Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 41 страница

— Ә юк, мин бо­лай гы­на, сүз югын­нан сүз бул­сын өчен ге­нә әйт­тем. Бер­кем­не дә көт­ми идем. Ка­рыйм, син җыр­лап ки­лә­сең. Көн дә ма­тур. Рә­хәт. Ко­яш­лы. Ме­нә, сә­лам би­рер­гә бул­дым.

— Һе, алай икән! Рәх­мәт ин­де, үзең кү­реп сә­лам бир­мә­сәң, шул ки­леш ке­нә үтеп тә кит­кән бу­лыр идем.

— Кая бо­лай ашы­га­сың?

— Сер­ле мә­га­рә­гә, Ку­ян Хи­сам дус, сер­ле мә­га­рә­гә!

— Ми­не дә ала­сың­мы?

— Юк!

— Ни өчен?

Кам­ка уй­ла­нып то­ра, олы ка­зан ка­дәр ба­шын ка­шып ала, ан­на­ры, күз­лә­рен шар ачып һәм Хи­сам­га ту­ры ка­рап җа­вап би­рә:

— Син бит яла­гай! Ә мин ан­дый ял­ты­ра­вык яла­гай­лар­ны ярат­мыйм!

— Ә мин тө­зә­ләм!

— Кай­чан?

Хи­сам шун­да ку­ак ас­тын­нан си­ке­реп чы­га, күк­рәк­лә­рен ка­га:

— Ме­нә хә­зер­дән!

Кам­ка олы гәү­дә­се бе­лән тә­гә­ри-тә­гә­ри кө­леп җи­бә­рә, шул көл­гән­нә­ре ара­сын­да бе­раз ты­ныч­лан­га­лап әйт­кә­ләп тә ала:

— Ну ял­ган­лап та ку­я­сың, ә!

Ан­на­ры бо­лын ур­та­сы­на уты­ра, оны­ты­лып ки­теп, чә­чәк­ләр­не ис­ни.

— Хи­сам, син бе­лә­сең­ме, бу бал корт­ла­ры нәр­сә­гә дип бер­тук­тау­сыз бе­зел­дәп оча­лар?

— Эш­ли­ләр алар!

— Чә­чәк­тән чә­чәк­кә ку­нып йө­реп­ме? Юк­тыр, бәй­рәм итеп ке­нә яшәү­лә­ре­дер әле!

— Әйт­тең сүз! Ми­нем күр­гә­нем бар: алар­ның агач ба­шын­да­гы ти­шек­тә оя­ла­ры бар. Са­ес­кан аң­лат­ты, шун­да бал җы­я­лар, ди­де.

— Нәр­сә­гә ул алар­га?

— Аю­га аша­тыр­га!

— Ни өчен әле аю бал ашар­га ти­еш икән? Ә мин?

— Си­нең ашап ка­ра­га­ның бар­мы?

— Юк!

— Ме­нә шу­лай шул! Ә ми­нем — бар! Бер дә ярат­ма­дым. Бал­лы!

— Ә мин бал­лы, тат­лы, тәм­ле ашар­га яра­там!

— Алай бул­гач, син дә ки­шер ашый­сың­мы­ни?

— Ашыйм! Әм­ма ул бал­лы тү­гел.

— Бе­лә­сең икән! Юк сүз! Иң тат­лы, иң бал­лы, иң тәм­ле ри­зык ул дөнь­я­да.

— Кит ан­нан! Ә бал?

— Иң ачы­сы!

— Әле ге­нә бал­лы­сы ди­гән идең тү­гел­ме?

— Аны ачы бул­га­ны өчен бал дип ата­ган­нар.

— Юк, мин ачы әй­бер­ләр ярат­мыйм! Аша­мыйм си­нең ул ба­лың­ны!

— Ярар, аша­ма!

— И-и, ка­рап-ка­рап то­рам да... Бер дә яла­гай­лан­ма­дың!

— Тө­зәл­дем ди­дем бит.

— Бөк­ре­не ка­бер ге­нә тө­зә­тә!

— Үп­кә­лә­тә­сең!

— Үп­кә­чел­ләр­нең үп­кә­лә­ре асы­лы­нып тө­шә!

— Үп­кә бит ул тел тү­гел, асы­лы­нып тө­шәр­гә.

— Ярар, те­ле бул­сын! Син дө­рес!— Аяк­ла­ры­на ба­са.— Мин кит­тем әле!

— Ә мин?

— Утыр шун­да, ку­ак тө­бен­дә! Мин әле хә­зер үк мә­га­рә­гә бар­мас­ка бул­дым.

— Ә кая кит­тең?

— Тау ар­ты­на сы­ер кө­түе кил­гән, шу­лар­ны өр­ке­теп ки­ләм!

— Ярар, бар, алай бул­гач!

Юлын Кам­ка җыр­лый-җыр­лый дә­вам итә:

— Көн ма­тур, көн як­ты, кү­бә­ләк­ләр уй­ный бо­лын­да! Кү­ңел дә яп-як­ты — җыр бе­лән тул­ган ча­гын­да!

II

— Ни­гә тук­тал­дың? Сөй­лә, әби­ем! Әки­я­тең­не дә­вам ит!

Шәһ­ри­за­дә­нең шу­шы­лай үз сүз­лә­неп, тәр­би­я­че әби­сен ап­ты­ра­ту­ын бү­леп, бүл­мә­гә явыз үги-ана ки­леп кер­де. Ме­нә ин­де ул икен­че елын хан­лык­та ире па­ди­шаһ өс­тен­нән дә, ил бе­лән дә, йорт бе­лән дә усал­лы­гы­на та­я­нып ида­рә итә. Кап-ка­ра чәч­ле, яшел күз­ле, як­ты йөз­ле хан кы­зы Шәһ­ри­не сөй­ми һәм ярат­мый. Әгәр ку­лын­нан ки­лә тор­ган бул­са, бү­ген үк аны ку­ып чы­га­рыр иде дә сө­е­нер иде: “Хан­лык­лык тә­ма­мы­сы һәм хәт­та соң­гы өмет­лә­ре бе­лән бер­гә ми­нем ку­лым­да!”— ди­яр иде.

Хан кы­зы­ның кү­ңе­ле ях­шы икән­ле­ген ха­лык ише­теп бе­лә иде. Бе­рен­че бу­лып ул хак­та кө­тү­че ба­бай сөй­лә­де. Шә­һәр­дән чит­тә ул са­рык кө­тү­ен йөр­тә иде, кай­дан­дыр гас­кә­ри­ләр ки­леп чык­ты­лар да, ту­ры­дан, ба­су-кыр­лар­ны ярып, ур­ман­га та­ба ат­ла­рын чап­тыр­та баш­ла­ды­лар. Са­рык­ла­рын өр­ке­теп йө­рү­лә­ре кө­тү­че ба­бай­га оша­ма­ды. Ул да тү­гел, шә­һәр ягын­нан бер әби бе­лән бер кыз кү­рен­де­ләр. Алар та­ра­лып кит­кән кө­тү­не җы­е­шыр­га кө­тү­че ба­бай­га бу­лыш­ты­лар. Кыз ка­ра чәч­ле һәм зәң­гәр күз­ле, бик тә чи­бәр иде. Әби­се аңа йө­зен ке­ше­гә ачып күр­сәт­мәс­кә ни­чә әйт­те, әм­ма сү­зе өс­тен чык­ма­ды.

— Яу­лы­гым тың­ла­мый, ба­шым­нан шуа да тө­шә, шуа да тө­шә!— ди­де чи­бәр­кәй, әл­лә чын­лап әй­теп, әл­лә ша­яр­тып.

— Син гел шу­лай ин­де!— ди­де әби­се, ка­нә­гать­сез ачу­ла­нып.— Йө­зе­ңә ко­яш ну­ры бә­ре­лер дә — би­тең­не ка­рал­тыр, җил ти­яр дә — кер­фек­лә­рең­не сын­ды­рыр!

— Ни­гә алай бул­сын?— дип та­гын да кө­лә кы­зы.— Би­те­мә ко­яш нур­ла­ры ал­су­лык кы­на өс­ти­ләр, җил дә кер­фек­лә­рем­не ир­кә­ләп ке­нә исә!

Һәм саф су­лы чиш­мә ке­бек чел­те­рәп кө­лү­ен дә­вам итә. Әби­се аңа сүз та­ба ал­мый. Шун­лык­тан ни­гә алай яу­лык ас­ты­на яше­ре­нер­гә ки­рәк­ле­ген, ни­ләр уй­ла­ган­лы­гын әй­теп са­ла:

— Ят ке­ше­ләр­нең ком­сыз күз­лә­ре тө­шәр­ләр дә зы­ян ясап ку­яр­лар. Күз ул — си­хер­ле нәр­сә. Аның тия тор­ган га­дә­те бар! Си­не сак­лар өчен әй­тәм бит, кы­зым!— ди әби­се, ка­нә­гать­сез­ле­ген­нән та­гын да усал­ла­нып.

— Ә мон­да на­чар ке­ше­ләр юк!— дип, кыз та­гын чел­те­рәп кө­лә.

— Ә кө­тү­че карт?— ди әби­се, бор­чы­лу­ын яшер­ми­чә, йө­ге­реп йө­рү­че кеч­ке­нә буй­лы, чан­дыр гәү­дә­ле ба­бай­га та­ба иша­рә ясап.

— Ә ул на­чар ке­ше тү­гел!— дип бел­де­рә кыз.

— Ка­ян бел­дең? Кү­ңе­лен ачып ка­рап бул­мый ке­ше­ләр­нең!— ди әби­се, ин­де усал­лы­гын яше­рер­гә те­лә­ми­чә.— Ул си­не күр­де, ин­де баш­ка­лар­га сөй­ләр. Алар­дан усал ке­ше­ләр ише­тер­ләр!

— Бер дә алай тү­гел!— дип, һа­ман да кө­леп җа­вап би­рә кыз.— Ке­ше­ләр­не га­мәл­лә­ре кем бу­лу­ла­ры ха­кын­да сөй­ли!

Ан­на­ры кө­тү­че ба­бай­га эн­дә­шә:

— Әйе­ме, ба­бай? Син бит ях­шы ке­ше, ми­ңа зы­ян ясар­га те­лә­ми­сең?

— Әйе, кы­зым,— ди ба­бай да,— те­лә­мим! Си­ңа мин­нән тү­гел, усал Әнүр бәк­тән сак­ла­ныр­га ки­рәк! Ча­тан бул­са да, әнә ат өс­тен­дә шәп йө­ри. Ни­чә тап­кыр әйт­кән идем, бу бо­лын­га чык­мам ди­гән идем. Са­рык­ла­рым­ны егет­лә­ре бе­лән тап­тап ки­тә яз­ды.

— Күр­дем! Бе­ләм мин аны,— дип җа­вап би­рә кыз.— Ми­не үги-әни­ем аңа кия­ү­гә би­рер­гә те­ли.

Шун­да гы­на кө­тү­че ба­бай бу кыз­ның Шәһ­ри­за­дә бу­лу­ын та­нып ала.

Әби­се та­гын да шом­ла­на тө­шә һәм кы­зын би­ек таш ди­вар­лы мәгъ­рур шә­һәр кап­ка­сын­нан әй­дәк­ләп алып ке­реп ки­тә. Шу­шы оч­ра­шу­дан соң кө­тү­че ба­бай ха­лык­ка бо­лай дип әй­теп кал­дыр­ган икән:

— Без­нең ха­ны­быз­ның кы­зын­да ай­ның ун­дүр­тен­че кө­не ке­бек як­ты из­ге кү­ңел. Ул Әнүр бәк ке­бек адәм­нәр­гә әрәм!

III

Әнүр бәк­нең хан­лык эчен­дә олы әмир­ләр­дән бу­луы һәр­кем­гә мәгъ­лүм икән­ле­ген яшер­мик. Шу­лай ук аның усал­лык­ла­ры да чик­тән аш­кан­лы­гын ха­лык бе­лә һәм аңар­дан кот­ла­ры очып то­ра.

Әнүр бәк­нең бер ая­гы ча­тан, имеш­тер. Ул аны ма­лай ча­гын­да, ат­ка ат­лан­га­нын­да егы­лып тө­шеп, яңа­дан тө­зәл­мәс­лек итеп га­рип­лән­дер­гән. Олы ага­сы­на егет ча­гын­да ку­нак­ка кил­гәч, аның кеч­ке­нә угы­лы Нур­сә­лим ан­нан:

— Ба­шың сак­ла, акы­лың бул­са, ах­мак бе­лән ак­сак­тан!— дип ши­гырь әй­теп көл­гән. Мо­ны Әнүр бәк кү­тә­рә ал­ма­ган. Ма­лай исә, ита­гать­не оны­тып, та­гын да: — И агам, ниш­ләп си­нең бер ая­гың икен­че­сен­нән арт­та ка­ла?— ди­я­рәк со­ра­ган. Аңа Әнүр бәк, ачу­ла­нып:

— Атаң ма­лын кор­ту­чы ах­мак ба­ла, бе­лер­сең әле ни­чек аяк­ла­рың­ның ти­гез бас­мау­ла­рын, күр­сә­тер­мен мин си­ңа!— ди­гән. Шу­лай угыл­ның ко­тын ал­ган.

Дөнь­я­ны юк­ка гы­на “у­сал­лар ку­лын­да ул”, ди­ми­ләр. Мо­ның шу­лай бу­лу­ын Нур­сә­лим та­ри­хын ише­теп бе­лү­че­ләр дә рас­лар. Ки­рәк бит, тәкъ­дир ар­ба­сы нин­ди си­кәл­тә­ләр­гә ки­леп ке­рә: Нур­сә­лим­нең күк­рәп тор­ган ата­сы дош­ман угын­нан һә­лак ите­лә, угы­лы ятим ка­ла, бай­лык­ла­ры, җир­лә­ре-су­ла­ры — һәм­мә­се бер­дән, ва­кыт­лы­ча бу­ла­рак, Әнүр бәк ку­лы­на кү­чә. Баш­та­рак әмир бу күк­тән төш­кән­гә шө­кер ит­ми, ә эш­лә­ре җай­ла­нып кит­кәч, җир-су­лар­ның, бай­лык­лар­ның мул­лы­гы­на кү­не­геп җит­кәч, ни­чек тә Нур­сә­лим­нән бу ми­рас­ны тар­тып алыр­га һәм тә­мам үзен­дә кал­ды­рыр­га ни­ят итә. Бе­лә­сез, ни­ят­нең хик­мә­те бар, ул кү­ңе­ле­ңә кил­де исә, аның­ча ба­рып чы­га. Нур­сә­лам ме­нә шул рә­веш­ле Әнүр бәк ку­лын­да ка­ла. Шун­да “ак­сак аяк” ва­кый­га­сы да, баш­ка­сы да яңа­ра һәм егет бу­лып иреш­кән­гә ка­дәр ма­лай күп бә­ла­ләр кү­рә баш­лый. Әм­ма, ни хик­мәт, ба­ла­ны гү­я­ки фә­реш­тә­ләр сак­лый. Ага­сы әмир аңа ни­ка­дәр зы­ян­нар сал­ма­сын, шул ка­дәр үк Нур­сә­лим­нең кө­че һәм ку­ә­те ар­та ба­ра. Са­быр, күн­дәм, әм­ма ачык йөз­ле, шат кү­ңел­ле егет­не ага­сы Әнүр бәк ерак ел­кы кө­тү­лә­ре­нә кө­тү­че итеп җи­бә­рә. Ме­нә ни­чә­мә-ни­чә ел­лар ул шун­да саф һа­ва­лы чиш­мә­ләр­дән тат­лы су­лар эчеп, ир­кен, хуш ис­ле бо­лын­нар­да ги­зеп, йом­шак һа­ва­лар­ны ис­нәп, тап­кан ри­зы­гын “бис­мил­ла” бе­лән ашап, ти­ре­дән үзе­нә ки­ем­нәр те­геп ки­еп, ай-йол­дыз­лар, ко­яш һәм җил­ләр бе­лән сөй­лә­шер­гә өй­рә­неп, ахыр­да асыл егет бу­лып үсеп җи­тә.

IV

— Син, кы­зым, хә­тер­ли­сең­ме, кеч­ке­нә ча­гың­да әки­ят­ләр сөй­ли идем? Ин­де үзең дә дәү бу­лып үсеп җит­тең!

— Хә­тер­лим, әби­ем, бик хә­тер­лим!

— Ан­на­ры си­ңа ма­тур җыр­лар өй­рәт­тем!

— Әйе, әби­ем!

— Ан­на­ры ко­яш ке­бек кө­ләч йөз­ле, җил ке­бек җи­ңел һәм җи­тез, кош ке­бек ка­нат­лы бу­лыр­га өй­рәт­тем!

— Әйе, әби­ем!

— Ин­де ми­нем си­ңа өй­рә­тер хик­мәт­лә­рем кал­ма­ды. Үсеп буй җит­тең. Бер көн­не шун­дый ма­тур бу­лып таң атар, си­не эз­ләп бик тә чи­бәр, бик тә акыл­лы, бик тә ке­ше­лек­ле, кош­лар, чиш­мә­ләр, ки­ек-җан­вар­лар те­лен аң­лый бел­гән бер егет ки­лер. Син аңа га­шыйк бу­лыр­сың. Һәм­мә кыз­лар да: “Ни­гә аны бе­рен­че бу­лып без күр­мә­дек, ни­гә аны та­ны­ма­дык, үзе­без­гә га­шыйк ит­мә­дек?”— дип аһ итәр­ләр, лаф орыр­лар, хәс­рәт чи­геп елар­лар. Ме­нә шу­лай, кы­зым, ке­ше бә­хе­тен ке­ше тар­тып ала ал­мый, на­сый­бың тү­гел икән, диң­гез ярын­да ба­сып то­рып та, бер там­чы су­га су­сап, ко­ры­ган ирен­ле хәл­дә ка­лыр­га мөм­кин­сең! “Бир­меш­тән уз­мыш юк!”, ди­гән­нәр бо­рын­гы­лар.

— Әби­ем, ни өчен син шу­шы­лай са­гыш­лы итеп сөй­ли­сең? Бе­рәр нәр­сә бул­ма­ган­дыр бит? Кем си­не бо­лай ким­сет­те?

Шәһ­ри­за­дә­нең бу сүз­лә­рен­нән әби­се уңы­на һәм су­лы­на ка­рап ал­ды. Алар бу ва­кыт­та чи­гү­ләр чи­геп уты­ра иде­ләр. Шәһ­ри­за­дә­нең һа­ман да чи­геш­лә­ре ма­тур чы­га. Бү­ген ул әти­се­нә дип җи­лән итә­ген чи­гә. Ә бәл­ки ки­лә­се эшем сөй­гән яры­ма бу­лыр дип уй­лый да тор­ган­дыр? Шу­шын­дый хы­ял бе­лән эш­лә­ве аның кү­ңе­ле­нә рә­хәт­лек­ләр би­рә. Әби­се үз чи­ге­шен тә­мам­лап ки­лә. Аның сөн­нәт яу­лы­гы шу­шын­дый да ма­тур, ал­тын-кө­меш ука­лы бу­ла­чак. Ә ир­тә­гә ул пат­ша са­ра­ен­нан чы­га­чак һәм ту­ган иле­нә кай­тып ки­тә­чәк. Аны ямь­ле, моң­лы Зәң­гәр күл бу­ен­да­гы чә­чәк­ле, шау­лы бо­лын­нар, сан­ду­гач­лы ту­гай­лар кө­тә. Ин­де уни­ке ел аның ан­да кайт­ка­ны юк. Бү­ген аңа Шәһ­ри­за­дә­не кал­ды­рыр­га хан рөх­сәт бир­де. Әм­ма әби­нең бө­тен бер ит ки­сә­ге ке­бек бә­гы­ре­нә җай­сыз­лык ясап тор­ган хәс­рә­те бар: Шәһ­ри­не үги әни­се Кай­ма­би­кә ким­сет­мәс­ме? Ул ка­ра күз­ле, ка­ра то­лым­лы, ка­раң­гы йөз­ле ха­тын һа­ман да мә­кер ге­нә уй­лап йө­ри. Хан­ны да аяк ас­тын­да ко­лы ясап бе­тер­де. Ни­чә тап­кыр Шәһ­ри­гә зы­ян сал­мак­чы бул­ды.

Бер­ва­кыт шу­лай кыз, са­рай кир­мә­не ди­ва­ры­на ме­неп, уй­нап йө­ри иде, ка­ян­дыр те­ге зәх­мәт Кай­ма­би­кә хан­ша ки­леп тә чык­ты, Шәһ­ри­не, олы ка­ра кош­ка әве­ре­леп, тыр­нак­ла­ры­на эләк­тер­мәк­че дә бул­ды. Ярый әле әби­се йө­ге­реп кил­де, ба­ла­ны бә­ла­дән йо­лып алып кал­ды. “Көш, көш!”— дип, аны та­я­гы бе­лән ку­ар­га ит­кән иде дә, үги ана үз кы­я­фә­те­нә кай­тыр­га өл­гер­гән бу­лып чык­ты. Хә­ер­сез си­хер­че!

Шәһ­ри­нең ал­ды­на, йөр­гән юлы­на әле ак­сак бү­ре, әле ка­ра елан бу­лып ки­леп чы­гу­чы да ул! Тәр­би­я­че әби­се бел­ми, ди­сез­ме­ни? Аң­ла­мый, күр­ми­ме?

Ме­нә хә­зер ниш­ләр­ләр? Шәһ­ри­не әби­се ял­гы­зын кал­ды­рып ки­тә. Кай­чан да бул­са аны шу­шы­лай яз­мыш ку­лы­на би­рә­сен бе­лә.

Ә ме­нә бү­ген ул йо­кы­да ча­гын­да төш күр­де. Имеш, ка­раң­гы төн икән. Шәһ­ри­не йо­тар­га дип аж­да­һа мыш­тым гы­на ки­леп ма­та­ша. Шун­да ак­бүз ат­та бик тә күр­кәм егет пәй­да бу­ла да, аж­да­һа бе­лән су­гы­шып, аның му­е­нын ча­бып өзә. Көн ачы­лып ки­тә, ко­яш ну­ры дөнь­я­га ту­ла. Йө­ге­реп ки­леп, Шәһ­ри шун­да егет­нең му­е­ны­на асы­лы­на. Алар ак­бүз ат­та яшел ямь­ле бо­лын­нар-кыр­лар буй­лап ча­бып ки­тә­ләр, ки­тә­ләр, ки­тә­ләр. Дөнья шун­дый рә­хәт бер җән­нәт җи­ре, имеш.

Ме­нә шу­шы тө­ше әби­сен ты­ныч­лан­дыр­ды да ин­де. Ул аны ях­шы­га юра­ды, Шәһ­ри­нең үсеп җи­тү­ен аң­ла­ды. Аның янын­да әү­вә­ле ул үзен аж­да­һа­дыр­мын дип кү­зал­ла­ды. Шу­ның өчен дә ки­тәр­гә ни­ят кор­ды, хан­нан рөх­сәт со­ра­ды. Ме­нә хә­зер ге­нә аж­да­һа­ның үги ана бу­лыр­га мөм­кин­ле­ген дә тө­ше­неп ал­ды. Кем ге­нә дә Шәһ­ри янын­да көн­лә­шү­че­гә әве­ре­лә­чәк, аж­да­һа бу­лып то­е­ла­чак — әби мо­ны да аң­лый, шу­ның бе­лән бе­раз ял­гы­ша­рак та уй­лый иде.

V

Әнүр бәк­кә исә Шәһ­ри­нең сак­лау­чы­сы тәр­би­я­че әби­сез ка­луы зур сө­е­неч өс­тә­де. Мо­ңар­чы ул кыз­га якын ки­лә кал­са, ара­га шул әби­нең ки­леп ке­рүе ко­ма­чау­лык итә иде. Ме­нә бит ни­чек тә бу­ла икән: кош ба­ла­сы аның ку­лы­на үзе очып ке­рер­гә то­ра! Шәһ­ри элек­тә шә­һәр чи­тен­дә­ге бо­лын­га, кыз­лар­ның уен­на­рын ка­рар­га чы­га тор­ган иде. Бу га­дә­тен хә­зер дә кал­дыр­мас, Ал­ла­һы бо­ер­са!

Сә­га­те-ми­ну­ты бе­лән ки­леп иреш­кән шу­шы хә­бәр­дән соң Әнүр бәк са­быр­лы­гын тә­мам югалт­ты. Аңар­га гү­я­ки як­ты ко­яш­ның үзе, кү­ңе­ле­нә ке­реп, хәт­та оя­ла­ган­дай сы­ман то­е­ла баш­ла­ды. Ул мо­ңар­чы бул­ма­ган­ча бал­кып кит­те. Хә­те­ре дә ях­шыр­ды. Хәт­та Нур­сә­лим­гә го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр­дыр үз итеп ел­ма­еп ка­рап куй­ды. Ни­чек тә бул­са аңа бе­рәр ях­шы­лык күр­сә­тер­гә кү­ңе­ле­нә кил­де, мак­тый­сы кил­де. Шу­лай да, егет­нең асыл сый­фат­лар­да үсеп ки­лүе ха­кын­да­гы сүз­ләр хә­те­ре­нә ке­реп, әле ге­нә бал­кы­ган кү­ңел ко­я­шын гү­я­ки ка­ра бо­лыт­лар сар­ган­дай бул­ды. Ул та­мак кы­рып ал­ды. Кә­е­фе бо­зыл­ган хә­лен­дә кал­ды.

Ни өчен Нур­сә­лам­не ярат­мый соң әле ул?

Бу хак­та Әнүр бәк­нең уй­лан­га­ны да юк иде. Дөнь­я­да бө­тен ке­ше­не дә үз итеп бул­мый. Нур­сә­лим­нең га­е­бе нәр­сә­дә?

Бер­ва­кыт шу­лай аңар­дан ерак ту­га­ны Га­лим сол­тан, ку­нак бу­лып кит­кә­нен­дә:

— Ни өчен Нур­сә­лим­не сөй­ми­сез? Ал­ды­гыз­да бер-бер га­е­бе кү­рен­де­ме әл­лә?— дип со­ра­гач, уй­лап җит­кер­ми­чә­дер:

— Ул ми­нем ка­ны­ма тоз са­лыр­га гы­на то­ра. Ки­ре бет­кән, үз­сүз­ле ма­лай ак­ты­гы бит!— дип җа­вап бир­гән иде.

Ага­сы:

— Алай икән... Мин бер дә ул угыл­ны сез әйт­кән­чә итеп күр­мә­дем,— ди­де, ас­тыр­тын гы­на ел­ма­еп та куй­ды, гү­я­ки шун­да: “А­та-ана­сын­нан кал­ган ми­ра­сын үз­ләш­тер­дең дә, хә­зер үзен дә яман­га чы­га­рыр­га, ха­рап итәр­гә исә­бең!”— ди­гән ке­бек әй­тер сы­ман иде. Әм­ма юк­ны-бар­ны уй­лап, ко­лак бе­лән ишет­кән­гә нис­бәт итәр­гә дә яра­мый.

Әнүр бәк үзен тиз ты­ныч­лан­ды­ра бел­де: “Ка­рак­ның бү­ре­ге яна ке­бек чык­ма­сын! Сер бир­мә­вең хә­ер­ле­рәк. Нәр­сә-ни­чек бу­лыр, дөнь­я­лык күр­сә­тер әле!”— ди­де. Шу­ның бе­лән ва­кый­га оны­тыл­ган­дай да бул­ды.

Әм­ма Нур­сә­лим һа­ман да аның кар­шын­да кү­рен­гә­ләп то­ра. Әнүр бәк­нең хә­те­ре яңа­ру­га шул да җи­тә ка­ла. Бо­рын тө­бен­дә­ге бет­чә сы­ман тор­ма­сын дип, ерак кө­тү­ләр­гә ул аны ча­бан итеп җи­бәр­де. Ә Нур­сә­лим, син күр дә мин күр, асыл егет бу­лып җит­ле­геп кайт­ты. Буе тал ке­бек зә­гыйфь иде, имән үсен­те­се сый­фа­ты­на кер­гән. Ул йө­зе дә баз­да­гы бә­рәң­ге са­ба­гы сы­ман ак иде, хә­зер яңа пеш­кән кү­мәч кы­я­фә­тен ал­ган. Ә күз­лә­ре кур­как ку­ян­ны­кы ке­бек иде­ләр, ин­де ала­ры да бөр­кет ка­ра­шы­на әве­ре­лә баш­ла­ган­нар. Нур­сә­лим­не ат­тан егы­лып им­гә­нер әле дип өмет­лә­нә­сең, ә ул, бү­ген ге­нә­ме соң, үсә-үсә — яшь арыс­лан кы­я­фә­те­нә кер­гән. Хә­зер яу­га җи­бәр­сәң, ба­һа­дир кы­я­фәт­кә ке­рүе, ба­ты­ра­еп йө­рүе бар! Юк, яра­мый!

Һәм ме­нә шу­шы соң­гы уе аның кү­ңе­лен хуш­лан­дыр­ды. Чын­нан да, әгәр Нур­сә­лим­не орыш­ка җи­бәр­сә, дө­рес эш бу­лыр ке­бек. Әле ны­гып өл­гер­мә­гән ул! Ан­на­ры соң бу­луы бар. Хә­зер, тәҗ­ри­бә­сез, бер­кат­лы ча­гын­да аны ут­ка кер­теп җи­бәр­сәң, ка­на­ты кө­яр, хәт­та ба­шын югал­тыр!

Әнүр бәк ни­ка­дәр күб­рәк бу хак­та уй­лан­са, шул­ка­дәр хә­те­ре ка­бат як­ты­ра бар­ды. Йө­зен сар­ган ка­ра бо­лы­ты та­рал­ды. Күз­лә­ре хәй­лә­кәр ма­чы­ны­кы ке­бек су­зыл­ды­лар. Һәм ул шун­да:

— Кил, энем, би­ре­рәк!— дип, ашап утыр­ган өс­тә­ле яны­на­рак Нур­сә­лим­не ча­кыр­ды. Әм­ма уты­рыр­га урын­дык тәкъ­дим ит­мә­де.— Ми­нем ыша­ны­чым бит син, энем!— ди­де. Сүз­лә­ре йө­рә­ген че­мет­те­реп ал­ды­лар.

Әм­ма Нур­сә­лим бо­лар­га игъ­ти­бар ит­мә­де ке­бек, бәл­ки аб­за­сы­ның ма­тур сөй­лә­вен­нән хуш­лан­ды, чөн­ки аның үзен­дә хәй­лә юк иде. Кү­ңе­лен шат­лык һәм сө­е­неч ту­тыр­ды, аб­за­сы­на җы­лы сүз әй­тә­се кил­де. Әнүр бәк тә мо­ны сиз­де. Кул­ла­рын­да­гы май­лы кош итен, та­бак­ка ыр­гы­тып, бер чит­кә­рәк этеп куй­ды, ак сөл­ге­гә сөр­те­неп ал­ды, ая­гы­на бас­ты. Та­гын бер адым ат­ла­са, Нур­сә­лим аның ко­ча­гы­на аты­ла­чак иде. Әм­ма Әнүр бәк мон­дый ук җы­лы­лык­ка урын би­рер­гә те­лә­мә­де. Төл­ке ни­ка­дәр кой­рык бол­га­са да, кур­кы­ныч юк­та, чи­тән­нән си­ке­реп чы­гам дип, зат­лы ту­нын ер­тыр­га те­лә­ми шул.

Бу хәл­дә Нур­сә­лим дә, акыл­га кил­гән­дәй, эт ко­я­шы­ның су­ык нур­ла­рын­нан кал­ты­ра­нып куй­ган ке­бек, ки­нәт арт­ка та­ба чи­ген­де. Их­лас той­гы­лар уры­ны­на ул хәй­лә­гә оч­ра­вын тө­ше­нер­гә мәҗ­бүр бул­ды. Ан­на­ры, га­фу үте­неп, чы­гып кит­те. Шун­да гы­на Әнүр бәк, ике­лә­нү той­гы­ла­ры ара­сын­да бу­та­лып ка­лу­ын аң­лап, ка­бат өс­тәл яны­на ки­леп утыр­ды. Әм­ма ри­зык­ның тә­мен­нән гай­рә­те чик­кән һәм:

— Та­гын нәр­сә әзер­лән­гән ан­да? Ки­те­ре­гез мон­да!— дип, ашый­сы ки­лүе ка­бат куз­га­лу­дан кыч­кы­рып җи­бәр­де. Кар­шы­сы­на өр­кен­гән кы­я­фәт­тә­ге пе­шек­че-дас­тар, чүл­мәк ту­лы шә­рап кү­тә­реп, ашы­гу­лык бе­лән сөр­ле­геп ки­леп кер­де.

VI

Шәһ­ри­нең әби­се кит­кән­дә, аңа, олы нә­сый­хәт­ләр сөй­ләп, кү­гәр­гән энә­гә ак, ка­ра һәм кы­зыл җеп ки­дер­тел­гән бү­лә­ген кал­дыр­ды һәм сү­зе ахы­рын­да әйт­те:

— И кы­зым,— ди­де,— шу­шы ама­нә­тем­не сак­ла­саң иде? Һәр­ва­кыт тү­шең­дә яше­реп ка­дал­ган рә­веш­тә йөрт бо­лар­ны. Энә­се кү­гәр­гән ди­мә! Хә­зер өй­рә­тәм!

Шәһ­ри әү­вә­ле мо­ңа бик ап­ты­ра­ды. Ул си­хер­дән кур­ка һәм ан­дый эш­ләр­не олы гө­наһ исә­бен­дә йөр­тә иде. Шул сә­бәп­ле йө­зе дә кит­те. Әби­се шун­да ук хәл­не аң­лап ал­ды һәм:

— Бор­чыл­ма, кы­зым,— ди­де, аны ар­ка­сын­нан сө­еп, шул рә­веш­ле яра­ту учак­ла­рын тер­ге­зеп, җа­нын ты­ныч­лан­ды­рыр­га те­ләп,— мон­да һич­бер си­хер эше юк. Бу — мөэ­мин ба­ла­ла­ры­на әү­лия Җәгъ­фәр Са­дыйк өй­рә­теп кал­дыр­ган хик­мәт­ләр­нең бер­се то­ра. Си­нең гү­зәл­ле­ге­ңә кы­зы­гу­чы усал­лар оч­рый кал­са­лар, Тәң­ре тә­га­лә­не исе­ңә алып, ме­нә бо­лай әй­тер­сең:

“­Тәң­ре­нең ко­лы­мын,

­Сө­ек­ле өм­мә­те­мен,

­Бу энәм — ама­нә­те

­ Ү­зем­нең әби­ем­нең!

­Ка­ра җеп­не ча­ла­мын,

­Тәң­рем­нән үте­нә­мен:

­Шу­шы бас­кан җи­рем­дә

­ А­гач бу­лып то­ра­мын!

­ Яф­рак­ла­рым җил ка­га,

­ Ал­ма­ла­рым­ны коя!

­Сак­лый ми­не хур­лык­тан,

­Кү­ңе­лем ты­ныч то­ра!”

— Ан­на­ры шу­шы су­кыр энә­гә ка­ра җе­бен ча­лыр­сың, агач­ка әве­ре­лер­сең. Яман ке­ше үтеп ки­тәр, ан­на­ры:

“­Тәң­ре­нең те­лә­ге:

­ А­дәм бу­лу — хөр­мә­те!”—

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: