Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 38 страница

Ар­тын­нан бас­ты­рып ки­лер­гђ ќи­теш­ми кал­га­ны­на тђ­мам ачуы чык­кан­лык­тан, Бу­лат шун­да пи­а­ни­но ар­ты­на йод­ры­гын сел­ке­де. Ду ки­те­реп ди­яр­лек идђн­не тап­та­ды, гњ­я­ки та­ба­ны ас­тын­да чи­керт­кђ­нећ сљ­як­лђ­ре, ск­рип­ка­сы џђм сыз­гы­ла­ры чы­тыр-чы­тыр ки­леп изе­лђ иде­ләр.

Ул ка­бат уры­ны­на ки­леп утыр­ды. Кла­ви­ша­лар љс­тен­нђн нђ­ни бар­мак­ла­рын йљ­гер­теп њт­те, њзе­нђ ях­шы та­ныш кљй­лђр­не ел­гыр гы­на уй­нап ал­ды да, ђле бњ­ген ге­нђ љй­рђ­нер­гђ ке­реш­кђн Сђй­дђш мар­шы­на ђй­лђ­неп кайт­ты. Юри њчек­лђ­гђн тљс­ле шул. Ђл­лђ ты­нын њз­гђр­тер­гђ љл­гер­мђ­де, ђл­лђ ин­де нђр­сђ­дер ко­ма­чау­лый иде­ме — тук­та­лып кал­ды. Шу­ны гы­на кљ­теп ят­кан, ди­яр­сећ, кач­кан ќи­рен­нђн чи­керт­кђ чык­ты да та­гын њр­тђр­гђ ке­реш­те. Те­лен њзен­нђн дђ озын­рак итеп чы­гар­ды бу­гай әле? Бу­лат ялт кы­на аны элђк­тер­мђк­че иде дђ, ќи­те­шђ ал­мый кал­ды, чи­керт­кђ ка­бат ке­реп шыл­ды.

Бо­лай ук ямь­сез­лђ­нер­гђ џђм тђр­тип­сез кы­ла­ныр­га яра­мый иде. Књ­ре­неп то­ра, ни ди­сђћ дђ, авыл чи­керт­кђ­се шул: тђр­би­я­сез кал­ган. Ђм­ма ск­рип­ка­да ни­чек ос­та итеп уй­ный, ђ? Тыћ­лап туй­мас­лык.

Бу­лат­ныћ шу­шы уй­ла­рын ишет­кђн тљс­ле, чи­керт­кђ та­гын сыз­гы­сын йљр­тер­гђ то­тын­ды. Моћ­лы кљй бљ­тен бњл­мђ­не ге­нђ тњ­гел, књ­ћел­лђр­не дђ ай­кап ал­ган ке­бек то­ел­ды.

Бу юлы Бу­лат та аны оны­ты­лып тыћ­ла­ды, шун­да њзе­нђ дђ рђ­хђт бу­лып кит­те. Һәм ме­нә мог­җи­за — кљй­не тђ­мам аћ­ла­п җит­кән­ле­ген той­ды. Кла­ви­шлар­да бар­мак­ла­рын йљ­гер­теп уз­ды да уй­нап ќи­бђр­де. Май ае­ныћ ачык тђ­рђ­зђ­сен­нђн ерак та­раф­лар­га та­ба, шо­мырт џђм си­рень чђ­чђк­лђ­ре­нећ ис­лђ­ре бе­лђн хуш­ла­нып, Сђй­дђш мар­шы­ныћ дђрт­ле кље та­рал­ды. Шу­шы миз­гел­дђ бар­ча ти­рђ-юнь нин­ди­дер бер сђ­га­дђт эчен­дђ кал­ган ке­бек бул­ды. Уе­нын Бу­лат та­гын џђм та­гын ка­бат­ла­ды. Кур­кып сећ­гђн ќи­рен­нђн чык­кан чи­керт­кђ дђ, ск­рип­ка­сын сы­зып, аћа ку­шыл­ды. Алар­ны тыћ­лап тор­ган ке­ше­лђр бу кљй­не нђ­ни му­зы­кант баш­ка­ра­дыр дип уй­ла­ры­на да керт­мђ­де­лђр. Хђ­ер, алар бер­ни дђ књр­ми иде­лђр шул. Хђт­та Бу­лат­ныћ ђни­се дђ чи­керт­кђ­нећ ку­шы­лып уй­на­га­нын си­зен­ми џђм ишет­ми тор­ган­дыр ђле?

Бе­раз­дан алар­ныћ уен­на­ры тук­тал­ды. Зур сђх­нђ­дђн, би­хи­сап күп та­ма­ша­чы кар­шын­да чы­гыш ясап књ­нек­кђн ос­та ар­тист ке­бек кы­лан­ды­рып, бер дђ кем­ле­ген яшер­ми­чђ, шун­да чи­керт­кђ, тђ­мам рђ­ве­шен ки­те­рђ-ки­те­рђ, ба­шын иеп ал­ды, бил­дђн бљ­гел­гђн­дђй итен­де. Аныћ кђ­е­фе ях­шы, йљ­зен­дђ ка­нђ­гать ел­маю чат­кы­ла­ры иде.

Књр­ше бњл­мђ­дђн:

— Ме­нђ, бул­дыр­дыћ улым, афђ­рин,— дип әй­теп, Бу­лат­ныћ ђни­се та­выш бир­де. Ка­бат­тан эше­нђ чум­ды.

Ул да тњ­гел, урам як­тан кем­нђр­нећ­дер кул чап­ка­ны ише­тел­де. Чи­керт­кђ­не оны­тып, Бу­лат ачык тђ­рђ­зђ яны­на йљ­гер­де. Ђм­ма ан­да џич­кем дђ юк иде. Ба­ры тик лђй­сђн яћ­гыр гы­на си­бђ­ли. Кай­чан ки­лер­гђ љл­гер­гђн­дер? Ђ ке­ше­лђр, кай­сы зон­тик ас­ты­на яше­ре­неп, кай­сы­сы шул ки­леш ке­нђ ышык­ка, њз фа­тир­ла­ры­на та­ба йљ­ге­ре­шђ­лђр. Яз­гы яћ­гыр­ныћ зы­ян­лы тњ­гел икђн­ле­ген бел­ми­лђр­дер ин­де. Те­ге, кул чап­кан­на­ры ише­тел­гђн иде­ме, там­чы­лар бул­ган­дыр ђле алар?

Ђм­ма Бу­лат ял­гыш­ты. Кул ча­бу­чы­лар бљ­тен­лђй баш­ка иде. Ул ђле­гђ яћ­гыр­дан кач­кан хђ­лен­дђ йорт кђр­ни­зен­дђ уты­ра.

Ме­нә хђ­зер, явып њт­сен дђ, ки­леп ќи­тђ­чђк ђле ул, кљ­теп ке­нђ то­ры­гыз. Чын­нан да шу­лай бу­лып чык­ты. Лђй­сђн яћ­гыр­ныћ хуш исе бе­лђн бер­гђ бњл­мђ­лђр­гђ чђ­чђк бђй­лђм­нђ­ре кер­гђн тљс­ле то­ел­ды. Бу­лат, шу­шы­лар­га ис­лђ­ре ки­теп, хђй­ран хђ­лен­дђ ямь­ле та­би­гать­не ман­за­ра кы­ла иде. Шун­да явым да тук­тал­ды, чалт ко­яш та нур­ла­рын уй­на­тыр­га ке­реш­те џђм ђле­ге кул­лар чап­кан та­выш ка­бат ише­тел­де. Тђ­рђ­зђ кар­шы­сы­на ка­нат­ла­рын ќил­пи-ќил­пи нђр­сђ­дер очып кил­де џђм, џа­ва­да эле­неп тор­ган ќи­рен­нђн тук­тап ка­лып, ки­нђт ас­ка тљ­шеп кит­те. Аџ ит­кђн Бу­лат аныћ ар­тын­нан урам­га йљ­гер­мђк­че иде, тук­тап кал­ды. Ул ара­да те­ге нђр­сђ ка­бат­тан очып књ­тђ­рел­де дђ, рљх­сђт со­рап тор­мас­тан, аты­лып бњл­мђ­гђ уз­ды џђм ка­ра­ват­ка егыл­ды.

И­кен­че бњ­лек.

КА­ЛАЙ­ТИ­МЕР, ЧИ­БЕРТ­КӘ ҺӘМ ТА­БИ­ГАТЬ МОГ­ҖИ­ЗА­СЫ

Я­ћа гы­на ки­леп кер­гђн џђм ка­ра­ват­ка егыл­ган бу зат­ныћ ни-нђр­сђ икђн­ле­ген аћ­лар­лык тњ­гел иде. Кур­ку­ын­нан Бу­лат поч­мак­ка сећ­де, књз­лђ­рен йом­ды. Ђле кай­чан гы­на ђл­лђ кем бу­лып тел књр­сђт­кђн џђм мак­тан­чык­лы­гы бе­лђн тећ­кђ кор­тыр­га ђзер бул­ган чи­керт­кђ-шөр­чек­нећ књз­лђ­ре исђ њзен­нђн дђ зур­рак бу­лып ачыл­ды­лар, ул гњ­я­ки ике үтә кү­рен­мә­ле шар­дан гы­на то­ру­чы су там­чы­сы­на әве­рел­гән­дәй иде.

Та­выш-тын чык­ма­гач, Бу­лат књз­лђ­рен ач­ты, кул­ла­рын би­тен­нђн тљ­шер­де. Уры­ны кай­да­лы­гын оныт­кан йљ­рђ­ге бњл­мђ буй­лап йљ­ге­рергђ џђм ба­ра­ба­нын дљ­бер-ша­тыр ка­гар­га әзер иде. Шун­да те­ге ча­кы­рыл­ма­ган ку­нак ка­бат сел­ке­неп ал­ды. Урам­да усал ма­лай­лар та­ра­фын­нан ти­бе­леп йљр­те­лњ­че кон­сер­ва ка­лае тљс­ле даћ­гыл-доћ­гыл кил­де, ка­нат­ла­рын бол­гар­га те­лђп чи­на­ткан­дай ит­те, ђм­ма шун­нан соћ бљ­тен­лђй дђ сел­кен­мђс хђл­дђ ка­лып:

— Бет-т-тем...— ди­я­рђк аваз­лар суз­ды.

Ул чын­нан да бет­кђн, љн­сез кал­ган иде. Ин­де аныћ шу­шы тал­пы­ну­ла­ры­на ша­џит бу­лып тор­ган Бу­лат­ныћ йљ­рђ­ге књк­рђ­ге­нђ кайт­ты, књ­ће­ле дђ бе­раз ты­ныч­ла­ныр­га љл­гер­де. Бе­раз­дан, ба­ты­ра­еп, ул шу­шы нђ­мђр­сђ­гђ якын­рак кил­де.

А­ның ка­ра­ва­тын­да њзе оч­кыч­ка, њзе ти­мер ке­ше­гђ, њзе уен­чык­ка ох­ша­ган бер нђр­сђ ята, ђ ар­ка­сын­да бер кы­зыл уты ва­кыт-ва­кыт янып-янып ал­га­лый иде. Ни-нђр­сђ икђн­ле­ген уй­лар­лык та, баш­ка ки­те­рер­лек тђ тњ­гел, ме­нђ си­ћа ђкђ­мђт. Бу Ка­зан­да, го­ме­рећ бул­са, ђл­лђ нђр­сђ­лђр­не књ­рер­сећ ђле. Юк­ка гы­на аны ќђн­нђт књ­лђ­гђ­сен­дђ­ге туф­рак­та кал­кып чык­кан ка­ла дип ђй­тђ­лђр­ме?

Бу­лат­ныћ ба­ты­раю­ын књ­реп тор­ган чи­керт­кђ дђ ты­ныч­лан­ды џђм, кы­зык­сы­ну­ын яше­рђ ал­мый­ча, пи­а­ни­но ар­тын­да­гы «фа­ти­рын» бе­рен­че тап­кыр кал­ды­рып, ка­ра­ват­ка та­ба си­ке­реп кил­де. Ђм­ма мон­нан, ас­тан аћа џич­нђр­сђ књ­рен­ми иде. «Кая ђле кая?»— дип сљй­лђн­гђн­дђй аваз­лар тарт­ты да юга­ры­га та­ба си­кер­де џђм Бу­лат бе­лђн књз­гђ-књз оч­раш­ты. Ђле яћа гы­на бер-бер­сен њр­тђ­гђн­дђй ма­таш­кан иде­лђр тњ­гел­ме? Ин­де шом­лы зат кар­шын­да ике­се дђ њз­лђ­рен якын дус­лар ке­бек тот­ты­лар. Шу­лай бу­ла ин­де ул: чит бе­рђњ­нећ ки­леп чы­гуы хђт­та дош­ман­нар­ны да дус­лаш­ты­ра џђм бер-бер­сен сан­лар­га мђќ­бњр итђ. Ин­де њза­ра чђй­нђ­шеп таш­ла­шыр дђ­рђ­ќђ­гђ ќит­кђн па­ди­шаџ­лар­ны, олуг ил­лђр­не дђ өс­лә­ре­нә го­мум, зур­ кур­кы­ныч­ныћ ябы­ры­лып ки­лње бер­лђш­те­реп куя. Сул­га та­ба ки­тђр­гђ ти­еш бул­ган та­рих шул ми­нут­тан ућ­ як­ка ка­рап юл ала.

Бу­лат­ныћ ка­ра­ва­ты­на егыл­ган бу зат чын­нан да ти­мер ма­ши­на иде. Ин­де ба­тыр­лы­гын ќый­ган ма­лай хә­зер ку­ркап кал­ма­ды џђм аны, ку­лы­на алып, ђй­лђн­де­реп ка­рар­га да љл­гер­де. Ућ­га-сул­га бор­га­лап, бу нђр­сђ икђн дип кы­зык­сы­нып, юга­ры­га књ­тђр­де. Әм­ма ма­ши­на­ның эчен­нән агып чы­гып, Бу­лат­ның љс­те­нђ гљж­лђп су ак­ты џђм ул яћ­гыр ас­тын­да кал­ган чып­чык ке­бек шђ­бђ­рен­де.

— Фу, ах­мак,— дип ка­ра­ва­ты­на ул аны ки­ре ыр­гыт­ты. Ма­ши­на, эче ту­лы ка­лай ки­сђк­лђ­рен шал­ты­ра­тып, шаћ­гыр­дап ки­леп тљш­те. Бе­раз­дан:

— Май би­ре­гез,— дип њтен­де ул.

Э­че­нђ су џђм ком ту­ты­рып кайт­кан Бу­лат­ныћ ма­ши­на­ла­ры­на, тђ­гђр­мђч­лђ­ре ту­тык­ма­сын, улы уй­на­сын, ела­ма­сын љчен ђти­се май са­ла тор­ган иде. Ма­лай­ныћ исе­нђ шылт итеп шул кил­де: чын­нан да, ђгђр май­ла­са, нђр­сђ бу­лыр?

Май­ла­гыч исђ ђти­се­нећ ко­рал­лар киш­тђ­ле­ген­дђ ге­нђ то­ра иде. Тиз ара­да аны алып, Бу­лат ма­ши­на яны­на кил­де џђм књ­зе­нђ бе­рен­че књ­рен­гђн ти­шек­кђ май­ла­гыч­ныћ бо­рын очын ти­дер­де. Май та­мыз­ды. Ђм­ма џич­бер фай­да­сы бул­ма­ды. Та­гын май­ла­гыч­ны сык­ты. Шун­да те­ге зат­ныћ ку­лы хђ­рђ­кђт­кђ кил­де дђ, бе­раз сел­ке­нер­гђ то­тын­ды. Бу­лат кы­на тњ­гел, хђт­та чи­керт­кђ­нећ дђ књз­лђ­ре маћ­га­е­на мен­де, бе­раз­дан авыз­ла­ры ко­лак­ла­ры­на ка­дђр ќит­те. Ма­ши­на­ныћ ќай­лы-ќай­сыз сел­ке­нње га­ќђ­еп дђ­рђ­ќђ­дђ кљл­ке иде.

Ар­тыг­рак та­мы­зыл­ган­лык­тан­мы, ка­ра­ват ќђй­мђ­се­нђ май агып тљш­те. Ђни­се књ­реп ал­са, Бу­лат­ныћ ки­рђ­ген би­рђ­чђк ин­де. Љл­кђн­нђр џа­ман шу­лай ачу­ла­ныр­га гы­на то­ра­лар. Њз­лђ­ре тђ­лин­кђ ват­са­лар да, аны-мо­ны бел­дер­ми­лђр, чњп­лек­кђ ге­нђ чы­га­рып таш­лый­лар. Ђ си­нећ ку­лыћ­нан тљш­сђ, ба­шыћ­ны ашый­лар, поч­мак­ка бас­ты­рып ку­я­лар.

Бу дљнья бер дђ дљ­рес тњ­гел ин­де, љл­кђн­нђр­гђ ниш­лђ­сђ­лђр дђ ярый, ђ ба­ла­ла­ры­на бер дђ ирек куй­мый­лар. Џай ки­ре­сен­чђ бул­са, ну рђ­хђт­лђ­нер иде Бу­лат, бар нђр­сђ­нећ ас­тын љс­кђ ки­те­рер иде.

Ул ара­да те­ге ча­кы­рыл­ма­ган ку­нак, со­рап-ни­теп мђ­шђ­кать­лђн­ми­чђ, Бу­лат­ныћ ку­лын­нан май­ла­гыч­ны тар­тып ал­ды да, авы­зы­на та­ба ки­те­реп, эчен­дђ­ге май­ны та­мак тљ­бе­нђ кой­ды. Аны-мо­ны аћ­лап љл­гер­гђн­че, то­рып та утыр­ды, сљй­лђ­нђ дђ баш­ла­ды:

— Нђр­сђ ка­рап кат­ты­гыз? Ђл­лђ књр­гђ­не­гез юк иде­ме? Џи, ми­не дђ бел­мђњ­че­лђр бар икђн ђле. Бел­мђ­сђ­гез, бе­ле­гез, исе­мем бу­ла — Ка­лай­ти­мер. Ђй син, кем бу­ла­сыћ? Авы­зыћ њзећ­нђн дђ зур ачыл­ган, књз­лђ­рећ шар ка­дђр. Си­нећ ише­лђр­не бо­лын­да књр­гђн бар, чып­чык ри­зы­гы...

А­ныћ бо­лай дип ђй­тње чи­кер­ткђ­не та­гын да хђй­ран­га кал­дыр­ды. Ђм­ма ул тел шо­ма­лы­гын­да аћа би­ре­шеп ка­лыр­га те­лђ­мђ­де:

— Мин — љй чи­керт­кђ­се, шөр­чек, бер дә чып­чык ри­зы­гы тњ­гел, бик бе­лђ­сећ кил­сђ, мин — чи­керт­кђ атал­мыйм, исе­мем дә Чи­берт­кђ бу­ла, аћ­ла­дыћ­мы ин­де, ка­лай­ баш?

А­ныћ Чи­берт­кђ исем­ле бу­луы Бу­лат љчен дђ яћа­лык иде. Ка­ра әле бу шөр­чек њзен ни­чек то­та: би­ле­нђ та­ян­ган, мы­ек­ла­рын њрђ тор­гыз­ган, ђгђр те­ше њт­сђ, ти­мер-то­мыр дип тор­мас, чђй­нђп ке­нђ таш­лар. Ме­нђ та­ма­ша.

— Мин дђ Ка­лай­баш тњ­гел, ђйт­тем бит ин­де — Ка­лай­ти­мер, ди­дем. Шу­ны да отып кал­мас­ка. Ђ њзећ — Чи­берт­кђ, имеш. Яшђ­гђн, ди, Чи­керт­кђ, ар­тын-ал­дын си­кер­тђ... Бу си­нећ ту­рын­да­мы? Без­дђ шу­лай ќыр­лый­лар.

Ђ­ле яћа гы­на хђл­сез рђ­веш­тђ ят­кан шу­шы ма­ши­на­ныћ бу рђ­веш­ле њз-њзен то­та­сын бел­гђн бул­са, Бу­лат аныћ љчен ту­лы бер ше­шђ май­ны ђрђм дђ ит­мђ­гђн бу­лыр иде. Ка­ра ђле ни­чек тел­лђ­шђ? Те­ге­се дђ би­ре­шеп тор­мый, чђ­тер-че­тер ки­лђ.

— Сез­дђ алай ќыр­ла­са­лар, без­дђ бо­лай ђйт­те­рђ­лђр: «Ба­шым ти­мер, йљ­рђк ти­мер, шу­ћа књ­рђ мин — ти­мер, бул­ма ка­мыр, бул — ти­мер!..» — Чи­берт­кђ­не ќыр­лый да бе­лђ икђн дип Бу­лат уе­на да кер­теп ка­ра­ма­ган иде, күр ђле, бу чын мђгъ­нђ­сен­дђ ха­лык ќыр­чы­сы бу­лыр­лык икђн, ђл­лђ нин­ди хик­мђт­ле так­мак­лар­ны бе­лђ. Тыћ­лап тор­саћ, Се­бер ќи­бђ­рер, ђби­се ђйт­меш­ли.

— Тук­тый­сыз­мы сез, юк­мы?— Бу­лат­ныћ бо­лай кыч­кы­ру­ын­нан те­ге­лђр шым бул­ды­лар. Ул ара­да икен­че як бњл­мђ­дђн ђни­се дђ та­выш бир­де:

— Улым, ни бул­ды? Нин­ди та­выш ул ан­да?

Хђ­зер ки­леп кер­сђ, ба­ры­сы да «я­на­чак» иде­лђр. Ке­ше­лђр­гђ, биг­рђк тђ љл­кђн­нђр­гђ књ­ре­нер­гђ ярат­ма­ган Чи­берт­кђ џђм Ка­лай­ти­мер, шун­да Бу­лат­ның әни­се­нең сүз­лә­рен ише­тү­лә­ре­нә, кур­ку­ла­рын­нан ке­рер ти­шек та­ба ал­мый­ча, бђр­гђ­лђ­нер­гђ то­тын­ды­лар. Алар­ныћ бер­се тә­рә­зә пђр­дђ­се ар­ты­на чум­ды, икен­че­се исә пи­а­ни­но ягы­на си­кер­де. Ђм­ма пи­а­ни­но ар­ты Ка­лай­ти­мер сы­яр­лык урын тњ­гел иде, ђ ачык тђ­рђ­зђ­дђн ис­кђн ќил Чи­берт­кђ­не пђр­дђ бе­лђн бер­гђ чак кы­на урам­га очырт­ма­ды. Бу­ла иде эш­лђр!

— Урам­га чы­гып сљй­лђш, тђ­рђ­зђ­дђн кыч­кы­ру — ђдђп­сез­лек ул, яра­мый...

Ђ, алай икђн, ђни­се Бу­лат­ны ачык тђ­рђ­зђ аша кем бе­лђн­дер сљй­лђ­шђ дип уй­ла­ган. Эшен кал­ды­рып, мон­да да ке­реп тор­мый ин­де ул әле­гә. Те­ге­ләр­гә кач­кан урын­на­рын­нан чык­са­лар да бу­ла.

Ђм­ма пи­а­ни­но ар­ты­на ќи­ћел ге­нђ кер­гђн ке­бек то­ел­ган Ка­лай­ти­мер ан­нан чы­га ал­мый­ча ин­тек­те, баш­та сыя ал­ма­ды, ан­на­ры — ту­зан­га ба­тып бет­кән, тљч­ке­рер­гђ то­тын­ды. Аныћ тљч­ке­рњ­ен ишет­кђн Бу­лат­ныћ ђни­се та­гын ха­фа­га тљш­те:

— Улым, тђ­рђ­зђћ­не яп, њтђ­ли ќил йө­ри, сал­кын ти­де­рђ­сећ!— дип ђме­рен бел­дер­де.

Бу­лат, аны тыћ­лап, тђ­рђ­зђ­сен ябып, хәт­та эч­тән ке­лә­се бе­лән бик­лђп куй­са, Ка­лай­ти­мер тот­кын­лык­та ка­лыр­га ти­еш бу­лыр иде. Ђм­ма ма­лае ки­ре­рђк шул, бер ђй­тњ бе­лђн ге­нђ тыћ­ла­мас ђле.

Ул ара­да Ка­лай­ти­мер та­гын бер мђр­тђ­бђ ка­ты итеп тљч­кер­де, шун­да ук Бу­лат­ныћ ђни­се дђ ке­реп ќит­те џђм аныћ маћ­га­ен то­тып ка­ра­ды:

— Џе, бар­ысы да ях­шы тљс­ле, — дип, улын аш­ха­нђ ягы­на ќи­тђк­лђп алып чы­гып кит­те.

Ул аћа хђ­зер ва­рень­е­лап (элег­рђк та­тар­лар ва­рень­е­ны “пик­мђз” дип йљрт­кђн­нђр) чђй эчер­тер, да­ру яки ви­та­мин кап­ты­рыр, юк хђс­рђ­тен бар итђр. Џђй бу шђ­џђр ма­лай­ла­ры, биг­рђк тђ нђз­бе­рек­лђр ин­де, ка­мыш са­ба­гы ке­бек, ќил исњ­гђ дә шы­гыр-мы­гыр ки­лер­гђ то­ты­на­лар.

Чын­лап та ђни­се аћа пик­мђз бол­га­тып чђй эчерт­те џђм ви­та­мин­нар кап­тыр­ды, ђм­ма Бу­лат бо­лай «сый­ла­ну­лар­ны» озак­ка суз­ма­ды, бер-ике йо­ту­да чы­на­як­ны бу­шат­ты да, ви­та­ми­нын тел ар­ты­на гы­на си­кер­теп ка­бып, та­гын њз бњл­мђ­се­нђ йљ­гер­де. Ђм­ма ан­да аны Ка­лай­ти­мер дђ, Чи­берт­кђ дђ кљ­теп тор­мый иде­лђр. Кай­дан гы­на эз­лђп ка­ра­ма­ды, алар­ны та­ба ал­ма­ды. Ђл­лђ бљ­тен­лђй бул­ма­ган­нар да ин­де? Бо­лай, юри, са­та­шы­лып кы­на књ­рен­гђн­нђр­дер ђле. Тук­та, чын­лап та авы­рый тњ­гел­ме?

Бу­лат, ап­ты­ра­ган­нан, њз-њзе­нђ шик­лђ­неп, маћ­га­ен то­тып ка­ра­ды, ни хик­мђт, ул чын­нан да кай­нар тљс­ле иде. Аџ, бет­те ба­шы, хђ­зер аны ка­ра­ват­ка са­лыр­лар, кул­ты­гы­на гра­дус­ник кыс­ты­рыр­лар, ђл­лђ нин­ди да­ру­лар эчђр­гђ мђќ­бњр итђр­лђр. Юк, мо­ћа юл ку­яр­га яра­мый, сиз­дер­мђс­кђ ки­рђк.

Шун­да урам­да­гы ма­лай­лар­ныћ кљ­ле­шеп уй­на­ган та­выш­ла­ры ише­тел­де. Алар:

— Са­ла­ват књ­пе­ре, са­ла­ват књ­пе­ре,— дип кыч­кы­ры­ша-кыч­кы­ры­ша, ка­я­дыр ша­пыр-шо­пыр йљ­ге­ре­шер­гђ то­тын­ды­лар. Шун­да Бу­лат та, њз хђ­лен оны­тып, тђ­рђ­зђ яны­на кил­де. Ерак­та џђр­тљр­ле тљс­лђр бе­лђн би­зђл­гђн Са­ла­ват књ­пе­ре­нећ бер очы књ­ре­неп то­ра иде.

— Ђнђ, та­гын бе­рђњ чык­ты,— дип ку­а­ныш­ты­лар урам­да­гы­лар. Ђм­ма ан­сы Бу­лат­ка бљ­тен­лђй дђ књ­рен­ми иде.

Ул да урам­га чы­гып ча­бар­га ашык­ты.

— Улым, тук­та, маћ­га­ећ­ны то­тып ка­рыйм,— дип, ар­тын­нан ђни­се ча­кы­рып кал­са да:

— Мин хђ­зер, хђ­зер ке­рђм,— ди­гђн бу­лып ышан­дыр­ды да Бу­лат, бас­кыч­тан тњ­бђн та­ба йљ­гер­де.

У­рам­да чын­нан да књ­ћел­ле, џа­ва ќы­лы џђм саф, ђ ић кы­зы­гы, ерак­та-ерак­та бер­се янын­нан икен­че­се су­зыл­ган са­ла­ват књ­пер­лђ­ре ќе­мел­ди иде­лђр. Бу­лат та, алар­га ка­рап, шат­лы­гын­нан ура кыч­кыр­ды. Ђби­се, са­ла­ват књ­пе­ре књр­ен­гән­дә, аћа:

— Бу — књк­тђн ић­гђн мђр­хђ­мђт­ле яћ­гыр љчен га­зиз Ќир-Ана­быз­ныћ Ал­ла­џы тђ­га­лђ­гђ укы­ган до­га­сы, са­ла­ва­ты, бђб­кђм,— ди­гђн иде, ђл­лђ чын­лап та шу­лай ин­де, юк­са, аны књ­рњ­гђ ке­ше­лђр дђ, џђм­мђ те­рек џђм та­би­гать тђ шу­шы ка­дђр ку­ан­мас­лар иде. Мог­ќи­за, чын мђгъ­нђ­сен­дђ мог­ќи­за бит ул!

­ Љ­чен­че бњ­лек.

УЕН­НЫҢ РӘ­ХӘТ­ЛЕ­ГЕ ҺӘМ НА­ЯН ПЕ­СИ БА­ЛА­СЫ

Бер уй­ный баш­ла­гач, тиз ге­нђ ае­ры­лып бу­ла­мы­ни ан­нан. Кич ќи­теп, ка­раћ­гы тљш­кђ­нен дђ сиз­ми­чђ ка­ла­сыћ.

— Та­гын ба­тып кайт­кан, бу ма­лай­лар бер дђ ма­тур итеп ке­нђ уй­ный бел­ми­лђр ин­де!

Бу­лат­ныћ ђни­се улы­ныћ тђ­мам пыч­ра­нып кай­ту­ын­нан зар­ла­на ук баш­ла­ды. «Бел­ми ми­кђн­ни соћ ул, ком­да да ау­на­ма­гач, су­га да кер­мђ­гђч, нин­ди уен бу­ла ди та­гын? Тик ке­нђ ба­сып тор­гач, тик то­ру бу­ла ул, уен тњ­гел, и ђни-ђни!..»

Ђм­ма Бу­лат бђ­хђс­лђ­шеп ма­таш­ма­ды. Аныћ њзе­нђ дђ шу­шы ка­дђр оны­ты­лып уй­на­вы џђм пыч­ра­нып бе­тње џђр­хђл­дђ хә­зер тәр­би­я­сез­лек бу­лып то­е­ла иде. Утыр да ела ин­де ме­нђ.

Кљ­теп то­ры­гыз, бик ела­ды, ди. Ачу­ла­ныр-ачу­ла­ныр да тук­тар ђле ђни­се. Бе­рен­че тап­кыр гы­на шу­лай оры­ша­мы? Ки­чђ дђ ђйт­те, бњ­ген дђ.

— Кљн дђ ту­кый-ту­кый да туй­дым ин­де, улым! Бер сњ­зем­не дђ тыћ­ла­мый­сыћ. Хђ­зер кай­там ди­гђн идећ, ђнђ, урам­га ка­ра, ко­яш бат­кан­га књп­ме, ай да чы­гар­га љл­гер­гђн!

Ә ай чын­нан да чык­кан идее. Бу­лат њзе дђ бо­лар ха­кын­да ях­шы бе­лђ, ђле књк­тђ­ге йол­дыз­лар­ны да са­на­ды­лар алар. Ай-йай књп икђн, хи­са­бы­на чы­гар­лык тњ­гел алар­ның!

— Ђни, ан­да ин­де йол­дыз­лар да чык­ты, йљз­не са­на­дым... Књп-књп алар. Ни­чђ бу­лыр­лар икђн, ба­ры­сы да чы­гып бет­кәч?

У­лы­ныћ бо­лай ап­ты­ра­ту­ын ђни­се њзен­нђн кљ­лњ дип ка­бул ит­те­ме, ђл­лђ њчек­лђ­ве дип аћ­ла­ды­мы, баш­та­рак бер дђ яра­тып бе­тер­мђ­де, бе­раз­дан соћ гы­на, авы­зы еры­лып:

— Бар, ван­на бњл­мђ­се­ндә чи­шен, ишек ка­тын­да књп сљй­лђ­неп тор­ма, ќен­нђр­не ко­тыр­тып,— ди­де.

Џай, аяк ки­ем­нђ­ре­нећ эче­нђ ка­дђр ком тул­ган икђн шул, ђй­тђм аны кы­сан бу­ла баш­ла­ган иде­лђр. Ка­ра ин­де бу ке­сђ­лђ­рен. Кем ту­тыр­ды икђн?

Бу­лат шу­шы сак­сыз­лык­ла­рын­нан њзе њк њчек­лђн­де. Ђни­се дљ­рес ђй­тђ­дер, бо­лай ук яра­мый­дыр шул. Чис­та ки­е­мећ­не ки­еп чык­кан­да бер дђ пыч­рат­мам дип уй­лый­сыћ да, уй­ный тор­гач, оны­ты­ла та­гын.

Хђт­та ке­сђ­лђ­рен­нђн ко­ел­ган ком­ны да Бу­лат ван­на бњл­мђ­сен­дђ бер поч­мак­ка гы­на ая­гы бе­лђн этеп куй­ды, яћа­баш­тан ки­ем­нәр­нең пљх­тђ­сен ки­еп, аш бњл­мђ­се­нђ кил­де. Та­ма­гын туй­дыр­гач, рђ­хђт­лђ­неп те­ле­ви­зор ка­ра­ды. Ин­де ва­кыт соћ бу­лу­га ка­ра­мас­тан, аныћ йок­лый­сы кил­ми иде.

— Ђни,— ди­де ул,— ђ кеч­ке­нђ џном­нар чын­нан да бу­ла­мы? Алар кай­да яши­лђр соћ?

— Ђ ни­гђ, улым?— дип ап­ты­ра­ды әни­се.

— Ђнђ, яћа гы­на те­ле­ви­зор­дан књр­сђт­те­лђр. Ђки­ят­тер ђле, ми­нем укы­га­ным да бар алар ту­рын­да!

— Ђ бђл­ки Һном­нар чын­нан да бар­дыр? Әй­тђ ал­мыйм, ђ бђл­ки ђки­ят­тер? Юри, кы­зык љчен ге­нђ алар­ны уй­лап чы­гар­ган­нар бу­лыр.

— И, алай кы­зык љчен ге­нђ бул­са, чын­лык­та кы­зык тњ­гел ул. Бул­сын иде алар. Ме­нђ ул ва­кыт­та кы­зык бу­лыр иде, ђйе­ме?

— Ђйе шул, кы­зык бу­лыр иде,— шун­да Бу­лат­ныћ ђни­се уй­ла­нып кал­ды, бе­раз­дан сњ­зен дђ­вам итеп:— Ђ ми­нем­чђ, бар алар, улым,— ди­де.— Ђгђр дђ мог­ќи­за­га яи­сђ хик­мђт­кђ ышан­ма­саћ, ђки­ят­нећ дђ кы­зы­гы бе­тђр иде, шу­лай­мы? Ђм­ма џном­нар џђм баш­ка шун­дый кы­зык­лы адђм­чек­лђр ба­ры тик ях­шы ке­ше­лђр­не ге­нђ яра­та­лар, усал­лар­ны љнђп бе­тер­ми­лђр.

— Ђ мин ях­шы ке­ше­ме соћ?— Улы­ныћ со­ра­вы урын­лы иде. — Ке­ше, дип ин­де улым, ђле син ба­ла гы­на шул, биш­кђ тљр­лђ­нер ча­гыћ.

Бу­лат ђни­се­нећ бу сњз­лђ­рен бик њк аћ­лап бе­тер­мђ­де, ђ шу­лай да аныћ бик тђ ях­шы ке­ше бу­ла­сы ки­лђ иде.

— Ђ ни­гђ мин ях­шы ке­ше тњ­гел?

— Мин бит алай ди­мђ­дем.

— Ях­шы ке­ше дип тђ ђйт­мђ­дећ шул0— Бу­лат, њп­кђ­лђп, ирен­нђ­рен са­лын­дыр­ды.— Ђ нђр­сђ ул биш­кђ тљр­лђ­нњ?

— Ул­мы?— Ана ни­чек ке­нђ шу­шы­ны са­бы­е­на аћ­ла­шы­лыр­лык итеп ђйт­сен икђн?— Ул... Ни, њсеп ќит­мђ­дећ, ке­ше бул­ма­дыћ ђле, ди­гђн сњз.

— Ђ кай­чан мин ке­ше бу­лам?

Берь­ю­лы би­рел­гђн шу­шы ка­дђр­ле ал­лы-ар­тлы, олы һәм җа­вап­ла­ры ачык бул­ма­ган, бил­ге­сез мђсь­ђ­лђ­лђр­не ачык­лар­га ти­еш­ле со­рау­лар­га ана њзе дљ­рес ке­нђ хђ­бђр би­рђ ал­мас та иде, ђм­ма алар­ны икен­че ва­кыт­ка кал­ды­ру шу­лай ук ки­ле­шеп бет­мђс. Шун­лык­тан ул ты­ры­шып ка­рар­га бул­ды:

— Кай­чан ке­ше бу­ла­сыћ­мы? Ђгђр дђ «ях­шы» яки «бик ях­шы» бил­ге­лђ­ре­нђ ге­нђ укып, юга­ры бе­лем дђ ал­саћ, бер-бер џљ­нђр­гә дђ љй­рђ­неп, шу­ныћ фай­да­сын књр­сђћ...

— Ђгђр дђ без­нећ сый­ныф­тан Хђ­мит ке­бек «и­ке­ле»­гђ укы­сам, ке­ше бул­мыйм­мы­ни? Без­нећ Хђ­мит, нђр­сђ, май­мыл бу­лыр­мы? Аныћ ко­й­ры­гы њсеп чы­гар ми­кђн­ни?— Бу­лат уй­ла­нып ка­лыр­га мђќ­бњр бул­ды. Аның як­ты йө­зе, олы күз­лә­ре ап­ты­раш бе­лән ту­лы иде­ләр. Ђм­ма сњз­не дљ­рес­кђ бо­рып ќи­бђ­рњ љчен ђни­се­нећ дђ мљм­кин­ле­ге юк, нђр­сђ ђй­тер­гђ бел­ми ап­ты­ра­ды да кал­ды хә­зер.— Аны укы­ту­чы апа бо­лай да май­мыл дип атый... Ђни, Хђ­мит тђ ке­ше бул­сын ин­де, ђ?..

У­лы­ныћ њте­не­че ана­ныћ хђ­те­рен тђ­мам тар­кат­ты, шу­лай да ул бу юлы­ ќа­вап­сыз ка­лыр­га ти­еш тњ­гел иде. Бу­лат­ныћ мљл­де­рђ­мђ ту­лы ка­ра књз­лђ­ре, ки­нђт са­га­еп кал­ган йљ­зе ђњ­вђ­ле аны ел­ма­ер­га, ко­чып алып, ар­ка­сын­нан сљ­яр­гђ, яра­тып ир­кђ­лђр­гђ мђќ­бњр ит­сђ дђ, бе­раз­дан ты­ныч­лан­ды­рыр­лык ќа­вап би­рњ ки­рђк­ле­ген дђ ал­га чы­кты. Ана бе­лђн ба­ла аћ­лаш­мый­ча кал­мас­лар, бил­ге­ле.

— Ђ син бе­лђ­сећ­ме, улым, ке­ше бу­лу љчен ић бе­рен­че нђр­сђ­не эш­лђр­гђ ки­рђк?— Ђни­се­нећ, ша­яр­тып, шу­шы рђ­веш­ле бар­ма­гы бе­лђн бо­ры­нын­нан сый­пап кую­ын Бу­лат яра­та иде.— Бе­лђ­сећ кил­сђ, әй­тәм: ђни­ећ­нећ сњ­зен тыћ­лар­га ки­рђк, аћ­ла­дыћ­мы?

Аћ­ла­ма­ган кая ди ул, то­та­лар да шу­лай ди­лђр, то­та­лар да шу­лай ди­лђр. Бер Бу­лат кы­на ђти­се­нећ дђ, апа­сы­ныћ да, ђни­се­нећ дђ сњ­зен тыћ­лар­га ти­еш, ђ њз­лђ­ре? Ђ њз­лђ­ре — ко­лак­ла­ры­на да эл­ми­лђр, дус­ты Аяз­ны­кы ке­бек мыл­тык алып би­ре­гез дип књп­ме ђйт­те, џа­ман оны­та­лар.

— Ђ сез — ми­не­кен, ђйе­ме?

Ђ­ни­се мо­ны ук кљт­мђ­гђн иде бу­гай, сњ­зен шун­да ук ша­яр­ту­га бор­ды:

— Аџ, син, ша­ян пе­си ба­ла­сы!..

Та­гын да Бу­лат­ныћ бо­ры­н очын­нан бар­ма­гы бе­лђн сый­пап ал­ды, яны­на утыр­тып ярат­ты. Ђм­ма улы сњз­не шу­шын­да љзеп кал­ды­ра­сы ит­мђ­де:

— Мин — пе­си ба­ла­сы, ђ син — пе­си ана­сы, ђйе­ме?— ди­де.

Ђ­ни­се чын мђгъ­нђ­сен­дђ рђ­хђт­лђ­неп њр­тђл­де, џич­бер уй­лап тор­мас­тан:

— Ђйе,— ди­де џђм шу­ныћ бе­лђн отыл­ды да, чљн­ки Бу­лат аћа:

— Алай бул­гач, син дђ ке­ше бул­мый кал­ган­сыћ икђн ђле,— дип ђйт­те дђ куй­ды. Шу­шы рђ­веш­ле дљ­рес сњз уен­га ђве­рел­де, ал­га та­ба гђп ку­ер­ту­ла­ры­ныћ мђгъ­нђ­се юк иде.

— Ђни, та­гын шу­лай ит ђле?

— Ни­чек?

— Бо­ры­ным­ны бар­ма­гыћ бе­лђн ме­нђ шу­лай сый­па...

— Аџ син, пе­си ба­ла­сы, на­я­ным ми­нем...

­Дњр­тен­че бњ­лек.

КОМ МА­ЛАЙ­ЛА­РЫ, ЧИ­БЕРТ­КӘ ҺӘМ ҺНОМ БА­БАЙ

Ни ге­нђ ди­мђ­гез, ђм­ма Ка­зан ка­ла­сы Ка­зан ин­де ул. Та­тар хал­кы­ныћ кен­де­ге дђ, йљ­рђк-ба­вы­ры да. Ка­зан­да авыр­са­лар — бљ­тен та­тар мил­лђ­тен сыр­хау ба­са, ђгђр дђ ка­зан­нар та­за-сау бул­са­лар — ба­ры­сы да сђ­ла­мђт­лђ­нђ, ны­гый џђм љс­кђ њр­мђ­ли баш­лый. Шу­лай ин­де, џђр ха­лык­ныћ шун­дый кыйб­ла тот­кан урын­на­ры бар, хђт­та ђм­ере­кђн­нђр­нећ дђ!

Ки­чен ке­сђ­сен­нђн џђм ки­ем­нђ­рен­нђн Бу­лат как­кан ком љем­нђ­ре ван­на бњл­мђ­сен­дђ ќы­еш­ты­рыл­мый кал­ды­рыл­ган­ча тик ят­ты дип бел­де­гез­ме ђл­лђ? Џай шу­лай гы­на бул­са, ха­фа­ла­ныр урын да књ­рен­мђс иде.

Кай­чан йорт­лар­да­гы ут­лар­ны сњн­дер­де­лђр, ул ком љем­нђ­ре бе­лђн ђл­лђ нђр­сђ­лђр бу­лып бет­те. Ић ђњ­вђ­ле — кеч­ке­нђ­рђк љем­нђн адђм ышан­мас­лык неч­кђ џђм елак та­выш­лар ише­тел­де:

— Ми­нем ая­гым кая? Нђр­сђ, аны њзе­мђ ки­рђк бул­масс, ди­дећ­ме ђл­лђ? Ки­тер мон­да, юк­са, ишет, елый баш­лыйм!

Ђм­ма аћа кай­та­рып бер ге­нђ дђ сњз ка­ту­чы књ­рен­мђ­де, гњ­я­ки ђйт­кђн­нђ­рен џич­кем ишет­мђ­де џђм ише­тер­гђ дђ те­лђ­мђ­де. Те­ге та­выш исә та­гын ка­бат­лан­ды. Ван­на ише­ге ачык бул­са, аныћ шу­лай ќи­кер­гђ­не­нђ йорт­та­гы џђм­мђ ке­ше уя­ныр­га ти­еш иде. Тыр­нак гљ­ле­нећ тљ­бе­нђ йом­шак урын ќђ­еп, ал­ма пеш, авыз­га тљш ди­гђн кы­я­фђт­тђ мо­ћа ка­дђр рђ­хђт­кђ чу­мып йок­лап яту­чы кеч­ке­нђ Һном ба­бай­ны да, пи­а­ни­но ар­тын­да ск­рип­ка­сы­ныћ сыз­гы­чын би­е­тер­гђ ќай­лан­ган Чи­берт­кђ­не дђ ай­нып ки­тђр­гђ мђќ­бњр ит­те ул та­выш­лар. Ђйе, кем-кем, ђм­ма алар ях­шы ишет­те­лђр:

— Ки­те­ре­гез мон­да ая­гым­ны, кай­сы ах­ма­гы­гыз ал­ды ин­де аны та­гын? Њзе­не­ке юк­мы­ни?

Бу юлы­ аћа ачык итеп ќа­вап та кай­та­ру­чы икен­че бе­рәү та­был­ды:

— Бу ни хђл ин­де та­гын? Кљн дђ шу­шы­лай ап­ты­рат­ма­саћ, бњ­тђн эшећ бет­кђн­дер­ме, мо­кыт!— Мон­сы­ныћ та­вы­шы адђм рђт­ле­рђк иде.— Мђ, тот, ба­шы­ћа кун­дыр­ган­чы. Урам­да дип бел­дећ­ме ђл­лђ њзећ­не, шу­шы ка­дђр акы­рып ба­кыр­ма­саћ...

— Кай­да соћ без?— Те­ге елак та­выш бу юлы­ пы­шыл­даб­рак сөй­лә­шә баш­ла­ды.— Кая ми­нем ая­гым?

— Ђби­ећ­дђ ку­нак­та.

Ђм­ма алар чын­лык­та ђби­лђ­рен­дђ ку­нак­та тњ­гел, бђл­ки Бу­лат­лар­ныћ фа­ти­рын­да, аныћ да ван­на бњл­мђ­сен­дђ иде­лђр, шу­лай­мы? Бо­лай шау­ла­шу­ла­ры ђл­бђт­тђ йорт ху­ќа­ла­рын да уят­мый кал­ма­ды. Бу­лат­ныћ ђти­се, то­рып, ван­на бњл­мђ­се­нећ ише­ген ач­ты, ут ка­быз­ды. Ђм­ма ан­да ком љем­нђ­рен­нђн бњ­тђн џич­бер сђ­ер ђй­бер­не књр­мђ­де. Ић элек шу­шы ком­нар­ны се­бе­реп чи­лђк­кђ ту­ты­рыр­га уй­ла­ган иде дђ, тљн ур­та­сын­да мон­дый га­мђл­нећ ки­ћђш ител­мђ­вен исе­нђ тљ­ше­реп, ни­я­тен­нђн ки­ре кайт­ты. Шу­лай да ку­лы­на се­бер­ке­не бер ал­гач, аз бул­са да ќы­еш­тыр­га­лап ку­ю­ны ки­рђк тап­ты.

Ут сњ­нњ­гђ, ул ком љем­нђ­ре та­гын хђ­рђ­кђт­кђ кил­де­лђр. Бу юлы­ бик сак кы­ла­нып, мыш­тым гы­на сљй­лђ­шњ­лђ­ре сђ­бђп­ле бер-бер­се­нђ нђр­сђ­лђр ђй­теш­кђн­нђ­рен аћ­лап алыр­лык тњ­гел иде. Шу­лай да Чи­берт­кђ њзе­нећ яше­рен­гђн ќи­рен­нђн, Һном ба­бай исђ гљл тљ­бен­нђн ни дђ бул­са ишет­мђ­без­ме дип ко­лак­ла­рын то­та-то­та тыћ­лый иде­лђр. Чи­берт­кђ­гђ ни­чек­тер, ђм­ма Һном ба­бай­га бик тђ ќай­сыз бу­лып чык­ты. Ђм­ма кы­зык­сы­ну­ын ул тыя ал­ма­ды. Ише­тел­гђн иќек­лђр­дђн сњз­лђр, ђ сњз­лђр­дђн хђт­та ќљм­лђ­лђр тљ­зер­гђ књ­нек­кђн­ле­ген­нђн, бик тђ ма­вы­гып ки­теп оны­тыл­ды џђм гљл тљ­бен­нђн егы­лып ук тљш­те. Књ­зен­нђн чык­кан ут­ла­ры гњ­я­ки књк­кђ йол­дыз бу­лып чђч­рђ­де­лђр, бе­раз­дан йом­шак ќи­рен уар­га то­тын­ды ул һәм, би­еп:

— У-ю-ю...— дип ал­ды.

Ђ аныћ хђ­ле чын­нан да бњ­ре бу­лып улар­лык иде. Ђй ба­бай, ярый­мы ин­де шу­лай оны­ты­лыр­га? Ма­лай ча­гыћ бул­са, бњ­тђн­чђ бу­лыр, сиз­ми дә ка­лыр идең! Карт кљ­нећ­дђ, ни­чђ га­сыр яшђп, тђ­ки ба­шы­ћа акыл кер­мђ­гђн икђн њзећ­нећ.

Ул ара­да те­ге­лђр дђ аяк-кул­ла­рын бњ­ле­шеп бе­тер­де­лђр бул­са ки­рђк, ты­ныч­ла­нып кал­ды­лар.

Ә, юк икђн шул, та­гын тарт­ка­ла­шыр­га то­тын­ды­лар. Бу юлы­ та­выш­ла­ры ачыг­рак ише­тел­де:

— Ки­тер, дим, ми­нем аяк­ны. Ике­се дђ сул бит бо­ла­ры! Ни­гђ мин гел сул аяк­лар­да гы­на йљ­рер­гђ ти­еш?— Ђџђ, мон­ысы — неч­кђ­рђк та­выш­лы­сы, џа­ман ка­нђ­гать тњ­гел.— Ки­тер, дим!..

Ђл­лђ тљрт­кђ­лђ­шеп тђ ал­ды­лар ин­де? Ай-џай, га­ярь егет­лђр­дђн то­е­ла­лар бо­лар. Ал­лаџ сак­ла­сын, ми­не­ке тњ­гел дип тор­мас­лар, њзећ­не­кен дђ тар­тып алыр­лар. Те­ге­се дђ би­ре­шеп тор­мый шул, сњз љчен књр­ше­лђр­гђ ке­рњ­че­лђр­дђн тњ­гел:

— Мђ са­на, мин ул си­нећ мђћ­ге юыл­ма­ган са­сы ая­гыћ бе­лђн ниш­лим? Ућы, ди­гђч тђ, ба­ры­бер дљ­рес ат­ла­мый, ал, њзе­ћђ бул­сын... Ки­тер, ни­гђ ми­не­кен ан­да ыр­гы­та­сыћ? Ни­чек ба­рып алыйм ди мин аны, юнь­сез...

А­лар та­гын чак кы­на су­гы­шып кит­мђ­де­лђр.

— Мин га­еп­ле­ме­ни?— Те­ге неч­кђ та­выш­лы­сы ак­ла­ныр­га то­тын­ды.— Ул њзе шун­да оч­ты. Ях­шы бул­саћ, њзећ­нђн ая­гыћ кач­мас иде...

— И хђ­сис, ђй­тер идем ин­де кем­не­ке кая кач­ка­нын. Ая­гым­ны ки­те­реп бир­мђс­сећ дип кур­кам... Бар, ин­де, бар. Эш­лђ абы­е­ћа бер ях­шы­лык, го­ме­рећ њтеп ки­тђ бит буш­ка!..

Ю­га­ры­гы кат­лар­ның бер­сен­дә кем­нећ­дер йөр­гә­не, аның аяк та­выш­ла­ры ише­тел­де. Бу ике баш­ки­сђр­гђ ќи­тђ кал­ды, шым бул­ды­лар. Ђй­теш­кђн­дђ ђл­лђ нин­ди ба­џа­дир­лар ке­бек кы­лан­са­лар да, аяк та­вы­шын­нан да кур­ка­лар икђн њз­лђ­ре, ах­мак­лар. Мә­гәр шу­лай икђн, бер дђ ђл­лђ кем тњ­гел­лђр­дер ђле. Юк­ка кур­кып кал­ды Чи­берт­кђ. Һном ба­бай­га да гљл са­вы­тын­нан егы­лып тљш­мђ­гђн бул­са да ярар иде.

О­зак кљт­тер­мђ­де­лђр, те­ге­лђр ван­на бњл­мђ­сен­нђн чы­гып, ша­быр-шо­быр йљ­ге­ре­шђ дђ баш­ла­ды­лар. Ђле, ки­леп, Бу­лат­ныћ аяк ас­тын­да кал­ган уен­чык ма­ши­на­ла­ры­на шак-шок бђ­рел­де­лђр, ђле нин­ди­дер кђ­газь­лђр­не та­бып, ша­тыр-шо­тыр шы­гыр­да­тыр­га ке­реш­те­лђр. Ђм­ма мо­ныћ бе­лђн ге­нђ бет­мђ­де, кай­да нђр­сђ эш­лђп йљр­гђн­нђ­рен оны­тып, та­выш чы­га­рыр­га, тарт­ка­ла­шыр­га то­тын­ды­лар:

— Юк, руль­гђ мин уты­рам, ни­гђ џа­ман син ге­нђ!..

— Кљ­теп тор ала­бу­та чђ­чђк ат­ка­нын, би­рер­мен!..

— Џе, ышан­ды дип бел­дећ­ме ђл­лђ, ала­бу­та чђ­чђк ата­мы?..

Бер-бер­се­нећ ба­шла­ры­на да кун­дыр­га­ла­ды­лар бул­са ки­рђк, ућ­нан-сул­дан ут­лар књ­ре­неп, шун­да књз­лђ­рен­нђн­ме оч­кын­нар чђ­чел­гђ­лђп ал­ды. Бо­лар­ныћ бу ка­дђр тђр­тип­сез бу­лу­ла­рын­нан џич­шик­сез урам ма­лай­ла­ры икђн­лек­лђ­рен тљ­ше­нер­гђ мљм­кин иде. Шу­лай ин­де, го­мер­лђ­ре урам­да гы­на њт­кђч, нђр­сђ књр­гђн дђ нин­ди ђдђп дђ­ре­се ал­ган алар?

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: