­ем, шу­лай яшә­гән­дә ге­нә дө­рес ке­ше бу­ла­мын дип уй­лау­ла­рым исем­дә иде­ләр. Күп­ме ке­ше­ләр, өс­тем­нән тап­тап үтеп ки­теп, ин­де әл­лә кем­нәр бул­ды­лар һәм бу­ла­чак­лар да.

— Ә бе­лә­сез­ме, шул усал­лар­ны, ах­мак­лар­ны, җә­бер са­лу­чы­ла­ры­гыз­ны га­фу итү­е­гез һәм шу­лай бу­лыр­га баш­ка­лар­ны өн­дә­ве­гез — бу бит әдәп­сез­лек, хәт­та әх­лак­сыз­лык та әле!— ди­де ул шун­да, ми­не бө­тен­ләй дә га­җәп­кә кал­ды­рып.

Яңа гы­на үзе­нең хол­кы, ру­хы үз­гә­реш ки­че­рү ха­кын­да сөй­лә­гән ке­ше­дән бо­лар­ны ише­түе авыр иде. Хә­ер, әйт­кән­нә­рен­нән мин дә са­бак ал­дым, акы­лым са­рай­ла­ры җи­ме­ре­леп төш­те­ләр. Әм­ма мин аңа бо­лай ди­дем:

— Сез бе­лә­сез­дер... Аң­лы ке­ше! Әдәп һәм әх­лак мәсь­ә­лә­лә­рен ба­ры тик ва­кыт кы­на чи­шә ала һәм чи­шә. Аны ке­ше­ләр бә­я­ләр­гә ге­нә сә­ләт­ле, күп оч­рак­та — үт­кән­дә­ге­не, бү­ген­ге­не тү­гел. Үзе­без­гә бәй­ле бер мәсь­ә­лә­дә дә без ту­лы­сын­ча хак­лы бу­ла ал­мый­быз!

Һәм ул шун­да:

— Ә ми­ңа сез­не акыл­лы ке­ше ди­гән­нәр иде, ышан­ган бул­дым та­гын,— дип кө­леп җи­бәр­де.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: