Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 50 страница

— Әгәр дә пе­шек­че ку­лын­да­гы чү­меч ке­бек бул­са, мон­да бер­нин­ди дә хәй­лә юк!— ди­гән.

Тың­лап то­ру­чы­лар ба­ры­сы да бор­чы­лып, ап­ты­раш­та кал­ган­нар. Без­нең Ка­зый ша­яр­та дип ел­ма­ю­чы­лар да та­был­ган. Шун­да Яхъя:

— Ал­лаһ ри­зык би­рү­че, өле­ше бе­лән без­не өлеш­ләү­че,— ди­гән.— Ә юмарт ке­ше­ләр аның аш бү­лү­че чү­меч­лә­ре ге­нә. Ә бай ке­ше­ләр — аш­ны пеш­кән­дә ка­зан янын­да кай­на­шу­чы пе­шек­че­нең үзе ин­де. Уты­ны да, ите-яр­ма­сы да — Ал­ла­һы тә­га­лә­дән!

26.08.2009

ЧЫ­БЫР­КЫ ҺӘМ МА­МЫК

Хи­кә­ят

Йө­зен­дә усал­лык тул­ган хө­кем­дар­га ха­лык бер дә өмет бе­лән кү­тә­ре­леп ка­ра­мый баш­ла­ган. Мон­да зур мәр­тә­бә кү­реп, хө­кем­дар мак­та­нып, тә­кәб­бер­лә­неп йө­рү­ен арт­тыр­ган. Ә бер­көн­не ха­лык­ның бәй­рәм итү­ен ише­теп, сә­бә­бен куш­тан­на­рын­нан со­ра­ган.

Әйт­кән­нәр:

— Иле­без­гә бер хә­ким ку­нак бу­лып кил­гән. Һәм­мә ке­ше аны кү­рү өчен шат­лык­та җы­е­лыш­кан­нар, нур­лы йө­зен­нән күз­лә­рен алал­мый сө­е­не­шә­ләр,— ди­гән­нәр.

Хө­кем­дар, бу хә­бәр­дән хәй­ран итеп, үзе дә мәй­дан­га чык­кан. Әм­ма бер­нин­ди га­җәп­лә­нер­лек хәл дә күр­мә­гән, хә­ким­нең йөз ну­ры да аны җә­леп ит­мә­гән. Са­ра­е­на кай­тып, та­гын да әйт­кән:

— Илем­дә ди­ва­на ха­лык кы­на яши икән. Ул хә­ким­нең ни акы­лы, ни ямь­ле җи­ре юк. Те­лә­сә нәр­сә сөй­ләп уты­ра. Ә ха­лык авы­зын ачып тың­лый, сө­е­нә. Юләр­ләр, и ишәк­ләр!

Сү­зен хә­ким­гә иреш­тер­гән­нәр. Ул ке­ше Ка­зый Яхъя бул­ган. Бо­лай дип җа­вап бир­гән:

— Ал­ла­һы­ның ка­һә­ре чы­быр­кы­га төш­кән­гә кү­рә, ул уеп алып су­га! Әгәр дә ма­мык­ка төш­сә, тү­шәк бул­са да — ка­ты­ла­на,— ди­гән.

ӘХ­ЛА­КЫЙ ХӨ­КЕМ

Хи­кә­ят

Акыл­лы­лар гы­на дө­рес хө­кем чы­га­ра ала, ах­мак­лык исә ха­та­ны ти­рә­нәй­тү­гә сә­ләт­ле. Мо­ны­мы ке­ше­ләр бел­ми­ләр?

Бер адәм һәм­мә бән­дә­гә бә­ла-ка­за гы­на те­ләп яши икән. Аның шун­лык­тан дус­ла­ры да бул­ма­ган, дош­ман­на­ры да. Чөн­ки һәм­мә кем бар, аңар­дан кур­кып то­ра­лар, ди.

Бер­ва­кыт бу адәм­нең акыл­дан яз­ган­лы­гы ха­кын­да әйт­кән­нәр. Ка­зый Яхъя исә:

— Мон­да бер­нин­ди дә яңа­лык юк, ул мо­ңа ка­дәр дә акыл­лы тү­гел иде,— дип, шун­да дө­рес хө­ке­мен бел­дер­гән.

03.09.2009.

ХО­ДАЙ СА­БА­ГЫ

Хи­кә­ят

Ике төр­ле ке­ше­нең дош­ман­на­ры бул­мый, имеш. Яки бик акыл­лы зат­ның, яи­сә ах­мак адәм­нең. Чөн­ки акыл­лы ке­ше­дән өс­тен чы­гу мөм­кин тү­гел, ә ах­мак бе­лән алы­шу үзе үк юләр­лек.

Ике күр­ше яшә­гән­нәр. Бер­се икен­че­сен­нән ди­ва­на дип кө­лә икән. Бу хак­та хө­ке­мен чы­га­ру­ын со­ра­гач, Ка­зый Яхъя:

— Әл­бәт­тә күр­ше­сен­нән көл­гән күр­ше­се ди­ва­на!— дип җа­вап бир­гән.— Ке­ше­не ди­ва­на­лык­та га­еп­ләп, аңар­дан көл­гән адәм­нәр­дән дә юләр­рәк ах­мак­лар юк. Ба­шын­да акы­лы бар ке­ше ди­ва­на­дан үзен өс­тен куя ал­мас, чөн­ки ди­ва­на­лык Ал­ла­һы­ның бән­дә­ләр­гә бир­гән са­ба­гы ул!

ӘТӘЧ­ЛӘР ҺӘМ ТА­ВЫК­ЛАР

Хи­кә­ят

Үз юлым бе­лән ба­ра идем, урам­да җим чүп­лә­неп йө­рү­че та­вык­лар оч­ра­ды­лар. Ара­ла­рын­да олы кик­рик­ле әтәч тә бар икән. Ми­не күр­гәч, тә­мам оны­ты­лып йө­ге­реп кил­де дә си­кер­гә­лә­нә баш­ла­ды. Ку­лым­да та­я­гым да бар иде. Әм­ма ул аны күр­мә­де. Хә­ер, мин дә сел­тән­мә­дем. Әм­ма ка­лай әтәч бер­ни­чә тап­кыр си­кер­гә­лән­де дә, тик то­ру­ым­ны үзен­чә аң­лап, ку­а­на-ку­а­на та­вык­ла­ры яны­на кит­те. Алар янын­да “күр­де­гез­ме кем икән­ле­гем­не” ди­гән­дәй мак­та­на баш­ла­ды. Те­ге­лә­ре дә “ә­тә­че­без, сол­та­ны­быз!” ди­гән­дәй шат­лык­ла­рын бел­дер­де­ләр.

Юлым­ны дә­вам итә бир­дем, үзем: “Ме­нә ни өчен бе­рәү­ләр­не әтәч, икен­че юләр­ләр­не та­вык­лар аты бе­лән атый­лар икән!”— дип уй­лап ал­дым.

05.10.2009.

ТА­РИХ­ЧЫ­ЛАР МӘҖ­ЛЕ­СЕН­ДӘ

Хи­кә­ят

Га­лим­нәр сөх­бә­те­нә ки­леп ку­шыл­дым. Сүз тәр­ти­бен­дә жур­нал­лар­да бас­ты­ры­лып чы­га­рыл­ган бер­ни­чә до­ку­мент­тан ал­ган хә­бәр­лә­рем­не ис­кә тө­ше­реп, шу­лар­ны фи­ке­рем эр­гә­се­нә кер­теп ис­кәрт­тем. Ан­да чып­чык те­зен­нән бул­ган бе­ле­мен диң­гез дип уй­лап йө­рү­че бер әфән­де дә бар иде. Аңа ка­ра­та мө­нә­сә­бә­тем да­и­ми ях­шы­лык­лы кал­ды, “ке­ше ты­ры­ша бит, яр­дәм­чел бу­лыр­га ки­рәк” ди­гән уем ни­ге­зен­дә фай­дам да элек­ләр­не аз ти­мә­де. Әм­ма ах­мак ке­ше­ләр­нең ба­ры­бер дә акыл­да сай­лы­гы үзен күр­сәт­ми кал­мый шул.

Те­ге әфән­де:

— Бу әки­ят­ләр­не кай­сы ку­ак тө­бен­дә ишет­тең?— ди­гән сүз­лә­ре бе­лән баш­лап, ми­нем ки­тер­гән хә­бәр­лә­рем бе­лән бер­гә шә­хе­сем­не ут эче­нә ал­ды.

Кү­ңе­лем-йө­зем хәй­ран иде. Ку­ак тө­бен­нән тү­гел, кай­сы жур­нал­дан укы­га­ным­ны әйт­тем. Әфән­де­без та­гын да кай­нар­лан­ды. Ку­ак тө­бен­нән ише­тү бә­я­се бе­лән ге­нә кал­мый­ча, тел сөң­ге­се­нә нык­лап эләк­те­реп алып, мин-мин­ле­ген дәгъ­ва кы­лу­ны дә­вам ит­тер­де. Шун­да гы­на икен­че бер та­рих­чы:

— Әйе, ан­дый до­ку­мент­лар бар. Исе­мә төш­те, мин дә укы­дым алар­ны,— ди­де.

Ин­де те­лен “ку­ак ар­ты” һәм баш­ка сүз­ләр бе­лән чу­ар­ла­ган әфән­де­без, аңы­на тиз ге­нә ки­лә ал­мый­ча: “Кай­да ул, кай­да ул, күр­сә­те­гез?”— ди­гән сүз­лә­ре­нә ябы­шып, чып­чык те­зен­нән бул­ган гый­ле­ме­нә баш­ка­лар­ны ба­ты­ра ал­ма­вын­нан хәй­ран ит­те.

Мин дә уй­лап куй­дым: “Та­рих­чы га­лим­нәр ара­сын­да да факт­лар­га та­я­нып фи­кер йөр­тер­гә ки­рәк­лек­не, ба­ры шун­да гы­на та­ри­хи га­дел­лек мәй­дан­га чы­га­ча­гын аң­лау­чы­лар бар икән бит! Та­рих гый­ле­мен­дә факт­лар һәм алар­ны рас­лау­чы до­ку­мент­лар — бе­рен­чел, ә шул факт һәм до­ку­мент­лар­ны аң­ла­та бе­лү — икен­чел шул!”

Әм­ма бу нә­ти­җәм “ку­ак ар­ты” бе­лән те­лен чар­лау­чы әфән­де­гә ка­ра­мый шул. Хә­ер, сөх­бәт мәҗ­ле­се­без дә ин­де та­ра­лып кит­те.

ЭН­ҖЕ БӨР­ТЕ­ГЕ­НЕҢ БӘ­Я­СЕ

Хи­кә­ят

Ке­ше­ләр­гә үз кем­лек­лә­рен рас­лау өчен бер­ни дә ко­ма­чау ит­ми. Әгәр син, эн­җе бөр­те­ге бу­лып та, ти­рес­лек­кә төш­кән­сең икән, мо­ны без яз­мыш­ка нис­бәт итә­без. Ан­нан чы­гар өчен син кем­нең­дер кү­зе­нә нур бу­лып ке­рер­гә ти­еш­сең. Әм­ма ти­рес эчен­дә пы­я­ла ки­сә­ге дә ял­ты­рап кү­ре­нү­чән шул!

Бер эн­җе бөр­те­ге ти­рес­лек­тә бик тә озак ят­кан. Чөн­ки ул ти­рес өе­мен куз­га­тып та ка­рау­чы бул­ма­ган. Әм­ма ел­лар уза тор­ган, ти­рес, че­реп, яң­гыр­лар­дан юы­лып, җил­ләр­дән та­ра­лып бет­кән. Ә эн­җе бөр­те­ге­нә бер­ни дә бул­ма­ган. Ул һа­ман да саф ки­леш кал­ган.

Бер­ва­кыт Кырт­лый та­вык, че­би­лә­рен ияр­теп йөр­гән­дә, аңа юлы­гып:

— Ме­нә кү­ре­гез, ба­ла­ла­рым, әгәр дә сез шу­шы эн­җе бөр­те­ге ке­бек бул­са­гыз, ни­ка­дәр фай­да­сыз хәл­дә ятар иде­гез,— дип, ма­тур гы­на нә­сый­хәт кы­лып ма­та­ша икән, шун­да кой­ма ба­шы­на ки­леп кун­ган са­ес­кан аның ул сүз­лә­рен­нән хәй­ран­га кал­ган.

Че­би­ләр, чи-чи ки­леп се­ләү­чән эз­ләп, Кырт­лый та­вык­ка ия­реп:

— И әни­е­без, син шун­дый акыл­лы!— дип сөй­лә­неп ки­теп бар­ган­нар.

Са­ес­кан гы­на, ишет­кән-күр­гән­нә­рен­нән хәй­ран­га ка­лып, кой­ма ба­шын­нан чак егы­лып төш­мә­гән.

ШИК­ЛЕ КЕ­ШЕ

Хи­кә­ят

Кү­ңел­гә шик кер­тер­гә яра­мый. Кер­де исә, ул си­не авы­ру­га әве­рел­де­рә. Бер ге­нә дә ко­ты­лу җа­ең кал­мый, дә­ва­сы да юк. Шу­ңа кү­рә, әгәр дә ма­тур яши­мен ди­сәң, шик­кә би­рел­мәү­дән тор­мы­шың­ны баш­ла.

Ка­зый Яхъ­я­га бер шун­дый ке­ше ха­кын­да сөй­лә­гән­нәр:

— Ул һәм­мә нәр­сә­дән шик­лә­нә, ке­ше­ләр­гә ышан­мый,— ди­гән­нәр.

— Кем ул ке­ше, нәр­сә бе­лән шө­гыль­лә­нә?— дип со­ра­ган ул.

— Га­лим,— ди­гән­нәр бер сүз бе­лән.

— Аңа ярый, га­лим­нәр шун­дый бул­ган­да гы­на ачыш­ка ире­шә­ләр,— ди­гән Ка­зый Яхъя.

ША­ГЫЙРЬ­ЛЕК МӘР­ТӘ­БӘ­СЕ

Хи­кә­ят

Бер ша­гыйрь әфән­де бе­лән сөй­лә­шеп то­ра идек, бүл­мә­се­нә, кү­бә­ләк очып кер­гән­дәй, бер ту­таш узып, кем­не­дер со­ра­ды. Ан­дый ке­ше­нең мон­да юк икән­ле­ген бел­гәч, чы­гып кит­те. Ша­гыйрь әфән­де­без, йө­рә­ген то­тып, ух итеп егы­лып ки­тә яз­ды. То­тып кал­дым. Ни бул­га­нын со­ра­дым. Ул:

— Бе­лә­сез бит ин­де, без ша­гыйрь­ләр­нең кү­ңел­лә­рен­дә бө­тен­ләй баш­ка дөнья. Ме­нә бу кыз ке­реп, күз сир­пеп чы­гып кит­кән­дә, ниш­лим, хис­ләр чүл­мә­гем­не кү­сәк бе­лән бер Дию пә­рие орып ват­кан ке­бек бул­ды,— ди­де.

— И-и,— ди­дем,— бу кү­бә­ләк ке­бек кыз да Дию пә­рие сы­ман кү­рен­гәч, усал ха­тын­нар сез­гә аж­да­һа­ны хә­тер­лә­тә тор­ган­дыр ин­де?

— Һәм шу­лай,— ди­де ул, бе­раз һу­шын яңар­тып,— син­дә дә ша­гыйрь­лек бар икән!

ДӨ­РЕС СҮЗ­НЕҢ БӘ­РӘ­КӘ­ТЕ

Хикәят

Ша­гыйрь­ләр­нең кү­ңе­ле ши­гырь­лә­ре аша хал­кы бе­лән ара­ла­ша, имеш.

Бер ша­гыйрь бик тә өмет­лә­неп, үз ши­гырь­лә­рен бас­ты­рып чы­га­ру­ны үте­неп на­шир­гә бар­ган. Те­ге­се аңа:

— За­ма­на­лар авыр, ак­ча юк. Ак­ча тап­са­гыз — һич­шик­сез чы­га­рам!— дип җа­вап бир­гән.

Ша­гыйрь, би­ча­ра, ак­ча эз­ләп кит­кән. Та­ба ал­ма­ган. Юлын­да бер адәм оч­ра­ган. Ул бак­ча­да бер ба­ла­ның кү­бә­ләк ку­ып уй­нап йөр­гә­нен ка­рап уты­ра икән. Ша­гыйрь­нең за­рын тың­лап бе­тер­гәч, аңа:

— Сез ме­нә бу ба­ла ке­бек, кү­бә­ләк­не то­та­мын ди­гән ке­бек, өмет ар­тын­нан йө­ри­сез,— дип әйт­кән.— Әгәр дә кү­бә­ләк бу ба­ла­дан ка­чар­га ит­сә, ул әл­лә кай­чан очып кит­кән бу­лыр иде ин­де. Сез юк­ка ки­тап дип кай­гы­ра­сыз. Ки­рәк­сә, ха­лык үзе сез­не эз­ләп та­бар. Әнә кү­бә­ләк тә чә­чәк­кә үзе ба­рып ку­на бит! Ба­ла­ны да ул уй­на­та!

Ша­гыйрь әфән­де аның бу сүз­лә­рен­нән соң бик тә кә­еф­сез­лән­гән, ан­на­ры гы­на, бе­раз­дан:

— Бу чә­чәк­ләр­не дә ка­ра шәл бе­лән кап­лап куй­саң, кү­бә­ләк алар­ның бар­лы­гын бел­мәс иде,— ди­гән һәм, то­рып, ки­тә баш­ла­ган.

Шун­да те­ге ке­ше:

— Мин сез­дән дө­рес сүз ишет­тем, шу­ның өчен ак­ча­ны үзем та­бып би­рәм,— ди­гән.— Дор­фа­лы­гым өчен га­фу ите­гез!

XX йөз ба­шы дан­лык­лы та­тар на­шир­лә­рен­нән Кә­ри­мов­лар­ның мат­ба­га­сы шу­шы сөй­лә­шү­дән соң баш­ла­нып кит­кән, ди­ләр, хак бул­са. Ша­гый­ре кем иде икән?

ДӨН­ЬЯ­НЫ АҢ­ЛАР­ГА ТЕ­ЛӘ­СӘҢ

Хи­кә­ят

Дөнь­я­ны аң­лар­га те­лә­гән бер ке­ше, би­ек тау­га ме­неп, һәм­мә як­ка әй­лә­нә-әй­лә­нә ка­рап тор­ган. Әм­ма ан­нан да шул ук бо­лын­нар, ур­ман­нар, юл­лар, авыл­лар гы­на кү­рен­гән.

— Һе,— ди­гән бу ке­ше,— дөнья бө­тен җир­дә дә бер­төс­ле икән!

Өе­нә кай­тып бар­га­нын­да, кап­ка тө­бен­дә уй­ла­нып утыр­ган бер агай­га оч­рап, аның яны­на тук­та­ган. Сөй­лә­шеп ки­теп, үзе­нең нин­ди эш май­та­рып йө­рү­ен әйт­кәч, те­ге агай кө­леп:

— Ә мин ме­нә дөнь­я­ны аң­лар­га те­ләп үз уе­ма чу­мып уты­ра идем, ми­ңа да тау­га гы­на ме­неп ке­нә ка­рый­сы кал­ган, әл­лә кай­чан тө­шен­гән бу­лыр идем,— ди­гән.

НӘР­СӘ УЛ ШИ­ГЫР?

Хи­кә­ят

Нәр­сә ул ши­гырь? “Ул — йө­рәк ава­зы!”— ди­ләр бе­рәү­ләр. “Юк, ул — акыл җи­ме­ше!”— ди­ләр икен­че­ләр. Әм­ма ши­гырь­нең төр­ле­чә бу­лыр­га ха­кы бар­лы­гын ис­лә­ре­нә дә тө­шер­ми­ләр.

Шун­дый бә­хәс­ләр­нең бер­сен­дә үзе­мә дә бу­лыр­га ту­ры кил­де. Ике әфән­де яка­ла­шып ук ал­ды­лар. Ара­ла­ры­на кер­ми яра­мый иде.

Ва­кыт­лар уз­ды. Ике­се­нең дә ши­гырь­лә­рен укыр­га ту­ры кил­де. Мә­хәб­бәт ту­рын­да иде алар. Укы­га­ным­да күз ал­ды­ма бер сө­як өчен ике эт­нең теш­лә­шү ва­кый­га­сын ки­тер­дем. Ан­на­ры ши­гырь ха­кын­да ике ша­гыйрь­нең бә­хәс­лә­шү­е­нә ап­ты­ра­дым. Ике­се­нең дә ши­гырь­лә­ре бер­төр­ле икән­нәр бит! Бә­хәс­лә­шер­лек тә тү­гел.

ЯПОН ТАН­КА­СЫ

Хи­кә­ят

Бер га­лим бе­лән шигъ­ри­ят ха­кын­да сөй­ләш­тек. Ул әй­тә: “Я­пон шигъ­ри фор­ма­ла­ры бү­ген­ге та­тар әдә­би­я­ты­на көч­ле тәэ­сир яса­ды, мә­сә­лән, “тан­ка” жан­рын гы­на алыйк”,— ди.

Бо­лар ха­кын­да та­тар әдә­би тән­кый­тен­дә күп­тән ин­де сүз бот­ка­сы пе­ше­ре­лә баш­лап ку­ер­тыл­ган­га, мәсь­ә­лә­дән ях­шы хә­бәр­дар идем. Җит­мә­сә “я­пон тан­ка­сы” кы­са­ла­рын­да ши­гырь­ләр язу­дан “га­еп­лән­гән” ша­гыйрь әфән­де­без­нең мең тап­кыр­лар тәү­бә­ләр әй­теп ак­лан­га­нын да ише­тер­гә ту­ры кил­де: “Ниш­ләп мин япон­нан шигъ­ри фор­ма­лар ур­лыйм икән? Үзем уй­лап чы­гар­дым мин алар­ны!” ди­гән­нә­рен.

Шун­лык­тан фи­ке­рем­не кат­гый итеп әй­тер­гә бул­дым:

— Та­тар бе­лән япон­ның ру­хи-мә­дә­ни бәй­лә­неш­лә­ре­нә мин кар­шы тү­гел. Әм­ма рус­ча­га тәр­җе­мә ител­гән һәм рус ши­гы­ре үзен­чә­лек­лә­ре­нә буй­сы­ныр­га мәҗ­бүр ител­гән ул “я­пон әсәр­лә­ре” чын­нан да япон ши­гырь сис­те­ма­сы та­ләп­лә­ре­нә җа­вап би­реп бе­те­рә­ме икән? “Я­пон ши­гырь сис­те­ма­сы”н без бе­лә­без­ме, аң­лый­быз­мы? Бү­ген­ге көн­гә ка­дәр ши­гырь тәр­җе­мә итү мәсь­ә­лә­се ке­ше­лек­нең чи­шел­мәс тө­е­не бу­лып ка­ла би­рә. Япон ши­гырь­лә­ре­нең рус­ча­га тәр­җе­мә­лә­ре дә “ку­ян шул­па­сы­ның шул­па­сы” гы­на бу­лып чык­мый­мы? Әнә, Шә­рык шигъ­ри­я­тен бү­ген­ге та­тар әдип­лә­ре рус­ча­лар­га тәр­җе­мә­ләр­дән ге­нә укый тор­гач, “ро­ба­гый”­лар­ны, мә­сә­лән, “кыйт­га” фор­ма­сы­на ко­рып, бө­тен­ләй әл­лә нәр­сә­ләр май­та­рып таш­ла­ды­лар. Та­рих ал­дын­да, гый­лем кар­шын­да оят­ка ка­лыр­лык бул­ма­сын!— ди­дем.

Әм­ма ба­ры­бер га­лим­нең үз тук­са­ны, үз кы­ры­гы, хәт­та үз ар­шы­ны үзе бе­лән. Алар әнә шул үз­лә­ре “ту­дыр­ган” бе­рәм­лек­ләр­не аң­ла­тыр­га ты­ры­ша-ты­ры­ша га­лим бу­ла­лар, ахыр чик­тә ял­гыш аң­лау­ла­рын һәм аң­ла­ту­ла­рын та­ный ал­мый­ча, әйт­сәң, аң­лар­га те­лә­ми­чә са­та­шып бе­тә­ләр.

Ә га­лим әфән­де­без ми­ңа да җа­вап­ны бик ос­та тап­ты:

— Бәй­лән­мә­сә­гез, сез — сез бул­мый ка­ла­сыз!— ди­де дә, пыр-фыр ки­леп, бәд­до­га­сын укып ки­теп бар­ды.

Ул ин­де чын­нан да хә­зер үзе “я­пон тан­ка­сы”н хә­тер­лә­тә иде.

“МИ­РАЗ” МӘС­ЬӘ­ЛӘ­СЕ

Хи­кә­ят

Бер га­ли­мә олы бер җы­ен­да та­тар ша­гыйрь­лә­ре­нең бер­сен­дә “ми­раз” ди­гән яңа ши­гырь фор­ма­сы бар­лык­ка ки­лү фак­тын рас­лап док­лад яса­ды. Бу ва­кый­га­да ша­һит­лык итәр өчен ча­кы­рыл­ган ака­де­мик­лар да бар иде.

Кү­ңел­гә уй кил­де: “Га­рәп­тә дә бар ул сүз — “ми­раз”, дө­рес­рә­ге — “мэ­раз” яки “мэ­риз”, “мә­риз”. Ул сүз алар­да “а­вы­ру” ди­гән­не аң­ла­та. Ди­мәк, док­лад­чы бу жанр­ны чы­гы­шын­да “ша­гыйрь­нең авы­ру­ы” дип әй­тер­гә те­лә­мә­де­ме икән?”

Ахыр­дан, мөм­кин ка­дәр­ле йом­шар­тыр­га те­ләп ке­нә, бу уем­ны со­рау­га әве­рел­дер­дем.

Га­ли­мә исә:

— Без ала­рын ук уй­лап, бе­леп эш ит­мә­гән идек,— дип җа­вап бир­де.

МӘҖ­ЛЕС ХИК­МӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

Сөй­ләр­гә ки­рәк бул­ган­га гы­на сөй­лә­шеп уты­ру­чы­лар мәҗ­ле­сен­дә кат­на­шыр­га ту­ры кил­де. Сүз­лә­ре­нең ахы­ры та­ла­шу-әйт­кә­лә­шү бе­лән бе­тәр дип ха­та­лан­ган­мын, шун­дый да дус­та­нә хәл­дә хуш­ла­шып та­ра­лыш­ты­лар ки, кү­ңе­лем сө­ен­де.

Мо­ның сә­бә­бен тө­ше­нер өчен алар­ның мәҗ­ле­сен ка­бат эз­ләп кил­дем. Шул ук ке­ше­ләр иде­ләр, әм­ма бу юлы әйт­кә­лә­шеп һәм үп­кә­лә­шеп та­ра­лыш­ты­лар. Тик хә­зер мин дә сә­бә­бен тө­гәл аң­ла­ган идем ин­де: ур­та­га бер мәсь­ә­лә­не ку­еп, аны чи­шәр­гә ти­еш икән­без — һич­шик­сез әйт­кә­лә­шә­чәк­без шул!

— Хик­мәт без­дә тү­гел, мәҗ­лес­тә ку­ел­ган мәсь­ә­лә­дә бит, җә­мә­гать!— ди­дем, гү­я­ки чаң ка­гып.

АХ­МАК СҮЗ­НЕҢ КЫЙМ­МӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

Әмир­хан Ени­ки­нең 100-ел­лык юби­лей ки­чә­се кө­не иде. Г.Ка­мал исе­мен­дә­ге те­атр­да бәй­рәм тан­та­на­сы уза­чак. Шун­да кит­тем. Кич­ке сә­гать җи­де­ләр. Ке­ше алай ук күп ке­бек кү­рен­ми. Бер бө­ек әди­бе­без­гә оч­ра­дым. Те­атр­да кем­не­дер кө­тә­ме, әл­лә чы­гып ки­тәр­гә итә­ме — бел­мим.

Исән­ләш­кәч:

— Әл­лә ка­рап тор­мас­ка, кай­тыр­га ча­ма­лый­сыз­мы?— дип со­ра­дым юри, ша­яр­тыр­га те­ләп.

— Ни­гә алай ди­сең? Нин­ди сүз ин­де бу?— ди­гән иде, җа­ва­бым­да:

— Баш­ка төр­ле, мо­ны­сын­нан да ах­маг­ра­гын уй­лап та­ба ал­ма­дым,— ди­дем.

Әдип әфән­де­нең кү­ңе­ле­нә шат­лык ту­лып, шун­да са­гыш­ла­ры та­ра­лып, рә­хәт­лә­неп кө­леп җи­бәр­де.

19.10.2009.

КАРТ “ТӨЛ­КЕ”

Хи­кә­ят

Кич­ке марш­рут ав­то­бу­сын­да те­атр­га кит­тем. Юл би­ле­ты ал­га­ным­да кон­дук­тор кыз­дан со­ра­дым:

— Сез ни­чә­гә ка­дәр эш­ли­сез?

— Бел­мим,— ди­де чи­бәр­кәй,— төр­ле­чә бу­ла.

— Ав­то­бус­ны әй­тәм!

— Соң­гы­сы төн­ге ун­нан да кал­мый,— дип ел­май­ды ул һәм баш­ка­лар­ның би­лет­ла­рын тик­ше­рә кит­те.

Без­нең сүз­ләр­гә юан гы­на бер ха­ным ко­лак са­лып уты­ра икән. Ул, ку­ан­ган хә­лен­дә са­быр­сыз­ла­нып:

— Ә мин та­ны­шыр­га те­ли­сез, оч­ра­шыр­га ча­кы­ра­сыз дип то­рам,— ди­де.

— Юк шул, ан­дый эш өчен мин карт ин­де!— дип, сык­рап җа­вап би­рер­гә мәҗ­бүр бул­дым, әһе­ле ав­то­бус кар­шын­да көл­ке­гә ка­лып.

ГА­ДЕЛ КУ­ТУЙ БЕ­ЛӘН

Хи­кә­ят

Кү­ңел­дә әл­лә моң, әл­лә са­гыш. Ае­рып бул­мый тор­ган чак­лар­да бәл­ки кем­нәр­дер җыр су­за­дыр, кем­нәр­дер буш­лык­та­гы тын­лык­ны эз­ли­ләр­дер, ә кем­нәр­дер... Ке­ше­ләр акыл­да, зи­һен­дә, ки­че­реш­тә бер­дәй яра­тыл­мый­лар шул.

Ка­фед­ра­да эш бе­лән мәш­гуль идем. Яшь до­цент ха­ным, мө­рә­җә­гать итеп:

— Ми­ңа Га­дел Ку­туй ки­рәк иде, бел­ми­сез­ме?— дип со­ра­ды.

Әл­бәт­тә яки ки­та­бы, яи­сә тор­мыш юлы ха­кын­да­гы ма­те­ри­ал, я су­рә­те ту­рын­да сүз ба­ра­дыр ин­де. Ә мин ша­яр­та­лар дип то­рам.

— Әйе,— ди­гән бул­дым,— нәш­ри­ят­та бер бүл­мә­дә уты­рып эш­лә­гән идек. Өс­тәл­ләр дә янә­шә ге­нә. 27 нче бүл­мә ин­де... Бик ях­шы ке­ше...

— И-и, биг­рәк ях­шы,— ди­де до­цент ха­ным, Га­дел Ку­туй бе­лән бер­гә дә эш­лә­гән­сез... Аны кү­реп тә бе­лә­сез...

Ар­тык­ка кит­те бул­са ки­рәк дип, ел­маю­ым­нан тиз­рәк тук­тар­га бул­дым. До­цент ха­ным һәр­хәл­дә Га­дел Ку­туй­ның 1945 нче ел­да гос­пи­таль­дә ва­фат бул­ган­лы­гын исен­дә то­тар­га ти­еш иде, чөн­ки уни­вер­си­тет­та ул ин­де ни­чә ел­лар рәт­тән су­гыш чо­ры та­тар әдә­би­я­тын укы­та. Ә мин исә Га­дел Ку­туй­дан соң 16 ел уз­гач кы­на дөнь­я­га кил­гән­мен.

Про­фес­сор әфән­де­без сүз­лә­ре­без­гә ко­лак са­лып уты­ра икән. Ул да ша­яр­тып өс­тәп куй­ма­сын­мы:

— Һа­ди Так­таш сез­гә кил­гә­ләп йө­ри иде, әйе­ме?

Ка­фед­ра бүл­мә­сен­дә шарт­лап кө­леп җи­бәр­мәс өчен тиз­рәк ко­ри­дор­га йө­ге­реп ди­яр­лек чы­гып кит­тем. Әм­ма уй­лап та өл­гер­дем: “Бәл­ки до­цент ха­ным үзе юри без­не ша­яр­тыр­га ит­кән­дер?”

ҺУШ КИ­ТҮ

Хи­кә­ят

Те­атр­да бул­дым. Ка­фед­ра укы­ту­чы­ла­ры­быз­ны зур­ла­ган­нар, һәм­мә­сен дә өчен­че рәт­кә те­зеп утырт­кан­нар. Җит­мә­сә ми­нем ян­га иң чи­бәр зат ту­ры кил­гән. Дан­лык­лы до­цент ха­ны­быз­ның дус­ты икән.

Икен­че көн­не ки­чә­ге ки­че­реш­ләр ха­кын­да сөй­лә­шеп уты­ра­быз. Ип­тәш до­цент бе­ле­шә:

— Ни­чек ми­нем дус ха­ным? Һу­шы­гыз­ны ал­ды­мы?— ди.

— Аһ, әйе!— мин әй­тәм һәм үзем­не бик той­гы­лы һәм хә­тер­ле ке­ше итеп сиз­де­рер­гә итәм: — Сез­нең ис­ле­май­ла­ры­гыз исе дә бер үк төр­ле икән! Ки­чә үк кү­ңе­ле­мә сең­дер­гән идем аны, бү­ген дә сез­дән шун­дый ук зат­лы хуш­буй исе ки­лә!

— И-и,— ди­де до­цент ха­ным,— ки­чә ис­ле­май­га үзем­не ко­ен­дыр­ган идем шул! Дус­ты­ма да исе күч­кән бул­ган­дыр...

ГИ­ГАНТ

Хи­кә­ят

Кай­бер ке­ше­ләр нин­ди­дер сый­фат­ла­ры бе­лән чир­кан­ды­рыр­га мөм­кин­нәр. Ә кем­нәр­нең­дер ул як­ла­ры­на игъ­ти­бар да итеп тор­мый­сың. Дәр­де­мәнд ча­быр ке­ше бул­ган, кыс­ка буй­лы, ди­мәк. Әм­ма су­рә­тен­дә ул нин­ди мәгъ­рур, хәт­та гәү­дә­ле адәм­дер сы­ман то­е­ла.

Бер­ва­кыт га­лим-го­ла­мә бе­лән шул хак­та сөй­лә­шеп уты­ра идек, шак­лар ка­тып, ара­дан бер­се әй­теп куй­ды:

— Дәр­де­мәнд­ме кыс­ка буй­лы бул­ган? Сез нәр­сә, аны­кы ке­бек мә­һа­бәт гәү­дә, ки­леш-кил­бәт, үз-үзен то­тыш, зы­я­лы­лык кай­сы та­тар­да бар?

Мин дә те­лем­не авыз­лык­ла­дым. “Йа Хо­дай, Дәр­де­мәнд­нең бө­ек­ле­ге­нә ка­гы­лыр­га ни ха­кым бар иде? Га­фу итә күр!”— ди­дем.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: