Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 54 страница

— Бул­дыр­ган­сың, ип­тәш За­ри­пов! Мон­дый ты­рыш хез­мә­тең­не об­ком­га җит­ке­рер­без! Сез­гә һич­шик­сез “наг­рад” би­рер­ләр, йол­дыз өс­тәр­ләр! Ха­лык­ны син шу­лай өр­ке­теп тор­саң, рәх­мә­тен ин­де мин җы­яр­мын!..

Ма­лай­ны чын­нан да төр­мә­дән чы­га­ра­лар. Әни­се аңа яңа ки­ем­нәр алыр­га уй­ла­са да, шун­да Вә­ли­ев­нең ми­лек ха­кын­да әйт­кән сүз­лә­ре исе­нә тө­шеп, бу уен­нан ки­ре кай­та. Аң­ла­шы­ла: улы­на кос­тюм ал­са, баш­мак юнәт­сә, ки­тап-дәф­тәр — бо­лар бит аның улы­ның мил­ке бу­ла­чак­лар. Шу­лар­ны ки­леп кон­фис­ка­ци­я­лә­сә­ләр?

Әл­бәт­тә ра­йон про­ку­ра­ту­ра­сы ан­дый ук тү­бән­лек­кә төш­мә­гән. Әм­ма да За­ри­пов ерт­кыч­лы­гын арт­тыр­ган, ха­лык­ның ка­нын имә баш­ла­ган. Аның га­дел­сез­лек­лә­ре­нә тү­зә ал­мау­чы баш­ка­лар да Вә­лив­нең ише­ге тө­бе­нә ба­рып егыл­ган­нар. Ул әл­бәт­тә За­ри­пов­ны алар ал­дын­да эт итеп сүк­кән һәм ха­лык­тан мо­ның өчен мең төр­ле рәх­мәт­ләр ише­тә тор­ган, ә те­ге “у­част­ко­вый”­ның йол­дыз­ла­ры да, “наг­рад”­ла­ры да ар­та гы­на бар­ган.

Ил өс­тен­нән ком­му­нист­лар хө­ке­ме тө­ше­рел­гәч, яңа төр җи­тәк­че­ләр кил­гән. Әм­ма бу үз­лә­рен де­мок­рат­лар дип атау­чы­лар Вә­ли­ев ке­бек хәй­лә­кәр сә­я­сәт алып ба­ра ал­ма­ган­нар, имеш. Хак бул­са, За­ри­пов­ны ха­лык­ның бәд­до­га­сы сук­кан, ди­ләр, ә “ип­тәш” Вә­ли­ев исә, ки­ре­сен­чә, хә­зер дә бал­да-май­да гы­на йө­зә, ди.

Хә­ер, ха­лык­ның бәд­до­га­сы да, рәх­мәт­лә­ре дә чик­сез шул ул!

ЯҢА­ДАН ТУУ

Хи­кә­ят

“Син са­вы­гыр­га итә­сең, әм­ма Ал­ла­һы тә­га­лә мо­ны те­лә­мә­сә, си­нең са­вы­гу­ың үзең өчен бә­хет­сез­лек­кә әве­ре­лә!”— ди­гән бо­рын­гы за­ман­нар­ның акыл ия­се Әбул-Мә­җит Сә­наи.

Һәм аның мең тап­кыр­лар хак­лы бу­лу­ын дә­лил­лә­гән сы­ман итеп, га­сыр ба­шы­ның би­шен­че ел­ла­рын­нан ми­нем бө­тен эч­ке дөнь­ям авы­ру хә­лен­дә кал­ды. Бу ин­де ор­га­низм­ның тә­мам как­ша­вы, эч­ке энер­ги­ям­нең бе­түе, яшәү­нең яме юга­лу иде. Юлым та­бип­лар­га төш­те. Алар­ның һәр­кай­сы үз­лә­рен­чә ди­аг­ноз­лар куй­ды­лар һәм са­вы­гу юл­ла­рын бел­гән­нә­рен­чә күр­сәт­те­ләр. Әм­ма тә­нем бер дә җи­ңе­ләй­мә­де, ру­хи ку­ә­тем дә ки­ре кайт­ма­ды. Көч­сез­лек, фи­кер­сез­лек һәм ка­ра тәкъ­дир ал­дын­да баш ию — бо­лар ми­нем яшә­е­шем иде­ләр. Мо­ны хәт­та си­хер-бо­зым­га да нис­бәт итәр­гә мөм­кин иде.

Бо­лар өс­те­нә дөнья бә­ла­лә­ре дә, җил­кә­мә өе­леп, ба­шы­ма, бә­гы­ре­мә ки­те­реп бас­ты­лар. Көз­ге­дән ка­ра­ган­да үзем­не үз­гә­реш­сез дип кү­рә идем. Әм­ма элек­ке та­ныш­ла­рым юлым­да оч­ра­са­лар, йө­зем­не кү­реп, ки­нәт кур­кып ки­тә­ләр.

Шу­лай бер­ва­кыт фо­то­га тө­шәр­гә ки­рәк бул­ды. Ка­ра­сам, су­рәт­тән ми­ңа ко­мы ко­е­лып ба­ра тор­ган бер адәм хәс­рәт эчен­дә ка­рап то­ра.

Аһ ор­дым. Бу ми­нем соң­гы там­чы кө­чем­не юк итәр­гә җи­тә кал­ды.

Ин­де дөнья бе­лән тә­мам хуш­ла­ша­сы гы­на кал­ды. Элек­ләр­не ми­не кы­зык­тыр­ган дөнья хә­зер ми­ңа бер­нин­ди дә тү­гел иде...

Һәм бер­көн­не мин, шу­шы хә­лем­дә ни­чә ел­лар уз­гач, яңа ту­ган ба­ла ке­бек шат ха­ләт­тә күз­лә­рем­не ач­тым. Бу ин­де мог­җи­за иде.

АНЫ МИН ДӘ ӘЙ­ТӘМ:

СҮЗ­ЛӘ­РЕ ГЕ­НӘ БАШ­КА, ФИ­КЕ­РЕ — ШУЛ УК

Хи­кә­ят

“Хал­кы ач ка­лып, үзе тук яшә­гән ил ба­шы арыс­лан бу­ла ал­мый, аны кө­чек дип бе­ле­гез!”— ди­гән XII сәл­җүк­лә­рен­нән гый­лем ия­се Әбул-Мә­җит Сә­наи.

Ә мин әй­тәм:

— Ил ба­шы­на ни­гә арыс­лан бу­лыр­га, ул бо­лай да бә­хет­ле бит!

Шул ук Сә­наи әйт­кән: “Ә­гәр кай­нар­лы­гың­ны ба­са ал­саң, бө­тен дөнь­я­лык­лар си­ңа буй­сы­на, си­не­ке бу­ла!”— ди­гән.

Ә мин әй­тәм:

— Ни­гә ки­рәк ул ка­дәр чик­сез-сан­сыз га­ләм­нәр-дөнь­я­лык­лар, әгәр аның мон­сын­да да ка­нә­гать һәм бә­хет­ле яши ал­ма­сам!

БӘ­ХЕТ­ЛЕ ЯР­ЛАР

Хи­кә­ят

Ба­ры­быз­га да ях­шы бил­ге­ле: ярат­кан ке­шең­нең ку­лын­нан агу кап­саң да — ул бал эч­кән­дәй то­е­ла. Бу сүз­не мә­хәб­бәт­нең бө­ек­ле­ге ха­кын­да дә­лил өчен әй­тә­ләр. Га­шыйк­лар бер­се икен­че­се­нең баш­ка­лар ку­лы­на ка­лу­ын те­лә­ми­ләр. Та­һир­ның ба­шын чап­кан­на­рын­да Зөһ­рә-җан сак­чы­ның сөң­ге­се­нә таш­ла­нып һә­лак бул­ган, яки ме­нә Ро­мео һәм Джуль­ет­та ва­кый­га­сы, баш­ка­сы...

Го­му­мән дә га­шыйк­лар шу­лай эго­ист бу­ла­лар ин­де алар!

Без­нең авыл­да тел­гә-сүз­гә тат­лы Ног­ман ба­бай һәм аның ха­ты­ны бар иде­ләр. Кай ва­кыт­лар­да мин дә алар­га ке­реп, кич­лә­рен сөй­лә­шеп утыр­га­лый тор­ган идек. Ног­ман ба­бай ми­нем ке­бек бер йол­кыш авыл үс­ме­ре­нең, ан­на­ры ин­де еге­те­нең ис­ке ки­тап­лар­ны укый бе­лү­е­нә хәй­ран итә. Дө­рес, үзе дә бу эш­кә ма­һир, җит­мә­сә мул­ла да әле! Да­ны­ның кү­лә­гә­се ерак­лар­га тө­шә.

Бер­көн­не ха­ты­ны­на Ног­ман ба­бай ша­яр­тып нәр­сә­дер әйт­те. Үп­кә­лә­шә­ләр ин­де дип то­рам. Ха­ты­ны:

— Шу­ның те­ле! Чә­е­нә агу са­лып би­рер­дәй бу­лам!— ди­де.

Ми­ңа мон­дый сүз­не әйт­сә­ләр, ко­тым очар иде. Ә Ног­ман ба­бай исә:

— Ә мин аны бал уры­ны­на кү­реп эчәр идем!— ди­де, рә­хәт ел­ма­еп, әм­ма да шом­га са­лып.

Хә­зер мин дә әй­тә алам:

— Мә­хәб­бәт шун­дый бу­ла ул!

26.10.2009

ГА­ДЕЛ ХӨ­КЕМ

Хи­кә­ят

Та­ри­хи га­дел­лек. Әгәр дә Габ­дул­ла Ту­ка­е­быз­ны, 27 яше дә ту­лар-тул­мас­та ва­фат бул­ган бө­ек та­тар ша­гый­рен, рәс­сам­нар утыз яки кы­рык яшь­лек итеп тас­вир­лый­лар икән, бу та­ри­хи га­дел­лек­ме?

Юк, без дө­рес­лек ха­кын­да гы­на әйт­ми­без. Без:

— Га­дел­лек!— ди­без.

Ә ха­кый­кать ба­ры тик га­дел­лек бар җир­дә ге­нә яши ала.

Авыл­да абый пе­чән­гә төш­кән. Бу­лы­шыр­га дип мин дә кайт­кан идем. Хәл­ләр бе­ле­шү өчен һәм дөнья ба­ры­шы ха­кын­да сөй­лә­шү ни­я­тен­дә, бе­роч­тан фи­кер кыл­ла­рым­ны да тарт­ка­лап ка­рар­га дип авыл карт­ла­ры ки­леп, сүз мәҗ­ле­се ко­рып җи­бәр­дек. Ки­лә­чәк­тә авыл­га ни­чек яшәр­гә ди­гән со­рау­ны бә­хәс мәй­да­ны­на ку­еп, уй­лар­ны тар­тыш­ты­рып ка­рар­га ит­тек. Мо­ның өчен мин бу сүз­не сөй­лә­дем:

— Авыл­лар­да элек­ләр­не яр­мин­кә­ләр бу­ла, оеш­ты­ры­ла тор­ган икән. Әл­бәт­тә үзәк авыл­лар­да. Ха­лык үзе­нең җи­теш­тер­гән то­ва­рын са­ту, ал­ма­шу мөм­кин­ле­ген һәм җай­ла­рын ки­ре кай­та­рыр­га ти­еш. Ба­зар­лар бе­тү ар­ка­сын­да ил­нең нин­ди хәл­гә кал­га­нын уз­ган га­сыр­ның сик­сә­нен­че ел­ла­ры күр­сәт­те,— ди­дем.

Шун­да карт­лар ри­за­сыз­лык­ла­рын бел­дер­де­ләр һәм:

— И энем! Шул кол­хоз­лар­ны гы­на ки­ре кай­та­рып бул­мас­мы икән? Кая ка­рый бу хө­кү­мәт? Кол­хоз­лар ки­рәк, кол­хоз­лар! Нин­ди ба­зар ул?— ди­де­ләр.— Без яшь ча­гын­да ях­шы иде, кол­хоз­лар бар иде!

Мин ча­был­ган пе­чән тез­мә­лә­ре­нә ка­рап тор­дым һәм:

— Бо­лын­нар да ир­кен, үлә­не дә куе иде!— дип өс­тә­дем.

— Ме­нә-ме­нә...— дип, алар өс­тәп сөй­ләп алып кит­те­ләр.

БЕЗ­НЕҢ БӘ­ХЕТ­СЕЗ­ЛЕК

Хи­кә­ят

Ру­хы көч­ле ке­ше­не кол да ясап бул­мый, буй­сын­ды­рыр­га да мөм­кин тү­гел. Үзең­не ху­җа дип бел­сәң дә, әгәр си­нең кул ас­тың­да­гы хез­мәт­кәр­ләр ара­сын­да ру­хы көч­ле ке­ше бар икән, ха­кый­кать­тә ул ида­рә итәр, аңа кол­ла­рын­нан бу­лыр­сың. Мо­ны “чын мәгъ­нә­сен­дә­ге га­дел­лек”, ди­ләр. Бу — дөнь­я­ның яшә­еш ка­ну­ны, аны бо­зу ба­ры тик һә­ла­кәт­кә ге­нә ки­те­рә­чәк. Иң бе­рен­че чи­рат­та — үзең­не!

Бер та­ны­шым­нан ишет­кән­нә­рем исе­мә төш­те. Бел­гән ке­ше­се бар икән. Шул та­ны­шы кая гы­на да эш­кә ур­наш­сын, аны тиз ара­да кол­лек­ти­вы үз итеп өл­ге­рә, җит­мә­сә бу­ла­чак җи­тәк­че итеп тоя баш­лый дип сөй­лә­гән иде ул. Мин аңа:

— Ан­дый ке­ше­гә тор­мыш­та бик авыр да, уңай­сыз да бу­ла бит,— ди­дем.— Аны җи­тәк­че бе­лән тук­тау­сыз чә­кәш­те­реп то­ра­лар. Мо­ны үзе те­лә­мә­сә дә, җи­тәк­че­нең кол­лек­тив­та­гы куш­тан­на­ры эш­ли бит. Имеш-ми­меш­ләр сөй­ләш­те­реп, те­ге ке­ше­нең “сер­лә­рен” ху­җа­га та­шып кы­на то­ра­лар. Ан­на­ры ру­хы көч­ле ке­ше га­дел­не һәм га­дел­сез­лек­не дә ях­шы то­ю­чан, си­зү­чән бу­ла бит ул, шу­ңа да го­ме­ре да­и­ми кө­рәш­тә уза...

— Дө­рес, нәкъ шу­лай. Әгәр ул ке­ше, яз­мы­шын­да на­сый­бы бу­лып, җи­тәк­че­лек­кә кү­тә­рел­сә, га­дел­лек­нең ни-нәр­сә икән­ле­ген без дә кү­реп ка­лыр идек,— ди­де та­ны­шым.

КҮР­СӘ­ТЕР ӘЛЕ

Хи­кә­ят

Бер бик тә бә­хет­ле яшь әфән­де­не бе­лә идем. Аңа тәкъ­дир шун­дый күр­кәм бү­ләк­ләр бир­де: ул дан, ул дә­рә­җә, ул ях­шы өс­тәл, ул тат­лы җи­меш­ләр — әл­лә Хо­дай­дан, әл­лә бе­рәр тү­рә­нең сә­га­дәт ко­я­шы­ның ну­ры­мы аңа төш­кән, бо­лы­ты­ның кү­лә­гә­се­ме, бел­мәс­сең.

Шул әфән­де­не бер-бер га­зе­та­га баш мө­хәр­рир итеп куй­ды­лар. Өс­тә­ге­ләр­гә мәд­хия бе­лән ту­тыр­ды ул аны. Бер ел укы­дык, ике ел укы­дык — яра­ды, җит­те, әм­ма өчен­че елын­да кү­ңел­ләр­не ук­шы­та ук баш­ла­ды га­зе­та­сы, кул­га то­тар­лык та хә­ле­без кал­ма­ды.

Бо­лар гы­на бик аз икән шул. Әфән­де­без гый­лем­дә дә өл­гер­лек күр­сә­теп, зур гы­на хез­мәт кү­чер­гә­ләш­те­реп язып әвә­ләп, аны фән­ни ди­гән яр­лык ас­ты­на са­лып, дис­сер­та­ция итеп як­лар­га кү­тә­реп тә кил­де. Га­лим­нәр алар са­быр һәм ке­ше­лек­ле ха­лык, кар­шы кил­мә­де­ләр, як­ла­сын, ди­де­ләр.

Әм­ма як­ла­ган ва­кы­тын­да ба­ры­сы да ачык­лан­ды: хез­мәт тә­мам ял­ган­нар, саф­са­та һәм ха­та­лы фи­кер­ләр бе­лән тул­ган бу­лып чык­ты. Ха­кый­кать­не ачар­га ом­ты­лыш ягын­нан гы­на тү­гел, хәт­та җөм­лә тө­зе­ле­шен­дә дә, баш­ка­сын­да да...

Әй­теп ка­ра­ды­лар:

— Бәл­ки як­лау­дан баш тар­тыр­сыз?— ди­де­ләр.

Юк, як­ла­ды. Гыйль­ми дә­рә­җә дә ал­ды.

Әйт­те­ләр:

— Бу ке­ше ки­лә­чәк­тә зур тү­рә бу­лыр әле, кү­рер­сез,— ди­де­ләр.

Сүз­лә­ре рас кил­мә­гәе!

ЮЛӘР БЕ­ЛӘН ЮЛӘР БУЛ­ГАН­ЧЫ

Хи­кә­ят

Ни­чә тап­кыр­лар шу­лай бул­ды: ке­ше­гә чо­кыр ка­зу­чы­лар һа­ман оч­рап тор­ды­лар һәм үз­лә­ре үк шун­да егы­лып тө­шә бар­ды­лар. Кай­бер­лә­ре озак ай­ный ал­ма­ды­лар. Сә­бә­бе бик га­ди иде: ка­зы­ган чо­кыр­ла­ры ар­ты­гы бе­лән ти­рән­гә төш­кән!

Ке­ше­гә чо­кыр ка­зу­чы­лар әл­бәт­тә мак­сат­ла­ры­на ире­шә то­ра­лар. Әм­ма алар үз­лә­рен­нән акыл­лы­рак бе­рәү­не кы­зык итәр­гә уй­ла­са­лар, ха­рап кы­на бу­ла­лар, бил­ге­ле.

Шу­лай бер­ва­кыт үзен бик тә акыл­лы­га са­нау­чы хәй­лә­кәр һәм мә­кер­ле ха­тын­ны эш ба­шы­на куй­ды­лар. Җи­тәк­че­лек ал­дын­да ул ал да, гөл дә бу­ла ала иде. Аның ин­де әл­лә кай­чан­нан хез­мәт­тә­ше­без­гә чо­кыр ка­зып ма­та­шу­ын кү­реп, бе­леп, хәт­та алай яра­ма­сын ха­ным­ның үзе­нә дә әйт­кә­ләп тор­дык.

— Ул бит акыл­лы, ях­шы­лык­лы ке­ше,— ди­дек, ки­сә­теп.

Ха­ным тың­ла­ма­ды. Үзен­чә эш­лә­де. Ул әфән­де югый­сә дө­рес ке­ше­ләр­дән иде, җи­тәк­че­лек­не дә га­еп­ләп сөй­лә­ми бел­ми, әм­ма ха­ным — баш­ка, тү­рә­ләр­нең үз­лә­ре­нә ирен­ми­чә ба­рып-ки­леп йөр­гә­ләп, алар­ны бу­тар­га итеп, елан­нан сан­ду­гач­ка әве­ре­лә тор­ган га­дәт­ле иде.

Хез­мәт­тә­ше­без бик тә са­быр ке­ше бу­лып чык­ты, бу­тал­мас­ка ты­рыш­ты, түз­де. Әм­ма ха­ным, бик тә ос­та кы­ла­нып, хез­мәт­тә­ше­без­не ял­да ва­кы­тын­да, хез­мәт ки­ле­шүе до­ку­мен­ты­на кул куй­ма­ган бу­лу­ы­на сыл­тап, эш­тән азат ит­кән бу­лып чык­ты. Тик бу га­мә­ле хез­мәт за­ко­нын ту­пас бо­зу икән шул. Аның үзен кә­нә­фи­ен­нән сөр­де­ләр. Без­не сө­ен­де­реп, хез­мәт­тә­ше­без­не ки­ре кай­тар­ды­лар.

— Без бу аң­ла­мый кал­дык, нәр­сә­ләр бул­ды соң?— дип со­ра­ган бул­дык аңар­дан.

Ә ул бик га­ди итеп җа­вап бир­де:

— Юләр бе­лән юләр бу­ла яз­ган­мын, баш­ка бер­ни дә тү­гел,— ди­де.

ЙӨК­ЛЕ БУ­ЛУ

Хи­кә­ят

Прән­нек ке­нә ашап, бер-бер арт­лы пре­ми­я­ләр алып, төр­ле исем­нәр­не ка­за­нып яшә­гән язу­чы­лар, ша­гыйрь­ләр, дра­ма­тург­лар һәм баш­ка­лар шун­дый да бө­ек зат­лар­дан бу­ла­лар ин­де. Алар­ның ал­дын­да хөр­мәт бе­лән иел­гән баш­ның рә­те-чи­ра­ты кал­мый. Әм­ма кай­бе­рәү­ләр бо­лар­ның бө­ек­ле­ген яки күр­ми, яи­сә та­ныр­га те­лә­ми­ләр. Мон­дый ыша­ныч­сыз адәм­нәр тыр­нак ас­ты­на ка­дал­ган чы­ра ага­чы ке­бек ачу­ны ки­те­рә­ләр. Аны алып таш­лый­сың, яра тө­зә­лә, әм­ма хә­тер­дә ачу ки­лү ва­кый­га­сы сак­ла­нып ка­ла.

Шу­лай бер­ва­кыт тыр­нак ас­тын­да чы­ра бу­лып йөр­гән бер баш бир­мәс адәм­не язу­чы­лар ел­ны йом­гак­лау җы­е­лы­шы­на док­лад­чы итеп ку­я­лар. Мо­ңа ка­дәр ни­чә­мә тап­кыр­лар тәр­тип­кә кер­те­леп һәм тәр­тип­тә то­ты­лып ки­лен­гән прән­нек­ләр бе­лән баш­ка­лар­ны бу­тый да куя бу баш­ки­сәр. Мон­дый рә­веш­ле дөнь­я­ның кө­тел­мә­гән­дә үз­гә­рә­чә­ге­нә ал­дан әзер­лек ит­мә­гән ке­ше­ләр хәй­ран ка­ла­лар, прән­нек­ләр бүр­теп чы­га­лар. Док­лад өзе­лә. Со­ңын­нан шул док­лад­чы бо­лай дип әй­тер­гә мәҗ­бүр бу­ла:

— Бө­тен ке­ше­нең дә пре­мия алыр­лык хә­ле юк икән шул!

Ишет­кәч, мин дә уй­лап куй­дым: җәм­гы­ять йө­ген өс­кә алу бер хәл, аны кү­тә­реп яши­се дә бар бит әле!

03.10.2009

ГА­ЕП БЕЗ­ДӘ БУЛ­ГАН

Хи­кә­ят

Ме­нә ни­чә ел­лар ин­де, ә бәл­ки әү­вәл­дән үк­тер, ма­тур итеп, рә­хәт итеп бер җы­е­лыш та уз­ды­ра ал­мый­лар. Әл­лә дил­бе­гә­не кул­да то­ту­чы­лар ча­ма­сыз, җы­е­лыш кү­чә­рен ба­га­на­га ки­те­реп төрт­те­рә­ләр дә, шул хәл­дән чы­га ал­мый­ча ап­ты­ра­та­лар. Әл­лә ин­де үзе­без дә ар­ты­гы бе­лән та­ләп­чән, га­дел­лек тан­та­на итү­ен те­ли­без, ха­кый­кать­не мәй­дан­га чы­га­рыр­га итә­без? Кыс­ка­сы, “эт — баш, сы­ер — аяк”­ка әве­ре­леп бет­тек бу­гай ин­де!

Ме­нә бү­ген җы­е­лыш ма­тур гы­на бар­ды, чи­ше­лә­се мәсь­ә­лә­ләр хәл ител­де­ләр. Ин­де тә­мам, йом­гак яса­ла ди­гән­дә ге­нә, әле­ге дә ба­я­гы бу­за­чы әфән­де­без сүз ка­тып куй­ды:

— Авы­зы­быз­га таш ту­тыр­дык­мы?

Ки­рәк бит шу­лай, җы­е­лы­шы­быз­ның рә­и­се ише­теп алыр­га өл­гер­гән. Ко­лак аша үт­кә­реп җи­бә­рә бел­мә­гән, ах­ры­сы. Кү­ңе­лен тал­кы­тып:

— Бу ни ди­гән сүз ин­де?— дип со­рап куй­ды.

Те­ге­се аң­ла­тып би­рер­гә мәҗ­бүр бул­ды. Бу­сы ри­за­сыз­лык бел­дер­де. Һәм кит­те­ләр-кит­те­ләр, тә­мам бо­зы­лы­шып бе­теп та­ра­лыш­ты­лар. Чы­гып бар­ган­на­рын­да да без­нең өс­кә әле бер­се, әле икен­че­се:

— Бул­са­гыз да бу­лыр­сыз икән, су ка­бып уты­ра­сыз!— ди­де­ләр, үп­кә­лә­рен яшер­ми­чә.

ДО­ЦЕНТ­ЛАР ДА АЯК­ЛЫ БУ­ЛА

Хи­кә­ят

Бер­ва­кыт бер до­цент ха­ным тәр­тип­сез­лә­неп ал­ды. Җит­ди­лек һәм кү­ңел саф­лы­гы та­ләп ител­гән про­фес­сия ке­ше­се­нең мон­дый га­мәл­ләр баш­ка­рып таш­ла­вы бик тә ямь­сез кү­ре­неш иде. Күп­тән тү­гел ге­нә ка­фед­ра­ның бер урын­ды­гын­нан тө­ше­ре­лүе акыл­сыз­лы­гы ар­ка­сын­да бул­ган­лык­тан, га­мәл­лә­ре­нә аяк­ла­рын бу­таш­ты­рып алуы, ми­ңа кал­са, бу оч­рак­та да та­би­га­те­нә му­а­фыйк­тыр сы­ман кү­рен­де.

Кү­сә­ге­нең ба­шы бе­лән ул ике про­фес­сор әфән­де­гә сту­дент­ла­ры­ның фән­ни хез­мә­те аша ор­ган бу­лып чык­ты. До­цент ха­ным алар­ның дип­лом эш­лә­рен тик­ше­реп, ике­се­нә дә “ка­нә­гать­сез­лек” бил­ге­лә­ре ку­яр­га тәкъ­дим яса­ган.

Бе­лү­ем­чә, сту­дент­лар, шул ха­ным яз­ган “Бә­я­лә­мә”­дә­ге күр­сә­тел­гән җи­теш­сез­лек­ләр­не бе­те­реп, дип­лом­на­ры­быз­ны ка­бат эш­лә­дек дип, бер ат­на эчен­дә ки­ре ки­те­реп тап­шыр­ган­нар. Ка­фед­ра уты­ры­шын­да мәсь­ә­лә­не көн тәр­ти­бе­нә ку­еп, шул до­цент ха­ным­га сүз би­рел­де. Ул:

— Дип­лом эш­лә­рен сту­дент­лар ка­бат ях­шы­лап, тө­зә­теп, дө­рес итеп эш­ләп чык­кан­нар!— ди­гән бә­я­лә­мә­сен әйт­те һәм алар­ның хез­мәт­лә­ре­нә бу юлы “Ях­шы” бил­ге­лә­ре тәкъ­дим ит­те.

Уты­рыш­тан соң шул сту­дент­лар­ның хез­мәт­лә­ре­нә җи­тәк­че­лек ит­кән про­фес­сор­лар­ның бер­сен­нән со­ра­гач, ул:

— Юк ин­де, нин­ди яңа­дан эш­ләү бер ат­на­да. Шул ук эш. Ха­ны­быз гы­на бү­ген уң ая­гы бе­лән тор­ган!— дип җа­вап бир­де.

ЮГАЛ­ГАН СЕР­ЛЕ УТ­РА­У­ЛАР

Хи­кә­ят

Язу­чы­лар ара­сын­да бер усал ке­ше бар иде. Үзе­нең та­лант­лы бу­лу­ын һәм баш­ка­лар­дан өс­тен икән­ле­ген рас­лар өчен ул үз та­би­га­те­нә ла­ек­лы юл сай­лап ал­ды. Сый-хөр­мәт­ләр күр­сә­тү аның җа­ен­да юк иде, шун­лык­тан һәр тән­кыйть­че­гә, три­бу­на­дан фи­кер эл­мә­ген чө­ю­че­гә ал­дан ук әй­теп куя:

— Ми­не ях­шы сүз бе­лән тел­гә ал­ма­саң... Чы­гыш та ясый­сым бар! Мә­ка­лә язып яту­ым!— дип бел­де­рә тор­ды.

Аның усал­лы­гы, сүз кис­тә­не­нең авыр­лы­гы го­мум­гә мәгъ­лүм исә дә, язу­чы хал­кы акыл­лы бит ул, сөй­ли бе­лә:

— Сез­нең ке­бек бө­ек­не, та­лант ия­сен урап узу мөм­кин тү­гел,— дип әй­теп куя.

Бу алар­ның үза­ра сүз би­ре­шү­лә­ре ин­де.

Шу­лай без­нең әфән­де­без, тел­дән-тел­гә кү­чеп ки­лә-ки­лә, га­җә­еп дә­рә­җә­дә бө­ек әдип­кә әве­рел­де. Аның ти­рә­сен­дә­ге сүз диң­ге­зе шул­ка­дәр дә ко­яш­лы һәм ямь­ле бу­лып җә­ел­де ки, шә­хе­се дә шу­ның эчен­дә­ге сер­ле бер ут­рау­га әве­рел­де.

За­ма­на­лар үт­те, га­дәт­ләр алы­шын­ды. Язу­чы­лар­дан да кү­сәк бол­гап сөй­лә­шү мо­да­сы үтеп кит­те.

Та­рих­ка әве­рел­гән чор­лар-дә­вер­ләр га­дел бә­я­лә­рен эз­ли­ләр, ке­ше­лек­не шу­ның бе­лән бор­чый­лар. Әле кай­чан гы­на ба­ры­сы да нур­ла­нып асыл­таш­тай ял­ты­ра­ган пы­я­ла ки­сәк­лә­ре ту­ты­гып, ара­ла­рын­да­гы мәр­җән­нә­ре ге­нә төс уй­на­та кал­ды­лар, чөн­ки сүз диң­гез­лә­ре ко­ры­ган, ут­рау­лар югал­ган иде ин­де.

НУР­ЛА­НЫП БАЛ­КЫ­ДЫ­ЛАР ЮГЫЙ­СӘ

Хи­кә­ят

Бе­рәү­ләр мәң­ге­лек­кә хез­мәт итү­дән ямь та­ба, икен­че­ләр­не көн­дә­лек тор­мыш мә­шә­кать­лә­ре күб­рәк кы­зык­ты­ра. Аһ, ти­гез яра­тыл­ма­ган­нар да ин­де дөнья йө­зен­дә­ге адә­ми зат­лар.

Без­нең һәр­бе­ре­без­нең үз эше­нең ос­та­сы бу­лыр­га ту­лы ха­кы бар.

Язу­чы­лык эшен зәр­гән-юве­лир хез­мә­те бе­лән ча­гыш­ты­рыр­га яра­та­лар. Бу аң­ла­шы­ла да, чөн­ки ике­се­нең дә эше бик вак, җа­вап­лы, че­те­рек­ле, җит­мә­сә баш­ка­лар­ның то­ем-та­ләп­лә­ре бе­лән бә­я­лә­нә. Ә без­нең то­ем-та­ләп­ләр бик чу­ар ин­де, аны­сы.

Мин шун­дый бер язу­чы­ны бе­ләм, ул мәгъ­нә­ләр­не аер­мый, ха­кый­кать­не та­ны­мый, кү­ре­неш-ва­кый­га­лар­ның үзә­ген та­ба бел­ми тор­ган ке­ше­ләр­дән иде. Әм­ма да маң­гай кү­зе шак­тый үт­кер бу­лып, әсәр­лә­рен шул­ка­дәр дә ос­та тө­зи баш­ла­ды, сүз­лә­рен-җөм­лә­лә­рен укуы ук кү­ңел рә­хә­те­нә әве­рел­де. Нин­ди ге­нә яңа әсәр яз­ма­сын, ул ял­ты­рап то­ра, чын­мы-ял­ган­мы — ае­ру да мөм­кин тү­гел!

За­ман сы­на­вы ди­гән үл­чәү бе­рәм­ле­ге бар. Ме­нә бү­ген ва­кыт тап­тым, ки­чә ял­ты­ра­ган әдә­би әсәр­не укып уты­рам. Гү­я­ки бо­ры­ны­ма аңар­дан ти­рес исе ке­рә. Ә кү­ңе­лем:

— Асыл­таш­лар һич­кай­чан ту­тык­мый­лар!— дип ка­бат­лый.

ЮЛ­ДА ЙӨ­РҮ БӘ­ЛА­СЕ

Хи­кә­ят

О­лы юл­дан бер Са­рык ар­тын­нан Сы­ер мөг­рәп-мөг­рәп ки­лә, ахыр­гы чик­тә өс­те­нә үк ба­рып ме­нә.

— Сез нәр­сә эш­лә­де­гез ин­де? — ди Са­рык, ап­ты­рап.

— Ак­рын сөй­рә­лә­сез бит!— ди Сы­ер, тә­мам ачуы ки­леп.

— Соң ан­да, юл чи­тен­дә, тиз­лек­не кы­рык­тан арт­тыр­мас­ка ди­гән бил­ге ку­ел­ган иде. Шу­ңа кү­рә ашы­га ал­ма­дым,— ди Са­рык, үзе­нең хак­лы икән­ле­ген аң­ла­тып.

— Күр­дем, ул бит си­нең өчен тү­гел, без­нең өчен,— дип бел­де­рә Сы­ер, үзе­нең дә хак­лы икән­ле­ген аң­ла­тыр­га юл тап­кан­дай.— Ул бил­ге ас­ты­на сы­ер рә­се­ме тө­ше­рел­гән иде.

25.11.2009.

АХИ­РӘТ ДУС­ЛАР ГАЙ­БӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

— И ахи­рә­тем, си­не мон­да нин­ди җил­ләр таш­ла­ды?— дип со­рый бер та­тар ха­ты­ны, күр­ше авыл­да та­ны­шын оч­ра­тып.

— Нин­ди сү­зең бу?— ди ахи­рә­те, тә­мам ап­ты­раш­ка би­ре­леп.— Мин үз авы­лым­да бит. Ме­нә си­не нин­ди җил таш­ла­ган­дыр әле мон­да?

— Нин­ди бул­сын?— ди исе дә кит­ми­чә те­ге­се.— Итәк җи­ле ин­де. Егет­ләр эз­ләп йө­рим бит.

Мо­ның сү­зе әл­бәт­тә ахи­рә­те­нә төрт­те­рү бу­ла. Әм­ма ул да юга­лып кал­мый:

— Ирең өс­тен­нән йө­ри­сең­ме әл­лә?— дип со­рый, хәй­ран итү­ен­нән ко­ты­ла ал­ма­ган кы­я­фәт чы­га­рып.

— Ниш­ләп ирем өс­тен­нән йө­рим ди? Бас­ка­ным да юк! Ир ка­дәр ир өс­тен­нән йө­рер­гә, син ми­не кем дип бел­дең, ахи­рәт­кә­ем?— ди­я­рәк, те­ге ха­тын тиз­рәк сүз­не икен­че­гә бо­ра һәм хәл-әх­вәл со­ра­шу­га кү­чә.

ИШӘК БУ­ЛЫП КА­ЛУ

Хи­кә­ят

У­рам ча­тын­да марш­рут ав­то­бу­сын кө­теп то­рам. Янә­шә­дә ге­нә бер ке­ше сөй­лә­нә. Игъ­ти­бар итәм: әң­гә­мә­дә­ше ишәк икән.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: