Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 43 страница

— Ни өчен бу хә­бә­ре­нә зур мәгъ­нә сал­ды соң әле хан­ша, юнь­сез?— дип сөй­лә­неп ал­ды, хә­те­ре­нә чум­ды.

Ә ни өчен бу хә­бәр гай­ре та­би­гый бу­лыр­га ти­еш соң?

IX

Шәһ­ри­нең кү­ңе­ле ту­лы са­гыш иде. Аңа Хан­ба­лык­ның би­ек ди­вар­ла­ры, ал­тын­лы-мәр­җән­ле җи­һаз­ла­ры-бай­лык­ла­ры һәм­мә­се дә зин­дан авыр­лык­ла­ры ке­бек то­е­ла баш­ла­ды­лар. Гөл­йө­зем әби­се гү­я­ки бар­ча шат­лык­ла­рын, ва­ем­сыз го­ме­ре­нең рә­хәт­лек­лә­рен үзе бе­лән алып кит­кән­дер сы­ман. Мон­дый са­гыш­ка күп­тән би­рел­гә­не бул­ма­ган­лык­тан, та­гын да бо­ек­ты ул. Һа­ман да шу­шы хәл­дә ка­лыр­га ярый иде­ме соң?

Җит­мә­сә аның яу­лы­гын Әнүр бәк эләк­те­реп кит­те. Ни­чек кыз ку­лын­нан ыч­кын­дыр­ган­дыр, ни­чек бо­лай ки­леп чык­кан­дыр? Ба­ры­сы­на да ба­ры тик са­гыш­ла­нуы га­еп­ле ин­де. Ку­лы­на нәр­сә тот­са, шул тө­шеп ки­тәр­гә то­ра. Бәл­ки аңар­га яны­на уен кыз­ла­рын ча­кы­рыр­га­дыр? Алар бе­лән кыр­лар­га-бо­лын­нар­га чык­сын! Мо­ңар­чы да са­гыш­ка би­рел­гә­ли тү­гел иде­ме соң? Кыр­лар-бо­лын­нар­га ат өс­тен­дә чык­са­лар, са­гыш­ла­ры та­ра­лып ки­тә тор­ган иде. Уй­нак­лап бар­ган ар­га­мак, җай ис­кән җил, та­би­гать хо­зур­лы­гы — бо­лар ба­ры­сы да са­гыш­лар­ны та­ра­ту өчен тү­гел­ме­ни? Чык­сын ул ур­ман­нар­га, чык­сын ул бо­лын­нар­га!

Шәһ­ри шу­лай ки­рәк дип тап­ты һәм кыз­ла­ры­на бу хак­та хә­бәр сал­ды. Са­рай­да аның өчен ип­тәш­лек­тә ал­ты кыз бар иде, алар һәм­мә­се дә үзе ке­бек җи­тү­ләр, үзе ке­бек моң­лы­лар, үзе ке­бек зат ия­лә­ре. Ар­га­мак­ла­рын уй­на­тып җи­де кыз­ның бо­лын­нар-кыр­лар буй­лап узу­ла­ры­на элек­ләр­не дә ха­лык сок­ла­нып ка­ла тор­ган иде, бу юлы да шу­лай бул­ды.

Җи­де кыз, уг­лан­нар ки­е­мен­дә, үз­лә­ре­нең кө­меш ял­ты­ра­вык ти­мер тәң­кә­ле ки­ем­нә­рен­дә җил­дәй җи­тез, ко­яш­тай нур­лы су­рәт­тә узып кит­те­ләр. Аз­мы егет-җи­лән­нең йө­рәк­лә­ре ярыл­ган­дай бу­лып кал­ды, аз­мы кыз­лар, алар­ны уг­лан­нар дип бе­леп, аһ ава­зы бе­лән чык­кан кай­нар су­лыш ял­кын­на­рын­да ирен­нә­рен чи­я­дәй кы­зар­тып көй­дер­де? Га­җә­еп хис­ләр, га­җә­еп кү­ре­неш­ләр үзәк­ләр­не өз­де? Дөнья йө­зе шу­шы җай­дак­лар­ның бә­хе­те өчен ге­нә яра­тыл­ган да, алар шу­ны та­ныр­га дип ке­нә ту­ган­нар, үс­кән­нәр, яши­ләр­дер сы­ман иде.

Җи­ләс җил чын­нан да үз эшен баш­кар­ды, та­би­гать рә­хәт­ле­ге аның кү­ңе­лен са­вык­тыр­ды. Бер сә­гать­ләп тә уй­нар­га, ат чап­ты­рып бо­лын-кыр­лар­ны ги­зәр­гә өл­гер­мә­де­ләр, Шәһ­ри­нең кү­ңе­ле шат­лык-сө­е­неч­ләр бе­лән тул­ды. Ул да кыз­ла­ры ке­бек үк чиш­мә­дәй чел­те­рәп кө­лә, сан­ду­гач та­выш­ла­ры­на ку­шы­лып рә­хәт­лек илә сөй­лә­шә, уен-көл­ке­гә их­лас­тан би­ре­лә баш­ла­ды. Ат өс­тен­дә алар әле си­бе­леп-чә­че­леп, әле бер­гә җый­на­лып, үза­ра ша­я­ры­ша тор­гач, ва­кыт­ның шак­тый күп уз­ган­лы­гын си­зен­ми дә кал­ды­лар. Шәһ­ри, ип­тәш кыз­ла­рын юри үр­тәп ка­чып, агач­лар ар­ты­на тук­тал­ды. Атын­нан төш­те. Дөнь­я­лык гү­я­ки ты­ныч­ла­нып кал­ды. Ан­да-сан­да кош­лар кү­тә­рел­гән­дә, алар­ның ка­нат җил­пү та­выш­ла­рын­нан, сан­ду­гач­лар-тур­гай­лар­ның ша­шы­нып сай­рау­ла­рын­нан, кү­ке­ләр­нең аваз­ла­рын­нан, якын­да гы­на кыз­ла­ры­ның үза­ра кө­ле­шеп хә­бәр­лә­шү­лә­рен­нән гай­ре та­выш­лар ише­тел­ми иде. Шәһ­ри эч­тән ге­нә көл­де, мыш­тым гы­на тың­ла­ды. Ар­га­ма­гын, пош­кыр­ма­сын дип, ир­кә­ләп му­е­нын­нан-маң­га­ен­нан сый­па­ды. Ул ара­да кыз­ла­ры аны югал­ту­ла­рын аң­лап ал­ды­лар һәм, аваз са­лып:

— Җа­на­шы­быз, сез кай­да?— дия баш­ла­ды­лар.

Ара­дан бер­се:

— Мин күр­дем, ул ары та­ба кит­те!— ди­де.

Аны икен­че­се ку­әт­лә­де. Ат­ла­ры­ның то­як та­выш­ла­ры ера­гая баш­ла­ды. Алар­ның арт­ла­рын­нан кал­мас­ка, мыш­тым гы­на кө­леп ба­рыр­га дип Шәһ­ри дә ар­га­ма­гы­на кү­тә­рел­де. Әле бер юл ча­ты­на, әле икен­че­се­нә оч­рап, агач­лар ара­сын­да ада­шып ба­ру­ын той­ды. Ар­га­ма­гын ки­ре­гә бор­ды. Чап­ты­ра баш­ла­ды һәм чик­сез-кы­рый­сыз то­ел­ган бо­лын­нар-кыр­лар­га ки­леп чык­ты. Хан­ба­лык­ның ал­тын гөм­бәз­ле ма­на­ра­ла­ры кич­ке ко­яш­та ял­ты­рап бик ерак­тан ук кү­ре­нә иде­ләр. Шәһ­ри­нең дул­кын­ла­на баш­ла­ган кү­ңе­ле ты­ныч­лан­ды һәм ул шун­да, ку­рай уй­на­ган та­выш­ны ише­теп, тын кал­ды.

Аның бу аваз­ны элек­ләр­не дә ишет­кә­не бар иде. Ку­рай­да кө­тү­че ма­лай­ның уй­на­га­нын аңа әби­се­нең ни­чә тап­кыр сөй­лә­гә­не бул­ды. Ку­рай асыл егет­ләр ку­лын­да га­җә­еп ма­тур көй­ләр чы­га­ра икән. Ан­да уй­нап, егет­ләр кыз­лар­ны са­таш­ты­ра­лар, имеш.

Ә ку­рай та­вы­шы чын­нан да бик моң­лы, кү­ңел­ләр­гә үтеп ке­рә дә зи­һе­нең­не хис­ләр­гә кү­мә. Әм­ма Шәһ­ри бик би­ре­леп то­ра­мы соң? Ул бит хан кы­зы! Уй­на, егет, уй­на, ба­ры­бер Шәһ­ри­не адаш­ты­ра ал­мас­сың. Аның кү­ңе­ле си­нең моң­на­ры­ңа кол бул­ма­я­чак.

Әм­ма Шәһ­ри һа­ман да ку­рай уй­на­ган егет­кә якын­ла­ша бар­ды. Еш­лык­тан бе­раз чит­тә­рәк кал­ку­лык бар. Ан­да бер егет ку­рай­да уй­нап уты­ра.

Шәһ­ри аның кар­шы­сы­на ки­леп чык­ты. Егет әү­вә­ле аңа игъ­ти­бар ит­мә­де. Ан­на­ры күр­де, өн­сез кал­ды.

Кыз да аңар­дан күз­лә­рен ала ал­мый­ча, атын­да уты­ра бир­де. Егет­нең сар­гылт чәч­лә­ре җил­кә­се­нә­чә тө­шеп үс­кән­нәр. Күз­лә­ре моң­лы һәм са­гыш­лы хис­ләр эчен­дә иде­ләр. Шәһ­ри­гә алар тәэ­сир ит­мә­гән­лек­тән, ул егет­тән ни өчен бо­лай бо­е­гу­ын со­ра­мак­чы иде дә, аның ку­рай мо­ңы ки­нәт өзе­лү­дә үзен га­еп­ле си­зеп, шун­да бе­леш­тер­ми оя­лып куй­ды. Егет исә аңар­дан:

— Уг­лан, юлы­гыз кая ил­тә?— дип со­ра­ды.— Ми­нем сез­не мо­ңа ка­дәр күр­гә­нем юк иде бу­гай?

Бу сүз­ләр әл­лә чын­лап, әл­лә ша­яр­тып әй­тел­де­ләр. Шәһ­ри шун­да егет­нең та­вы­шын­да да моң һәм ягым­лы­лык сиз­де. Аңа ка­ра­та нин­ди дә бул­са из­ге­лек кы­лу те­лә­ге ту­ды. Ул элек­ләр­не дә ку­рай мо­ңын ишет­кән, әм­ма бо­лай ук тәэ­сир­лән­мә­гән иде.

— Син Нур­сә­лим бу­ла­сың, әйе­ме?— ди­де Шәһ­ри, аны та­ну­ын бел­де­рер­гә те­ләп.

— Әйе,— ди­де егет,— кө­тү­че Нур­сә­лим бу­лам. Ә сез кем?

— Ә мин — хан кы­зы!— ди­де Шәһ­ри, ни өчен тел яшер­мә­вен аң­лый да ал­мый­ча.

Нур­сә­лим кө­леп җи­бәр­де. Шәһ­ри­гә аның бо­лай эш­лә­ве оша­ма­ды:

— Ни­гә кө­лә­сең?— ди­де, ачу­ла­ныр­га яки кө­лү­е­нә ку­шы­лыр­га бел­ми­чә.

— Кыз­лар уг­лан­нар ки­е­мен­дә йөр­ми­ләр ин­де!— ди­де егет, бер­кат­лы­лык күр­сә­теп.— Нин­ди кыз­лар бу­ла­сыз ди ин­де сез?

Шун­да гы­на егет­нең ни өчен көл­гән­ле­ген Шәһ­ри аң­лап ал­ды һәм ба­шын­да­гы кө­бә­не сал­ды, җил­кә­лә­ре­нә, гәү­дә­се­нә ка­ра ка­лын озын чәч­лә­ре ише­леп төш­те­ләр. Нур­сә­лим аһ ит­те.

— Га­фу ите­гез, хан­би­кә сол­та­ным!— дип уры­нын­нан тү­бән­че­лек бе­лән куп­ты, те­зе­нә төш­те.— Га­фу бо­е­ры­гыз, мин сез­не та­ны­ма­дым, си­не ти­е­шен­чә сан­га алып сөй­ләш­мә­дем...

Шәһ­ри­гә та­гын да го­рур­лык өс­тәл­де. Әм­ма шу­шы ва­кыт­та кү­ңе­ле бе­лән ни­дер бул­ды, аңа Нур­сә­лим бик тә якын, үз ке­ше ке­бек то­е­лып ал­ды. Мо­ңар­дан Шәһ­ри­нең йө­зе­нә кы­зыл­лык йө­гер­де.

Шул­ва­кыт агач­лар ара­сын­нан шау­лаш­кан аваз­лар ише­тел­де. Бо­лар хан кы­зы­ның яран­на­ры иде­ләр. Бо­лын­га ки­леп тә чык­ты­лар. Сүз эзе бо­зы­лу җа­ен­нан фай­да­ла­нып, ар­га­ма­гын Шәһ­ри­за­дә ку­а­лап алып кит­те, баш­ка­лар аңа ияр­де­ләр. Ә Нур­сә­лим­нең кө­түе алар­дан кур­кы­нып та­ра­ла баш­ла­ды. Ул да тү­гел, кар­шы як­тан бо­лын­га бө­тен­ләй бү­тән төр­ле җай­дак­лар ки­леп кер­де­ләр. Алар да Шәһ­ри­гә та­ба якы­ная баш­ла­ды­лар. Нур­сә­лим бо­лар­ның ара­ла­рын­нан ага­сы Әнүр бәк­не та­нып ал­ды. Аңа шул­ка­дәр дә ачуы кил­де, хәт­та кул­ла­ры да йод­рык­лан­ды­лар. Шу­шы ва­кыт­та Әнүр бәк­нең Шәһ­ри­не үзе­нә яр итү те­лә­ген­дә яшә­вен, бу хы­я­лы­ның ни­ка­дәр йө­рәк­ләр­не өз­геч бу­лу­ын Нур­сә­лим аң­лап ал­ды һәм кү­зе­нә яшь­лә­ре кил­де.

Ярат­кан-сөй­гән ке­ше­ңә тиң тү­гел­ле­гең­не аң­лау­дан да авыр­рак ха­ләт яшь ке­ше өчен бар­мы икән? Нур­сә­лим үзе­нең кө­тү­че егет ке­нә бу­лу­ы­на, бә­хе­те өчен кө­рә­шә ал­ма­вы­на хәс­рәт­ләр чик­те. Ул ин­де, үзе дә аң­лый ал­мый­ча, йө­рә­ге хәл­лә­рен тө­шен­ми­чә Шәһ­ри­не сөя, яра­та баш­ла­ган иде. Ки­нәт ни­дер бул­ды, йө­рә­ген сих­ри ял­кын тө­реп ал­ды, йө­зе ка­бат нур­лан­ды һәм ул мә­хәб­бә­те бе­лән бә­хет­ле икән­ле­ген аң­лап, ка­нат­лан­ган кү­ңе­ле яр­дә­мен­дә күк­ләр­гә аш­кан­дай үзен хис ит­те.

Бе­раз­дан та­гын ку­ра­ен ку­лы­на ал­ды. Күз­дән югал­ган ат­лы­лар ягы­на ка­рап, әле мо­ңа ка­дәр­ле бер дә уй­нап ка­ра­ма­ган, ке­ше ко­ла­гы ишет­мә­гән көй­не су­зып җи­бәр­де. Шун­да ку­лы­на саз ала­сы, аның кыл­ла­ры­на чир­теп-чир­теп, мо­ңы­на җыр сүз­лә­ре ку­ша­сы кил­де. Бу те­лә­ге, шу­шы хис­лә­ре аңа рә­хәт­лек, олы­лык, мәр­тә­бә бир­де­ләр. Шәһ­ри ин­де хә­зер аның йө­рәк се­ре­нә әве­рел­де.

X

Нур­сә­лим, үз хә­ле­нә үзе сә­ер­се­неп, ку­рай уй­на­вын­нан шун­да тук­тап кал­ды. Якын­да гы­на ат кеш­нәп ал­ды. Кө­тү йөр­тә тор­ган со­ры би­я­се шу­шы иде.

Егет аның яны­на кил­де. Му­е­нын­нан, ял­ла­рын­нан сый­па­ды, ан­на­ры:

— Эһ атым-атым, әгәр дә со­ры бия ге­нә бул­мый­ча, ел­гыр ар­га­мак сый­фа­ты­на ке­рә ал­саң иде, мин, си­ңа ат­ла­нып, ла­чын­дай очар идем, кө­тү­че егет ке­нә бул­мый­ча, арыс­лан кы­я­фәт­ле уг­лан сый­фат­ка ке­рер идем,— дип зар­ла­нып ал­ды. Шун­да күз­лә­ре ирек­сез­дән та­гын да яшь­лән­де­ләр, са­ры бия дә, уры­нын­да ты­ныч кы­на ба­сып то­ра ал­мый­ча, кай­нар­ла­нып би­еп ал­ды һәм, адәм те­ле бе­лән эн­дә­шеп:

— Ела­ма, Нур­сә­лим, егет бул, ела­ма!— ди­де.— Мин бит әле карт со­ры бия ге­нә тү­гел. Мин әле хик­мәт­ле дә. Нә­се­лем шун­дый нә­сел­дән — бо­рын­гы ба­ба­ла­рым сыр­тын­да Сө­ләй­ман пәй­гам­бәр үзе уты­рып йөр­гән. Әт­кәм­дә — си­нең әти­ең, ә мин­дә — син! Бе­рәр тап­кыр мих­нәт чик­тер­гә­нем бул­ды­мы?

Нур­сә­лим, бо­лар­ны ише­тү­гә, со­ры би­я­се­нә нәр­сә дип әй­тер­гә дә бел­мә­де. Уңы­на, су­лы­на ка­рап ал­ды. Эз­лә­де, та­ба гы­на ал­ма­ды:

— Кем сөй­лә­нә мон­да?

— Эз­лә­мә, мин — мон­да, си­нең со­ры би­яң бу­лам! Ку­рык­ма!— ди­де шун­да аты, пош­кы­рып-пош­кы­рып.

Нур­сә­лим мон­дый ук мог­җи­за­лар­ны көт­мә­гән иде, шун­лык­тан акы­лын җыя ал­мый­ча, ба­сып тор­ган җи­рен­дә аң­сыз кал­ган­дай той­ды үзен. Ә со­ры би­я­се сөй­лә­вен дә­вам ит­те:

— Син ми­нем аяк­ла­рым ара­сын­нан чык, ме­нә шун­да чын мог­җи­за кү­рер­сең!— ди­де.

— Бул­ма­ган­ны! Нин­ди әки­ят бу та­гын?— ди­де Нур­сә­лим, һа­ман да ап­ты­раш­та ка­ла би­реп, са­та­шам бу­гай ди­я­рәк, үзе­нең кул­ла­ры­на, аяк­ла­ры­на ка­рап ал­ды. Аның ис­ке­реп бет­кән ки­ем­нә­ре, арык гәү­дә­се үзен нәкъ Са­лам-тор­хан­га ох­ша­та сы­ман иде­ләр. Ул ме­нә яңа гы­на, шу­шы сый­фат­та хан кы­зы ал­дын­да ба­сып тор­ды, сәҗ­дә­гә егыл­ды, җит­мә­сә аны сөй­гән­ле­ген хы­ял ит­те бит. Юләр дә юләр, ул үзе дә мес­кен ди­ва­на­дан тү­гел­ме соң? Нәкъ шу­лай!

— Ашык, егет, ашык!— ди­де со­ры бия, егет­нең ап­ты­раш­та то­ру­ын то­еп.— Йө­рә­гем кай­да аш­кы­ну­ын, нин­ди ка­нат­лар­да тал­пы­ну­ын оныт­ма! Әй­дә!

Шун­да Нур­сә­лим бе­лән ни­дер бул­ды, аның йө­рә­ге­нең ку­ә­те арт­ты һәм ул шу­шы со­ры би­я­се­нең аяк­ла­ры ара­сын­нан тә­гә­рәп чы­гып ка­рар­га ни­ят ит­те. Нәкъ әй­тел­гән­чә бул­ды. Со­ры бия га­җә­еп тә күр­кәм, озын то­рык­лы ал­ма­чу­ар ат­ка әве­рел­де. Ияр­лә­ре-өзәң­ге­лә­ре ал­тын-кө­меш бе­лән би­зәл­гән иде­ләр. Шун­да ук ал­ма­чу­ар ат­ка әве­рел­гән со­ры бия бо­лын­ны яң­гы­ра­тып кеш­нәп ал­ды. Егет ияр­гә си­ке­реп мен­де. Ки­ем­нә­ре­нә игъ­ти­бар ит­те: ул тә­ма­мы­сын зат­лы ки­ен­гән су­гыш­чы уг­лан­нар кы­я­фә­тен­дә иде. Ияр яны­на та­гыл­ган чук­лы кы­лыч, ко­яш-ай су­рәт­ле кал­кан, җәя-ук, сөң­ге һәм саз аны хәй­ран ит­те­ләр. Чын­мы бу ди­гән­дәй, Нур­сә­лим саз­ның кыл­ла­рын чир­теп ал­ды. Юк, бу га­ди саз гы­на тү­гел, сих­ри иде. Һәр чирт­кә­не са­ен моң агыл­ды, бо­лын­га көй та­рал­ды. Нур­сә­лим­нең аңа ку­шы­лып җыр­лый­сы кил­де. Әм­ма ал­ма­чу­а­ры аш­кы­нып кеш­нәп куй­ды. Аның бир­гән аваз­ла­ры­на баш­ка ат­лар да җа­вап бир­де­ләр. Нур­сә­лим тез­ген­не тарт­ты, өзәң­ге­гә бас­ты. Ал­ма­чу­ар шун­дый да аш­кы­ну бе­лән то­мы­ры­лып ча­бып, кү­зе төш­кән ке­ше­ләр­не аһ ит­те­реп кал­дыр­ды.

Ул да тү­гел, Нур­сә­лим үзен Шәһ­ри янә­шә­сен­дә ила­һи бер ямь бе­лән ат йө­гер­теп ба­ру­чы уг­лан сый­фа­тын­да күр­де. Кыз әү­вә­ле аңа игъ­ти­бар ит­мә­де, ә ан­на­ры алар­ның ар­га­мак­ла­ры тук­та­лып кал­ды­лар. Егет, бу хәл­гә бик тә исәр­лә­неп, ку­лы­на саз­ны ал­ды һәм кыл­ла­ры­на чир­теп-чир­теп уй­ный да баш­ла­ды. Гү­я­ки мо­ңа ка­дәр шу­шы көй­не ни­чә­мә тап­кыр­лар уй­на­га­ны бул­ган, бу җыр­ны ни­чә­мә тап­кыр­лар җыр­ла­га­ны бар­дыр сы­ман иде.

­Сез со­рый­сыз мин­нән, шау чә­чәк­ләр,

­Сез со­рый­сыз, җил­ләр, сүз ди­еп,

­Сез со­рый­сыз, ко­яш, мон­дый хис­ләр

­Кай­дан ди­еп син­дә, и егет?

­ Ү­зе­гез­ме аны күр­гән са­ен,

­ О­ны­ты­лып сир­пеп чук­лар­ны,

­ Аһ ор­мый­ча гы­на ка­лу җа­ен

­Та­бал­ды­гыз, елап күз­ләр­не

­Чы­лат­ма­ды шу­шы зар­ла­ры­гыз,

­Ти­мә­де­ме йө­рәк кай­на­ры­гыз

­Ми­нем ке­бек егет җан­на­ры­на,

­Сөю дөр­ли бә­гырь кан­на­рын­да.

­Сез­ме, җил­ләр, дәрт­ле ис­кән чак­та,

­Чәч­лә­ре­нә аның ура­лып,

­Са­таш­мый­ча ка­ла алал­ды­гыз?

­Хәл­лә­ре­гез — ша­шып елар­лык!

­Сез­ме, ко­яш, аны кү­рер өчен

­Чык­ма­ды­гыз һәр­көн таң бе­лән?

­ Ул югал­са, бо­лыт­лар­га кү­зен

­ Я­ше­рү­че сез ул дип бе­ләм!

­Мин­ме әл­лә аны сөй­ми ка­лам?

­Ми­нем­ме соң мо­ңа ха­кым юк?

­ Ул бит ми­нем бә­гырь­дә­ге ярам,

­Ка­дер­ле яр, җа­ным ин­ти­зар!

Нур­сә­лим­нең мо­ңа ка­дәр дә оны­ты­лып җыр­ла­га­ны бар иде. Әм­ма бу рә­веш­ле кыз­ның күз­лә­ре­нә ка­рап, ап­ты­раш­та кал­ган бар дөнь­я­ны хәй­ран итә ал­га­ны бул­ма­ган­дыр мө­га­ен?

Җыр­лар­ның үзе­нә ба­гыш­лан­ган бу­лу­ын аң­лап ал­ган Шәһ­ри­за­дә дә оны­ты­лып хис­ләр­гә би­рел­де. Ул әле­гә бер­ни дә уй­лый ал­мый иде. Һәм ме­нә җыр тук­тал­ды. Шәһ­ри, йө­зен­дә­ге кы­зыл­лык­ны җуя ал­мый­ча тор­ган­нан соң гы­на:

— Сез кем, егет?— дип со­ра­ды.— Мин­нән кө­ләр өчен мон­да кил­де­гез­ме?

— Мин, мин — мон­да!— дип аваз сал­ды шун­да ка­ра ай­гы­ры­на ат­ла­нып ки­леп җит­кән Әнүр бәк, егет­лә­ре­нә ар­тын­нан кал­мас­ка кул изәп, кы­нын­нан кы­лы­чын чы­га­рып, гү­я­ки су­гы­шыр­га-оры­шыр­га уй­лап.— Бу нин­ди баш­баш­так әле мон­да? Хан кы­зы­ның ал­дын­да авыз кү­тә­реп җыр­лап то­рыр­га нин­ди явыз­ның на­му­сы ку­ба­рыл­ган?

Шәһ­ри­нең со­ра­вы­на җа­вап би­рер­гә өл­гер­мә­гән Нур­сә­лим нәр­сә дип әй­тер­гә дә бел­мә­де. Ни­чек Әнүр бәк­не күр­ми ка­лу­ын да аң­ла­ма­ды. Әм­ма кы­лы­чын ул да кы­нын­нан су­ы­рып ал­ды. Өс­те­нә дәһ­шәт бе­лән ат чап­ты­рып кил­гән Әнүр бәк­тән чак чит­кә тай­пы­лып, бә­ла­дән ко­ты­лып кал­ды.

— Әһә, ко­тың кит­те­ме? Ка­ча­сың­мы, кур­как җан?— дип оран сал­ды Әнүр бәк.— Оял­мый­ча җыр­лап то­рыр­га бул­ды­ра­сың, ә егет­лек­тә се­ңе­рең ка­мыр­мы?

Бу үр­тәү сүз­лә­ре Нур­сә­лим­нең ко­тын кай­тар­ды­лар. Бу миз­гел­дә ул сө­ек­ле Шәһ­ри­нең күз­лә­ре­нә ка­рап ал­ды. Кыз аның ба­тыр­лык күр­сә­тү­ен кө­тә иде сы­ман.

Мәй­дан ур­та­сын­да ике ба­һа­дир кы­лыч­ка-кы­лыч кил­де­ләр. Бер як­тан са­рай кыз­ла­ры аһ ит­те­ләр, икен­че як­тан Әнүр бәк егет­лә­ре, орыш­ка дәрт би­реп, кал­кан­на­ры­на кы­лыч­ла­рын су­гып-су­гып ал­ды­лар. Гү­я­ки ай бе­лән ко­яш оч­раш­кан җир­дә ка­ра бо­лыт пәй­да бул­ды. Әнүр бәк ут­лы яшен ке­бек ки­нәт­тән һәм көт­мә­гән­дә Нур­сә­лим­гә кы­лы­чы бе­лән ор­ды һәм ку­лы­на яра сал­ды. Егет­нең су­гыш һө­нә­рен­дә ма­һир­лы­гы юк иде. Җит­мә­сә ул бу орыш­ны мәгъ­нә­сез дип аң­ла­ды. Шәһ­ри­нең йө­рә­ген яу­лау өчен бул­са, алар бо­лай, бу рә­веш­ле алы­шыр­га ти­еш тү­гел­ләр иде сы­ман. Кыз үзе кем­не сөю­ен кан кой­дыр­мый­ча да әй­теп би­рә ал­мый­мы? Йө­рә­ге­нең хис­лә­ре мең тап­кыр кыйм­мәт­рәк тү­гел­ме? Ул Нур­сә­лим­не яра­та­дыр, Нур­сә­лим­не сөя, аны кү­рер өчен ге­нә бо­лын­га кил­гән­дер, баш­ка­ча бул­мас. Ә Әнүр бәк алар­ның хис­лә­рен сүн­дер­мәк­че, мә­хәб­бәт­лә­ре­нә кар­шы төш­мәк­че бу­ла. Бо­лай дө­рес тү­гел, алай яра­мый! Мә­хәб­бәт­не су­гы­шып-та­лап ал­мый­лар һәм кан бе­лән яу­ла­мый­лар!

Егет шу­шы рә­веш­ле уй­ла­ды. Әм­ма Әнүр бәк һа­ман да аңа кы­лы­чы бе­лән ки­зә­нә, сак­ла­ныр­га өл­ге­рә ал­мый кал­ган Нур­сә­лим­не юл­ба­рыс­тай чәй­нәп таш­лар­га аш­кы­на бир­де.

— Җе­бек! Җе­бе­гән!— дип кыч­кыр­ды, аңар­га ки­зән­гә­не са­ен, ачуы бе­лән Әнүр бәк.— Кем ба­тыр, кем көч­ле — хан кы­зы шу­ны­кы!

Кай­дан көч кил­гән­дер, Нур­сә­лим ки­нәт ке­нә кы­зып кит­те һәм үзе дә Әнүр бәк­не кыс­рык­лый баш­ла­ды, бе­лә­ге­нә кы­лыч бе­лән орып, өс­тен­гә чы­га бар­ды. Әм­ма Әнүр бәк, аны җә­һәт хә­рә­кәт бе­лән мә­кер­ле яра­лап, ка­бат­тан яр­сып ки­теп, әр­сез кө­рә­шен яңарт­ты. Ин­де Нур­сә­лим чи­ге­нер­гә мәҗ­бүр бул­ды.

Бу хәл­дә Шәһ­ри ты­ныч то­ра ал­мый иде:

— Җит­те!— дип, әмер би­реп кыч­кыр­ды. Ул да тү­гел, Хан­ба­лык кап­ка­сын­нан ат­лы гас­кә­ри­ләр кү­рен­де­ләр. Алар хан кы­зы­на бә­ла кил­гән дип бе­леп, аны кот­ка­рыр­га ди­гән те­ләк бе­лән би­ре та­ба аш­кы­нып ки­лә иде­ләр. Бу хәл­не кү­реп ал­ган Нур­сә­лим орыш­тан тук­та­ды, Әнүр бәк тә хәл алу­ны мәс­ли­хәт күр­де. Әм­ма, ул да тү­гел, Нур­сә­лим­нең ар­га­ма­гы кеш­нәп куй­ды һәм, ху­җа­сы тез­ге­нен тар­ту­га, су­гыш мәй­да­нын­нан чап­ты­рып ки­теп бар­ды. Агач­лар ара­сы­на ке­реп югал­гач кы­на Нур­сә­лим зур ха­та яса­ган­лы­гын, кур­кып ка­чу­ын аң­лап ал­ды һәм, җир­гә егы­лып, үк­сеп елый баш­ла­ды. Бу елау мә­хәб­бәт һәм рән­җеш, оят кат­наш иде. Ар­га­мак аның өс­тен­нән ат­лап чык­ты да ка­бат со­ры би­я­гә әве­рел­де, Нур­сә­лим дә сә­лә­мә ки­ем­нә­рен­дә кал­ды. Ул да тү­гел, алар яны­на җай­дак­лар кил­де­ләр дә, ара­дан бер­се, тук­та­лып:

— Уг­лан кая кач­ты?— дип со­ра­ды.

Нур­сә­лим аңа та­ба ба­шын кү­тәр­де.

— Бу ми­нем кө­тү­че, йок­лап ята, юнь­сез!— дип, Әнүр бәк аны та­нып ал­ды да, тук­тал­ган гас­кә­ри­гә:

— Йок­лый-йок­лый ше­ше­неп бет­кән, ах­мак ма­лай! Тө­шен­дә кү­реп кал­ган бул­са гы­на ин­де!— ди­де.

Алар ат­ла­рын ку­а­лап ки­теп бар­ды­лар. Нур­сә­лим шун­да гы­на яра­лы ку­лы-тә­не әче­тү­дән сык­ра­нып куй­ды. Ярый әле кан сар­ку­ын күр­ми, аңа игъ­ти­бар бир­ми кал­дыр­ды­лар.

XI

Әнүр бәк тан­та­на ит­те. Шәһ­ри ал­дын­да ба­тыр­лы­гын күр­сә­тә алу фор­са­ты аңа әле­гә­чә тә­те­мә­гән иде. Са­ра­е­на кай­тып, тә­хе­те­нә җә­е­леп утыр­гач, түш изү­лә­рен ачып, ан­нан яу­лык тар­тып чы­гар­ды.

Чын мәгъ­нә­сен­дә Шәһ­ри­нең бү­лә­ге тү­гел­ме соң бу?

Шун­да ки­нәт кә­е­фе үз­гә­реп, йө­зе ка­раң­гы­лан­ды. Бу егет­нең кай­дан ки­леп чы­гуы аңа бил­ге­сез икән бит! Кем ул? Хан­лык­та шу­шын­дый ях­шы, зат­лы ки­ем­ле, җит­мә­сә җыр­га-уен­га да ос­та уг­лан бар­дыр дип Әнүр бәк ба­шы­на да ки­тер­мә­гән иде бит.

— Кем ул, кем?— дип кат-кат ка­бат­ла­ды ул үз ал­ды­на со­ра­вын. Шәһ­ри кар­шын­да бул­ган орыш­ны күз ал­ды­на кай­та­ра-кай­та­ра уй­лан­ды.

Әгәр дә кы­лы­чын уг­лан ка­ты­рак сук­кан бул­са, Әнүр бәк­не кис­кен яра­лый­сы, атын­нан да бә­реп тө­ше­рә­се иде тү­гел­ме? Мо­ңа ка­дәр кем аңа кар­шы орыш­ка чы­гар­га җөрь­әт ит­те, нин­ди на­му­сы бе­лән?

Бо­лар­ны уй­лау Әнүр бәк­нең та­гын да ачу­ын ка­барт­ты. Ул урын­нан си­ке­реп тор­ды, бүл­мә буй­лап йө­ре­нә баш­ла­ды, ча­тан ая­гы та­гын да ныг­рак ак­сак­ла­ды. Ачу­ын­нан әле урын­дык­лар­ны этеп-этеп җи­бәр­де, әле са­выт­лар­га-са­выт­лар­ны орын­дыр­ды. Ке­сә­се­нә ты­гып куй­ган Шәһ­ри­нең яу­лы­гын ка­бат ку­лы­на ал­ды, ис­нә­де. Су­лыш­ла­ры ки­ңә­еп кит­кән­дәй то­ел­ды. Рә­хәт итеп һа­ва ал­ды.

— Яра­та хан кы­зы ми­не! Ми­не ге­нә яра­та!— ди­де ул эч­ке бер шат­лык һәм ку­а­ныч бе­лән.— Югый­сә ми­ңа кулъя­у­лы­гын бү­ләк итәр иде­ме? Юк! Яра­та ул, яра­та! Яу­лы­гын мах­сус, ерак­тан ук ми­нем кил­гән­не кү­реп алып, ми­ңа та­ба дип җил­ләр бе­лән сә­лам юл­лап очыр­ды, ми­не кү­реп, ми­ңа дип таш­ла­ды! Ку­лы­ма би­рер­гә оял­ган­дыр әле­гә!

Аңа шу­шы рә­веш­ле уй­лау­ла­ры рә­хәт­лек бир­де. Югый­сә Шәһ­ри­нең яу­лы­гын ни­чек то­тып алу­ын да, бу оч­рак­лы ва­кый­га­ның сә­бә­бен дә бе­лә иде. Әм­ма алай дип тү­гел, бәл­ки үзе­нә ки­рәк­чә, үз аң­ла­вын­ча гы­на хы­я­лын­да то­та­сы кил­де. Аның өчен бу рә­веш­ле уй­лау дө­рес ке­бек то­ел­ды. Ул шу­шы той­гы­ла­ры эчен­дә Җир йө­зе­нең иң бә­хет­ле ке­ше­се­нә әве­рел­де. Ан­на­ры:

“И сөй­гән яр, син дип көя бә­гы­рем,

­Син дип яна һәм сыз­ла­на кү­ңе­лем!

­Син бул­ма­саң — бе­тәр яшәү ка­де­рем,

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: