Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 46 страница

— Ә үзең ча­кыр­мас­сың­мы­ни, әбе­кәй? Ча­кы­рып ал­ган ку­нак ка­дер­ле­рәк бу­ла бит ул!

Шун­да кө­чек та­гын кой­ры­гын бол­га­ды, шу­шы рә­веш­ле яла­гай­лык күр­сә­теп, хәй­лә­ле ге­нә шың­шып ал­ды.

— Ка­ра әле мо­ны!— ди­де Гөл­йө­зем әби, та­гын да хәй­ран итеп.— Кай­дан бу ка­дәр дә акыл­лы соң син? Мо­ны­сын кем өй­рәт­те та­гын?

— Ә мин өл­кән­нәр­нең сүз­лә­ре­нә ко­лак са­лыр­га, алар­ның әйт­кән­нә­рен кү­ңе­лем­дә сак­лар­га яра­там. Алар­ның кай­чан на­чар­га өй­рәт­кән­нә­ре бар?

Гөл­йө­зем әби мон­дый ук сүз­ләр­не ише­тер­мен дип ба­шы­на да ки­тер­мә­гән иде. Ме­нә бит бү­ре ба­ла­сы кө­чек тә ни­ка­дәр акыл­лы сүз­ләр сөй­ли, ки­ек-җан­вар­лар бу ка­дәр акыл­лы бул­гач, ә ке­ше­ләр алар­га ка­ра­та ми­һер­бан­сыз­лык кы­лыр­га хак­лы­лар­мы соң? Са­бый ча­гын­нан ук адәм ба­ла­сы­на ях­шы зи­һен, иге­лек­не сөю, из­ге­лек­не та­ну, ях­шы­лык­лы сый­фат­лар­га сок­ла­ну ке­бек өс­тен­лек­ләр би­рел­гән. Бо­лар­ны үзе­ңә өл­ге итеп ал­мый ка­лу­ла­ры мөм­кин­ме соң? Бү­ре­ләр­не яман­га чы­гар­ган бу­лып, үзе­без явыз­лык юлы­на бас­мый­быз­мы? Әл­лә соң әшә­ке­ләр­ме без?

Ки­ек-җан­вар­ның, кош­лар­ның, бө­җәк­ләр­нең хәт­та ни­чә­мә ел­лар го­мер сөр­гән, шул ва­кыт эчен­дә төр­ле­дән-төр­ле ке­ше­ләр­не күр­гән, алар­ның кем һәм нин­ди­ле­ген йөз­лә­рен­нән, сүз­лә­рен­нән, га­мәл­лә­рен­нән та­ныр­га өй­рән­гән Гөл­йө­зем әбе­кәй бү­ген­гә ка­дәр бел­ми яшә­гән икән. Хә­зер бу хак­та уй­лан­мый да ка­ла ал­ма­ды. Юл буе шу­лай ат­ла­ды. Бо­лын­да­гы ку­быз тар­тып си­ке­реш­кән чи­керт­кә­ләр­нең җыр­лау­ла­рын тың­ла­ды. Алар бо­лай ди­ләр иде:

“­Си­керт-си­керт чи­керт­кә,

­ Ә­би­не кем йө­гер­тә?

­Шун­дый ямь­ле ко­яш­лы

­Көн­дә нәр­сә йө­ре­тә?

­Тук­та, әби, тың­лап кит,

­Без­нең җыр­ны якын ит,

­ Ю­лың буй­лап ашык­ма,

­ Әй­дә си­не си­кер­тик!

­Без­нең ке­бек ит­те­реп,

­ Уй­нап-кө­леп һәм би­еп!

­Тук­та, әби, ашык­ма,

­Без­гә ко­лак са­ла үт!”

Гөл­йө­зем әби ин­де алар­га ук җа­вап би­реп тор­ма­ды. Ба­ры тик: “Бо­лар­ның эш­лә­ре бет­кән, җыр­лап-би­еп-си­ке­ре­неп яшәү­дән баш­ка­ны бел­ми­ләр!”— дип ке­нә уй­лап ал­ды. Ә акыл би­рү­не ки­рәк тап­ма­вы шун­нан, чөн­ки бе­лә иде: алар аның сүз­лә­ре­нә үз­лә­ре дә ко­лак сал­ма­я­чак­лар, яшәү рә­веш­лә­рен дә үз­гәрт­мә­я­чәк­ләр. Мо­ның ки­рә­ге дә юк чи­керт­кә­ләр­гә. Из­ге Ки­тап­та дө­рес әй­тел­гән, Җир йө­зен­дә­ге һәм­мә җан ия­се мәх­лук­ның үз яз­мы­шы, үз яшәү рә­ве­ше бар, ди­ел­гән. Мо­ның шу­лай бу­лу­ы­на сок­ла­ныр­га гы­на ки­рәк. Акыл би­рәм дип, акыл­сыз­лык­ка этә­рү­ең дә бар!

Ки­лә тор­гач, Гөл­йө­зем әби­нең юлы та­гын бор­га­ла­нып ал­ды, ур­ман­да­гы агач­лар ара­сы­на ка­бат су­зы­лып ке­реп кит­те. Мон­да да төр­ле кош­лар һәм ки­ек­ләр үз эш­лә­ре бе­лән мәш­гуль иде­ләр. Алар ара­сын­да шу­лай ук уй­нап-кө­леп ке­нә яшәү­че­лә­ре дә, һа­ман эш бе­лән ге­нә мәш­гуль­лә­ре дә — төр­ле­дән-төр­ле­лә­ре бар иде.

Ме­нә агач­лар си­рәк­лә­нә баш­ла­ды­лар. Гөл­йө­зем әби ур­ман­ның тиз­дән бе­тә­сен аң­лап ал­ды. Озак­ла­мый — киң алан, ан­нан ары­рак — Зәң­гәр күл, аның янын­да­гы яшел бак­ча­лар, ал­лы-гөл­ле чә­чәк­ләр эчен­дә ма­тур тү­гә­рәк яшел кал­ку­лык өс­тен­дә­ге авыл кү­рен­де. Ан­да әтәч­ләр кыч­кыр­га­лый, бо­зау­лар мө­гер­дә­шеп ал­га­лый, чи­ләк­ләр шал­ты­ра­шып ку­я­лар, ягъ­ни ба­ры­сы да:

— Гөл­йө­зем әби кай­тып ки­лә, авы­лы­быз­ның күр­ке кай­тып ки­лә, ка­дер­ле­без кай­тып ки­лә!— дип бер­сен-бер­се кот­лый, уз­ды­рып сөй­лә­шә иде­ләр.

Шун­да һа­ва­дан пар ак­кош очып үт­те­ләр. Алар­ның бер­се икен­че­се­нә бо­лай дип әй­тә иде:

— Җа­ным, бе­рүк, коз­гын­ны күр­сәң, сак­лан, ярый­мы? Ул бөр­кет ке­бек үк ерт­кыч. Һө­җүм итә күр­мә­сен! Оя­быз­да­гы тиз­дән чы­га­чак бәб­кә­лә­ре­без­не ал­ма­сын! Ул — адәм за­тын­нан! Ка­ра­лык бе­лән ту­лы! Әнүр бәк ка­ра коз­гын­га әве­ре­лә. Аңа аны өчен­че ту­ма ту­ган апа­сы, хан ха­ты­ны, Шәһ­ри­нең үги әни­се Кай­ма­би­кә өй­рәт­кән!

Икен­че­се җа­ва­бын­да аңа әй­тә иде:

— Шул Кай­би­кә бит ин­де, өчен­че ел, си­хер бе­лән ми­не ое­тып, ике бәб­кә­без­не алып кит­те. Кур­кам мин ан­нан!

— Мин яның­да бул­ган­да — ку­рык­ма!— ди­де аңа икен­че­се.— Ан­на­ры, әнә кү­рә­сең­ме, Гөл­йө­зем әби кай­тып ки­лә! Ул авы­лы­быз­да бул­са, Зәң­гәр күл­нең өс­те­нә шом кил­мәс. Ка­ра коз­гын­нар, Гөл­йө­зем әби та­ный күр­мә­сен дип, ан­нан кур­ку­ла­ры сә­бәп­ле, мон­да кил­мәс­ләр!

Шун­да ул ак­кош­ка икен­че­се әйт­те:

— Гөл­йө­зем әби­гә сә­лам бир­дең­ме соң?

— Юк әле­гә!..— ди­де, ә ан­на­ры:

— Сә­лам, әбе­кәй!— дип кыч­кыр­ды.

Икен­че­се дә аңа ку­шыл­ды. Бу ва­кыт­та Гөл­йө­зем әби ур­ман­нан чык­кан, күл бу­е­на җи­теп ки­лә иде ин­де. Ак­кош­лар һа­ва­дан бер әй­лә­неп уз­ды­лар. Ан­на­ры күл­гә тө­шеп, ка­мыш­лар ара­сы­на ке­реп югал­ды­лар.

Аңын­чы Гөл­йө­зем әби дә:

— Сә­лам сез­гә, из­ге кош­лар!— дип әй­тер­гә өл­ге­реп кал­ды.— Имин то­рыйк!

Шул ка­мыш­лык­тан ерак тү­гел ге­нә Гөл­йө­зем әби­нең яшел тү­бә­ле, ак ак­шар ди­вар­лы йор­ты кү­рен­де. Ул ко­яш­ка та­ба зәң­гәр тә­рә­зә күз­лә­рен тө­бәп, ху­җа­сы әбе­кәй­не за­ры­гып кө­теп, яшел бак­ча­лар эчен­нән үре­леп-үре­леп ка­рап то­ра­дыр сы­ман иде. Шун­да тә­рә­зә­лә­ре нур­ла­нып ял­ты­рап ал­ды­лар. Йор­ты гү­я­ки Гөл­йө­зем әби­не та­нып өл­гер­де, аңа чик­сез сө­е­нә баш­ла­ды. Бө­тен ти­рә-як­ка шат­лык аваз­ла­ры тул­ды сы­ман. Гөл­йө­зем әби шун­да гы­на чә­чен­нән ал­тын та­ра­гын сал­ды да, аны, кулъя­у­лы­гы­на тө­реп, югал­ма­сын­га, алъ­яп­кы­чы­ның ке­сә­се­нә яше­реп куй­ды. Бар та­би­гый җыр­лый, сай­рый, чер-чер ки­лә, ә ерак­та су­зып-су­зып кәк­күк кыч­кы­ра иде.

— Абау, бер дә та­вы­шы ише­тел­мә­гән сы­ман иде, те­ле ачыл­ган мо­ның да!— ди­де Гөл­йө­зем әби, ел­ма­еп.— Нәр­сә әй­тә­сең икән — бер тың­лап ка­рар­мын әле үзең­не!

XVI

Әнүр бәк­нең кү­ңе­ле ты­ныч тү­гел иде. Апа­сы Кай­ма­би­кә­нең тук­тау­сыз өс­тен­лек итүе аның җи­ле­ге­нә үт­те. Өс­тен чы­га­сы ки­лү той­гы­сы көн­нән-көн­гә ко­ты­рып ар­та ба­рып, Шәһ­ри­гә ка­ра­та бул­ган хис­лә­ре дә шу­ның бе­лән бәй­ле иде. Хан кы­зын ул яра­та­мы-юк­мы — бу хак­та уй­ла­ма­ды. Хә­ер, сөй­мәс­кә-ярат­мас­ка да мөм­кин тү­гел шул, Шәһ­ри га­җә­еп тә гү­зәл, сы­лу, ан­да бул­ган зат­лы­лык хәй­ран­га кал­ды­рыр­лык. Әм­ма кыз аның хис­лә­рен аң­лар да ку­лы­на ке­рер­ме? Шәһ­ри­нең кем­ле­ге ха­кын­да, нин­ди­ле­ге ту­рын­да дөнья буй­лап хә­бәр­ләр та­рал­ма­ган­нар­мы әл­лә? Юк­тан те­ге ат­лы егет оч­ра­ды­мы? Әгәр дә ул бер-бер мәм­лә­кәт­нең шөһ­рәт­ле шаһ­за­дә­се бул­са, ул ва­кыт­та Әнүр бәк­кә нин­ди өмет ка­ла? Ан­дый­лар та­гын да кил­мәс­ләр­ме? Әл­бәт­тә Шәһ­ри бер-бер хан угы­лын сай­ла­я­чак, Әнүр бәк­не тү­гел! Ме­нә шу­ңа кү­рә дә ко­ма­чау­лык ту­ды­ру­чы һәм­мә ке­ше, кем бу­лу­ы­на да ка­ра­мас­тан, юк ите­лер­гә ти­еш­ле. Мо­ны Әнүр бәк ях­шы бе­лә. Әгәр дә кө­че җит­мә­сә, ул хәй­лә бе­лән ал­ды­ра­чак, алай да мөм­кин тү­гел икән, әнә апа­сы Кай­ма­би­кә бар, бу­лы­ша­чак. Әл­лә нин­ди си­хер­ләр­не бе­лә ул! Әнүр бәк­не ка­ра кош­ка әве­ре­леп очар­га, мо­ның өчен нин­ди әф­сен укыр­га ки­рәк­ле­ген өй­рәт­мә­де­ме­ни? “Ә­ле­ми-дә­ле­ми, үп­чим-төп­чим, уң­да ка­нат, сул­да ка­нат — кош бу­лып очыйм! Дар­ми­дан-бар­ми­дан!” Әл­лә нин­ди авыр­лы­гы да юк. Әйт­тең дә ти­рә-ягы­ңа тө­ке­рен­дең, кош­ка әве­рел­дең дә оч­тың. Әм­ма бу хәл бу­лу өчен өч әй­бер шарт: ко­яш­ның бо­лыт ара­сын­да ча­гы, ая­гың бе­лән ти­мер­гә ба­су һәм, өчен­че­се — тө­ке­ре­нер ал­дын­нан авы­зы­ңа тоз ка­бу. Әнүр бәк мо­ны сы­нап ка­ра­га­ны бар. Бик җи­ңел ге­нә сы­ман, әм­ма ти­мер­гә ба­са­сың, тоз­ны оны­та­сың, хәт­та аны­сы да, мо­ны­сы да ян­да, ә ко­яш бо­лыт ас­ты­на ке­реп кит­ми­чә ин­тек­те­рә. Ан­на­ры бө­тен­ләй­гә ка­ра кош бу­лып ка­лу­ың мөм­кин, мә­сә­лән, ке­ше­ләр бе­лән ке­ше те­лен­дә сөй­ләш­сәң! Хә­ер, аны­сы бер дә авыр эш тү­гел, кар­кыл­дап очар­га бу­ла. Кем си­не аң­лый? Кар­кыл­да­вың­ны оны­тып җи­бә­рә ге­нә күр­мә. Аның әле шу­ны­сы да бар: ка­ра кош­лар си­не ияр­теп, очы­рып алып кит­сә­ләр, си­хер­лән­гән уры­ның­ны, әф­сен сүз­лә­рен оныт­саң, йә бул­ма­са өс­те­ңә тоз сип­сә­ләр, адәм хә­ле­нә мәң­ге кай­та ал­ма­я­чак­сың! Шу­лай да бо­ла­рын­нан кур­ка­сы юк. Ка­ра кош­лар­ның ан­нан кот­ла­ры ка­ча. Ан­на­ры Әнүр бәк үз са­ра­е­ның тә­рә­зә­лә­рен ачып куя да, кы­лы­чын идән­гә са­лып, аның өс­те­нә ба­сып, авы­зы­на тоз ка­бып, шул тоз­ны тө­ке­ре­неп әф­се­нен укый. Ә аның өс­те­нә тоз си­бәр­гә кем­нең код­рә­те­нә яки ба­шы­на ки­лер? Шу­лай эш­ләр­гә ки­рәк икән­ле­ген бер­кем дә бел­ми, апа­сы Кай­ма­би­кә дә мон­дый сер­ләр­не баш­ка­лар­га әйт­мә­я­чәк. Аңа эне­се Әнүр бәк те­рәк тү­гел­ме? Тик ме­нә һа­ман да үзен өс­тен куюы гы­на ко­ма­чау­лый. Хан­лык­ка ял­гы­зы ху­җа бул­мак­чы. Бе­лә, бик бе­лә Әнүр бәк, шу­ның өчен дә Шәһ­ри­не үги ана­сы юк итәр­гә те­ли. Ни­гә ул эне­се бе­лән исәп­ләш­ми, аның те­ләк­лә­рен сан­га сук­мый?

Бу уй­ла­ры бе­лән Әнүр бәк ма­на­ра­га мен­де, са­ра­е­ның әй­лә­нә-ти­рә­сен кү­зә­тә баш­ла­ды. Шун­да бо­лын ар­тын­да, ур­ман ала­ны бу­ен­да Хан­ба­лык кыз­ла­ры­ның күз бәй­ләш уен уй­нау­ла­рын кү­реп ал­ды. Алар шат та­выш­лар бе­лән кө­ле­шә­ләр, сер­ләр сөй­лә­шә­ләр һәм җыр­ла­ша­лар сы­ман то­ел­ды аңа. Һәм ул үзе­нең мон­да юга­лып то­ру­ы­на ап­ты­ра­ды. Күк йө­зе­нә ка­ра­ды. Ко­яш, бо­лыт ар­ты­на ке­реп, бе­раз­га күз­лә­рен йо­мып алыр­га ма­та­ша иде. Әнүр бәк тиз­рәк ма­на­ра­дан йө­ге­реп тө­шәр­гә ит­те. Әм­ма ва­кы­ты аз­лы­гын аң­лап, аяк ас­ты­на кы­лы­чын куй­ды, ке­сә­сен­нән тоз тарт­ма­сын чы­гар­ды да: “Ә­ле­ми-дә­ле­ми, үп­чим-төп­чим, уң­да ка­нат, сул­да ка­нат — кош бу­лып очыйм!— ди­де.— Дар­ми­дан-бар­ми­дан!” Шун­да ук тоз ка­бып, әй­лә­нә ти­рә­се­нә тө­ке­рен­де. Бө­те­ре­лә бир­де һәм ка­ра кош бу­лып әве­рел­де дә коң­гыл­дап-кор­кыл­дап күк­кә кү­тә­рел­де. Бу ва­кыт­та ко­яш бо­лыт ар­тын­да иде. Дөнья йө­зе Әнүр бәк­нең кү­зе ка­ра­шын­да гү­я­ки ке­че­рә­еп кал­ды. Һа­ва­да ир­кен һәм рә­хәт иде. Шу­лай очып кы­на йө­ри­се кил­сә дә, мак­са­тын исе­нә тө­ше­реп, кыз­лар­ның уе­нын күз­ләр өчен ур­ман авы­зын­да­гы алан янын­да­гы олы карт имән­нең ко­ры­ган бо­та­гы­на ба­рып кун­ды. Кыз­лар­ның ха­фа­лы хәл­дә йө­ге­ре­шү­ен кү­реп, алар­ның сүз­лә­рен тың­ла­на баш­ла­ды. Бо­лар: “А-у, Шәһ­ри!”— дип аваз­лар са­ла-са­ла, ар­лы-бир­ле йө­ге­ре­шә иде­ләр. Шау­ла­шу­ла­рын ише­теп­ме, әл­лә ин­де кыз­лар күз­ләү уен­да­мы, би­ре та­ба мыш­тым гы­на Нур­сә­лим­нең дә ки­леп ма­таш­ка­ны кү­рен­де. Ни­чек бо­лай? Көт­кән кө­тү­лә­рен кал­ды­рып йө­ри­ме?

Бу та­ма­ша ка­ра­кош Әнүр бәк­кә бик тә әһә­ми­ят­ле ке­бек то­ел­ды. Агач ба­шын­нан үре­леп-үре­леп ка­рап то­ра баш­ла­ды. Нур­сә­лим, имән тө­бе­нә ки­леп по­су­га, өс­тә утыр­ган җи­рен­нән ка­ра­кош Әнүр бәк коң­гыл­дап куй­ды, исә­бен­дә егет­нең ко­тын алу иде. Ә ул чын­нан да әү­вә­ле кур­кы­нып ал­ды, ан­на­ры, та­выш би­рү­че­нең кош кы­на икән­ле­ген аң­лап:

— Кыч­кыр­ма­са­на!— дип әй­теп, кө­лә-кө­лә сөй­лә­неп куй­ды.— Си­нең та­вы­шың кил­бәт­сез, агам­ны­кы­на ох­ша­ган икән!

Әнүр бәк­кә мон­дый мыс­кыл­лы сүз­ләр­не ише­түе авыр иде. Әм­ма түз­де. Шу­лай да: “Кө­тү­ләр­не таш­лап йөр­гә­нең өчен, кыз­лар күз­лә­гә­нең өчен, ми­не мыс­кыл­ла­га­ның өчен ки­рә­гең­не би­рер­мен әле!”— ди­гән­дәй, коң­гыл­дый-коң­гыл­дый, ка­нат­ла­рын ка­гын­ды. Тик Нур­сә­лим­нең аңа бу юлы исе кит­мә­де, кыз­лар­ны кү­зә­теп, ха­фа­га төш­кән бу­лу­ла­рын бе­леп ал­ды­мы, бу ти­рә­дән ки­теп бар­ды. Ка­ра­кош Әнүр бәк мо­ңа бик сө­ен­де, аның кур­как­лы­гын бел­гән ке­бек иде, әм­ма шу­шы ка­дәр дә тү­бән җан­дыр дип күз ал­ды­на да ки­тер­мә­гән икән. Ка­ра әле, со­ры би­я­се­нең аяк ас­ла­ры­на ук ке­реп кач­ты тү­гел­ме соң?

Ә бу егет ка­ян пәй­да бул­ды? Ни­гә мон­да та­ба ки­лә?

Әнүр бәк үз күз­лә­ре бе­лән кү­реп тор­ган ва­кый­га­га әү­вә­ле ышан­ма­ды. Эне­се Нур­сә­лим­нең нин­ди­дер тыл­сым яр­дә­мен­дә кө­тү­че­дән зат­лы уг­лан кы­я­фә­те­нә ке­рүе, со­ры би­я­се­нең ар­га­мак­ка әве­ре­лүе га­җә­еп хәл­ләр­дән бер­се иде. Әм­ма Әнүр бәк алай ук ва­ем­сыз ке­ше дә тү­гел! Ме­нә үзе дә си­хер яр­дә­мен­дә ка­ра­кош бу­лып оч­ты, мон­да ки­леп кун­ды бит! Шу­лай бул­гач, Хо­да­ның рәх­мә­те бер аңа гы­на тү­гел, баш­ка­лар­га да на­сыйп икән бит!

Әү­вә­ле Әнүр бәк бу кү­ре­неш­ләр бе­лән ки­ле­шер­гә те­лә­мә­де. Ни­гә дип әле мес­кен эне­се Нур­сә­лим зат­лы ка­һар­ман уг­лан егет кы­я­фә­те­нә-сый­фа­ты­на ке­рә дә, ә аның үзе­нә мон­дый мәр­тә­бә на­сыйп тү­гел? Ачу­ла­рың кил­мәс­лек тә тү­гел! Юк, Әнүр бәк ул бә­хет­кә ла­ек бу­лыр­га ти­еш, Нур­сә­лим тү­гел! Мон­да нин­ди­дер ха­та бар, хак­сыз­лык! Син ка­ра­кош бу­лып каң­гыл­дый­сың, ә ул зат­лы егет кы­я­фә­тен­дә йөр­сен — га­дел тү­гел бу, га­дел тү­гел!

Әнүр бәк шу­шы уй­ла­ры бе­лән һа­ман да коң­гыл­дап утыр­ды. Ка­нат­ла­ры тал­чык­кан бер сан­ду­гач шун­да имән ага­чын­нан ерак тү­гел үсеп утыр­ган ми­ләш­кә ки­леп кун­ды. Ул әл­лә са­та­шып сай­рый, әл­лә сөй­ли иде:

— Кем­нәр бе­лә, әй­те­гез­че, кай­да икән Зәң­гәр күл? Ми­ңа яр­дәм ите­гез­че, ан­да ил­тә кай­сы юл? Ур­ман­да ал­ма­гач үсә, ул Шәһ­ри кыз — хан кы­зы! Аның та­мы­рын бү­ре өзә, чәй­ни те­ше-авы­зы! Ашы­гы­гыз яр­дәм­гә! Ха­рап бу­ла хан кы­зы! Бү­ре бул­ган Кай­ма­би­кә, явыз­лар­ның явы­зы!

Сан­ду­гач­ның бу сүз­лә­ре Әнүр бәк­нең гай­рә­те­нә ти­де һәм ул шун­да аңа таш­лан­ды. Ку­рык­кан сан­ду­гач күк­кә атыл­ды. Ка­ра­кош аңа коң­гыл­дап кыч­кыр­ды:

— Ни сөй­ли­сең, ах­мак кош­чык?— ди­де, үзе­нең кош­лар бе­лән кош­лар те­лен­дә сөй­лә­шер­гә ти­еш тү­гел­ле­ген дә хә­те­рен­нән чы­га­рып.

Ме­нә ул шу­шы сан­ду­гач­ны тыр­нак­ла­ры­на эләк­те­рә­се иде, ар­га­мак өс­тен­дә бар­ган Нур­сә­лим алар­ны кү­реп ал­ды һәм ка­ра­кош­ка тө­бәп җәя угын очыр­ды. Ка­ра­кош Әнүр бәк шун­да мак­са­тын­нан ки­ре кай­тыр­га бул­ды. Коң­гыл­дап чи­ген­де. Ин­де хә­зер Нур­сә­лим­гә таш­лан­мак­чы ит­те. Әм­ма аның җә­я­гә ка­бат ук­ны ко­рып, тиз ара­да тө­бәп өл­гер­гә­нен күр­де. Ул да тү­гел, җәя угы аның сул ка­на­ты­ның кау­рый­ла­рын туз­ды­рып уз­ды. Ка­ра­кош Әнүр бәк, ачу бе­лән коң­гыл­дап, чит­кә та­ба атыл­ды. Сан­ду­гач ин­де күз уңын­нан ыч­кын­ган иде. Ка­ра­кош Әнүр бәк исә ур­ман ягы­на очар­га да, са­ра­е­на кай­тыр­га да бел­мә­де. Шун­да ерак­та ял­гыз яра­лы бер ак­кош­ның иң­рәү аваз­ла­ры ише­тел­де. Ул би­ча­ра­кай бо­лай дип сөй­ли иде:

— Үги анам Кай­ма­би­кә ка­ра бү­ре бул­ган­дыр, ми­не ха­рап итәр өчен ка­ра хәй­лә кор­ган­дыр! Кая ба­рыйм, кая ка­чыйм — ха­рап кы­на бу­лам­дыр! Мин хан кы­зы Шәһ­ри­за­дә, ак­кош бу­лып очам­дыр!

Әнүр бәк бу фор­сат­ны фай­да­лан­мый ка­ла ал­мый иде. Ме­нә бит яз­мыш үзе аның авы­зы­на Шәһ­ри­не ки­те­реп керт­те. Ул аңа та­ба хә­зер ба­рыр, аны су­гар һәм би­лен­нән эләк­те­рер дә үз са­ра­е­на алып кай­тыр. Мо­ңар­дан да уңай­лы, мо­ңар­дан да фор­сат­лы эш бар­мы? Бе­рен­че­дән, хан кы­зы аның тот­кы­ны­на әве­ре­лер; икен­че­дән, апа­сы Кай­ма­би­кә бе­лән хи­сап­ла­шыр! Аның кү­ңе­лен­дә нәр­сә бар икән­ле­ген элек тә бе­леп бе­те­рә ал­ма­ды, ин­де хә­зер мох­таҗ­лы­гы да бул­мас.

Һәм ул шун­да ак­кош Шәһ­ри яны­на очып кил­де, янә­шә ка­нат как­кан­на­рын­да ул бо­лай дип сөй­ли баш­ла­ды:

— Мин — ка­ра­кош, Әнүр бәк, си­не кот­ка­ра кил­дем! Ә син — ак­кош, Шәһ­ри кыз, ми­ңа ярым бул, ти­ңем!

Ка­ра­кош­ның бу рә­веш­ле сөй­лә­ве бик тә сә­ер иде. Ак­кош бо­лай да ку­рык­кан, ә хә­зер ка­ра­кош­ны кү­рү­дән тә­мам хәл­сез­лән­де, ин­де бо­лай сөй­лә­нү­ен дә ишет­кәч, үле­ме­нең шу­шы икән­ле­ген аң­ла­ды һәм:

— Үги анам — апаң­дыр, ми­ңа ни­гә үч­лә­шә? Ак җа­ным­ны алам, дир, нәр­сә өчен теш­лә­шә?

Шун­да ка­ра­кош аңа бу рә­веш­ле әйт­те:

— Ә син ми­ңа ярым­дыр, апам шу­ны те­ли­дер, җан­га бул­саң җа­на­шым, апам үч­лек кыл­мый­дыр!

Аңа ак­кош бо­лай ди­де:

— Син — ка­ра­кош, мин — ак­кош, ни­чек яр бу­лыйк икән? Апаң ка­ным те­ли­дер, мәр­хә­мәт көт­мим син­нән!

Шун­да ка­ра­кош, аны ачу­ла­на би­реп, бо­лар­ны сөй­лә­де:

— Мин ак­кош дип мак­тан­ма, мин­нән ар­тык җи­рең юк, апаң ди­еп хур­ла­ма, ми­нем ан­да эшем юк! Си­не алыр­га кил­дем, җан­га тиң ярым, ди­дем! Ни­гә бо­лай ка­ры­шу, си­ңа ярың­мын, ти­ңең! Әгәр сү­зем ал­ма­саң, са­ра­е­ма бар­ма­саң, ни­чек итеп эш­ләр­гә бе­лер­мен, ап­ты­ра­мам!

Шун­да ак­кош бу сөй­лә­шү­нең ахы­ры нәр­сә бе­лән бе­тә­сен аң­ла­ды һәм ка­ра­кош­ка ялы­на баш­ла­ды:

— Ирем бу­ла­сың кил­сә, ярым, ди­я­сең кил­сә, ми­нем син­нән үте­неч сүз­лә­рем бар бер­ни­чә!

Ка­ра­кош аңа бо­лай ди­де:

— Сү­зең­не әйт, тың­лар­мын, мөм­кин эш­ме — ка­рар­мын!

Ак­кош сый­фат­лы Шәһ­ри бу рә­веш­ле үтен­де:

— Ка­ра ур­ман ар­тын­да, Зәң­гәр күл­нең ярын­да, әби­ем­нең янын­да си­хәт та­быйм җа­ны­ма! Зәң­гәр күл­дә ко­ен­гач, яра­ла­рым­ны югач, җа­ны­ма си­хәт тап­кач — ке­рим җа­наш куй­ны­на!

Аның бу рә­веш­ле өмет са­лып әйт­кән сүз­лә­ре Әнүр бәк­нең кү­ңе­ле­нә хуш кил­де­ләр. Ул шун­да ку­а­нып һәм:

— Зәң­гәр күл­гә очар­сың, си­хә­тең­не та­бар­сың, әби­ең­не кү­рер­сең, ко­ча­гы­ма ке­рер­сең!— ди­де.

Бу ва­кыт­та Кай­ма­би­кә ка­ра бү­ре бул­ган хә­лен­дә, йө­ге­реп ки­леп, алар­га ка­рап улап куй­ды һәм ка­ра­кош Әнүр бәк­кә бо­лай ди­де:

— Энем, җа­ным, юләр син, бел­ми ка­лып хәй­лә­сен, ах­мак сүз­ләр әй­тә­сең! Егет бул­саң — ба­тыр бул, тыр­на­гың­ны ба­тыр бул! Шәһ­ри­не су­гып ал, кай­нар ко­ча­гы­ңа сал! Ат­та ки­лә эне­без, си­ңа-ми­ңа үче бар — ара­дан асы­лы­быз, ба­тыр­дан-ба­ты­ры­быз!

Коз­гын ка­ра­кош Әнүр бәк мо­ңа кар­шы нәр­сә дип әй­тер­гә дә бел­мә­де. Шәһ­ри­гә та­ба таш­ла­нып, аны тыр­нак­ла­ры­на кап­ты­рам ди­гә­нен­дә, аның ка­на­ты­на Нур­сә­лим­нең ел­гыр угы ки­леп ка­дал­ды. Ул чай­ка­лып кит­те, тә­нен­дә­ге код­рә­те юк­ка чык­ты. Хәл­сез­лә­неп егыл­га­нын­да, ка­бат кү­тә­ре­леп ки­теп, коң­гыл­дый-коң­гыл­дый, үз са­ра­е­на та­ба көч хәл бе­лән оча бир­де. Бу да тү­гел, ак­кош Зәң­гәр күл­нең кай­да икән­ле­ген юга­ры­дан кү­реп ал­ды, шун­да ашык­ты. Ка­ра бү­ре исә Нур­сә­лим­гә та­ба теш­лә­рен ыр­жай­тып таш­лан­ды, ар­га­ма­гы­ның бал­ты­рын теш­ләп, егет­не ия­рен­нән бә­реп тө­ше­рү иде исә­бе. Ыр­гы­лып си­кер­де. Нур­сә­лим аңа чук­ма­ры бе­лән ор­ды. Ка­ра бү­ре Кай­ма­би­кә чай­ка­лып ба­рып төш­те. Нур­сә­лим аның өс­те­нә ар­га­ма­гы бе­лән бас­тыр­мак­чы, сө­як­лә­рен то­як­ла­ры ас­тын­да из­дер­мәк­че иде, шун­да ка­ра бү­ре тиз ара­да Кай­ма­би­кә­гә әве­рел­де. Ар­га­ма­гын Нур­сә­лим чак ты­еп өл­гер­де, аты арт аяк­ла­ры­на бас­ты. Яңа­дан җир­гә төш­кә­нен­дә, дүрт аяк­лап би­еп ал­га­нын­да, ияр­дә­ге уг­лан­га Кай­ма­би­кә:

— И энем, Нур­сә­лим, син бит ми­нем агам­ның ба­ла­сы! Апа­ңа кул кү­тә­рә­сең­ме? Оят тү­гел­ме си­ңа?— дип, күз яшь­лә­ре бе­лән кыз­ган­ды­рып елап җи­бәр­де.

Бу хәл­гә уг­лан ап­ты­рап кит­те. Ул баш­та бер­ни дә аң­лый ал­ма­ды, ан­на­ры гы­на тө­шен­де: кар­шы­сын­да хан­би­кә үзе иде! Әм­ма тыр­нак ас­ла­ры­на бал­чык ту­лып ка­е­ры­лып, бар­мак­ла­ры туф­рак ук­ма­шу­дан ка­ра­лып ка­нап бет­кән­нәр, җит­мә­сә йө­зен­дә чук­ма­ры бе­лән су­гу­дан яра ха­сил бул­ган, ан­нан кан сар­кый.

Нур­сә­лим һа­ман да нәр­сә әй­тер­гә бел­ми ап­ты­раб­рак ка­лу­да иде. Шу­лай да:

— Га­фу ите­гез, хан­би­кә Кай­ма­би­кә, мин ка­ра бү­ре бе­лән орыш­тым! Ул ка­я­дыр юк­ка чык­ты. Ә сез мон­да ни­чек кил­де­гез?— ди­яр­гә ба­тыр­чы­лык ит­те.

Аның бо­лай сөй­лә­ве Кай­ма­би­кә өчен хә­ер­ле­гә иде. Шун­да ук йө­зе үз­гә­реп, ачуы күз ка­ра­шын­да ут уй­нат­кан­дай бул­ды һәм:

— Оят тү­гел­ме кө­тү­че ба­шың бе­лән хан­би­кә­гә кул кү­тә­рер­гә?— дип ачу­ла­на баш­ла­ды.

Әле яңа гы­на бул­ган үте­неч, үп­кә, мес­кен­лек кат­наш күз яшь­ле сүз­лә­ре юк­ка чык­ты­лар. Алар уры­ны­на усал­лык, кү­рем­сез­лек, мыс­кыл­лау гы­на кал­ды.

— Мо­ның өчен хан һәм ха­лык га­фу итәр­ләр дип уй­ла­дың­мы әл­лә? Таң ат­кан­чы му­е­ның­ны өз­де­рә­чәк­мен!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: